پژوهشگر پژوهشکده اخلاق و روان‌شناسی اسلامی، پژوهشگاه قرآن و حدیث قم.
تاریخ دریافت: 10 فروردین 1395،
تاریخ پذیرش: 10 فروردین 1395
چکیده
«بی‌تفاوتی» نسبت به دیگران به‌خصوص همسایه‌ها و بی‌اعتنایی به حوادث اجتماعی و سیاسی در جامعه از مسائلی است که امروزه با پیشرفت جوامع و توسعه شهرها و نیز دگرگونی ارزش‌ها، دامنه آن گسترش یافته و بیشتر عرصه‌های زندگی مردم را تحت تأثیر خود قرار داده است. این نوشتار می‌کوشد با رهیافت اخلاقی و با روش اسنادی و تحلیل محتوا، ناروایی «بی‌تفاوتی» در روابط همسایگی را با بهره‌گیری از آموزههای قرآن، حدیث و استدلال‌های عقلی بازخوانی کرده و دلایلی را برای تقبیح رفتار «بی‌تفاوتی» ارائه کند تا زمینه‌ای برای اصلاح رفتارهای اجتماعی همسایه‌ها و فرصتی جهت ایجاد همدلی و همزبانی میان آن‌ها، فراهم کند. یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهد که آموزههای اخلاقی اسلام، بی‌تفاوتی را برنمی‌تابد. ناسازگاری «بی‌تفاوتی» با روح آموزههای اسلامی و مخالفت با اصولی مانند: اصل مسئولیت، همبستگی اجتماعی، نظارت اجتماعی، اصل سودمندی و خیرخواهی، در کنار ناسازگاری با قواعد اخلاقی همچون: قانون تعمیم‌پذیری و قاعده زرّین، از دلایل ذکر شده در این مقاله است.
An Ethical Approach to Indifference in Neighbors’ Social Relationship
نویسندگان [English]
Ali Malakoutnia
Researcher, Institute for Islamic Ethics and Psychology, Quran and Hadith Academy
چکیده [English]
Indifference to others, esp. neighbors, and apathy toward socio-political events in a society are being intensified and affecting peoples’ lives more as much as the societies develop, cities get bigger, and values transform. In this paper, we try to infer the implausibility of indifference among neighbors with an ethical approach using documentary method and content analysis; this is done with the help of Quranic maxims, hadith and rational arguments. Then some reasons for disapproving of indifference are presented to help neighbors’ social behaviours be changed and make an opportunity for establishing sympathy among them. Researches show Islamic teachings are hateful of indifference. Some reasons given in this paper are its incompatibility with the core of Islamic maxims and its opposition to principles such as responsibility, social correlation, social observation, profitability and benevolence along with its incompatibility with etical rules such as generalization and Golden Rule.
کلیدواژه‌ها [English]
Islamic ethics, indifference, neighborhood, social relationships, The Quran and Hadith
مراجع
* قرآن کریم.
* امام سجاد 7، صحیفه سجادیه (1381)، ترجمه: محسن غرویان و عبدالجواد ابراهیمی، قم: انتشارات الهادی، چاپ دهم.
* امام صادق7، جعفر بن محمد (1400ق)، مصباح الشریعه، بیروت: اعلمی، چاپ اول.
آبرکرومبی، نیکلاس (1367ش)، فرهنگ جامعه‌شناسی، ترجمه: حسن پویان، تهران: انتشارات چاپخش.
آذربایجانی، مسعود و دیگران (1382)، روان‌شناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی، تهران: پژوهشکده حوزه و دانشگاه و سازمان سمت، چاپ اول.
ابن بابویه (صدوق اول)، على بن حسین(1404ق)، الإمامة والتبصرة من الحیرة، قم: مدرسه الإمام المهدى#، چاپ اول.
ابن قولویه، جعفر بن محمد (1356ش)، کامل الزیارات، محقق و مصحح: عبدالحسین امینی، نجف اشرف: دارالمرتضویه، چاپ اول.
اسلامی، سید حسن (1386)، «قاعده زرین در حدیث و اخلاق»، در: فصلنامهعلوم حدیث، ش 45 و 46.
ــــــــــــــ (1392)، «تغییر نام موقوفات از منظر اخلاق»، در: فصلنامه میراث جاویدان، ش 84: 83 ـ 98.
بریجانیان، ماری (1371)، فرهنگ اصطلاحات فلسفه و علوم اجتماعی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
بیرو، آلن (1370)، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه: باقر ساروخانی، تهران: کیهان، چاپ دوم.
ــــــــــــــ (1380)، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه: باقر ساروخانی، تهران: کیهان، چاپ چهارم.
پارلمان ادیان جهان (بی‌تا)، اعلامیه به سوی اخلاق جهانی، ترجمه: سید امیر اکرمی، تهران: الهدی.
جوادی آملی، عبدالله (1381)، ادب فنای مقربان، تحقیق: محمد صفایی، قم: اسراء، چاپ اول.
ــــــــــــــ (1378)، شریعت در آینه معرفت، قم: اسراء، چاپ دوم.
حُرّ عاملی، محمد بن حسن (1409ق)، وسائل‌الشیعه، قم: مؤسسه آل‌البیت:، چاپ اول.
حکیمى، محمدرضا، محمد حکیمى و علی حکیمى (1380)، الحیاة، ترجمه: احمد آرام، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی چاپ اول.
راغب اصفهانی، حسین بن‌محمد (1374)، مفردات الفاظ القرآن (چهار جلدی)، ترجمه و تحقیق: غلامرضا خسروی حسینی، تهران: مرتضوی.
روشبلاو، آن ماری و ادیل بورونیون (1371)، روان‌شناسی اجتماعی (مقدم‌های بر نظریه‌ها، آیین‌ها در روان‌شناسی اجتماعی)، سیدمحمد دادگران، تهران: مروارید،چاپ دوم.
ساروخانی، باقر (1376)، درآمدی بر دایرة المعارف علوم اجتماعی(جلد اول)، تهران: کیهان.
سعدی شیرازی، شیخ مشرف‌الدین مصلح بن عبدالله (الف، 1389)، گلستان سعدی، نسخه: محمدعلی فروغی، تهران: مهراد، چاپ پنجم.
کانت، ایمانوئل (1388)، درس‌های فلسفه اخلاق، مترجم: منوچهر صانعی درّه‌بیدی، تهران: نقش و نگار، چاپ چهارم.
کلانتری، صمد، و مهدی ادیبی و رسول ربانی و سیروس احمدی (1386)، «بررسی بی‌تفاوتی و نوع‌دوستی در جامعه شهری ایران و عوامل مؤثر بر آن»، در: دوماهنامه دانشور رفتار، ش 22، صص 27 ـ 36.
کلینى، محمد بن‌یعقوب بن اسحاق (1429ق)، کافی (15 جلدی)، قم: دارالحدیث، چاپ اول.
گنسلر، هری. جی (1385)، درآمدی جدید بر فلسفه اخلاق، ترجمه: حمیده بحرینی، تهران: آسمان خیال، چاپ اول.
مجلسی، محمدباقر (1404ق)، مرآةالعقول فی شرح أخبار آل‌الرسول، محقق و مصحح: هاشم رسولى محلاتى، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
ــــــــــــــ (1403ق)، بحارالأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار 7، 111جلد، بیروت: دار إحیاءالتراث‌العربی، چاپ دوم.
محسنی تبریزی، علیرضا (1390)، «پژوهشی درباره بی‌تفاوتی اجتماعی در ایران»، در: فصلنامه جامعه‌شناسی کاربردی، ش 43.
محمدی ری‌شهری، محمد (1379)، میزان‌الحکمه(13جلدی)، ترجمه: حمیدرضا شیخی، قم: دارالحدیث، چاپ دوم.
ــــــــــــــ (در دست انتشار)، دانشنامه قرآن و حدیث ، قم: دارالحدیث.
مطهری، مرتضی (1376)، فلسفه اخلاق، قم: انتشارات صدرا، چاپ هفدهم.
ــــــــــــــ (1389)، مجموعه آثار، ج22، قم: صدرا، چاپ ششم.
ــــــــــــــ (1389)، مجموعه آثار، ج23، قم: صدرا، چاپ ششم.
ملکوتی‌نیا، علی (1392)، اخلاق همسایگی در آموزههای قرآن و اهل بیت:، (پایان‌نامه کارشناسی ارشد)، قم: دانشگاه قرآن و حدیث.
