ایستاده چون کوه

خودنمایی آثار نویسندگان زن در ادبیات مقاومت

نگاهی به تولیدات ادبی چهار دهه‌ی گذشته، نشان می‌دهد که حضور زنان نویسنده پس از پیروزی انقلاب در عرصه‌ی‌ ادبیات فارسی - چه از نظر کیفیت و چه از نظر کمیت – پیش‌رونده و مثبت بوده است. در دهه‌ی چهل شمسی، تعداد نویسندگان زن به‌طور کلی حدود 25 نفر بود؛ در حالی که امروز در برابر هر پنج نویسنده‌ی‌ مرد، سه نویسنده‌ی‌ زن وجود دارد. با توجه به این موضوع، به نظر می‌رسد که ادبیات، بستری برای نشان‌دادن توانایی و قدرت زنان در جامعه است؛ قدرتی که بیش از هر زمانی، در هشت سال دفاع مقدس خودنمایی کرد و همین دوران هم باعث شد ادبیات زنان، چهره‌ای تازه پیدا کند و وارد مرحله‌ی تازه‌ای شود؛ تا جایی که اکنون عموم مردم، ادبیات مقاومت را بیشتر به نویسندگی زنان این حوزه می‌شناسند و زنان بیش از هر حوزه‌ای، در این بخش موفق‌تر بوده‌اند. برخی از این آثار را که در ادبیات فارسی جریان‌ساز شدند، با هم مرور می‌کنیم.

نام کتاب: دا

نویسنده: سیده‌اعظم حسینی

«دا»، نوشته‌ی سیده‌اعظم حسینی، یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌ها در ایران است. این کتاب برای اولین‌بار، سال ۱۳۸۷ منتشر شد تا از زاویه‌ی جدید به جنگ نگاه کند. اکنون بعد از گذشت ده سال، ۱۵۷بار تجدید چاپ شده و به بازار آمده است. این کتاب، خاطرات «سیده‌زهرا حسینی» از روزهای آغازین جنگ تحمیلی در دو شهر بصره و خرمشهر است و سال‌های محاصره‌ی خرمشهر، از سوی نیروهای عراقی، محور مرکزی کتاب را تشکیل می‌دهد. این کتاب که روی‌دادهای واقعی و خاطرات حقیقی نویسنده را نشان می‌دهد، از نگاه دختری نوجوان بیان می‌شود؛ دختری که تنها هفده سال دارد. همین موضوع و البته نوشتن از ناگفته‌های جنگ، اهمیت کتاب را دوچندان می‌کند. رهبر معظم انقلاب، درباره‌ی این کتاب فرمودند: «کتاب دا، حقاً و انصافاً کتاب بسیار خوب و قابل طرح در سطح جهانی‌ست!»

نام کتاب: من زنده‌ام

نویسنده: معصومه آباد

زندگی یکی از اسرای ایرانی در جنگ تحمیلی، موضوعی‌ست که معصومه آباد آن را دست‌مایه‌ی کتاب «من زنده‌ام» کرده است. تجدید چاپ فراوان این کتاب در مدتی کوتاه، نشان‌دهنده‌ی میزان اهمیت مستندنگاری تاریخ دفاع مقدس است. این کتاب در سیزدهمین دوره‌ی جایزه‌ی کتاب سال دفاع مقدس، به‌عنوان اثر برگزیده در بخش خاطرات دیگرنوشت انتخاب شد. رهبر انقلاب که خود دارای آثار و تألیفاتی‌ست، از کتاب من زنده‌ام تمجید و بیان کردند: «کتاب را با احساس دوگانه‌ی اندوه و افتخار و گاه از پشت پرده‌ی اشک خواندم و بر آن صبر، همت، پاکی، صفا و بر این هنرمندی در مجسم‌کردن زیبایی‌ها، رنج‌‎ها و شادی‌ها، آفرین گفتم. گنجینه‌ی یادها و خاطره‌های مجاهدان و آزادگان، ذخیره‌ی عظیم و ارزشمندی‌ست که تاریخ را پربار و درس‌ها و آموختنی‌ها را پرشمار می‌کند؛ خدمت بزرگی‌ست بیرون‌کشیدن آن‌ها از ذهن‌ها و حافظه‌ها و سپردن به قلم، هنر و نمایش.»

نام کتاب: فرنگیس

نویسنده: فرنگیس حیدرپور

کتاب «فرنگیس»، روایت دلیری‌های خانم «فرنگیس حیدرپور»، شیرزن خطه‌ی گیلان‌غرب، به قلم «مهناز فتاحی»، از روایت‌های خواندنی مقاومت زنان ایرانی در برابر مهاجمان بعثی، در دوران دفاع مقدس است. «فاطمه معتمدآریا»، بازیگر شناخته‌شده‌ی کشورمان، در جمع کودکان زلزله‌زده‌ی کرمانشاه، با در دست گرفتن این کتاب و معرفی آن، گفت: «یکی از آرزوهای بزرگ  زندگی‌ام، ایفای نقش فرنگیس است!» همچنین مهناز فتاحی (نویسنده‌ی کتاب)، درباره‌ی نوشتن «فرنگیس» گفته است: «همیشه وقتی تندیس زنی تبر‌به‌دست را کنار پارک شیرین کرمانشاه می‌دیدم، با خودم فکر می‌کردم که کاش بتوانم روزی، این زن قهرمان را از نزدیک ببینم و با او حرف بزنم. می‌گفتند فرنگیس در روستایی نزدیک گیلان‌غرب زندگی می‌کند و مایل نیست خاطراتش را تعریف کند. می‌دانستم نوشتن خاطراتش سخت خواهد بود؛ اما همیشه به نوشتنش فکر می‌کردم.»

فرنگیس حیدرپور که سال 59 و طی حمله‌ی نظامیان عراقی به روستای محل سکونتش، دختری هجده‌ساله بود، با تبری از خود در برابر سربازان ارتش بعث عراق دفاع کرد.

نام کتاب: اینک شوکران

نویسنده: مجموعه‌ی نویسندگان

شاید کتاب‌های «اینک شوکران» را باید با ویدئوی «فاطمه معتمدآریا» در فضای اجتماعی معرفی کرد! روایت یک بانو (همسر سردار شهید منوچهر مدق) که اسطوره‌ی زنان و قهرمان دوران است، به‌صورت پنهان در این کتاب بیان می‌شود. تا جایی که فاطمه معتمدآریا، با خواندن روایت داستان او برای ادای احترام، آرزوی دیدارش را می‌کند و با دیدنش، سراپا شوق می‌شود. در این ویدئو، اشک‌های معتمدآریا را در دیدار با فرماندهان شکست حصر آبادان، در حاشیه‌ی نمایش فیلم «آباجان»، در مراسم هفته‌ی دفاع مقدس می‌بینیم که پس از خواندن خاطرات همسر شهید، از صبر و اعتقاد او منقلب شده است. این داستان جریان‌ساز و اثرگذار، در مجموعه‌ی کتاب‌های «اینک شوکران» نوشته شده که شامل روایت‌هایی کوتاه و جذاب از زندگی مشترک با جانبازان هشت سال دفاع مقدس است و در جریان دفاع مقدس کمتر بیان شده است. یکی از کتاب‌های این مجموعه که به روایت «فرشته ملکی (همسر شهید منوچهر مدق)» و به قلم «مریم برادران» نوشته شده است، بیانی جان‌دار و روان از عشق زنی به همسرش دارد؛ زنی که جانانه، پای عشق و باورهایش می‌ایستد.

نام کتاب: دختر شینا

نویسنده: بهناز ضرابی‌زاده

«دختر شینا»، خاطرات «قدم‌خیر محمدی کنعان» و موضوع آن جنگ ایران و عراق است. این کتاب، به‌همت «بهناز ضرابی‌زاده» نوشته شده و از سوی انتشارات «سوره‌ی مهر» به چاپ رسیده ‌است. کتاب فوق هم ظرف مدت چهار سال، به چاپ بیست‌ودوم رسیده است. دختر شینا، کتابی نسبتاً مفصل از زبان همسر یکی از شهدای دفاع مقدس است و جزو نخستین آثار منتشرشده در حوزه‌ی خاطرات زنان، از جنگ ایران و عراق می‌باشد. این کتاب به زبان‌های ترکی استانبولی، انگلیسی و عربی نیز ترجمه شده و در شانزدهمین دوره‌ی جایزه‌ی کتاب سال دفاع مقدس، به‌عنوان اثر برگزیده در بخش خاطره‌ی شفاهی انتخاب گردیده است.

این اثر از دوران کودکی راوی، تا زمان مرگ همسرش «ستار ابراهیمی‌هژیر» را روایت می‌کند و به ابعاد زندگی دختری نوجوان و نحوه‌ی ازدواج و ورود وی به زندگی مشترک پرداخته است. بنا بر آنچه در مقدمه‌ی کتاب آمده ‌است، قدم‌خیر در هفدهم دی ۱۳۸۸، در حال روایت خاطراتش در گذشته ‌است. این کتاب، روایت واقعی از اوضاع شهرها و خانواده‌های درگیر جنگ ارائه می‌کند و از فراواقع‌گرایی - چه به‌صورت مثبت و چه منفی - دوری کرده و تصویری ملموس را به خواننده نشان می‌دهد.

راوی کتاب، سال ۱۳۵۶ و در چهارده‌سالگی، با ستار (صمد) ابراهیمی‌هژیر ازدواج می‌کند و صاحب پنج فرزند می‌شود. او در بیست‌وچهارسالگی، شوهرش را در جنگ از دست می‌دهد و مسئولیت بزرگ‌کردن کودکانش را به‌تنهایی برعهده می‌گیرد.