آشنایى با موسوعة النظریة الاجتماعیة الاسلامیه(مبانى النظریة الاجتماعیةفى الاسلام)

دکتر زهیر اعرجى در رشته پزشکى و جامعه شناسى از دانشگاه (ویلز) انگلستان و (ایندیانا)ى آمریکا دکترى دارد.

تبعه آمریکا و عراقى تبار است. وى استاد دانشگاه هاى ایالات متّحده از جمله پُردو (Purudu) و ایندیانا و امام جمعه شهر ایندیانا بوده است. از نویسنده محترم تاکنون بیست اثر به عربى و انگلیسى نشر یافته است از جمله: جنبه هاى اجتماعى حج نظریه هاى اجتماعى در قرآن ساختار بهداشت و سیاستهاى درمانى اسلام نظام خانواده و نقش آن در اسلام ساختار قضایى و حل اختلافات در اسلام عدالت اجتماعى در اسلام تفسیر موضوعى قرآن کریم تبلیغات اسلامى شخصیت اسلامى شرح کفایه و آراى عمومى در اسلام. پاره اى از آثار نویسنده از جمله: (مبانى استنباط از دیدگاه شیعه) هنوز چاپ نشده و به گونه دستنویس نزد وى موجود است. وى هم اکنون ساکن ایران است و

درحوزه علمیه قم ضمن تألیف به تدریس نیز مى پردازد. نویسنده در کتاب حاضر پس از بررسى نقّادانه مکاتب جامعه شناسى نظریات جامعه شناختى را از دیدگاه اسلام به گونه فقهى با استدلال بیان مى دارد این کتاب با شیوه اى علمى ساختار فقهى اجتماعى نظریه هاى جامعه شناسى را در عصر غیبت بیان مى کند. پردازش کتاب از گزارش مبانى جامعه شناسى آغاز مى شود آن گاه دیدگاه هاى غربى آن شناسانده و مورد ارزیابى موشکافه قرار مى گیرد. در این اثر سعى مى شود بین دیدگاههاى دینى در زمینه هاى اجتماعى با دیدگاه هاى جامعه شناسى غربى سنجش و مقایسه اى انجام بگیرد. نگارنده (موسوعة النظریه الاجتماعیة) بر ایـن باور اسـت که دانش کنونـى جامعه شناسى بر اصول تجربى بنا شده و با تجربه و دستاوردهاى جدید پیرایش و دگرگونى مى پذیرد ولى دیدگاههاى فقهى که مجموعه هاى همسو از اندیشه هاى دینى است این گونه نیست; زیرا برگرفته از وحى آفریننده اى است که آدمى را در بهترین صورت و نظام (أحسن تقویم) آفریده است. این کتاب به نقد دیدگاه هاى جامعه شناسى غربى همچون: پوزیتیویسم (اثبات گرایى رادیکالیسم همنوع گرایى) تکامل گرایى و نظریه کنش متقابل اجتماعى مى پردازد زیرا نویسنده بر این باور است: دیدگاههاى اجتماعى باید از دین برخیزد و به سوى آن در تکاپو باشد. به سخن دیگر رسالت دینى پس از آن که به تمامى پرسشها درباره زندگى مرگ وجود و رستاخیز پاسخ داده دیدگاههاى تکامل بخش خود را در باره جامعه و فرد مطرح کرده است. نگارنده مى نویسد: (در این کتاب تلاش شده به گونه علمى توانایى اسلام در پاسخ گویى به مسائل فلسفى ـ اجتماعى جامعه ها در هر زمان و هر مکان نموده و چهارچوب عملى با تکیه بر مفاهیم الهى ارائه شود.) وى با بهره گیرى از آیات روایات آراى نظریه پردازان مسلمان و

غیر مسلمان کتابها و مقاله هاى عربى و انگلیسى که در مصادر کتاب نام برده شده است و نیز ذکر اعلام اصطلاحات جامعه شناسى فلسفى اقتصادى و فقهى بسیار مستدلّ و گسترده به بررسى و نقد دستاوردهاى علمى مى پردازد. این کتاب در بیش از پانصد صفحه و در چهار بخش و شانزده فصل سامان یافته است: بخش اوّل مقدمه است در باب نظریه اجتماعى و جامعه شناسى. فصل اوّل: در این فصل فرق بین جامعه شناسى و نظریه اجتماعى بیان مى شود با مقدمه ها و بخشهاى زیر: نظریه اجتماعى نگاهى نو به جامعه انسانى نظریه اجتماعى و پاسخ گویى به مشکلات جامعه نقش نظریه در ساختار نهادهاى اجتماعى نظریه اجتماعى دینى و تصوّر جامعه شناختى ویژگیهاى نظریه اجتماعى دینى جامعه شناسى یکى از مصادیق نظریه اجتماعى قواعد کلّى جامعه شناسى جامعه شناسى در خدمت نظریه اجتماعى سردرگمى غرب در بازشناخت نظریه از جامعه شناسى اندیشه اجتماعى از نظر اندیشه گران غرب عدم توفیق غرب در ارائه نظریه اجتماعى فراگیر استقرایى نبودن نظریه دینى جهت گیریهاى فکرى اروپا پیش از پیدایش جامعه شناسى پوزیتیویسم و خداوندگار جدید همنوع گرایى با پوشش دین و توهّم ملازمه میان تکامل گرایى و جامعه. فصل دوّم: در این فصل نگاهى افکنده مى شود به علوم اجتماعى جدید با مقوله هاى زیر: علوم پیوسته و در پیوند با جامعه انسان شناسى نقد مبانى انسان شناسى جهت گیرى علمى جدید جامعه شناسى و مباحث روان شناسى و جرم شناسى اقتصاد و نظریه اقتصادى تاریخچه پیدایش علم اقتصاد بخشهاى علم اقتصاد شامل: مالیه عمومى اقتصاد پول کار و دستمزد اقتصاد بین الملل بخش صنعتى و بخش کشاورزى علم سیاست علم حقوق مقایسه اى (تطبیقى) و علم روابط بین الملل: فصل سوّم: در این فصل نظریه هاى

اجتماعى معاصر به بوته بررسى نهاده مى شود با بحثها و مقوله هاى زیر: نظریه و فرضیه در جامعه شناسى نظریه کارکردگرایى نظریه تعارض اجتماعى نظریه کنش متقابل اجتماعى پیدایش و تکامل اندیشه اجتماعى نظریه اجتماعى از دید فقها عصر صنعتى و جامعه شناسى جنبه هاى تاریخى در نظریه اجتماعى تجربه اجتماعى میان اروپا و جهان اسلام اقتباس فکرى غرب از اسلام و تبلیغ مبانى جامعه غربى توسط اروپا. فصل چهارم: در این فصل از روش تحقیق در جامعه شناسى بحث مى شود: شیوه جست وجو دشواریهاى روش تحقیق شیوه هاى جست وجوى علمى و جنبه هاى اخلاقى تحقیق. بخش دوم: در این بخش سخن از فلسفه جامعه علوم اجتماعى است. این بخش با فصل پنجم کتاب که درباره فلسفه جامعه است آغاز مى شود. فصل پنجم: در این فصل از روابط اجتماعى ماهیت نظامدار جامعه و گروه و اجتماع کارکردگرایى رابطه میان دولت و جامعه و انسجام اجتماعى بحث مى شود. فصل ششم: در این فصل از دین و علوم اجتماعى سخن مى رود با مقوله هاى زیر: دین در رویارویى با علوم اجتماعى نظریات سکولاریستى در تفسیر دین مارکسیسم و نقد آن نظریه (امیلى دورکیْم) و نقد آن نظریه (زیگموند فروید) و نقد آن. فصل هفتم: در این فصل رابطه میان قرارداد اجتماعى و سوسیالیسم به بحث گذاشته مى شود با بحث از مقوله هاى زیر: قرارداد اجتماعى امت در نظریه دینى قرارداد اجتماعى و حکومت سیاسى پیمان قرآنى اراده عمومى سوسیالیسم و نقد ستم اجتماعى کار براى آینده انقلاب راه دگرگونى سوسیالیسم مدّعى اندیشه جهانى فراگیر. فصل هشتم: در این فصل سخن از قانون و شناخت جامعه است با مقوله هاى زیر: اجتماعى بودن شناخت نظریات خاصى درباره اجتماعى بودن شناخت

نظریه مادى گرایانه درباره ماهیت طبیعى انسان نظریه ایده آل گرایى وخِردگرایى دینى نظریه فلسفى اجتماعى شناخت و اهمیّت آن در جامعه نقد نظریه (ویلفردپارتو) نقد نظریه (امیل دورکیْم) و (کارل مانهایم) نقد نظریه (ماکس وبر) جایگزینى اجتماعى بودن قانون یا شریعت و قانون و مسلّمات اجتماعى. بخش سوّم: درآمدى بر نظریه اجتماعى اسلام. فصل نهم: در این فصل از مقوله هاى زیر بحث مى شود: اثبات نظریه اجتماعى در اسلام نقش علم اصول در ویژگى هاى نظریه اجتماعى نظریه اجتماعى وجوه شرعى قاعده نفى ضرر وحقوق و واجبات برگرفته از این قاعده. فصل دهم: در این فصل بحثى مطرح مى شود زیر عنوان: (زمان غیبت و نیاز به رهنمون ساختن نظام اجتماعى). در قسمت اوّل به نظریه اجتماعى در زمان غیبت پرداخته مى شود و آن گاه (ولایت فقیه) به گونه گسترده به بوته بررسى نهاده مى شود. نویسنده در این فصل پس از طرح اصل نیاز به حکومت و نگاهى به دیدگاههاى گوناگون فقیهان شیعه درباره ولایت فقیه در عصر غیبت سه دیدگاه را به بوته بررسى مى نهد: 1. نظریه انکار. 2. محدود بود. 3. مطلقه بودن. نویسنده پس از نقد و بررسى دو دیدگاه نخست ولایت مطلقه را مى پذیرد و بر آن استدلال مى کند. در قسمت دوم این فصل نیاز کنونى سازماندهى بر اساس ترازها و معیارهاى اسلامى به بحث گذاشته مى شود و به نکته هاى مهم و درخور توجهى اشاره مى شود. فصل یازدهم: در این فصل سخن از فلسفه زمان و مکان مى رود با مقوله ها و بحثهایى چون: نگرش فلسفى زمان نظریه مرور نظریه مطلق گرایى رویکرد زمانى دید اجتماعى دینى زمان جنبه هاى روحى زمان و ساماندهى اجتماعى دینى. در ادامه از نظر فنى بر فلسفه مکان دیدگاه شرعى مکان سرآمد

زمانى در واجب مضیّق و زمان در اصول عملیّه پرداخته مى شود.در زمینه فکرى مباحث همچون: اجتهاد و تغییر زمان و مکان ماهیت اجتهاد در زمان نصوص عُرف و ارتکاز عقلى سیره متشرّعه و عقلا اجتهاد و تغییر عُرف اجتماعى و تأثیر زمان و مکان بر تکلیف شرعى مطرح مى شود. فصل دوازدهم: در این فصل نظریه اجتماعى به بوته بررسى نهاده مى شود. از جمله بحثهایى که در این فصل مطرح مى شود عبارتند از: کار و کارگر انتقال مالکیّت پیدایش شهرهاى بزرگ و افزایش جمعیّت مشارکت در فعالیتهاى سیاسى نقش دین در زندگى اجتماعى و بى توفیقى دیدگاههاى اجتماعى غرب. بخش چهارم: در این بخش به نمونه هایى از دیدگاههاى اجتماعى در اسلام اشاره مى شود از جمله: مجازات در اسلام فلسفه مجازات اسلامى پژوهشى در مجازات غربى نوع جنایت و شدّت یا تخفیف مجازات مجازات درمذهب شیعه دلیلهاى تخفیف مجازات محور اخلاقى مجازات اسلامى و مسؤولیتهاى اخلاقى و قانون افراد. فصل چهاردهم: در این فصل عدالت اجتماعى اسلام به بوته بررسى نهاده مى شود با مقوله هاى زیر: فلسفه عدالت اجتماعى فلسفه مساوات از دید حکماى یونان اندیشه مساوات از دید فلسفه غربى مبانى عدالت اجتماعى در اسلام و ماهیت عدالت اجتماعى اسلام. فصل پانزدهم: قضا در اسلام از جمله مباحث این فصل است: فلسفه قضا در نظریه اسلامى الزامات و واجبات شرعى اجراییات قانونى و شرعى نیت و قصد فلسفه گواه و شهود قضایى نقش قضا در نظام اجتماعى و ساختار قضایى اسلام. فصل شانزدهم: در این فصل جنبه هاى اجتماعى بحث مى شود: تأثیر اجتماعى حج مراحل تأثیر اجتماعى کنش متقابل اجتماعى در جریان اداى مناسک عبادات اسلامى و تأثیرات میان کنش اجتماعى آن فرد و موقعیت او درصحنه اجتماعى و حج در رویارویى با خطرات انزواى اجتماعى.