بهداشت خانواده

دکتر حسین برهانى

بهداشت خانواده و محیط, پرسشها و راهکارهایى که در این خصوص وجود دارد, موضوعى است که امروزه مورد توجه جامعه و سخت مورد نیاز است. آنچه مى خوانید نکاتى است درخور توجه در همین زمینه که به صورت پرسش و پاسخ تنظیم شده است.

از بهداشت چه مى دانیم؟
امروزه بهداشت نه تنها به منزله علم پیشگیرى از بیماریها مطرح است بلکه بهداشت عبارت از ایمان و آگاهى و رفتار آگاهانه و تلاش فردى و عمومى نسبت به سالم سازى محیط کار و زندگى, ارتقإ سطح کیفى تغذیه و تندرستى, و در نتیجه افزایش طول عمر و فعالیتهاى اقتصادى, اجتماعى و فرهنگى و نظامى است. بهداشت به طور کلى رمز سلامتى جسم و روان است. مکتب حیاتبخش اسلام آیین زندگى است و پیغمبر اکرم(ص) به واقع بزرگترین پیامآور بهداشت است; به طورى که نظافت را نتیجه ایمان و از نشانه هاى مومن مى داند. اگر بهداشت به عنوان مجموعه اى از دستورات و مقررات در زندگى روزمره نادیده گرفته شود مسلما به اساس زندگى انسان لطمه و آسیب جبران ناپذیرى وارد خواهد شد. بهداشت شرایطى را فراهم مى کند که هر فرد بتواند از امکانات و وسایل لازم در جهت حفظ و نگهدارى سلامتى خود و خانواده اش بهره مند گردد و همه مفاهیم فوق در این حدیث معروف نهفته است که: ((النظافه من الایمان))
پرسشى که در اینجا مطرح مى شود این است که سلامتى چیست؟ همان طور که مى دانید سلامتى داراى سه بعد اساسى است:
1ـ تإمین رفاه جسمى
2ـ تإمین رفاه روانى
3ـ تإمین رفاه اجتماعى.
سازمان بهداشت جهانى معتقد است که سلامتى عبارت از تإمین رفاه جسمى ـ روانى و اجتماعى است, یعنى سلامتى فقط نبودن بیمارى و نقص عضو نیست. چه بسا افرادى که از نظر جسمى سالم و توانمند هستند اما از سلامت روانى برخوردار نیستند; مسلما این چنین افرادى بیمارند. همچنین اگر افراد جامعه از نظر اجتماعى در رفاه و آسایش نباشند از سلامتى واقعى برخوردار نیستند. به عبارت دیگر سلامتى با وضعیت جسمانى روانى و شرایط فرهنگى و اجتماعى و اقتصادى افراد جامعه ارتباط مستقیم و موثر دارد.

O چه لزومى دارد که ما مفاهیم و تعاریف بهداشت و تندرستى را بدانیم؟
روشن است هر چه سطح آگاهى و معلومات افراد جامعه بیشتر باشد با تکیه بر این سواد و دانش, کیفیت و کمیت زندگى تغییر خواهد کرد. وقتى ما بدانیم که بهداشت چیست و با علل و عوامل تندرستى آشنایى پیدا کنیم, مسلما خواهیم توانست از نعمتهاى الهى بهره بیشترى ببریم و در پناه این آگاهیها از بروز بیماریهاى مختلف نیز پیشگیرى کنیم. دانستن این مطالب در واقع چراغ راه بهتر زیستن است و براى ما راهنماى عملى خوبى است. ما به این وسیله عادات و اعمال غیر بهداشتى را که به ضرر سلامتى هستند کنار مى گذاریم و خود را با شرایط بهزیستى تطبیق مى دهیم. باید باور کنیم که بسیارى از بیماریها نتیجه عدم آگاهى و رفتارهاى غیر بهداشتى خودمان است. بنابراین باید با تکیه بر این دانش, رفتارهاى بهداشتى را در زندگى شروع کنیم.

O اینها امرى پذیرفته است اما با این همه مشکلات معیشتى و اقتصادى و ..., سلامتى به چه کار مىآید؟
افراد زیادى این سوال را مطرح مى کنند. بسیارى از اوقات با بیمارانى برخورد مى کنیم که با یک بیمارى پیشرفته و مزمن به درمانگاه یا بیمارستان مراجعه مى کنند. وقتى از آنها سوال مى شود که چرا حالا مراجعه مى کنید؟ در حالى که اگر یک سال پیش یا زودتر مراجعه مى کردید بیمارى شما قابل درمان بود و با صرف اندکى هزینه بهبود پیدا مى کردید اما حالا بیمارى ساده شما بسیار پیچیده و پیشرفته شده است به طورى که شما را زمین گیر و ناتوان کرده است و اکنون دیر شده است, آنها بهانه هاى مختلفى را مطرح مى کنند. این بیماران در مراحل اولیه بیمارى هیچ گاه آن را جدى نمى گیرند. آنها مى گویند که ما براى به دست آوردن یک لقمه نان مجبوریم صبح تا شب کار کنیم تا بتوانیم شکم فرزندان خود را سیر کنیم, اجاره خانه را بپردازیم, دیگر فرصتى براى فکر کردن به سلامتى و بیمارى خودمان نداریم!؟ ما نیز مى گوییم اگر فرض کنیم که همه این مشکلات درست هم باشند اما دلیل موجه و منطقى وجود ندارد که از بروز یک بیمارى مهلک و کشنده پیشگیرى نشود. اصولا باید ارزش سلامتى براى مردم به صورت یک فرهنگ درآید, و براى اینکه حفظ جان انسانها و سلامتى مردم به صورت یک ارزش و جزئى از فرهنگ آن جامعه درآید سیاستمداران و برنامه ریزها باید زمینه هاى لازم را در ابعاد مختلف اقتصادى, اجتماعى, فرهنگى و امنیتى براى مردم کشور ایجاد نمایند. آن موقع است که سلامتى, ارزش و احترام خود را باز مى یابد و افراد قدر و منزلت این نعمت بزرگ الهى را بیشتر متوجه خواهند شد.

O براى اینکه دیدگاه مردم نسبت به سلامتى و روش زندگى بهداشتى تغییر سازنده پیدا کند و اذهان عمومى روشن شود, چه کسى مسوول است؟
براى اینکه جامعه, خانواده و افرادى سالم و بانشاط داشته باشیم, همه مسوولند. اما براى ایجاد زمینه هاى مناسب و مساعد, فراهم نمودن آسایش و رفاه, آگاهى دادن و آموزش عمومى, پیش از همه دولت مسوول است. امروزه شاهد هستیم آنها که از وضعیت اقتصادى و فرهنگى بهترى برخوردارند از نظر حفظ و مراقبت از سلامتى خود کوشاترند و به موضوع بهداشت در ابعاد مختلف نظیر تغذیه, پوشاک, نظافت و پاکیزگى خود و فرزندانشان ارزش و اهمیت بیشترى مى دهند. موقعیت طبقات محروم و مستضعف جامعه, کاملا برعکس اقشار ثروتمند است و اجراى عدالت اجتماعى, مفهوم کامل و عملى سلامتى را براى همه مردم تإمین خواهد نمود. افراد جامعه نیز باید ضرورت آموزش بهداشت و حفظ سلامتى را درک نمایند و در اجراى این آموزشها و دستورات بهداشتى به صورت فردى و اجتماعى تلاش نمایند. رسالت صدا و سیما و مطبوعات نیز اقتضإ مى کند که بهداشت را ترویج کنند و همگام و همراه با دانشگاهها, حوزه هاى علمیه و مدارس, رفتارهاى بهداشتى را جایگزین عادتهاى غیر بهداشتى نمایند. همچنین مردم باید با آمادگى و میل و رغبت با موسسات بهداشتى همکارى کنند. کارکنان و کارمندان مراکز بهداشتى نیز باید مسوولیت پذیر باشند و با جدیت و دلسوزى در خدمت مردم باشند. طبق اصول بیست و نهم و چهل و سوم قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران, بهداشت و درمان جزء نیازهاى اساسى مردم است و دولت اسلامى موظف است که این نیاز ضرورى را براى دستیابى به تندرستى آحاد ملت و رسیدن به استقلال اقتصادى و رفاه عمومى و رفع محرومیتهاى غذایى و بهداشتى, برآورده سازد.

O معلوم شد که بهداشت فقط شعار و حرف نیست و اگر دولت و ملت براى رسیدن به یک زندگى و جامعه بهداشتى جدا تلاش کنند و عملا قوانین و دستورات بهداشتى را در زندگى به کار ببندند, آن موقع ما شاهد سلامتى و نشاط و تندرستى همه مردم خواهیم بود. با این حال, از کجا باید آغاز کنیم؟
بهداشت جنبه هاى مختلفى دارد. مسلما براى رسیدن به یک جامعه سالم و شاداب, تمام افراد آن جامعه نقش دارند. طبق تعالیم دین مبین اسلام همچون بسیارى از دستورات و احکام, بهداشت و نظافت هم از فرد شروع مى شود, بنابراین بهداشت فردى مقدمه رسیدن به بهداشت اجتماعى است. وضو گرفتن یکى ازدستورات بهداشتى است که باید هر فرد در چند نوبت به منظور عبادت و تقرب به خداى متعال بدن خود را پاکیزه کند و تمیزترین لباسش را بپوشد و با خداوند به راز و نیاز بپردازد. غسل نیز یکى دیگر از دستورات پاکیزگى است. کوتاه کردن ناخنها یک دستور بهداشتى دیگر است. شستشوى دستها قبل و بعد از غذا یک دستور صریح بهداشتى اسلام است. با توجه به همین سفارشات پیشوایان دین(ع) است که در جهت ساختن یک جامعه مطلوب, باید از خود شروع کنیم و از همراهى فرد, خانواده و اجتماع به این جامعه ایدهآل خواهیم رسید. استحمام یک روز در میان, شستشوى دست و صورت با آب و صابون هر روز, مسواک زدن و استفاده از وسایل شخصى مثل حوله, مسواک, وسایل استحمام, شانه, نظافت و تمیزى لباس, ورزش و فعالیت جسمى, تغذیه مناسب و خواب و استراحت کافى از مهمترین مواردى است که هر فرد براى حفظ سلامتى و شادابى جسمى و روانى خود باید با نظم و دقت کامل به آنها عمل کند. با این کار نه تنها ما به سلامتى خودمان کمک کرده ایم بلکه به دلیل اینکه با اجتماع و خانواده در ارتباط هستیم به سلامت خانواده و جامعه نیز کمک نموده ایم. براى کاملتر شدن سلامتى فرد باید امکانات تفریح سالم و مفید هم وجود داشته باشد که از این نظر طبیعت, زیباترین و موثرترین عامل در ایجاد سلامتى و نشاط افراد است.

O آیا در مورد بهداشت فردى توصیه هاى دیگرى هم وجود دارد؟ به عنوان مثال آیا در مورد هر عضو بدن, دستورات بهداشتى خاصى وجود دارد یا نه؟
این نکته قابل توجهى است. بدن انسان از اعضاى مختلف تشکیل شده است و براى اینکه انسان در سلامت کامل باشد هر کدام از این سیستمها باید از سلامتى کامل برخوردار باشند. اگر فرد فرد مردم در سلامت کامل باشند یک جامعه کاملا سالم خواهیم داشت. امروزه در بسیارى از کشورها توجه ویژه اى به بهداشت و سلامتى جسمى افراد مى شود. در واقع هر عضو بدن شرایط خاصى دارد و توصیه هاى بهداشتى مخصوصى دارد.

O اگر هر عضو دستورات بهداشتى مخصوصى دارد, آیا دستورات و توصیه هاى بهداشتى در مورد قلب هم وجود دارد؟
بسیارى از مردم فکر مى کنند که بهداشت فقط شستشوى دستها و استحمام و کوتاه کردن ناخنها و ... است. و بنابراین اعضایى مثل قلب که در معرض دید نیستند مشمول توصیه هاى بهداشتى قرار نمى گیرند. اما برخلاف این تصور در مورد اعضاى حیاتى بدن مثل قلب, کلیه ها, مغز و اعصاب, کبد, دستگاه گوارش, غدد, بخصوص غده تیروئید و ... تإکید بیشترى بر پیشگیرى از بیمار شدن این اعضإ مهم شده است. همان طور که مى دانید قلب یک عضو عضلانى در سمت چپ قفسه سینه است که خون اکسیژن دار را به داخل شریان تلمبه مى زند. خداوند مهربان این عضله را به گونه اى خلق کرده که به صورت یک عضو خودکار فعالیت مى کند و شما تنها با اراده خودتان نمى توانید از ادامه کار آن ممانعت کنید اما ممکن است در زندگى با رفتارها و عادتهاى غیر بهداشتى به این عضو مهم آسیب جدى برسانید.

O در مورد این عادتها بیشتر توضیح دهید شاید این توضیحات به آن دسته از افرادى که دچار بیمارى قلبى شده اند و برخى از آنان باید دائما دارو مصرف کنند کمکى کند و یا براى دیگران در جهت پیشگیرى و بهداشت قلب موثر و مفید باشد؟
مهمترین عامل ناراحتى قلبى در جهان امروز, نگرانیها و فشارهاى روحى روانى است که اصطلاحا به آنها ((استرس)) مى گویند. معلوم است که بهترین شیوه پیشگیرى, اجتناب از این گونه عوامل است. همه مى دانیم که اکثر فشارهاى روانى زاییده زندگى ماشینیسم است. پناه بردن به فطرت الهى و همراه شدن با طبیعت, دورى از حرص و طمع, به انسان آرامش بیشترى مى دهد و از فشارهاى روانى مى کاهد. مشکلات معیشتى و اقتصادى, مشکلات فرهنگى و نگرانیهاى شخصى و خانوادگى همگى مى توانند زمینه فشارهاى روانى را ایجاد کنند.

O آیا سیگار هم باعث بیمارى قلبى مى شود؟ عوامل دیگرى نیز وجود دارد؟
بله, موضوع مهم دیگرى که در پیشگیرى از بیماریهاى قلب مطرح مى باشد اجتناب از استعمال دخانیات است. سیگار کشیدن بدترین عادت غیر بهداشتى است که ضررهاى جبران ناپذیرى بر تمام سیستمهاى بدن بخصوص قلب و عروق و تنفس وارد مى کند. بعضى معتقدند که سیگار اعتیاد نمىآورد ولى افراد سیگارى به آن عادت کرده و به سلامتى خود و جامعه صدمه مى رسانند. تولید و عرضه سیگار اگر چه براى شرکتهاى تولیدکننده سود دارد اما این سوددهى به قیمت از دست رفتن سلامتى میلیونها انسان تمام مى شود که ضررهاى مادى و هزینه هاى درمانى بسیارى را بر دولت و ملت تحمیل مى کند. امیدواریم با تصویب قانون منع استعمال دخانیات و اجراى این قانون از بروز بیماریهاى قلبى و تنفسى و برخى سرطانها جلوگیرى به عمل آید.
عامل دیگرى که در پیشگیرى از ناراحتى قلبى بسیار مورد تإکید است تغذیه مناسب است. استفاده زیاد از چربیها, مصرف بیش از حد گوشت قرمز و تخم مرغ, پرخورى و چاقى باعث آسیب جدى قلب مى شود.
درمان کامل و بموقع گلودرد چرکى از بروز بیمارى رماتیسم قلبى پیشگیرى مى کند. بنابراین توصیه مى کنیم که خانواده هاى محترم به عنوان یک اقدام بهداشتى و پیشگیرانه, گلودرد چرکى را جدى بگیرند و بخصوص در مورد اطفال مبتلا به گلودرد حتما به پزشک مراجعه نمایند تا از وقوع بیمارى سخت رماتیسم قلبى پیشگیرى کنند.
همچنین افرادى که به بیمارى فشارخون و مرض قند مبتلا هستند مستعد بیمارى قلبى نیز مى باشند. لذا به عنوان پیشگیرى از بروز ناراحتى قلبى باید این بیماران تحت کنترل و درمان پزشک باشند.

O پرسش دیگر این است که آیا فعالیت بدنى و ورزش در پیشگیرى از بیمارى قلب موثر است؟
حتما موثر است. ورزش و تحرک بدنى در بهداشت قلب و عروق و تنفس نقش بسزایى دارد. همان طور که عضلات بدن در اثر ورزش قوى و ورزیده مى شوند عضله قلب نیز مثل سایر عضلات در اثر ورزش تقویت مى شود و کمتر دچار بیمارى و در معرض خطر قرار مى گیرد. همان طور که گفتیم چاقى یک عامل خطر براى قلب است و ورزش باعث پیشگیرى و درمان چاقى مى شود. همراه ورزش, استفاده و استنشاق هواى تازه و سرشار از اکسیژن در بهداشت قلب و سایر اعضا بسیار موثر است. آلودگى هوا بخصوص در شهرهاى بزرگ یک عامل خطر براى قلب محسوب مى شود. بنابراین سالم سازى محیط زیست براى سلامتى و شادابى ضرورى است.

O با توجه به اینکه بهداشت فردى به بهداشت خانواده و اجتماع کمک موثر مى کند چه توصیه اى در مورد بهداشت اجتماعى دارید؟
همان طور که مى دانیم رعایت بهداشت فردى به تنهایى کافى نیست. درست است که از بهداشت فرد به بهداشت اجتماع مى رسیم اما مثل همه موارد در مورد بهداشت اجتماعى باید قوانین و مقرراتى وضع شود و مهمتر از آن اجراى این قوانین است. بالاخره در یک جامعه افرادى پیدا مى شوند که به اصول اولیه بهداشتى هم عمل نمى کنند و در واقع به سلامتى جامعه بى توجهند. مثال عینى آن همان استعمال سیگار است که متإسفانه اشخاص سیگارى براى سلامتى جامعه احترام و اهمیت کافى قائل نیستند و تاکنون برخورد قانون قاطعى با این موضوع صورت نگرفته است. علاوه بر این در اماکن عمومى و در سطح شهرها, اغذیه فروشیها, نانواییها, قصابیها و ... گاهى حتى ابتدایى ترین توصیه هاى بهداشتى رعایت نمى شود و براى افرادى که آگاهى کافى ندارند و آموزش ندیده اند, پروانه کسب و کار در این گونه مراکز تهیه و تولید و توزیع مواد غذایى صادر مى شود, در حالى که در رشته هایى مثل تغذیه و ... فارغ التحصیلان دانشگاهها بیکارند. در هر حال امیدواریم که به یک جامعه قانونمند در امر بهداشت تبدیل شویم.

O آیا بهداشت اماکن عمومى مثل غذاخوریها, اغذیه فروشى, رستورانها, نانواییها و ... شرایط و ویژگیهاى خاصى دارد؟
به طور کلى, بهداشت یک مجموعه اصولى دارد که براى سلامتى فرد, اجتماع, خانه و مراکز عمومى رعایت آن لازم است. البته به نظر مى رسد که رعایت دستورات و مقررات بهداشتى در اماکن عمومى ضرورىتر است; براى اینکه در صورت عدم رعایت این توصیه ها, امکان سرایت بیمارى به گروه کثیرى از مردم وجود دارد و حتى گاهى منجر به وقوع مرگ و میر جمعى و فاجعه اجتماعى مى شود. بنابراین نظارت قوى و مستمر مسوولین بهداشت بر این مراکز الزامى است.
آنچه که در رابطه با تولید و توزیع مواد غذایى مهم است کیفیت بهداشتى این مواد است. بنابراین, این مراکز باید مسوول فنى تحصیل کرده داشته باشند و تمامى کارکنان آنجا باید داراى کارت سلامتى باشند و از نظر بیماریهاى واگیردار و مسرى, مثل بیماریهاى تنفسى, انگلى, آمیزشى, پوستى, به صورت دوره اى مکررا مورد معاینه قرار بگیرند و در صورت تإیید سلامتى از نظر جسمى و روانى در آن مرکز اشتغال پیدا کنند. آنها از نظر نظافت فردى باید افرادى مقید و متعهد باشند. در صورت زخمهاى پوستى به هیچ عنوان تا بهبودى کامل حتى در محیط تولید و توزیع مواد غذایى حضور نداشته باشند. چه بسیار بیماریهاى قارچى و میکروبى که از این طریق منتقل مى شود. کارکنان تولید و توزیع مواد غذایى بخصوص بعد از توالت, باید دستهاى خود را با آب و صابون بشویند. از کلاه و دستکشهاى یک بار مصرف استفاده کنند. روپوش سفید و تمیز بپوشند. مسوولین مرکز و مسوولین بهداشتى باید نظارت دقیق و مستمر بر اعمال و رفتار کارکنان مربوطه داشته باشند. ساختمان مراکز تهیه و توزیع مواد غذایى باید طبق استانداردهاى بهداشتى ساخته شود و مراکز بهداشتى باید بدون ذره اى اغماض و انعطاف از وقوع اعمال و رفتار غیر بهداشتى و تهدید کننده سلامت جامعه جلوگیرى نمایند.
موضوع بااهمیت مشکل نانواییها و پخت نامرغوب نان است. مى توان گفت که بسیارى از نانواییها در کشور ما در قبال کارشان احساس مسوولیت لازم را نمى کنند. بسیار دیده شده که صاحب نانوایى ها از نوجوانان و بعضا کودکان در امور پخت نان استفاده مى کنند. علاوه بر اینکه این کار در واقع نوعى سودجویى و سوءاستفاده است, آنها هیچ گونه آگاهى بهداشتى نداشته و در قبال کارشان احساس تعهد و مسوولیت لازم را نمى کنند. در سایر موارد نیز دستورات بهداشتى را رعایت نمى کنند و گندمى را که با زحمات زیادى برداشت شده, با کیفیتى بسیار بد و نامرغوب به دست مصرف کننده مى رسانند. اینها همه ناشى از عدم نظارت و دلسوزى کافى از طرف مسوولین مربوطه است. نظارت دقیق و دلسوزانه بر کار نانواییها نتیجه اش پخت مرغوب نان و حفظ تقدس این نعمت خداوند است و همچنین از واردات هزاران تن گندم و خروج مبالغ عظیمى از ارز کشور جلوگیرى خواهد شد.

O پرسش دیگر در مورد بهداشت خانواده است. آیا بهداشت در خانواده شرایط خاصى لازم دارد؟
اگر فرض کنیم که تمام افراد خانواده بهداشت فردى را رعایت کنند باز هم شرایط خاصى براى تداوم و استمرار یک خانواده بهداشتى لازم است. مثلا وجود مسکن بهداشتى اولین و ضرورىترین رکن یک خانواده بهداشتى است. مسکن بهداشتى در واقع خانه اى است که تمام نیازهاى جسمى و روانى ساکنین خود را مرتفع نماید. این مسکن باید داراى امکانات اولیه مثل آب, برق, گاز و تلفن باشد, سیستم دفع فاضلاب, بهداشتى باشد, ساختمان به نوعى طراحى و ساخته شده باشد که از وقوع سوانح و حوادث در اسرع وقت جلوگیرى شود, امنیت داشته باشد از نور کافى خورشید بهره مند گردد و نزدیک کارخانه هاى پر سر و صدا و دودزا, راهآهن, فرودگاه, مراکز صنعتى مولد گازهاى خطرناک و ... احداث نشود.
متخصصین امر مسکن بهداشتى معتقدند که بخصوص از احداث مسکن در مناطق زلزله خیز که در کمربند زلزله قرار دارند باید جلوگیرى شود و در صورتى که ساکنان زلزله زده اصرار به این کار دارند باید از الگوهاى مسکن ضد زلزله با استفاده از تجارب سایر کشورها بهره مند شوند و این کار هم یک نوع پیشگیرى از مرگ و میر دستجمعى است و در واقع جزئى از بهداشت است. مسوولیت احداث این گونه مسکنها با مسوولین برنامه ریز کشور است. یک مسکن بهداشتى باید به گونه اى ساخته شود که هوا به راحتى در آن جریان پیدا کند و از بروز و سرایت بیماریها و سوانح حتى الامکان جلوگیرى شود و به طور کلى ساکنین این مسکن بهداشتى باید در این خانه احساس آرامش و امنیت و سلامتى جسمى و روانى داشته باشند!؟ امروزه فاصله طبقاتى در جامعه بسیار زیاد شده است و الگوهاى مناسبى و گاه براى مسکن وجود ندارد. برخى طبقات مرفه جامعه داراى مسکنى با صدها هزاران متر مربع زیربناى مناسب هستند و بیشتر مردم داراى مسکن غیر استاندارد با حداقل زیربنا مى باشند و عده اى نیز آلونکى به نام مسکن دارند!؟

O آیا این ابعاد اجتماعى و اقتصادى مشکلات ارتباطى به موضوع بهداشت دارد؟
توجه داشته باشید در مورد تعریف سلامتى گفتیم که سلامتى عبارت است از تإمین رفاه جسمى, روانى و اجتماعى. بنابراین سلامتى تنها نبودن بیمارى و نقص عضو نیست. پس هر فردى که از نظر جسمى بیمار نیست نمى توانیم بگوییم که او کاملا سالم است. و به عبارت دیگر فردى سالم است که از نظر جسمى و روانى سالم باشد و از نظر اجتماعى و اقتصادى در آسایش باشد. این به این دلیل است که تمام نیازهاى انسان به هم وابسته اند.
بهر حال در چنین خانواده اى باید بهداشت در زمینه هاى مختلف از جمله کفش و لباس, استحمام, استراحت, نظم و دقت در انجام وظایف فردى, احترام متقابل بین اعضإ خانواده, تربیت صحیح فرزندان, تنظیم خانواده و فاصله گذارى مناسب بین فرزندان, ازدواج, تغذیه و سایر جنبه ها ظهور و بروز پیدا کند که بخشى از موضوعات فوق به بهداشت روانى خانواده مربوط مى شوند و بسیار اهمیت دارند و در این بحث نمى گنجد.

O پرسش دیگر در باره نوع تغذیه در یک خانواده بهداشتى است و اینکه چگونه بهداشت مواد غذایى در خانه رعایت شود؟
همان طور که مى دانید رژیم غذایى هر فرد باید حاوى چربیها, قندها, پروتئینها, ویتامینها و املاح باشد. در حدود یکسالگى تا سه سالگى میزان انرژى و کالرى مورد نیاز روزانه حدود 1350 کیلوکالرى است. این میزان در سنین بالاتر از 40 سالگى در حدود (2500ـ2000) کیلوکالرى در روز مى باشد. بیشترین نیاز به کالرى و انرژى در حوالى بلوغ است که پسران 19ـ16 ساله به 3300 کیلوکالرى انرژى در روز نیاز دارند و دختران در حدود سنین 15ـ13 سالگى به 2700 کیلوکالرى انرژى در روز نیازمند هستند.
در حدود 60 درصد انرژى و کالرى مورد نیاز روزانه از قندها تإمین مى شود و 25ـ20 درصد کالرى مورد نیاز از چربیها, و باقیمانده انرژى مورد نیاز از پروتئینها تإمین مى شود. املاح مهم از قبیل کلسیم, فسفر, سدیم, پتاسیم و آهن معمولا از طریق مواد غذایى تإمین مى شوند. براى تإمین ویتامینها مصرف سبزیجات و میوه ها ضرورى است. کمبود املاح و ویتامینها منجر به بیمارى و اختلال در اعمال طبیعى اعضإ مختلف بدن خواهد شد.

O ید چیست و چگونه از کمبود ید در بدن پیشگیرى کنیم؟
ید جزو املاح است و به دلیل اینکه غده تیروئید نقش حساس و مهمى در سوخت و ساز بدن دارد, بخصوص در نوزادى و شیرخوارگى, در رشد و نمو کودک تإثیر بسزایى دارد, کمبود ید در نوزادى به هر دلیل که باشد سبب عقب ماندگى ذهنى و جسمى مى شود و کمبود ید باعث کم کارى تیروئید یا هیپوتیروئدیسم مى شود. کمبود ید در مناطق کوهستانى و دور از دریا دیده مى شود. ید در آب و خاک وجود دارد. در فرآورده هاى دریایى مثل ماهى, میگو, سبزیجات, میوه ها و شیر, مقادیر زیادى ید وجود دارد. همان طور که مى دانید کمبود ید منجر به گواتر مى شود که نهایتا باعث اختلال در اعمال طبیعى بدن خواهد شد. گاهى مصرف بیش از حد بعضى مواد غذایى مثل کلم, شلغم, گل کلم, نخود و ترب, باعث کاهش جذب ید مى گردد و منجر به گواتر مى شود بنابراین براى پیشگیرى از گواتر و کم کارى تیروئید مصرف ماهى و سبزیجات و نمک یددار ضرورى است.

O چرا سبزیجات و میوه ها را باید پس از ضدعفونى کردن و شستشو مصرف کرد؟
همان طور که مى دانید کشاورزان جهت بهبود شرایط رشد سبزیجات از کودهاى حیوانى و انسانى استفاده مى کنند که همین موضوع باعث آلوده شدن سبزیجات و بعضى میوه ها به انگل و تخم انگل مى شود و در صورت ضدعفونى نشدن باعث انتقال بیماریهاى انگلى به انسان مى شود. لذا سبزیجات و میوه ها را باید با استفاده از آب نمک و یا کلر زدن ضدعفونى کرد. براى ضدعفونى کردن سبزیجات و میوه ها باید از پودر پرکلرین به میزان یک قاشق چایخورى در حدود 10 لیتر آب یا به میزان دلخواه با در نظر گرفتن این نسبت به مدت 20 دقیقه استفاده شود. لازم به تذکر است که قبل و بعد از ضدعفونى کردن باید سبزى و میوه با آب معمولى شستشو داده شود.

O در خصوص تهیه و نگهدارى مواد غذایى در خانه چه نکاتى بیشتر توصیه مى شود؟
مهمترین نکته اى که به نظر مى رسد این است که بعضى از مواد غذایى که ممکن است زودتر فاسد شوند به میزان کمترى خریدارى شود و در واقع سعى شود براى هر نوبت مواد اولیه تازه تهیه شود. این مواد مثل گوشت, شیر و لبنیات, مرغ و غیره است. البته اگر این امر میسر نیست باید براى نگاهدارى این مواد غذایى از سیستم سردکننده, مثل یخچال و فریزر استفاده شود. به هر حال این گونه مواد غذایى به خصوص گوشت چرخ کرده, الویه, مرغ و شیر و سایر غذاهاى فاسد شدنى را نمى توان در بیرون یخچال یا فریزر نگهداشت. حتى الامکان از ظروف مسى و روى براى نگهدارى مواد غذایى فاسد شدنى استفاده نشود زیرا باعث بروز ترکیبات سمى و مسمومیت بیشتر مى شوند. ظروف دیگر نباید ترک خورده و شکسته باشند زیرا به دلیل نفوذ میکروب در ترک خوردگیها, منجر به فاسد شدن غذا خواهند شد. آشپزخانه باید تمیز و کاشى کارى باشد به طورى که به راحتى قابل شستشو باشد و به طور کلى با در نظر گرفتن اصول بهداشتى ساخته شده باشد. بایستى از ورود حشراتى مثل سوسک, مگس و موش که حامل و ناقل میکروب هستند به داخل منزل بویژه آشپزخانه جلوگیرى شود. کف شوهاى منزل باید مناسب باشند و منافذ ورودى حشرات مسدود شوند. ظروف غذا باید بلافاصله پس از صرف غذا شسته و خشک شوند و در قفسه مناسب و کمد دربسته قرار بگیرند. دفع زباله باید کاملا بهداشتى باشد. به این منظور باید زباله ها را در کیسه هاى پلاستیکى جمعآورى نمود.