تاریخ دریافت: 04 آذر 1394،
تاریخ پذیرش: 04 آذر 1394
چکیده
دیدگاه متکلمان دربارۀ ماهیت نفس ساده و صریح است؛ نفس مادّی و غیرمجرّد است. بیشتر آنها نظریۀ «جسم لطیف» را برگزیدند و ظاهر روایات و تفسیر صحیح از آنها را مؤید این نظریه می‌‌دانند. استدلال‌های عقلی نیز از نظر برخی متکلمان مؤید این نظریه است، ولی برخی دیگر، عقل را در این‌‌باره محکوم به سکوت می‌‌دانند. با وجود این‌که نفس مادی است، ولی از جنس بدن هم نیست. مستقل از بدن است و هویّتی مخصوص به خود دارد و می‌‌تواند گونۀ متفاوتی از مادّه باشد که ویژگی‌های منحصر به فرد از خود بروز می‌‌دهد. برخی با توجه به روایات، نفس را از «آب» دانسته‌اند. این عنصر مادّی نه مجرّد است و نه می‌‌تواند مجرّد شود. در اثر ارتباط با انوار مجرّد، اموری مثل علم و قدرت و حتی حیات بر آن عارض می‌‌شوند، ولی متحد نمی‌‌شوند. بنابراین، دوگانگی نفس و بدن به تباین ذاتی میان آن دو منجر نمی‌‌شود. دوگانگی تنها در اعراض و ویژگی‌های آن دو ظاهر می‌‌شود.
Mutakalimin’s view about the nature of the soul is simple and straightforwards: the soul is material and non-spiritual. Most of them have adopted the theory of “fine body” and take the hadiths to be evidence for this. Some of them take intellectual arguments to support this view, but others take the intellect to be silent on this issue. On this view, though the soul is material, it is not of the same sort as the body. It is independent from the body and might be a peculiar kind of material stuff which exhibits unique properties. Some have taken the soul to be from water, and took some hadiths as their evidence. This material element is not spiritual and cannot become spiritual. It can gain attributes such as knowledge, power and life by its relation with spiritual lights, but they cannot be united with them. Therefore, the duality of the sould and body does not lead to their essential divergence; the duality appears only in their properties.
کلیدواژه‌ها [English]
soul, Immateriality, Water, Duality
مراجع
ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، (1372) معانی الاخبار، قم: نشر دارالکتب الاسلامیه.
ارسطو، (1378) دربارۀ نفس، ترجمه و تحشیه: علیمراد داودی، تهران: انتشارات حکمت، چاپ چهارم.
الاشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل، (1389ه.ق)، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، قاهره: مکتبة النهضة المصریة، الطبعة الثانیه.
ایجی، علی بن محمد (عضدالدین ایجی)، (1370) شرح المواقف، ج7 ـ 8، قم: منشورات الشریف الرضی.
آشتیانی، احمد، (1383) بیست رساله، تحقیق: رضا استادی، قم: انتشارات بوستان کتاب، چاپ دوم.
بحرانی، سید هاشم، (1423ه.ق) مدینة معاجز الائمّة الإثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر، قم، نشر بنیاد معارف اسلامی، چاپ دوم.
بدوی، عبدالرحمن، (1374) تاریخ اندیشه‌های کلامی در اسلام، ج 1، ترجمۀ حسین صابری، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
بغدادی، ابوالبرکات هبة الله بن علی بن ملک، (1373) الکتاب المعتبر فی الحکمة، اصفهان، نشر دانشگاه اصفهان، چاپ دوم.
تفتازانی، سعدالدین، (1370) شرح المقاصد، تحقیق و تعلیق: عبدالرحمان عمیره، ج3، قم: منشورات الشریف الرضی.
التهانوی، محمدعلی بن علی، (1862م) کشاف اصطلاحات الفنون، کلکته: بی‌جا.
جوینی، عبدالملک ابن عبدالله، (1985م) الارشاد، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیة.
حلّی، ابو منصور حسن بن مطهر (علامه حلی)، (1407ه.ق) کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، صححه و قدم له و علق علیه: حسن حسن زاده الاملی، قم: موسسة النشر الاسلامی.
رازی، فخرالدین محمد بن عمر (فخر رازی)، تفسیر الفخر الرازی المشتهر بالتفسیر الکبیر و مفاتیح الغیب، قدم له خلیل محی الدین المیس، بیروت: دارالفکر.
ــــــــــــــ ، (1411ه.ق) المباحث المشرقیة فی علم الالهیات و الطبیعیات، قم: انتشارات بیدار.
سهروردی، شیخ شهاب‌الدین، (1380) مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه: هانری کربن، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ سوم.
السید المرتضی، (1403ه.ق) امالی، تحقیق: سید محمد بدرالدین النعسانی الحلبی قم: منشورات مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
سیوطى جلال‌الدین، (1404ه.ق) الدر المنثور فى التفسیر بالمأثور، قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا)، (1378) الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة، ج8، تهران: انتشارات حیدری.
ــــــــــــــ ، المبدأ و المعاد (1354) تقدیم و تصحیح: سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
طباطبایی، سیدمحمد حسین، (1378) نهایة الحکمة؛ تصحیح و تعلیق: غلامرضا فیاضی، قم: موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
ــــــــــــــ ، (بی‌تا) اصول فلسفه و روش رئالیسم، شرح و تعلیقه: مرتضی مطهری، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
طبرسی، (1413ه.ق) الاحتجاج، قم: انتشارات اسوه.
طوسی، خواجه نصیر الدین، (1373) اخلاق ناصری، تصحیح و تنقیح: مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران: انتشارات خوارزمی، چاپ پنجم.
عبدالجبار معتزلی، (1961ـ 1965) المغنی، قاهره: المؤسسة المصریة للتالیف و الانباء و النشر.
غزالی، محمد بن احمد، (1947م) تهافت الفلاسفة، تحقیق: سلیمان دنیا، مصر.
کلینی، محمّد بن یعقوب (شیخ کلینی) (1363) الکافی، تحقیق: علی اکبر غفّاری. تهران: دارالکتب الاسلامیّه.
لاهیجی، عبدالرزاق (فیاض لاهیجی)، (1372) گوهر مراد، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
