آمار

تعداد نشریات48
تعداد شماره‌ها2,296
تعداد مقالات33,250
تعداد مشاهده مقاله11,855,237
تعداد دریافت فایل اصل مقاله5,039,350
حقگو, محمد میثم. (1399). بازپژوهی معیارها و فواید تقسیم توحید به نظری و عملی،با تأکید بر کلام امامیه. اسلام و مطالعات اجتماعی, 25(97), 56-90. doi: 10.22081/jpt.2020.68574
محمد میثم حقگو. "بازپژوهی معیارها و فواید تقسیم توحید به نظری و عملی،با تأکید بر کلام امامیه". اسلام و مطالعات اجتماعی, 25, 97, 1399, 56-90. doi: 10.22081/jpt.2020.68574
حقگو, محمد میثم. (1399). 'بازپژوهی معیارها و فواید تقسیم توحید به نظری و عملی،با تأکید بر کلام امامیه', اسلام و مطالعات اجتماعی, 25(97), pp. 56-90. doi: 10.22081/jpt.2020.68574
حقگو, محمد میثم. بازپژوهی معیارها و فواید تقسیم توحید به نظری و عملی،با تأکید بر کلام امامیه. اسلام و مطالعات اجتماعی, 1399; 25(97): 56-90. doi: 10.22081/jpt.2020.68574

بازپژوهی معیارها و فواید تقسیم توحید به نظری و عملی،با تأکید بر کلام امامیه

نقد و نظر
مقاله 3، دوره 25، شماره 97، فروردین 1399، صفحه 56-90    اصل مقاله (527.6 K)
نوع مقاله: علمی ـ پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/jpt.2020.68574
نویسنده
محمد میثم حقگو*
ارزیاب علمی تولیدات مرکز آموزشهای غیرحضوری حوزه های علمیه خواهران ـ استاد دروس معارف دانشگاه علامه طباطبایی
تاریخ دریافت: 13 اردیبهشت 1399،  تاریخ پذیرش: 13 اردیبهشت 1399 
چکیده
برخی از اندیشوران معاصر امامیه در آثار کلامی خود مراتب توحید را به دو قسم «نظری» و «عملی» تقسیم کرده‌، تعریف‌ها و شاخص‌هایی را در تبیین این تقسیم‌بندی مطرح کرده‌اند. بررسی این آثار نشان می‌دهد که مفاد تعریف و ضوابط تقسیم، اشکال‌هایی دارد که رفع آنها به واکاوی دقیق‌تری نیازمند است. همچنین عدم کاربست این تقسیم در برخی دیگر از آثار، می‌طلبد که فواید آن بررسی مجدّد شود.
در نتیجۀ این تحقیق کتابخانه‌ای ـ تحلیلی مشخص گردید که الف) توحید نظری تنها در حوزه بینش مطرح است، ولی توحید عملی در ساحت‌های کشش، منش و کنش وجود دارد؛ ب) مبتکر این تقسیم در کلام امامیه، شهید مطهری است و پیش از ایشان تقسیم مزبور به‌کار نرفته است؛ ج) اگرچه می‌توان دربارۀ اِعراض اغلب متکلمان امامیه از تقسیم توحید به نظری و عملی توجیه‌هایی ارائه کرد، این تقسیم فوایدی نیز دارد که در مجموع مفید‌بودن آن را اثبات می‌کند.
کلیدواژه‌ها
توحید نظری؛ توحید عملی؛ کلام امامیه؛ شهید مطهری
عنوان مقاله [English]
A Reinvestigation of Criteria and Advantages of the Bifurcation of Monotheism into Theoretical and Practical with focus on Imami Theology
نویسندگان [English]
Mohammad meysam Haghgoo
Evaluator
چکیده [English]
In their theological work, some contemporary Imami intellectuals have divided stages of monotheism (tawḥīd) into “theoretical” and “practical.” They have proposed definitions and criteria in order to explain the bifurcation. A consideration of this body of work reveals that there are troubles with these definitions and criteria of the division. A more precise inquiry is needed to resolve these troubles. Moreover, that the bifurcation was not deployed in some other works necessitates a reconsideration of its advantages.
As a conclusion of this library-analytic research, it turns out that (a) theoretical monotheism is in the realm of insights, whereas practical monotheism is to be found in the realms of desire, character, and deeds, (b) in Imami theology or kalām, the division was innovated by Mutahhari—it cannot be found prior to him, (c) although there might be justifications for why the majority of Imami theologians have refrained from making a division between theoretical and practical kinds of monotheism, the bifurcation has its advantages.
کلیدواژه‌ها [English]
Theoretical monotheism, practical monotheism, Imami theology, Murtaza Mutahhari
مراجع

1. آملی، سید‌حیدر. (1352). المقدمات من کتاب نص النصوص. تهران: قسمت ایران‌‌شناسی انستیتو ایران و فرانسه پژوهش‌های علمی در ایران.

2. ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم. (1420ق). التسعینیه. (ج 3). ریاض: مکتبةُ المعارف.

3. ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم. (1421ق). مجموع الفتاوی. (ج 1). بیروت: مصطفی عبد القادر عطا.

4. ابن سیده، علی بن اسماعیل. (1421ق). المحکم و‌المحیط الأعظم. (ج 3). (تحقیق: عبد الحمید هنداوی). بیروت: دار الکتب العملیه.

5. ابن عباد، اسماعیل. (1414ق). المحیط فی اللغه. (ج 3). (تحقیق: محمد‌حسن آل یاسین). بیروت: عالم الکتاب.

6. ابن فارس، احمد. (1404ق). معجم مقاییس اللغه. (ج 5 و6). (تحقیق: عبد السلام محمد هارون). قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

7. ابن قیّم، محمد بن ابی‌بکر. (1425ق). مدارج السالکین (تصحیح: عبد الغنی الفاسی). بیروت: دار الکتب العلمیه.

8. ابن منده، محمد بن اسحاق. (1423ق). التوحید و‌معرفة أسماء الله عزوجل و‌صفاته (تحقیق: علی محمدناصر فقیهی). مدینه: مکتبة العلوم و‌الحکم.

9. ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب. (ج 5). بیروت: دار صادر.

10. ابن نوبخت، ابو اسحاق ابراهیم. (1413ق). الیاقوت فی علم الکلام (تحقیق: علی‌اکبر ضیائی). قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.

11. ابوحنیفه، نعمان بن ثابت. (1980م). «الفقه الأکبر». در: مغنیساوی. ابوالمنتهی. الرسائل السبعه فی العقائد. شرح الفقه الأکبر. حیدرآباد دکن. بی‌نا.

12. ازهری، محمد بن حمد. (1421ق). تهذیب اللغه. (ج 5). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

13. استرآبادی، رضی الدین محمد. (1402ق). شرح شافیة ابن حاجب. (ج 1). (تحقیق: محمد نور الحسن، محمد الزفزاف و محمد محیی الدین عبد الحمید). بیروت: دار الکتب العلمیه.

14. استرآبادی، محمد‌جعفر بن سیف الدین. (1382ش). البراهین القاطعه فی شرح تجرید العقائد الساطعه. (ج 1و2). (تحقیق: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی). قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

15. اسیری لاهیجی، محمد. (1312ق). مفاتیج الإعجاز فی شرح گلشن راز (تحقیق: میرزا محمد ملک الکتاب). بمبئی: بی.‌نا.

16. اشعری، علی بن اسماعیل. (1400ق). مقالات الإسلامیین و اختلاف المصلین. آلمان ـ ویسبادن: فرانس شتاینر.

17. أنیس، ابراهیم و دیگران. (بی‌تا). المعجم الوسیط. (ج 2). تهران: ناصر خسرو.

18. تفتازانی، سعد الدین. (1409ق). شرح المقاصد. (ج 1). (تحقیق: عبدالرحمن عمیره). قم: الشریف الرضی.

19. تهانوی، محمد‌علی. (1996 م). موسوعة کشاف اصطلاحات الفنون و‌العلوم. (ج 1و2). (تحقیق: علی دحروج). بیروت: مکتبة لبنان الناشرون.

20. جرجانی، میرسید شریف. (1325ق). شرح المواقف. (ج 1). (تصحیح: بدرالدین نعسانی). قم: الشریف الرضی.

21. جرجانی، میر سید شریف. (1412ق). التعریفات. تهران: ناصر خسرو.

22. جوادی آملی، عبدالله. (1393ش). تفسیر موضوعی قرآن کریم: توحید در قرآن. (ج 2). (تنظیم: حیدر علی ایوبی). قم: اسراء.

23. حداد عادل، غلامعلی. (1375-1394). دانشنامه جهان اسلام. تهران: بنیاد دائرة المعارف اسلامی.

24. حسینی زبیدی، محمد مرتضی. (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. (ج 5). (تحقیق: علی هلالی و علی سیری). بیروت: دار الفکر.

25. حسینی لواسانی، سید‌حسن. (1425ق). نور الأفهام فی علم الکلام. (ج 1). (تحقیق: سیدابراهیم لواسانی). قم: مؤسسةُ النشر الاسلامی.

26. حلبی، تقی الدین ابوالصلاح. (1404ق). تقریب المعارف (تحقیق: رضا استادی). قم: الهادی.

27. حلی، جعفر بن الحسن. (1376ش). رسالةٌ فی العقیده. در: چهار رساله اعتقادی. در: میراث اسلامی ایران. دفتر ششم (به کوشش: رسول جعفریان). قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.

28. حلی، جعفر بن الحسن. (1414ق). المسلک فی أصول الدین (تحقیق: رضا استادی). مشهد: مجمع البحوث الإسلامیه.

29. حلی، حسن بن یوسف. (1413ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد (تحقیق و تعلیق: حسن حسن‌زاده آملی). قم: مؤسسةُ النشر الاسلامی.

30. حلی، حسن بن یوسف. (1982م). نهج الحق و کشف الصدق (تعلیق: عین الله حسنی ارموی). بیروت: دار الکتاب اللبنانی.

31. حمصی رازی، سدید الدین محمود. (1412ق). المنقذ من التقلید. (ج 1). قم: مؤسسة النشر الاسلامی.

32. حنفی، ابن ابی‌العز. (2005م). شرح العقیده الطحاویه (تحقیق: ناصر الدین آلبانی). بغداد: دار الکتاب العربی.

33. خداپرستی، فرج الله. (1376ش). فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی. شیراز: دانشنامه فارس.

34. خرازی، سید محسن. (1417ق). بدایةُ المعارف الإلهیه فی شرح عقائد الإمامیه. (ج 1). قم: مؤسسةُ النشر الإسلامی.

35. خراسانی، محمد‌جواد. (1416ق). هدایةُ الأمه إلی معارف الأئمه. قم: مؤسسة البعثه.

36. خندان، علی‌اصغر. (1389). توحید و شرک در معرفت و علوم انسانی با تأکید بر آثار و اندیشه‌های استاد شهید مرتضی مطهری. معرفت کلامی، 1(4)، ص 143-178.

37. دهخدا، علی اکبر. (1337-1346). لغت‌نامه (زیر نظر محمد معین). (ج 15). تهران: دانشگاه تهران.

38. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. بیروت: دار القلم.

39. ربانی گلپایگانی، علی. (1384). عقاید استدلالی. (ج 1). قم: نشر سنابل.

40. ربانی گلپایگانی، علی. (1387). کلام تطبیقی. جلد1. قم: جامعةُ المصطفی العالمیه.

41. سبحانی، جعفر. (1412ق). الإلهیات علی هدی الکتاب و‌السنه و‌العقل. (ج 2). قم: المؤتمر العالمی للدراسات الإسلامیه.

42. سبحانی، جعفر. (1425ق). رسائل و مقالات. (ج 5). قم. مؤسسةُ الامام الصادق7.

43. سعیدی‌مهر، محمد. (1392ش). آموزش کلام اسلامی (ویراست جدید). (ج 1). قم: نشر طه.

44. سکندری، احمد بن عطاء الله و عبد الحمید بن بادیس. (1426ق). تاج العروس الحاوی لتهذیب النفوس (تصحیح: احمد فرید المزیدی). بیروت: دار الکتب العلمیه.

45. سیوری حلی، مقداد بن عبدالله. (1405ق). إرشاد الطالبین إلی نهج المسترشدین (تحقیق: سید‌مهدی رجایی). قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.

46. سیوری حلی، مقداد بن عبدالله. (1412ق). الإعتماد فی شرح واجب الإعتقاد (تحقیق: ضیاء الدین بصری). بی‌جا: مجمع البحوث الإسلامیه.

47. سیوری حلی، مقداد بن عبدالله. (1420ق). الأنوار الجلالیه فی شرح الفصول النصیریه. (تحقیق: علی حاجی‌آبادی و عباس جلالی‌نیا). مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.

48. سیوری حلی، مقداد بن عبدالله و ابوالفتح بن مخدوم حسینی. (1365). الباب الحادی عشر مع شرحیه النافع یوم الحشر و مفتاح الباب (تحقیق: مهدی محقق). تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.

49. شاکرین، حمیدرضا. (1394). روش‌شناسی عقاید دینی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

50. شبّر، سید عبدالله. (1226ق). حق الیقین فی معرفة أصول الدین. قم: أنوار الهدی.

51. شبّر، سید عبدالله. (بی‌تا). الأخلاق (تصحیح: جواد شبّر). نجف: مطبعة النعمان.

52. شریف مرتضی، علی بن الحسین. (1387ق). جمل العلم و‌العمل. نجف: مطبعة الآداب.

53. شهید ثانی، زین الدین بن علی. (1371). التنبیهات العلیّة علی وظائف الصلاة القلبیة (تحقیق: صفاء الدین بصری). مشهد مقدس: انتشارات آستان قدس رضوی.

54. صدوق، محمد بن علی. (1398ق). التوحید (تحقیق: هاشم حسینی). قم: جامعه مدرسین.

55. صدوق، محمد بن علی. (1414ق). الاعتقادات. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.

56. طباطبایی، سید‌محمد‌حسین. (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن. (ج 1). بیروت: مؤسسة الاعلمی.

57. طبرسی، فضل بن حسن. (1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. (ج 1). (تصحیح: فضل الله یزدی و هاشم رسولی). تهران: انتشارات ناصر خسرو.

58. طوسی، محمد بن حسن. (1414ق). مسائل کلامیه. در: الرسائل العشر. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.

59. طوسی، محمد بن حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. (ج 2). (تصحیح: احمد حبیب عاملی). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

60. عسکری، حسن بن عبدالله. (1400ق). الفروق فی اللغة. بیروت: دار الآفاق الجدیده.

61. عمید، حسن. (1389ش). فرهنگ فارسی عمید (ویرایش: عزیز الله علیزاده). تهران: راه رشد.

62. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409ق). کتاب العین. (ج 3). قم: نشر هجرت.

63. فیاض لاهیجی، عبد الرزاق. (بی‌تا). شوارق الإلهام فی شرح تجرید الکلام. (ج 1). اصفهان: مهدوی.

64. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب. (1415ق). القاموس المحیط. (ج 1 و 2). بیروت: دار الکتب العلمیه.

65. فیض کاشانی، محمد بن مرتضی. (1423ق). الحقائق فی محاسن الأخلاق (تحقیق: محسن عقیل). قم: دار الکتاب الإسلامی.

66. قاری، ملا علی. (1428ق). شرح کتاب الفقه الأکبر (تعلیق: علی محمد دندل). بیروت: دار الکتب العلمیه.

67. قاضی عبدالجبار، ابوالحسن بن احمد. (1422ق). شرح الأصول الخمسة (تعلیق: احمد بن حسین ابی هاشم)‏. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

68. قاضی عبدالجبار، ابوالحسن بن احمد. (1986م). المجموع فی المحیط بالتکلیف. (ج 1). بیروت: دار المشرق.

69. کاشانی، عز الدین محمود. (بی‌تا). مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة. تهران: نشر هما.

70. کاشف الغطاء، جعفر بن خضر. (1425ق). العقائد الجعفریة (تحقیق: سید‌مهدی شمس الدین). قم: مؤسسه انصاریان.

71. کبیر مدنی، سید‌علی خان بن احمد. (1384ش). الطراز الأول و‌الکناز لما علیه من لغة العرب المعول. (ج 6). (تحقیق: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث). مشهد: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.

72. ماتریدی، محمد بن محمد. (1427ق). التوحید (تحقیق فتح الله خلیف). بیروت: دار الکتب العلمیه.

73. مصباح یزدی، محمد‌تقی. (1378). آموزش عقاید. (ج 1). تهران: چاپ و نشر بین الملل سازمان تبلیغات اسلامی.

74. مصطفوی، حسن. (1430ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. (ج 12). بیروت ـ قاهره ـ لندن: دار الکتب العلمیه و مرکز نشر آثار علامه مصطفوی.

75. مطهری، مرتضی. (1378). عقائد الإمامیة (تحقیق: حامد حنفی). قم: انصاریان.

76. مطهری، مرتضی. (1389 الف). مجموعه آثار. (ج 2). قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. نرم‌افزار مجموعه آثار استاد شهید مطهری.

77. مطهری، مرتضی. (1389 ب). مجموعه آثار. (ج 3). قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. نرم‌افزار مجموعه آثار استاد شهید مطهری.

78. مطهری، مرتضی. (1389 ج). مجموعه آثار. (ج 16). قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. نرم‌افزار مجموعه آثار استاد شهید مطهری.

79. مطهری، مرتضی. (1389 د). مجموعه آثار. (ج 26). قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. نرم‌افزار مجموعه آثار استاد شهید مطهری.

80. مظفر، محمد‌رضا. (1376). المنطق. قم: سید الشهداء.

81. معین، محمد. (1386). فرهنگ فارسی معین. (ج 4). به اهتمام عزیز الله علیزاده و محمود نامنی. تهران: نشر نامن.

82. مفتی، حمید. (1374ش). قاموس البحرین (تصحیح: علی اوجبی). تهران: میراث مکتوب.

83. مفید، محمد بن محمد. (1413ق) (الف). النکت الإعتقادیة. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.

84. مفید، محمد بن محمد. (1413ق)، (ب). أوائل المقالات فی المذاهب و‌المختارات. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.

85. مکارم شیرازی، ناصر. (1385ش). دروس فی العقائد الإسلامیة. قم: مدرسه الامام علی بن ابی‌طالب7.

86. نراقی، احمد بن محمد مهدی. (1378ش). معراج السعادة. قم: هجرت.

87. نراقی، مهدی بن أبی‌ذر. (1369ش). أنیس الموحّدین (تصحیح و تعلیق: سید‌محمدعلی قاضی طباطبایی). تهران: نشر الزهراء.

88. نسفی، عزیزالدین بن محمد. (1386ش). الإنسان الکامل (تحقیق ماریژان موله). تهران: نشر طهوری.

89. نیشابوری، نظام الدین حسن بن محمد. (1392ش). شرح النظام علی الشافیة (تحقیق: محمد زکی جعفری). قم: نشر دار الحجة.

هراس، محمد خلیل. (1415ق). شرح القصیدةِ النونیة. (ج 2). بیروت: دار الکتب العلمیه. 

آمار
تعداد مشاهده مقاله: 1,193
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 981