ایرانیان و اولین‌ها

ایرانیان و اولین‌ها

سیدمحمدامین حسینی

تاریخ ایران با بیش از نه‌هزار سال قدمت، پُر از هنرها، اختراع‌ها و ابداع‌های ایرانیان و باعث سربلندی کشور ایران است. شاید بازگویی تمام این فن‌آوری‌ها و اختراع‌ها، امکان نداشته باشد؛ اما خلاصه‌ای از آن‌ها می‌آید! ایرانیان در زمینه‌های ساخت ابزار و ظروف، دریانوردی و نجوم، خط، طلا و نقره، علوم پزشکی و... ابداع‌های قابل‌توجهی داشتند. پژوهش‌گران معتقدند که مخترعان سفال، ساکنان فلات ایران بوده‌اند و زنان، سازنده‌ی اولین ظرف‌های سفالی بودند. در زمان آریایی‌ها، ایرانیان توانستند ابزارهای کشاورزی، ظروف سنگی، بافت حصیر و سبد، ظروف سفالی، ساخت زیورها از رگه‌های مس طبیعی و خانه‌های گلی را ابداع کنند که باقی‌مانده‌ی این آثار در جنوب دریاچه‌ی ارومیه و شرق نَقَده آشکارا دیده می‌شود. هم‌چنین در این دوران، آریایی‌ها در شهر سوخته (هفتاد کیلومتری زابل)، توانستند اولین پارچه‌ها را ببافند. بعد از گذشت چند سال، در دوران هخامنش، به دستور داریوش، به ضرب سکه‌ی طلا و نقره پرداختند.

ابزارهای دریانوردی و نجوم

کهن‌ترین سند دریانوردی ایرانیان، مُهری است که در «چغامیش خوزستان» به‌دست آمده است. تاریخ تمدن ناحیه‌ی چغامیش، به شش‌هزار سال پیش از میلاد می‌رسد. این مُهر گِلین، یک کشتی را با سرنشینانش نشان می‌دهد. در این کشتی یک سردار پیروز ایرانی، از جنگ بازگشته و در حالی‌ که نشسته است، اسیران جلو او زانو زده‌اند. در این مُهر، یک گاو نَر و یک پرچم هلالی‌شکل هم دیده می‌شود. نقش‌های برجسته‌ی «پاسارگاد» نشان‌دهنده‌ی توان‌مندی دریایی ایرانیان و فرمان‌روایی ایشان بر هفت‌ دریاست.

قطب‌نما

بیش‌تر دانشمندان پذیرفته‌اند که قطب‌نما را ایرانیان ساخته‌اند. قطب‌نمای ایرانی، برخلاف قطب‌نمای چینی که 24 جهت داشت، 32 جهت داشته ‌است. عدد 32 علاوه بر نشان‌دادن دقت بیش‌تر قطب‌نمای ایرانی، نشان‌دهنده‌ی آشنایی ایرانیان با اعداد در مبنای دو و دانش ریاضی پیش‌رفته‌ی آنان است. در سال 1330 خورشیدی، باستان‌شناس آلمانی «ویلهلم کونیک» و همکارانش در نزدیکی «تیسفون» لرستان، ابزارهایی را از دوران اشکانیان یافتند. پس از بررسی، مشخص شد که این ابزارها «پیل‌های الکتریکی» هستند که ایرانیان در دوران اشکانیان، ساخته و به‌کار برده‌اند. یافتن این اختراع ایرانیان، به‌اندازه‌ای شگفتی جهانیان را برانگیخت که حتی برخی از دانشمندان اروپایی و آمریکایی، این اختراع ایرانیان را به موجودهای فضایی و ساکنان فراهوشمند سیاره‌های دیگر که با بشقاب‌های پرنده و کشتی‌های فضایی به زمین آمده‌ بودند، نسبت دادند و آن را فراتر از دانش اندیشمندان و پژوهش‌گران ایرانی دانستند.

اسطرلاب

«اسطرلاب» ابزاری بوده که در جهان باستان، برای تعیین وضعیت ستارگان در مقایسه با کره‌ی زمین به‌کار می‌رفته است. اسطرلاب، در سه ‌گونه‌ی خطی، صفحه‌ای و کروی ساخته می‌شده است. قطعه‌های اسطرلاب حرکت کرده و می‌توانستند جهت ستارگان، ارتفاع جغرافیایی آن‌ها و فواصل نسبی را مشخص کنند. اسطرلاب در دریانوردی، برای جهت‌یابی به‌کار می‌رفته است. اسطرلاب‌های ایرانی از برنج و آلیاژهای دیگرِ مس ساخته می‌شده‌اند. هرچند پاره‌ای از مورخان، اختراع اولیه‌ی اسطرلاب را به «یونانیان» و «فنیقیان» نسبت می‌دهند، سهم اندیشمندان ایرانی در اختراع انواع گوناگون اسطرلاب، تکامل و افزودن بخش‌های مختلف آن، انکارناپذیر بوده است و تمامی تاریخ‌نگاران آن را ثبت کرده‌اند. ایران در علم نجوم، دانشمندانی هم‌چون «خواجه‌نصیرالدین توسی» داشته و فعالیت‌های نجومی در دوره‌ی تیموریان، در رصدخانه‌ی سمرقند و به ‌همت دانشمندانی چون «غیاث‌الدین جمشید کاشانی» پی‌گیری می‌شده است. از جمله سرآمدان علم نجوم، «ابوریحان بیرونی» و «عمرخیام» بودند که کتاب‌های آنان، منبعی ارزشمند برای بسیاری از دانشمندان در شرق و غرب بوده است. یکی دیگر از ابداع‌های «عمرخیام» استخراج و تدوین تقویم جلالی به نام «جلال‌الدین ملک‌شاه سلجوقی» بود که مبنای تقویم هجری شمسی است.

مواد نفتی

مواد نفتی به شکل‌های گوناگون در جهان باستان، ایران و میان‌رودان، شناخته شده و به‌کار می‌رفته است. گذشته از استفاده‌های سوختی و گرمایی که از آغاز عمل شناخت قیر و برداشت‌های متافیزیکی از آتش بوده، در دانش و فن‌آوری نیز از آن استفاده می‌شده که کاربرد آن به شکل عامل چسباننده، عایق‌بندی‌کننده و ملات بوده است. ایرانیان، کفِ کشتی‌ها را قیراندود و نفوذناپذیر می‌ساخته‌اند.

پزشکی

از جمله رشته‌هایی که ایرانیان به آن توجه داشته‌اند، پزشکی و علومی چون گیاه‌شناسی بود. در این زمینه، نام بزرگانی چون «محمد بن‌ زکریای رازی» و «ابن‌سینا» در جهان بر سر زبان‌ها بود و رازی توانست در آن زمان، الکل را کشف کند که امروزه در طب کاربرد بسزایی دارد.

اختراع‌های ایرانیان از زمان‌های کهن

اولین مردمی که سیستم فضلاب را برای تخلیه‌ی آب به بیرون از شهر اختراع کردند.

اولین مردمی که مس را کشف کردند.

اولین مردمی که آتش را در جهان کشف کردند.

اولین مردمی که ذوب فلزات را در شهر سیلک، در اطراف کاشان آغاز کردند.

اولین مردمی که عطر را برای خوش‌بو شدن بدن ساختند.

اولین مردمی که کشتی را ساختند.

اولین مردمی که حروف الفبا را هفت‌هزار سال پیش در جنوب ایران ساختند.

اولین مردمی که شیشه را کشف کردند و از آن برای خانه‌ها استفاده کردند.

اولین مردمانی که زغال‌سنگ را کشف کردند.

اولین مردمی که مقیاس سنجش اجسام را کشف کردند.

اولین مردمی که راه شوسه و زیرسازی‌شده‌ی جهان را به دستور داریوش ساختند.