از صحیفه سجادیه، «زبور آل‌محمد» چه می‌دانیم؟

ازصحیفه سجادیه،

 «زبور آل‌محمد» چه می‌دانیم؟

                                                                                                                                                                      

جواد تربتی

علی بن حسین بن علی«ع» چهارمین امام شیعیان، در سال 38 هجری قمری، در روز سوم شعبان دیده به جهان گشود. نام مادرش شهربانو، «شهربانویه»، «شاه زنان» و...، و مشهورترین القاب آن حضرت «زین‌العابدین» و «سجاد» می‌باشد.

دوران کودکی را در مدینه سپری و مدت دو سال از امامت جدش، امیرمؤمنان«ع» و ده سال از امامت عمویش، امام حسن مجتبی«ع» و ده سال از امامت پدر بزرگوارش، امام حسین«ع» را درک کرد.⁽¹⁾

در محرم سال 61 هجری قمری در جریان قیام امام حسین«ع» در سرزمین کربلا حضور داشت و پس از آن فاجعه دردناک به امامت رسید. ایشان با توجه به اختناق حاکم در آن دوران، برای ممانعت از برانگیخته شدن حساسیت حکومت و هدر رفتن خون شیعیانی که از ترس حکومت جرئت فعالیت نداشتند، اقدام به یک سلسله برنامه‌های ارشادی و فرهنگی کرد که مهم‌ترین آنها عبارتند از:

1ـ زنده نگهداشتن یاد و خاطره عاشورا و رساندن پیام آن به مردم آن زمان

2ـ پند و ارشاد امت

3ـ تبیین معارف از طریق دعا و مناجات.

 

یادگارهای مکتوب امام سجاد «ع»

دوران امام سجاد «ع» طلیعه درخشش فرهنگ تشیع شمرده می‌شود و حدیث و دعا رونقی دیگر می‌یابد. آثار مکتوب به جا مانده از ایشان بسیارند، از جمله:

1ـ صحیفه سجادیه

2ـ مناسک الحج که فرزندان آن حضرت نقل کرده‌اند و در بغداد نیز چاپ شده است.⁽²⁾

3ـ رساله حقوق که جامع آداب سلوک فردی و اجتماعی است و محور شرح و بسط زیادی قرار گرفته است.⁽³⁾

4ـ الجامع فی‌الفقه که ابوحمزه ثمالی نقل کرده است.⁽⁴⁾

5ـ صحیفة الزهد نیز توسط ابوحمزه ثمالی نقل شده است.⁽⁵⁾

6ـ کتاب حدیث که امام گردآوری نموده و داود بن عیسی از آن حضرت نقل کرده است.⁽⁶⁾

7ـ کتاب علی بن الحسین«ع» که در ضمن مصادر از آن یاد شده است.⁽⁷⁾

آنچه در پیش رو دارید، قدمی است در معرفی صحیفه سجادیه، بدان امید که جامعه ما، مخصوصاً جوانان عزیز با این کتاب آشنایی بیشتری پیدا کنند و از دریای معرفت آن، گوهرها برگیرند و دنیا و آخرت خویش را با انس گرفتن با آن برای همیشه آباد کنند.

 

آشنائی با صحیفه سجادیه

مدت سیزده قرن است که کتاب صحیفه سجادیه مونس بزرگان زهاد و صالحان و مرجع و ملجأ مشاهیر علما و مصنفان بوده است. برای آشنایی با این گنج معنوی بحث را در چند بخش پی می‌گیریم.

الف) سند صحیفه

از نظر سندی، صحیفه سجادیه در حد تواتر بلکه فوق آن است. شیخ آقا بزرگ تهرانی در این باره می‌گوید: «الصحیفه الاولی المنتهی سندها الی الامام زین العابدین... و هی من المتواترات عند الاصحاب لاختصاصها بالاجازه والروایه فی کل طبقه وعصر...؛⁽⁸⁾

صحیفه اولی که سند آن به امام زین‌العابدین «ع» می‌رسد... از متواترات [و قطعیات] نزد اصحاب است. از ویژگی‌های آن این است [که تمام اصحاب از اساتید خود] اجازه نقل آن را در تمام طبقات [رجالی] و در تمام عصرها گرفته‌اند..».

شهرت سند صحیفه در حدی است که مرحوم محمدتقی مجلسی ادعا کرده در نقل و روایت صحیفه یک میلیون سند دارد.⁽⁹⁾  

شیخ محمد بن نعمان مفید (م 413) در ارشاد و علی بن محمد خزاز قمی، شاگرد صدوق بن بابویه (م 381) و احمد بن عیاشی (م 401) و ابوالفضل شیبانی، و.... هم آن را نقل کرده‌اند.

از علمای اهل سنت نیز، ابن جوزی در خصائص الائمه و حافظ سلیمان بن ابراهیم القندوزی (م 1294) در ینابیع الموده از صحیفه اسم برده و بخش‌هایی از دعاهای آن را نقل کرده‌اند.⁽¹⁰⁾

سند ابوالفضل شیبانی به این صورت است:

«حدیث کرد ما را عامربن عیسی بن عامر سیرافی در مکه در سال 381 و گفت: حدیث کرد مرا ابومحمد حسن بن محمد بن یحیی بن حسن بن جعفر بن عبیدالله بن حسین بن علی بن‌ابیطالب «ع»، گفت: حدیث کرد مرا پدرم و او از عمیر بن متوکل، او از پدرش متوکل بن هارون و او از یحیی بن زید، پس از شهادت پدرش در حالی که به سوی خراسان در حرکت بود و مردی را به پایه و عقل او ندیدم... که او صحیفه کامله‌ای را که دعاهای علی بن الحسین «ع» در آن بود، به من نشان داد.⁽¹¹⁾

گذشته از کتب تاریخی و رجالی، هیچ کتاب دعای معتبری از دعاهای صحیفه سجادیه خالی نیست، مانند:

1ـ «مصباح المتهجد» شیخ طوسی (385 - 460) .

2ـ «سلوک الحزین.» قطب الدین بن سعید بن هبه الله راوندی (م 573) که کتابش مشهور به «دعوات الراوندی».

3ـ «اختیار المصباح.» از سید علی بن حسین بن باقی.

4ـ «اقبال و جمال الاسبوع و فتح الابواب.» سید رضی‌الدین علی بن طاووس (م 589).

5ـ «زوائد الفوائد» ابوالقاسم علی بن رضی الدین.

6ـ «البلد الامین.» ابراهیم بن علی کفعمی (م. 868) و... .

از همه آنها گذشته، به نقل آیت‌الله مرعشی نجفی، علامه مجلسی اول در بسیاری از اجازات خود اشاره کرده که او صحیفه را شفاها و بلاواسطه از حضرت حجت بن الحسن صاحب الزمان «ع» و می‌گوید:

«در بین خواب و بیداری دیدم که گویا در مسجد جامع عتیق اصفهان ایستاده‌ام و حضرت مهدی «ع» نیز ایستاده بودند. من چند مسئله را که برایم مشکل شده بود، از محضر آن حضرت پرسیدم، پس جواب آن را برایم بیان فرمودند. آن گاه از کتابی که به آن عمل کنم سئوال کردم و آن حضرت مرا به مولانا محمد التاج حواله داد. من [نزد او رفتم] و از او کتابی گرفتم. به نظرم آمد که آن کتاب دعا بود. پس آن را بوسیدم و بر چشم نهادم، ولی وقتی به خویش آمدم [و از خواب بیدار شدم] آن کتاب را در دست خود نیافتم، پس تا صبح گریه کردم.

فردای آن روز به دنبال «محمد تاج.» راه افتادم تا رسیدم به «دارالبطیخ». مرد صالحی را که آقا حسن نام و «تاجا» لقب داشت دیدم. به او سلام کردم، او مرا فرا خواند و به کتابخانه خود برد. اولین کتابی که به دست من داد، همان کتابی بود که در خواب دیده بودم. آن گاه شروع نمودم به گریه و گفتم همین کتاب مرا بس است و از آنجا به نزد شیخ محمد مدرس رفتم و به مقابله آن نسخه با نسخه‌ای که جد پدر محمد مدرس از روی نسخه شهید نوشته بود، پرداختم. دیدم نسخه‌ای که حضرت صاحب الزمان «ع» به من مرحمت فرموده بودند، درست مطابق نسخه صحیفه شهید است.⁽¹²⁾

 

ب) نام‌های دیگر صحیفه سجادیه

معروف است که «صحیفه سجادیه» پس از قرآن و نهج‌البلاغه بزرگ‌ترین گنجینه گرانبهای حقایق و معارف الهی به شمار می‌رود. به نقل شیخ آقا بزرگ تهرانی به آن «اخت القرآن»: خواهر قرآن، «انجیل اهل بیت»، «زبور آل محمد» و «صحیفه کامله» نیز گفته می‌شود،⁽¹³⁾.

قندوزی نیز چنین تعبیر کرده است:

«فی ایراد بعض الادعیه و المناجاه التی تکون فی الصحیفه الکامله للامام الهمام زین‌العابدین... و هی زبور اهل البیت الطیبین «ع»؛⁽¹⁴⁾ در بیان بعضی دعاها و مناجات‌هایی که در صحیفه کامله امام زین‌العابدین«ع» آمده است... و آن زبور اهل بیت پاک است».

و علت اینکه آن را «صحیفه کامله» نامیده‌اند این است که در نزد طایفه «زیدیه» از صحیفه نسخه‌ای هست که کامل نیست، بلکه در حدود نصف صحیفه موجود است، به این جهت، به صحیفه موجود [در دست شیعیان دوازده امامی] صحیفه کامله گفته شده است.⁽¹⁵⁾

 

ج) همراه با شارحان صحیفه

مرحوم علامه «شیخ آقا بزرگ تهرانی» در کتاب الذریعه در حدود پنجاه شرح ـ غیر از ترجمه‌ها ـ بر صحیفه سجادیه نام برده است.⁽¹⁶⁾

علاوه بر این شرح‌ها، گروهی از دانشمندان گذشته و معاصر، ترجمه‌های متعددی⁽¹⁷⁾ بر صحیفه نگاشته‌اند که در این بخش به عنوان نمونه به برخی شرح‌ها اشاره می‌کنیم:

1ـ «الازهار اللطیفه فی شرح مفردات الصحیفه»، تالیف سید علامه محمدرضا اعرجی حسینی.

2ـ شرح میرزا محمد مشهدی جمال‌الدین طوسی صاحب دقائق التنزیل.

3ـ شرح محمد علی بن محمد نصیر چهاردهی رشتی (م 1334)، صاحب کتاب «شرح الوقت و القبله.»

4ـ شرح سید افصح الدین محمد شیرازی.

5ـ شرح مولا تاج الدین مشهور به (تاجا).

6ـ شرح مفتی، میر محمد عباس جزائری (م 1306).

7ـ شرح مولی حبیب‌الله کاشانی.

8ـ شرح ابن مفتاح ابوالحسن عبدالله بن ابی‌القاسم بن مفتاح الزیدی الیمنی.

9ـ شرح مولی خلیل قزوینی.

10ـ شرح آقا هادی ابن مولا صالح مازندرانی.

11ـ شرح مولا محمد طاهر بن حسین شیرازی.

12ـ شرح سید محسن بن قاسم بن اسحاق صنعانی یمنی زیدی از علمای قرن 13.

13ـ شرح سید محسن بن احمد شامی حسنی یمنی زیدی (متوفای 1251).

14ـ شرح سید جمال‌الدین کوکبانی یمنی الاصل ساکن هند (م 1339).⁽¹⁸⁾

 

د) مستدرکات صحیفه

عده‌ای از علما و دانشمندان مستدرکاتی بر صحیفه نوشته‌اند.

مقصود از این مستدرکات، دعاهای منسوب به حضرت سجاد «ع» است که در صحیفه کامله نیامده است و در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌شود:

1ـ «صحیفه ثانیه»، تألیف شیخ محمد بن حسن الحر العاملی، صاحب وسائل الشیعه.

2ـ «صحیفه ثالثه»، گردآوری شده توسط مورخ و رجالی معروف، میرزا عبدالله افندی، صاحب کتاب ریاض العلماء.

3ـ «صحیفه رابعه» ، تألیف محدث میرزا حسین نوری طبرسی.

4ـ «صحیفه خامسه» ، علامه محسن امین حسینی عاملی.

5ـ «صحیفه سادسه» ، تالیف شیخ محمدباقر بن محمد حسن بیرجندی قائینی.

6ـ «صحیفه سابعه» که توسط شیخ هادی بن عباس آل کاشف الغطاء نجفی، صاحب کتاب مستدرک نوشته شده است.

7ـ «صحیفه ثامنه»، تألیف حاج میرزا علی حسینی مرعشی شهرستانی حائری.

8ـ «ملحقات صحیفه»، مؤلف آن شیخ محمد، معروف به تقی زیابادی قزوینی می‌باشد که از شاگردان برجسته مرحوم شیخ بهایی بوده و ملحقات را در سال 1023 به پایان رسانده است.⁽¹⁹⁾

 

هـ) عظمت صحیفه نزد علما

دعاهای صحیفه علاوه بر حسن بلاغت و کمال فصاحت، از علوم الهی و معارف یقینی برخوردار است که عقل‌ها در مقابل آن رام است و فحول علما در مقابل آن سر تسلیم و خضوع فرود آورده‌اند.

این حقیقت برای صاحبدلان حقیقت‌بین با نگاهی به صحیفه آشکار می‌گردد، زیرا عبارات صحیفه خود بیانگر آن است که فوق کلام مخلوق و پایین‌تر از کلام خالق است، لذا هم از دسترس اوهام جاعلان برتر و بالاتر است و هم علما و بزرگان سخت بدان توجه و از آن ستایش کرده‌اند که به نمونه‌هایی اشاره می‌شود:

1ـ ابن شهر آشوب (م 588) در کتاب مناقب خود می‌گوید: «وقتی در بصره نزد یکی از بلغاء از فصاحت صحیفه کامله سخن به میان آمد، او گفت: من هم می‌توانم مانند آن را بر شما املاء و بیان کنم. آنگاه قلم برداشت و سر به زیر افکند [و هیچ جمله‌ای نتوانست به زبان آورد] و در همان حال سرافکندگی از دنیا رفت».⁽²⁰⁾

2ـ در سال 1353 هـ. ق مرحوم آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی رحمت‌الله نسخه‌ای از صحیفه سجادیه را برای طنطاوی، دانشمند اهل سنت و مؤلف تفسیر طنطاوی (مفتی اسکندریه) به «قاهره» فرستاد. وی پس از دریافت و تشکر از چنان هدیه‌ای گرانبها و ستایش فراوان در پاسخ نوشت: «این از بدبختی ماست که تاکنون بر این اثر گرانبهای جاوید که از مواریث نبوت است، دست نیافته بودیم. من هر چه در آن می‌نگرم آن را از گفتار مخلوق برتر و از خالق پایین‌تر می‌یابم».⁽²¹⁾

تعجب از این مفسر معاصر است که لااقل به منابع اهل سنت به دقت توجه نکرده، چون امثال قندوزی قسمت‌هایی از صحیفه سجادیه را در کتاب‌های خود نقل نموده‌اند.⁽²²⁾

3ـ از میرزا هادی مشهدی ذاکر نقل شده که ابن جوزی در «خصائص الائمه» چنین گفته است: «اگر امیرالمؤمنین علی «ع» نبود، توحید مسلمانان و عقاید ایشان کامل نمی‌شد، زیرا آنچه پیغمبر اکرم«ص» بیان فرمودند، اصول عقاید و فروع مهم دین بود، ولی دقائق عقائد را [همچون صفات ذات و فعل و عینیت صفات با ذات را] مسلمانان مدیون و ریزه‌خوار خوان نعمت امیرالمؤمنین «ع» و شاگردان ایشان می‌باشند...».

آنگاه درباره امام سجاد «ع» می‌گوید:

«علی بن الحسین زین‌العابدین«ع» در املاء و انشاء و کیفیت سخن گفتن و خطاب و عرض حاجت به پیشگاه الهی بر مسلمین حق تعلیم دارد، زیرا اگر آن حضرت نبود، مسلمانان آیین سخن گفتن و عرض حوائج خود را به خدای متعال نمی‌دانستند؛ لذا آن امام به مردم آموخت که هنگام استغفار چگونه با خدا سخن بگویند و در موقع درخواست باران رحمت با چه زبانی از خداوند نزول باران بخواهند و در زمان ترس از دشمن چگونه به خدا پناه برند و دفع شر دشمنان را بخواهند...».⁽²³⁾

 

و) گذری بر دعاهای صحیفه

صحیفه سجادیه تنها شامل راز و نیاز با خدا و بیان حاجت در پیشگاه وی نیست، بلکه دریایی بیکران از علوم و معارف اسلامی است که طی آن مسائل عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و پاره‌ای از قوانین طبیعی و احکام شرعی در قالب دعا مطرح و بیان شده است.

در بخش ارتباط با خداوند، طبق مقتضای زمان‌های مختلف و احوال گوناگون دعاهایی بیان شده‌اند. برخی دعاهای آن سالی یک بار، همچون دعای عرفه و وداع ماه رمضان و برخی هر ماه یک بار، مانند دعای دیدن هلال و برخی در هفته و برخی برای هر شبانه روز قرار داده شده‌اند.

صحیفه سجادیه مشتمل بر 54 دعاست بدین شرح:

1ـ ستایش خداوند که با کلمه «حمد» شروع و با کلمه «حمید» پایان می‌یابد.

2ـ درود بر محمد و خاندان او«ع».

3ـ درود و صلوات بر فرشتگان نگه دارنده عرش و سایر فرشتگان مقرب، همچون اسرافیل، میکائیل، جبرئیل، روح، ملک‌الموت، منکر، نکیر و... .

4ـ درود و صلوات و درخواست رحمت برای پیروان و ایمان آورندگان به پیامبران.

5ـ دعای حضرت برای خود و دوستانش.

6ـ دعا هنگام صبح و شام.

7ـ دعا هنگامی که پیشامدها و حوادث مهمی پیش آید و نیز به هنگام غم و اندوه.

8ـ پناه بردن به خداوند از ناپسندی‌ها، بدی اخلاق و کردارهای زشت و نکوهیده.

9ـ در اشتیاق به درخواست آمرزش از خداوند.

10ـ پناه بردن به درگاه خداوند.

11ـ درخواست عاقبت به خیری.

12ـ اقرار به گناه و درخواست توبه و بازگشت.

13ـ درخواست حوائج از خداوند.

14ـ هنگامی که انسان ستمی می‌بیند و یا از ستمکاران کار ناخوشایندی می‌بیند.

15ـ هنگام بیماری، اندوه و گرفتاری.

16ـ درخواست عفو از گناهان و عیب‌ها.

17ـ درخواست دفع شر شیطان و پناه بردن به خداوند از دشمنی و مکر او.

18ـ دعا پس از رفع خطر و برآورده شدن سریع حاجت.

19ـ درخواست باران هنگام خشکسالی.

20ـ درخواست مکارم اخلاق و کردارهای پسندیده از خداوند.

21ـ دعا هنگام حزن و اندوه.

22ـ دعا هنگام رنج و سختی و دشوار شدن کارها.

23ـ دعا هنگام درخواست تندرستی و سپاس بر آن.

24ـ دعا برای پدر و مادر.

25ـ دعا درباره فرزندان.

26ـ همسایگان و دوستان.

27ـ دعا برای رزمندگان و مرزداران کشور اسلامی.

28ـ هنگام پناه بردن به خدا.

29ـ دعا هنگام تنگدستی.

30ـ کمک خواستن بر پرداخت قرض.

31ـ توبه و بازگشت به خدا.

32ـ دعا بعد از نماز شب.

33ـ درخواست خیر و نیکی.

34ـ دعا هنگام گرفتاری به بلا و یا هنگامی که مبتلا به گناهی را می‌بیند.

35ـ خشنودی از خداوند هنگام دیدن دنیاداران.

36ـ دعا هنگامی که انسان به ابرها می‌نگرد و رعد و برق آسمان را مشاهده می‌کند.

37ـ اعتراف به ناتوانی از ادای شکر الهی.

38ـ دعای عذرخواهی از کوتاهی در ادای حقوق بندگان.

39ـ درخواست عفو و رحمت الهی.

40ـ دعا هنگام مرگ دیگران و یاد مرگ.

41ـ درخواست پرده‌پوشی و نگهداری از گناه.

42ـ هنگام ختم قرآن.

43ـ هنگام دیدن هلال ماه.

44ـ دعای اول رمضان.

45ـ‌ دعای وداع ماه رمضان.

46ـ دعای روز عید فطر و جمعه.

47ـ دعای روز عرفه (نهم ذی حجه).

48ـ دعای روز جمعه و روز عید قربان.

49ـ دعا برای دفع مکر و شر شیطان.

50ـ ترس عاقلان از خدا.

51ـ تضرع و زاری در پیشگاه الهی.

52ـ‌ اصرار به درخواست از خدای متعال.

53ـ در مقام کوچکی در پیشگاه الهی.

54ـ دعا برای دور شدن اندوه‌ها.

 

 

پی‌نوشت

1ـ محمدبن یعقوب کلینی، اصول کافی، (تهران، مکتبه الصدوق)، 1381 ه.ق، ج 1، ص 467، و شیخ مفید، الارشاد، (قم، مکتبه بصیرتی)، ص256.

2ـ سید محمدرضا حسینی جلالی، تدوین السنه الشریفه، (مکتب الاعلام الاسلامی، قم، 1418ق، ص 151).

3ـ علی بن شعبه، تحف العقول، (بیروت، مؤسسه الاعلمی، 1394ق)، ص 255.

4ـ ابوالعباس نجاشی، رجال النجاشی، (قم، مکتبه الداوری)، ص 116.

5ـ الکافی، (دارالکتب الاسلامیه، 1366)، ج 8، ص 17.

6ـ رجال النجاشی، همان، ص 157.

7ـ همان، صص ۱۱۶ـ۱۱۵.

8ـ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، (تهران، المکتبه الاسلامیه)، ج 1، صص ۱۹ـ۱۸.

9ـ صحیفه سجادیه، ترجمه سید صدرالدین بلاغی، با مقدمه‌ای از آیت‌الله مرعشی نجفی، (تهران، دارالکتب الاسلامیه)، ص 9 مقدمه.

10ـ ر.ک: سلیمان بن ابراهیم قندوزی، ینابیع الموده، (نجف، مکتبه الحیدریه، 1384 هـ. 1965 م) ج ۲ـ۱، ص 599.

11ـ مقدمه آیت‌الله مرعشی بر صحیفه سجادیه، (همان)، صص ۹ـ۸، مقدمه.

12ـ همان، ص ۲۹ـ۲۷ مقدمه، با تلخیص و تغییر.

13ـ الذریعه، همان، ج 15، صص ۱۹ـ۱۸.

14ـ ینابیع الموده (همان)، صص 599.

15ـ مقدمه آیت‌الله مرعشی نجفی بر صحیفه، (همان)، ص 46 مقدمه.

16ـ الذریعه، (همان)، ج 3، صص ۳۵۹ـ۳۴۵.

17ـ مانند ترجمه الهی قمشه‌ای، فیض‌الاسلام، ابوالحسن شعرانی، محمد آیتی و ترجمه سید احمد فهری و حسین انصاریان و... .

18ـ همان، صص ۳۵۹ـ۳۴۵ و ر.ک: مقدمه آیت‌الله مرعشی نجفی، (همان)، صص ۳۵ـ۳۳ مقدمه.

19ـ همان، صص ۴۳ـ۴۱.

20ـ همان، ص 13 مقدمه.

21ـ همان، ص 37 مقدمه، و ر.ک: مهدی پیشوایی، سیره پیشوایان، (قم، مؤسسه امام صادق علیه‌السلام)، صص 27۱ - 27۰.

22ـ ینابیع الموده، (همان)، صص ۶۳۰ـ۵۹۹.

23ـ مقدمه آیت‌الله مرعشی بر صحیفه، (همان)، صص ۴۵ـ۴۳.

 

 

 

سوتیترها:

 

1.

امام سجاد «ع» با توجه به اختناق حاکم در آن دوران، برای ممانعت از برانگیخته شدن حساسیت حکومت و هدر رفتن خون شیعیانی که از ترس حکومت جرئت فعالیت نداشتند، اقدام به یک سلسله برنامه‌های ارشادی و فرهنگی کردند که مهم‌ترین آنها عبارتند از: زنده نگهداشتن یاد و خاطره عاشورا و رساندن پیام آن به مردم آن زمان،  پند و ارشاد امت و تبیین معارف از طریق دعا و مناجات.

 

2.

دعاهای صحیفه علاوه بر حسن بلاغت و کمال فصاحت، از علوم الهی و معارف یقینی برخوردار است که عقل‌ها در مقابل آن رام است و فحول علما در مقابل آن سر تسلیم و خضوع فرود آورده‌اند. این حقیقت برای صاحبدلان حقیقت‌بین با نگاهی به صحیفه آشکار می‌گردد، زیرا عبارات صحیفه خود بیانگر آن است که فوق کلام مخلوق و پایین‌تر از کلام خالق است.

 

 

3.

صحیفه سجادیه تنها شامل راز و نیاز با خدا و بیان حاجت در پیشگاه وی نیست، بلکه دریایی بیکران از علوم و معارف اسلامی است که طی آن مسائل عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و پاره‌ای از قوانین طبیعی و احکام شرعی در قالب دعا مطرح و بیان شده است.

تعداد مشاهده مقاله: 322