نگاهی به تاریخ سینمای ایران (قسمت ۹)

نگاهی به تاریخ سینمای ایران (قسمت ۹)

دکتر عبدالحمید انصاری

ب)فیلم‌های اجتماعی،تربیتی، مواد مخدر و قاچاق

۱۳ـ در اسارت؛ کارگردان: حسین کامران و همکاران، بازیگران: داود اسماعیلی، سمیه سالار، رحمان مرادی. داستان فیلم به مسأله اعتیاد و قاچاق مواد مخدر می‌پردازد.

۱۴ـ صاعقه؛ کارگردان: ضیاءالدین دری، بازیگران: فخری خوروش، خسرو شکیبایی، فرزانه کابلی، عنایت بخشی، ژیلا سهرابی.

داستان فیلم به تضادهای فرهنگی شهر و روستا و مشکلات ناشی از آن می‌پردازد. تحلیل تصمیمات نامتناسب جوانان در حوزه ازدواج و انتخاب‌های ناهماهنگ با شئون طرفین منشأ مشکلات و نارسایی‌های عدیده‌ای در زندگی خانواده می‌شود که فیلم با بیانی ساده آن را شرح داده است.

۱۵ـ شب‌شکن؛ کارگردان: خسرو ملکان، بازیگران: چنگیز وثوقی، ثریا حکمت، بهروز به‌نژاد، پوراندخت مهیمن.

قصه دو دوست همکلاسی است که یکی نقاشی هنرمند و دیگری سروان ارتش شده‌اند. نقاش به دام اعتیاد گرفتار آمده و زندگی خانوادگی‌اش دچار اختلال گردیده است. پس از شروع جنگ تحمیلی و رفتن دوست ارتشی‌اش به جبهه و از دست دادن یک پای خود، سرانجام هنرمند به خود آمده و اعتیاد را ترک می‌کند.

۱۶ـ تاراج؛ کارگردان: ایرج قادری، سناریست: علیرضا داودنژاد، بازیگران: جمشید هاشم‌پور (نام قبل از انقلاب جمشید آریا)، سعید نیوندی، رسول توکلی، ناهید ظفر، بهزاد جوانبخش.

داستان فیلم به نقش مسئولین بلندپایه رژیم پهلوی در مواد مخدر مربوط می‌شود. زینال بندری که خود از قاچاقچیان مواد مخدر می‌باشد پس از آگاهی از اعتیاد پسر جوانش به خود آمده و با همکاری دوست‌اش احمد که افسر مبارزه با مواد مخدر است پیمان مرگ می‌بندد و عناصر اصلی و پشت پرده را نابود و خود نیز کشته می‌شوند.

تاراج یکی از فیلم خوش‌ساخت در حوزه مواد مخدر است که بارها از سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شده است.

۱۷ـ شهر موش‌ها؛ کارگردان: مرضیه برومند، محصول بنیاد سینمایی فارابی.

این فیلم در واقع ادامه سریال شهر موش‌های تلویزیون بود که در یک نسخه سینمایی آماده اکران شده بود. فیلمساز از زبان موش‌ها مقررات زندگی اجتماعی را برای کودکان بیان می‌کند و سریال مذکور در دهه ۶۰ جزو آثار جذاب و مورد توجه کودکان و نوجوانان بود. البته اشکالی که به سریال وارد می‌شد این بود که محور آموزش‌ها مناسبات اجتماعی بود و هیچ اشاره‌ای به آموزش‌های مذهبی نشده بود.

۱۸ـ آوار؛ کارگردان: سیروس الوند، بازیگران: جمشید مشایخی، فرامرز قریبیان، مرحوم هادی اسلامی، محمد مطیع، محبوبه بیات.

داستان فیلم اقتباسی از کتاب «زلزله» نوشته صادق هاتفی است. چند برادر برای خواندن وصیت‌نامه پدر در خانه‌ای جمع می‌شوند ولی زلزله‌ای مهیب خانه را تخریب و برادران در زیر آوار در فضایی زندانی می‌شوند. آنها در آن شرایط به جان یکدیگر می‌افتند، غافل از اینکه اساساً ممکن است امکان خروج برایشان فراهم نشود و زیر خروارها خاک از بین بروند. پس از کشمکش‌های طولانی و آزاردهنده، وقتی روزنه خروج از زیر آوار نمایان می‌شود و برادران خوشحال از نجات هستند، معلوم می‌شود از میراث پدر جز آوار چیزی باقی نمانده است.

فیلم خوش‌ساخت و دارای جذابیت‌های سینمایی برای مخاطب است.

۱۹ـ برگ و باد؛ کارگردان: منصور تهرانی، بازیگران: محسن افراشته، سوری ظفر، شیرین بختیاری، مسعود طلایی، ناصر واثق.

ماجرای فیلم به عقاید خرافی یک دختر جوان و توهمات او برمی‌گردد که سرانجام با پذیرش تقدیر خداوند نگاه درستی به زندگی و حیات پیدا می‌کند و آشفتگی‌های ذهنی را کنار می‌گذارد.

۲۰ـ دونده؛ کارگردان: امیر نادری، بازیگران: علیرضا غلام‌زاده، علی پاسدارزاده، موسی ترکی‌زاده، مجید نیرومند.

«امیرو» پسر جنوبی، در کشتی متروکه‌ای در بندر با سختی روزگار می‌گذراند. او پسری خیال‌پرداز است و آرزوهای متنوعی را در دنیای کودکانه و ساده خویش می‌پروراند.

امیر نادری کارگردان مؤلف و با استعدادی بود که با سینما به عنوان یک دانش آشنایی عمیقی داشت. چند اثر معدود او قبل و بعد از انقلاب مؤید این مطلب است. او متأسفانه به خارج از کشور رفت و بدون بهره‌گیری از استعداد و توانایی‌هایش در فضای بی‌هدف غرب به روزمرگی افتاد و بدون خلق آثار مفیدی سال‌های مفید عمر را هدر داد. سوگمندانه هنرمندان متعددی از جمله وی در فضای فریب غرب زمانی به خود آمدند که دیگر توان و امکان رشد برایشان باقی نمانده بود.

هر چند فیلم «امیرو» فاقد قصه‌پردازی به معنای متعارف است، اما صمیمیت موجه در فضای فیلم به اندازه‌ای است که دو ساعت بیننده را پای فیلم بنشاند. به هر تقدیر امیدواریم نسل جدید فیلمسازان مستعد، تجربه برخورد غرب و جشنواره‌های معروف آن دیار را با امثال امیر نادری همواره مدنظر داشته باشند.

۲۱ـ طائل؛ کارگردان: محمد عقیلی، بازیگران: محمدعلی کشاورز، محمد برسوزیان، علی ترابی.

داستان به شناخت و نفوذ مأموران در باندهای قاچاق اسلحه و مواد مخدر استان سیستان و بلوچستان می‌پردازد. فیلم به لحاظ جذابیت‌های سینمایی یک فیلم معمولی ارزیابی می‌شود.

۲۲ـ اولی‌ها؛ کارگردان: عباس کیارستمی، بازیگران: دانش‌آموزان مدرسه توحید.

عمده نگاه فیلمساز به مسائل تربیتی کودکان مدرسه‌ای معطوف است. فیلمساز با نکته‌سنجی‌های واقع‌بنیانه و توجه به رفتارهای متعارف بچه‌ها ضرورت عنایت والدین، مدیران و همه مرتبطین حوزه نونهالان را به مسائل آنان با زبان ساده تبیین می‌کند. ایراد اساسی فیلم فضای خنثی اخلاقی آن است.

۲۳ـ تفنگ شکسته؛ کارگردان: مهدی معدنیان، بازیگران: فخری خوروش، عنایت بخشی، مرحوم کیومرث ملک‌مطیعی، مرحوم منوچهر حامدی.

داستان فیلم به اداره معدن فیروزه‌ای متعلق به یکی از صاحب‌منصبان رژیم پهلوی می‌پردازد. مناسبات ظالمانه و تضییع حقوق کارگردان صنف معدن خمیرمایه پیشبرد داستان است که البته در سینمای ایران به کلیشه تبدیل شده است.

۲۴ـ زیر باران؛ کارگردان: مرحوم سیف‌الله داد، فیلمبردار: بهروز افخمی (هم‌اکنون کارگردان است)، بازیگران: حسین خانی بیک، خسرو شایسته، نسرین پاکخو، مجید گلپایگانی.

پرداختن به زندگی کارمندان دون‌پایه و درستکار در سینمای جهان و ایران سابقة طولانی دارد. جذابیت قصه‌پردازی حول زندگی حقیر خانواده مستخدمین و ایستادگی بر پاکی و سلامت در عین غرق بودن در مشکلات زندگی برای همگان به ویژه اقشار متوسط و پایین جامعه پرکشش است. مرحوم سیف‌الله داد هر چند دانش رسمی سینمایی نداشت، اما در کارنامه اندک خود موفقیت‌های ماندگاری را به ثبت رسانده است که معروفترین آنها فیلم «بازمانده» درباره مصائب فلسطین است.

۲۵ـ گمشده؛ کارگردان: مهدی صباغ‌زاده، فیلمنامه: فریدون جیرانی، مهدی صباغ‌زاده، محصول: بنیاد مستضعفان، بازیگران: جمشید مشایخی، افسانه بایگان، فرامرز قریبیان، مهدی ودادیان.

موضوع فیلم کم آوردن پول توسط کارمند بانک است و تنش‌های ایجاد شده برای این واقعه در خانواده او. گم شدن فرزند خردسال آنها و تلاش پدر و مادر برای یافتن فرزند و نزدیک شدن و همکاری قهری آنان زمینه‌ساز پیشبرد قصه است.

(برای نگارش این قسمت از کتب منتشره وزارت ارشاد اسلامی و کتاب فرهنگ فیلم‌های سینمای ایران تألیف جمال امید استفاده شده است)