پنجره‌ای به روی آرامش

پنجره‌ای به روی آرامش

حجت‌الاسلام دکتر اصغرهادوی

افزون بر رفاه، ویژگی زندگی امروز بشر عبارت است از کار، ارتباط با رسانه‌ها و دریافت انبوه اطلاعات، تنوع کالاها و خدمات، آلودگی‌های زیست‌محیطی، آلودگی‌های صوتی و تبعیض در برخورداری از امکانات، شکاف بین کشورهای شمال و جنوب و بقیه مواردی که آرامش آدمیان را برهم زده و سردرگمی در راه‌های رسیدن به آرامش نیز بر آن ویژگی‌ها افزوده شده است، به‌طوری که هر روز راه‌هایی برای رسیدن به آرامش پیشنهاد می‌شود تا جایی که انتخاب و کاربست بهترین آنها کاری بس دشوار است.

به نظر می‌رسد بعضی از این راه‌ها که ریشه در متون دینی ما دارد از استواری بیشتری برخوردارند. در این نوشتار پنجره‌ای به روی آرامش گشوده می‌شود تا بعضی از این راه‌ها را به تماشا بنشینیم.

 

1ـ اصلاح خویش قبل از اصلاح دیگران

بسیاری از ما قبل از آنکه به اصلاح کاستی‌های خود بپردازیم به اصلاح دیگران توجه داریم، در نتیجه هم از خود غافل می‌شویم و هم توان تغییر دیگران را نداریم. این کار در آرامش ذهنی فرد اثر منفی دارد و موجب خودخوری می‌شود، چون نه دیگری تغییری در روش خود می‌دهد و نه فرد فرصت تغییر خود را پیدا می‌کند.

در بسیاری از نوشته‌های تربیتی آمده است که یکی از راه‌های رسیدن به آرامش خلوت‌گزینی است. در این خلوت خوب است فرد چک‌لیستی از ویژگی‌های خود را یادداشت کند و به تقویت نقاط قوت و از بین بردن نقاط ضعف خود بپردازد. این همان محاسبه است که اهل عرفان به آن سفارش می‌کنند. در قرآن هم آمده است: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید به خود بپردازید.»⁽¹⁾

البته این درون‌گرایی مقطعی است و منافاتی با وظایف اجتماعی ندارد. هرگاه شخص به‌حدی از صلاحیت رسید، می‌تواند مصلح هم باشد.

 

2ـ تعیین سطح رابطه با دیگران

رابطه و دوستی با دیگران و نشست و برخاست با آنها یکی از منابع تغذیه روح انسان است. همان طور که خوردن غذاهای مختلف بدون در نظر گرفتن نیاز بدن می‌تواند جسم را تحت‌تأثیر قرار دهد، ارتباط با دوستان زیاد نیز می‌تواند آزاردهنده روح باشد. برای تقویت جسم باید از هر غذایی به اندازه مورد نیاز بهره برد. اگر از همه به یک اندازه دریافت شود، ضررهای جبران ناپذیری دارد. غذای روح نیز چنین است. رابطه با بعضی دوستان را باید تقویت کرد، با بعضی از آنها یک سلام و علیک ساده کافی است و بعضی از دوستی‌ها را هم باید تعطیل کرد، به‌ویژه اگر از نظر اعتقادات مذهبی نتوان بر آنها تأثیر گذاشت و آنها تأثیر منفی بر شخص دارند، باید رابطه را قطع کرد. اگر این تقسیم‌بندی وجود نداشته باشد، رفتارهای آنها آرامش را از انسان می‌گیرد. امام رضا«ع» فرمود: دوستی با آدم نادان موجب رنج است.⁽²⁾

 

3ـ چابک کردن زندگی

اگر به اطراف خود نگاه کنیم شلوغی و در هم بر هم بودن اطراف، داشتن وسایل اضافی موجب مشغولیت ذهن می‌شوند. چشم انسان به هر چه بیفتد، به همان اندازه ذهن را درگیر می‌کند. هنگامی که هدفی را انتخاب میکنیم، باید زاد و توشه مناسب برداریم، والاّ سنگینی بار، ما را دیرتر به مقصد می‌رساند. در مدیریت گفته می‌شود انسان‌های هدف‌دار و استراتژیست از چابکی ویژه‌ای برخوردارند.

اکثر ما وقتی به اطراف خود نگاهی می‌اندازیم متوجه می‌شویم بیش از نیاز از دنیا برداشته‌ایم. دل‌مشغولی‌ها به  امور دنیوی از دل‌مشغولی به آخرت می‌کاهد و به جای آنکه بخشی از فکر انسان معطوف به یاد خدا و ذکر او باشد، به یاد این اضافات است. با نگاهی سریع به اطراف خود در می‌یابیم که شاید از بسیاری از چیزهائی که داریم بیش از یک بار استفاده نکرده‌ایم، ولی چون دائماً آنها را می‌بینیم، دل‌مشغول آنها هستیم و این دل‌مشغولی آرامش را از بین می‌برد.

خوب است کمی هم به واژه زیبای قناعت بیندیشیم که معنای آن کم برداشتن است. سیره قناعت حیات طیبه است. به فرموده امام حسین«ع»: «قناعت موجب آسایش است».⁽³⁾

 

4ـ مدیریت هزینه و درآمد

خانواده مانند یک بنگاه کوچک اقتصادی است که اگر خوب اداره نشود، مدیریت و اعضای آن همواره دچار تنش و اضطراب خواهند شد. یکی از عوامل اثرگذار بر اضطراب یا آرامش این بنگاه، رابطه بین هزینه‌ها و درآمدهاست. به تعبیر ساده‌تر دخل و خرج باید همخوانی داشته باشند و هزینه‌ها کمتر از درآمد باشند. هرگونه رفتار خلاف این قاعده به اختلال سیستم این بنگاه می‌انجامد.

اگر درآمد خیلی بیشتر از هزینه‌ها باشد، اما بسیاری از هزینه‌های ضروری انجام نشوند، خانواده با کمبود مواجه شود. پس‌انداز بیش از حد و تنگ گرفتن به خانواده هم ضررش کمتر از هزینه کردن زیاد نیست. برآورده نکردن بعضی از نیازهای ضروری خانواده سرکوب، پیامدهای اسراف را به همراه دارد ودر نتیجه آن، زندگی قسطی می‌شود.   

اگر بین درآمد و هزینه تعادل موجود باشد آرامش خانواده حفظ می‌شود. برخورداری از آرامش در گرو مدیریت هزینه و اولویت‌بندی مخارج است. کارشناسان بر این باورند که با مدیریت صحیح هزینه و درآمد، بیش از 50 درصد مشکلات مالی کاهش می‌یابد. بعضی از اقدامات مدیریتی در هزینه عبارتند از:

الف) پرهیز از انبار کردن کالاهای غیرضروری در منزل

ب) جایگزینی کالاهای ارزان‌تر با کالاهای گران که تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند.

ج) پرهیز از چشم و همچشمی در مصرف

د) اولویت دادن به کالاهای ضروری و تأخیر در خرید کالاهای غیرضروری

هـ) پس‌انداز بخشی از درآمد برای مواقع بحرانی

و) پرهیز از خرید کالاهای قسطی به گونه‌ای که زندگی تبدیل به زندگی قسطی شود. گفتنی است خرید قسطی به‌طور محدود مشکل‌ساز نیست.

نتیجه مدیریت هزینه آن است که شخص به اندازه درآمد خرج می‌کند، نه آنکه همیشه بدهکار باشد. در روایات اسلامی افرادی که زندگی قسطی دارند به عنوان اسرافکار معرفی شده‌اند، با آنکه معمولاً مسرفین از مال خود اسراف می‌کنند. امام علی«ع» فرمود: «اسرافکار سه نشانه دارد؛ پوشاک و خوراکش از خود او نیست و با مالی هزینه می‌کند که مالک آن نیست».⁽⁴⁾

 

5ـ در حال زندگی کردن

بسیاری از ما در گذشته اندیشه‌ای داشته و یا رفتاری کرده‌ایم که با نگاه و باور امروز ما متفاوت است. این بینش و رفتار گذشته همواره برای فرد مزاحمت فکری ایجاد می‌کند که چرا چنین گفته یا چنان انجام داده است. از سوی دیگر گاهی به آینده‌ای فکر می‌کنیم که هنوز نیامده و در رنج و غم آن غوطه‌وریم.

آرامش انسان در گرو رهایی از این قید و بند گذشته و آینده است. البته این به معنای گریز از این دو مقطع نیست، بلکه باید از گذشته عبرت گرفت و برای آینده برنامه‌ریزی کرد، ولی درگیری با آنها بدون برنامه، کار غلطی است. باید در حال زندگی و با آرامش از لحظه‌ها استفاده کرد.

گذشته، گذشته است و آینده هم هنوز نیامده است. به تفسیر امام علی«ع» در شعری که به ایشان نسبت داده‌اند⁽⁵⁾ گذشته و آینده دو مفهوم عدمی هستند، آنچه هست، امروز است. باید آن را مغتنم شمرد و از آن بهره گرفت.

گرچه در رابطه با گذشته تکالیف شرعی مثل توبه یا پرداخت حق‌الناس وجود دارد که باید به آنها عمل شود. اینجا روی سخن ما بیشتر امور فردی و اجتماعی است که تکلیفی هم بر انسان تحمیل نشده، ولی همواره در آرامش روانی انسان اختلال می‌کنند.

 

6ـ بخشیدن خود

همه ما در گذران عمر مرتکب خطا و یا گناهانی شده‌ایم، حتی مقرّبین درگاه خداوند هم از این قاعده مستثنی نیستند، گرچه شکل گناه آنها متفاوت است. گاهی نیکی انسان‌هایِ عادی اگر از مقربین سر بزند گناه تلقی می‌شود. همه ناله‌های شبانه و مناجات‌های عارفانه به همین دلیل است که آنها هم خود را گناهکار می‌دانند.

زندگی با این تصور که این گناهان موجب عذاب انسان می‌شوند آرامش خاطر را بر هم می‌زند. حال آنکه در ادبیات دینی ما یأس از آمرزش گناهان، خود گناهی بزرگ است. رحمت خداوند عام است و فراگیر تا جایی که علامه طباطبایی⁽⁶⁾ حتی معتقد است که شرک به خداوند هم با توبه بخشیده می‌شود. اگر چنین است و خداوند می‌بخشد، خوب است انسان هم خود را ببخشد و از درگیری ذهنی با آنچه انجام داده پرهیز و در کمال آرامش زندگی کند و به شکرانه رحمت خداوند در آینده معصیت نکند.

بخشی از پریشانی انسان ناشی از عدم شناخت رحمت خداوند و اندازه آن است. خداوند در چشم انسان به قدر و اندازه‌ای که باید شناخته نمی‌شود و لذا انسان از طمأنینه و آرامش لازم برخوردار نمی‌شود. رسول خدا«ص» فرمود: «اگر اندازه رحمت خداوند را می‌دانستید حتماً به آن تکیه می‌کردید».⁽⁷⁾

 

7ـ برنامه‌ریزی و نظم

بخشی از آشفتگی و پریشانی آدمیان معلول سردرگمی در انجام کارهاست. راه رهائی از این حالت، نظم و برنامه‌ریزی است. برکات برنامه‌ریزی و نظم عبارتند از:

الف) زندگی برنامه‌ریزی شده موجب آرامش است. همین که فرد هدفی داشته باشد و با برنامه به سمت آن حرکت کند، از سردرگمی خلاص می‌شود و می‌داند ساعات و روزها و هفته‌ها را چگونه بگذراند.

ب) اگر برنامه‌ریزی نباشد باید کارها را یا به شانس و اقبال و خرافه سپرد یا به دیگران واگذار کرد. در این صورت اگر شانس و اقبال روی نکند و دیگری از انجام کار ما خودداری کند، دلسردی و ناامیدی گریبانگیر انسان می‌شود.

ج) کسی که به فکر برنامه‌ریزی باشد حتماً هدف دارد. داشتن هدف موجب فراهم کردن ابزار لازم برای رسیدن آن می‌شود؛ به انسان اعتماد به نفس می‌دهد و شور و اشتیاق رسیدن به آن را در انسان زنده نگه می‌دارد. این شور و شوق همراه با آرامش و خونسردی است. هیچ کاری خارج از برنامه انجام نمی‌شود و اگر هم انجام شد پشیمانی به دنبال ندارد، چون از قبل روی آن برنامه‌ریزی شده و طبق برنامه و درست انجام شده است. امام علی«ع» فرمود: «اندیشیدن قبل از کار، فرد را از لغزش ایمن می‌دارد».⁽⁸⁾

 

پی‌نوشت‌ها

1ـ مائده، 105.

2ـ بحارالانوار، 78/352/9.

3ـ بحارالانوار، 78/128/11.

4ـ من لایحضره العقبه، ج 3، ص 167.

5ـ مستدرک سفینه البحار، ج 7، ص 420.

6ـ تفسیر المیزان، ذیل آیه 48، بقره.

7ـ کنزالعمال، ج 10387.

8ـ غررالحکم/1/372.

 

 

 

سوتیترها:

 

1.

 

بسیاری از ما قبل از آنکه به اصلاح کاستی‌های خود بپردازیم به اصلاح دیگران توجه داریم، در نتیجه هم از خود غافل می‌شویم و هم توان تغییر دیگران را نداریم. این کار در آرامش ذهنی فرد اثر منفی دارد و موجب خودخوری می‌شود، چون نه دیگری تغییری در روش خود می‌دهد و نه فرد فرصت تغییر خود را پیدا می‌کند.

 

 

2.

 

زندگی با این تصور که این گناهان موجب عذاب انسان می‌شوند آرامش خاطر را بر هم می‌زند. حال آنکه در ادبیات دینی ما یأس از آمرزش گناهان، خود گناهی بزرگ است. رحمت خداوند عام است و فراگیر تا جایی که علامه طباطبایی حتی معتقد است که شرک به خداوند هم با توبه بخشیده می‌شود.

تعداد مشاهده مقاله: 159