حضرت فاطمه معصومه (س) مدافع امام و ولایت

حضرت فاطمه معصومه (س) مدافع امام و ولایت

جواد تربتی

 

پدر حضرت فاطمه کبری، موسی‌بن‌جعفر (ع) و مادر بزرگوارش نجمه‌خاتون هستند. القاب آن حضرت عبارت‌اند از: معصومه، کریمۀ اهل بیت، طاهره، حمیده، رشیده، تقیه، مرضیه، رضیه، برّه، اخت‌الرضا (ع).⁽¹⁾

ولادت آن حضرت در اول ذی‌القعدة الحرام 173 ق در مدینه منوره رخ داد.⁽²⁾

ایشان در 23 ربیع‌الاول 201 هجری وارد قم شد و بعد از هفده روز، در دهم ربیع‌الثانی 201 در 28 سالگی دارفانی را وداع گفت.

 

جایگاه ویژه حضرت معصومه (س)

در میان فرزندان موسی‌بن‌جعفر (ع) که تعدادشان را تا 20 پسر و 37 دختر شمرده‌اند،⁽³⁾ بعد از امام هشتم  (ع) هیچ‌یک از آنها به مقام فاطمه معصومه (س) نمی‌رسد.

شیخ عباس قمی می‌گوید: «افضل آنها سیدۀ جلیلۀ معظمه، فاطمه بنت امام موسی علیه‌السلام معروفه به حضرت معصومه علیهاالسلام است که مزار شریفش در بلدۀ‌ طیبۀ قم است که دارای قبّۀ عالیه و ضریح و  صحن‌های متعدده و خدمۀ بسیار و موقوفات است و روشنی چشم اهل قم و بلاد و مفاد عامه خلق است...».⁽⁴⁾

منزلت آن حضرت را از سخنان خود امام هفتم (ع) نیز می‌توان دریافت، آنگاه که حضرت معصومه (س) پاسخ زائران قم را به‌دقت نوشت و وقتی نگاه امام هفتم (ع) به آن پاسخ‌ها افتاد، سه بار فرمود: «فداها ابوها؛ پدرش فدایش باد».⁽⁵⁾

از سخنان دیگر امامان نیز مقام والای حضرت معصومه (س) در میان فرزندان امام هفتم (ع) روشن می‌شود؛ چراکه فقط دربارۀ زیارت آن بانو فرموده‌اند: «فمن زادها وجبت له الجنه؛ پس هر کس او (فاطمه) را زیارت کند، بهشت بر او واجب می‌شود».⁽⁶⁾

شاهد دیگر بر عظمت آن بانو، ژرف‌نگری عمیق او به مهم‌ترین مسئله شیعه، یعنی توجه به امر امامت امیرمؤمنان علی (ع) است. آنچه در ادامه خواهد آمد، نگاهی است به سخنان آن بانو در دفاع از امامت.

 

در شرایطی که امام رضا (ع) با تهدید به مرگ از مقام امامت دور شده و ناچار به پذیرفتن ولایتعهدی مأمون بود، باید مدافعان امامت این نکته را بر مردم روشن می‌کردند که خلافت طبق نص و سفارش پیامبر (ص) به امیرمؤمنان (ع) و امامانِ از نسل او اختصاص دارد. حضرت معصومه (س) چه در دوران هارون و چه در دوران مأمون با نقل احادیث متواتر و قطعی مربوط به امامت و خلافت امیرمؤمنان (ع) در این زمینه اقداماتی را انجام داد که به نمونه‌هایی اشاره می‌شود.

 

حدیث غدیر

یکی از محکم‌ترین احادیث دربارۀ امامت امیرمؤمنان علی (ع)، حدیث متواتر و قطعی غدیر است که پیامبر اکرم (ص) در بخشی از خطبه غدیر فرمود: «ای مردم! من امر خلافت را به‌عنوان امامت و وراثت در نسل خود تا روز قیامت به ودیعه می‌سپارم و من ابلاغ کردم آنچه را که مأمور به ابلاغش بودم تا حجت باشد بر حاضر و غایب و بر همۀ کسانی که حضور دارند یا ندارند، به‌دنیا آمده‌اند یا نیامده‌اند. پس حاضران به غایبان و پدران به فرزندان تا روز قیامت برسانند.»⁽⁷⁾

متأسفانه این حدیث خیلی زود به فراموشی سپرده شد، ولی همیشه افرادی بودند که این احادیث را به یاد امت آورند. از جمله کسانی که در حساس‌ترین زمان این حدیث را به گوش مردم رساند، حضرت فاطمه معصومه (س) است.

بیان این حدیث از سوی حضرت معصومه (س) در دوران خلافت هارون و مأمون که خود را پیشوای برحق مسلمانان می‌دانستند، سخت برضد آنان بود و اثبات حقانیت حضرت موسی‌کاظم (ع) و حضرت رضا (ع) بسیار تأثیر داشت و جانانه‌ترین دفاع امامت به‌حساب می‌آمد.

 

حدیث منزلت

حدیث دیگری که حضرت معصومه (س) در دفاع از امامت و به‌ویژه امیرمؤمنان نقل کرده، حدیث معروف منزلت است. مرحوم علامه امینی از طبرانی، ابن‌جنان، جامع ترمذی، مستدرک حاکم، صحیح مسلم، کفایة کنجی و... چنین نقل کرده است که⁽⁸⁾ پیامبر اکرم (ص) در جنگ تبوک، علی (ع) را در مدینه جانشین خود قرار داد و این حدیث باعظمت را در شأن او بیان کرد.

حضرت معصومه (س) در دفاع از امامت، این حدیث معروف را نیز با همان سند فاطمیات که به فاطمه ‌زهرا (س) می‌رسد، نقل کرده و فرمود: «انسیتم قول رسول‌الله... انت منی بمنزلة هارون من موسی؛ آیا فراموش کردید سخن رسول خدا را... [که فرمود] جایگاه تو [علی] نسبت‌به من، مانند (جایگاه) هارون (در برابر) موسی است.»⁽⁹⁾

 

حدیث معراج

در شب معراج پیامبر (ص)، پیشامدهای مختلفی رخ داد و حدود سه‌هزار مطلب از طرف خداوند به ایشان تعلیم داده شد که بخش مهمی از آن نقل شده است. حضرت معصومه (س) قسمتی از حدیث معراج را که به ولایت و امامت امیرمؤمنان علی (ع) و برتری شیعیان آن حضرت مربوط است، با توجه به نیاز زمان نقل فرموده است.

آن بانوی بزرگوار از فاطمه، دختر امام صادق، با همان سند فاطمیات نقل می‌کند تا می‌رسد به ام‌کلثوم، دختر امیرالمؤمنین (ع) و او از فاطمه زهرا (س) نقل کرده که پیامبر اکرم (ص) فرمود: «هنگامی که مرا به آسمان بردند، داخل بهشت شدم، در آنجا قصری از در سفید میان خالی دیدم که دارای دری بود مزین به دُرّ و یاقوت و روی آن پرده‌ای آویخته شده بود. وقتی سر بلند کردم، دیدم بر بالای آن نوشته‌اند: «لااله الاالله محمد رسول‌اله علی ولی القوم؛ خدایی جز خدای یگانه نیست، محمد رسول خداست، علی ولی و صاحب‌اختیار مردم است» و بر پرده نوشته شده بود: «بَخٍّ بَخٍّ مَنْ مِثْلِ شیعة علیٍ؛ به‌به چه کسی مانند شیعه علی است؟». «وقتی داخل شدم، قصری از عقیق سرخ در آن دیدم که وسط آن خالی بود. این خانه نیز دری داشت که پرده‌ای مزین به زبرجَدْ بر آن آویخته بود. وقتی سرم را بلند کردم، دیدم بر آن نوشته: «محمد رسول‌اله، علی وصی المصطفی؛ محمد رسول خدا، علی وصی مصطفی است». بر پرده نوشته بود: «بشّر شیعة علی بطیب المولد؛ به شیعه علی بشارت بده به حلال‌زدگی و پاک بودن نسل». «وقتی وارد شدم، به قصری از زمرد سبز رسیدم که زیباتر از آن را هرگز ندیده بودم و دری از یاقوت قرمز داشت که با انواع لؤلؤ زینت شده و بر پرده آن نوشته بود: شیعة علی هم الفائزون؛ شیعیان علی رستگارند. پرسیدم: دوست من جبرئیل! این کاخ از آن کیست؟ پاسخ داد: یا محمد، لابن عمک و وصیک علی‌بن ابی طالبٍ؛ ای محمد! این خانۀ پسرعمو و جانشین تو علی بن ابی‌طالب است...».⁽¹⁰⁾

 

آثار محبت اهل‌ بیت (ع)

حضرت معصومه (س) برای ایجاد رابطه عاطفی میان اهل بیت و مردم، در احادیثی به آثار محبت به اهل بیت هم اشاره می‌فرموده؛ از جمله با همان سند فاطمیات و از حضرت فاطمه زهرا (س) نقل می‌کند: «الا من مات علی حب آل محمد مات شهیداً؛ هرکس با محبت آل محمد بمیرد، شهید مرده است.»⁽¹¹⁾

هرکس با محبت آل محمد (ص) از دنیا رود، در قبر او دو در به سوی بهشت گشوده می‌شود و خداوند قبر او را زیارتگاه فرشتگان رحمت قرار دهد و چنین کسی بر سنت و جماعت از دنیا رفته است.

آگاه باشید! هر کس با عداوت آل محمد (ص) از دنیا برود، روز قیامت در حالی وارد عرصه محشر می‌شود که در پیشانی او نوشته شده: «مأیوس از رحمت خداوند».

آگاه باشید! هر کس با بغض آل محمد از دنیا برود، کافر از دنیا رفته و بوی بهشت به مشام او نمی‌رسد.⁽¹²⁾

در بخشی از حدیث معراج که از فاطمه معصومه (س) نقل شده است، می‌خوانیم: «یحشر الناس کلهم یوم القیامة حفاة عداة الا شیعة علیٍ...؛ در روز قیامت همۀ مردم پابرهنه و عریان محشور می‌شوند، جز شیعیان علی (ع)، و همه مردم با نام مادرشان خوانده می‌شوند، جز شیعیان علی که با نام پدرانشان خوانده می‌شوند.

پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: از جبرئیل دربارۀ راز این مسئله پرسیدم، پاسخ داد که چون آنها علی را دوست داشتند، ولادتشان پاک است.⁽¹³⁾

 

پاک و مطهر‌بودن امام

امامان معصوم (ع) علاوه بر طهارت و عصمت روحی، از پاکیزگی جسمانی نیز برخوردار بودند. فاطمه با سند پیش‌گفته از صفیه عمۀ پیامبر اکرم (ص) نقل کرده: «هنگام تولد امام حسین (ع) من پرستار او بودم، پیامبر فرمود: «عمه‌ جان! فرزندم را نزد من آور، عرض کردم؛ ای رسول خدا! من او را پاکیزه نکرده‌ام (و نشُسته‌ام)، فرمود: عمه! تو می‌خواهی او را پاک کنی؟ خداوند او را پاکیزه و مطهر کرده است.»⁽¹⁴⁾

این قضیه دلالت بر عصمت اهل بیت (ع) دارد که در قرآن کریم به آن تصریح شده است.⁽¹⁵⁾

 

دفاع تا مرز شهادت

حضرت معصومه در سال 201 هجری درست بعد از یک سال از فراق برادر، با رسیدن نامه امام هشتم، همراه پنج تن از برادران به نام‌های فضل، جعفر، هادی، قاسم و زید و تعدادی از برادرزادگان، و تنی چند از غلامان و کنیزان⁽¹⁶⁾ به سوی خراسان حرکت کردند. هنگامی که کاروان حضرت به ساوه رسید، عده‌ای از دشمنان اهل بیت عصمت و طهارت (ع) که از این کاروان تبلیغی وحشت کرده بودند، با اشاره مأمون عباسی راه را بر آنان بستند و در درگیری نابرابری، همة برادران و تقریباً بیشتر مردان همراه کاروان را به جرم طرفداری از امامتِ امام زمان، حضرت رضا (ع) به شهادت رساندند. حضرت معصومه (س) از تأثرات و تألمات پیش‌آمده و بنا بر قولی در اثر مسمومیت،⁽¹⁷⁾ به‌سختی بیمار شد؛ به‌نحوی که از ادامه سفر بازماند و به‌ناچار به‌سوی قم حرکت کرد. او در قم، هفده روز بیشتر زندگی نکرد و در دهم ربیع‌الثانی 201 با رضایت از اینکه در راه اطاعت امام خویش چنین رنجی را تحمل کرده، دار فانی را وداع گفت.

 

پس از آن بود که قم از سرزمین‌های برگزیده الهی شد که یکی از درهای بهشت در آن قرار دارد و در پذیرش ولایت امیرمؤمنان در رتبه چهارم قرار گرفته است؛ چنان‌که پیامبر اکرم (ص) فرمود: «ای علی! خداوند ولایت تو را بر آسمان‌ها عرضه داشت،‌ آسمان هفتم در پذیرش ولایت تو سبقت گرفت... آنگاه مکه... بعد قم برای پذیرش ولایت تو پیشقدم شد و خداوند آن را به‌سبب عرب (اشعری‌ها) زینت بخشید و دری از درهای بهشت را به‌سوی آن گشود».⁽¹⁸⁾

امام هفتم (ع) فرمود: «قم عش آل محمد و مأوی شیعتهم...؛ قم آشیانه آل محمد (ص) و پناهگاه و شیعیان آنهاست...».⁽¹⁹⁾ و یقیناً یکی از علل مهم ولایت‌پذیری و نزول برکات بر قم،‌ وجود با برکت فاطمه معصومه (س) است. از این‌رو می‌توان گفت نه‌تنها آن بانوی کرامت در حیات خویش مدافع سرسخت امامت امامان و دعوت‌‌کننده به محبت آنها بود، بعد از رحلت خویش نیز دل‌های هزاران انسان را مجذوب و شیفته خاندان اهل بیت (ع) کرد.

 

پی‌نوشت‌‌ها

1. انوار المشعشعین، ج 1، ص 211؛ کریمة اهل البیت، ص 38.

2. ‌مستدرک سفینة البحار، ج 8، ص 257، مادۀ «نظم».

3. منتهی‌الآمال، کتابفروشی اسلامیه، ج 2، ص 149.

4.همان، ص 161.

5. تاریخ اهل بیت، ص 82؛ کریمه اهل بیت، علی‌اکبر مهدی‌پور، ص 171.

6. محمدی بحارالانوار، ج 6، ص 117.

7. بحارالانوار، ج 37، ص 207؛ عوالم العلوم، شیخ عبداله بحرانی، ج 15، صص 376ـ375.

8.‌ الغدیر، ج 3، صص 201-199.

9. البدر الطالع، ح 2، ص 297؛ اعلام النساء المؤمنات، ص 578، الغدیر، ح 1، ص 197؛ انسی المطالب فی مناقب علی بن ابی، ص 49، بحارالانوار، ح 36، صص 353.

10. بحارالانوار، ج 68، ص 77؛ عوالم، ج 21، ص 325؛ ینابیع المودة، ص 257؛ سفینة البحار، ج 2، ص 729.

11. عوالم، ح 21، ص 354، ح 3؛ آثار الحجه، ح 1، ص 8؛ الؤلؤ المثمینة، ص 217.

12. الکشّاف، بیروت، ج 4، ص 221ـ220؛ تفسیر فخر رازی، ح 27، صص 166ـ165؛ تفسیر قرطبی، ح 8، ص 58- 43.

13. بحار، همان، ح 68، ص 77؛ عوالم، ح 21، ص 325؛ ینابیع المودة، ص 257؛ سفینة البحار، ح 2، ص 729.

14. بحارالانوار، ج 43، ص 243.

15. سورۀ احزاب، آیۀ 33.

16. من لایحضره الخطیب، ج 4، ص 44؛ بارگاه فاطمه معصومه«س» تجلیگاه فاطمه زهرا«س»، سیدجعفر میرعظیمی، ص 31، کریمة اهل بیت، ص 174.

17. الحیاة السیاسیه، الامام الرضا (ع)، سیدجعفر مرتضی عاملی، ص 428.

18. بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، ج 60، ص 212، چاپ بیروت، ج 57، ص 212، ح 21؛ مستدرک الوسائل، ج 10، ص 204.

19. بحار، چاپ اسلامیه، ج 60، ص 214، چاپ بیروت، ح 57، ص 214.

 

 

 

سوتیتر:

 1: شیخ عباس قمی در‌بارۀ فاطمه معصومه (س) می‌گوید:

افضل آنها سیدۀ جلیلۀ معظمه، فاطمه بنت امام موسی علیه‌السلام معروفه به حضرت معصومه علیهاالسلام است که مزار شریفش در بلدۀ‌ طیبۀ قم است که دارای قبّۀ عالیه و ضریح و  صحن‌های متعدده و خدمۀ بسیار و موقوفات است و روشنی چشم اهل قم و بلاد و مفاد عامه خلق است...

تعداد مشاهده مقاله: 616