نگاهی به سینمای بعد از انقلاب

نگاهی به تاریخ سینمای ایران / قسمت 10

نگاهی به سینمای بعد از انقلاب

                                                                                                                   دکتر عبدالحمید انصاری

ادامه فیلم‌های سال ۶۴

الف) فیلم‌های اجتماعی، تربیتی، مواد مخدر، قاچاق و پلیسی

۲۶ـ سمندر: کارگردان: محمود کوشان. تهیه‌کنندگان: اصغر و محمد بانکی. بازیگران: فرامرز قریبیان، ولی‌الله شیراندامی، ثریا حکمت.

داستان فیلم رقابت دو خان بر سر بهره‌برداری از چراگاه یکی از مناطق ترکمن صحرا را به تصویر می‌کشد. قصه فیلم بیانگر ناجوانمردی‌ها و خلافکاری‌های خان‌ها و عوامل آنها برای استثمار توده روستایی است.

۲۷ـ مدار بسته: کارگردان: رحمان رضایی. بازیگران: حبیب اسماعیلی، منیژه عامدی، فریبا شمس، مهری ودادیان، نعمت‌الله گرجی.

مشکلات سختی معیشت و مستأجر بودن طبقه متوسط پایین جامعه را به نمایش می‌گذارد.

۲۸ـ عیاران و طراران: محصول شبکه اول سیمای جمهوری اسلامی ایران، کارگردان: سعید نادری. بازیگران: مصطفی طاری، حسین معلومی، انوش نوروزش.

زندگی تعدادی از افراد جامعه را در کنار شغل عادی خود به نام عیار به سوءاستفاده از امکانات می‌پردازند و همچنین عناصر مقابل آنان را به قصد اصلاح این شیوه‌ها و رساندن اموال به نیازمندان می‌پردازند روایت می‌کند.

۲۹ـ آتش در زمستان: محصول: بنیاد سینمایی فارابی. کارگردان: حسن هدایت. بازیگران: محمد برسوزیان، ملیحه نیکجومند، محبوبه بیات، قاسم سیف.

قصه فیلم مربوط به دوران رضاخان و سیطره قوای قزاق بر کشور است. یک فرد یاغی که مورد تعقیب نیروهای دولتی است از طرف خانوادة ضعیفی حمایت می‌شود و از دستگیری نجات می‌یابد، اما برای پاسخ به روحیه جوانمردانه آن خانواده تصمیم می‌گیرد خود را تسلیم نموده و جایزه اعلامی را به آنان بدهد، اما قوای دولتی قزاق به عهد خود وفا نمی‌کند و آن فرد تصمیم به مقابله و انتقام می‌گیرد.

حسن هدایت کارگردان سری فیلم‌های «کارآگاه علوی» بود که در دهة ۷۰ از سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شد و مورد استقبال قرار گرفت. سری دوم «کارآگاه علوی» در سال ۸۴ و ۸۵ ساخته شد که جذابیت سری اول را نداشت.

۳۰ـ پدر بزرگ: کارگردان: مجید قادری‌زاده. بازیگران: جمشید مشایخی، جهانگیر الماسی.

قصه فیلم روایت مکرر نگهداری از کهنسالان در منزل و مشکلات عدیده عارض‌شده از این حضور را به نمایش می‌گذارد. هر چند نگهداری از افراد مسن هزینه‌های آشکار و پنهان مادی و معنوی فراوانی برای اهل خانه دارد، اما روحیه انسانی حکم می‌کند که این هزینه‌ها پذیرفته شود که فیلم به طرز قابل قبولی از عهده انتقال ایده برآمده است.

۳۱ـ کفش‌های میرزا نوروز: کارگردان: محمد متوسلانی. نویسنده فیلمنامه: داریوش فرهنگ. فیلمبردار: مازیار پرتو. بازیگران: محمدعلی کشاورز، علی نصیریان، زهرا برومند، عزت‌الله رمضانی‌فر.

«میرزا نوروز» فرد خسیسی است که هر چند تمام وقت مشغول ثروت‌اندوزی است اما توجهی به سر و وضع ظاهری خود ندارد. منجمله کفش‌های کهنه‌ای دارد که حاضر نیست آنها را تعویض نماید. همسرش خسته و افسرده از این رفتار او را ترک می‌کند و بازگشت به زندگی را منوط به تعویض کفش‌های کهنه «میرزا» می‌نماید. بقیه ماجرا، روایت تلاش‌های «میرزا» برای رهایی از کفش‌های مندرس است.

محمد متوسلانی کارگردان فیلم از سینماگران باتجربه قبل از انقلاب است که به همراه مرحوم گرشاسب رئوفی (اسم سینمایی، گرشا) و محمد سپهرنیا یک گروه سه نفره کمدی را تشکیل داده و یک سری فیلم‌هایی که با «سه» شروع می‌شد را ساخته و روانه بازار کردند. محمد سپهرنیا هم‌اکنون و در سنین بالا ساکن امریکاست.

۳۲ـ مردی که موش شد: کارگردان: احمد بخشی. بازیگران: محمدعلی کشاورز، پرویز پورحسینی، اکبر عبدی، فرزانه کابلی، محبوبه بیات.

قصه مربوط به زندگی تاجر ثروتمندی است که با روش‌های گوناگون از پرداخت مالیات طفره می‌رود و با زد و بند و پرداخت رشوه به متصدیان مالیاتی، حقوق دولت را نمی‌پردازد. این شخص در مقطعی، کارمند پاک و سخت‌گیری را در مقابل خود می‌بیند که با هیچ ترفندی حاضر به رشوه گرفتن نیست.

فیلم در فضای طنز ملایم و پذیرفتنی داستان را پیش می‌برد و مخاطب را به خوبی با خود در مخالفت با فساد حاکم بر دستگاه اداری همراه می‌سازد.

۳۳ـ جستجو در شهر: کارگردان: حجت‌الله سیفی. فیلمنامه: جمال امید، بهرام ری‌پور و حسن هدایت. بازیگران: جمشید گرگین، افسر اسدی، پروانه معصومی، محمد امین.

ماجرای عدم سازش زن و شوهرها و آسیب‌های جدایی به ویژه برای فرزندان خردسال را روایت می‌کند.

۳۴ـ‌ اتوبوس: کارگردان: یدالله صمدی. فیلمنامه: داریوش فرهنگ. بازیگران: مرحوم هادی اسلامی، مرتضی احمدی، حمید طاعتی، مهری مهرنیا.

قصه فیلم به تشریح اختلافات دو روستا به نام «پایین ده»‌ و «بالا ده» و سوءاستفاده افراد توانگر و کدخدا می‌پردازد. هر چند قصه روایتی ساده و روان دارد، اما پرداختن به جزئیات به جذابیت فیلم و همذات‌پنداری مخاطب کمک فراوانی می‌کند. یدالله صمدی از سینماگران قبل از انقلاب است که در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی با ساختن سریال‌هایی (مانند شوق پرواز، داستان زندگی سرلشکر عباس بابایی) و همچنین فیلم‌های سینمایی متناسب با فرهنگ حاکم بر فضای جامعه توانایی خود را نشان داده است.

۳۵ـ مادیان: کارگردان: علی ژکان. بازیگران: سوسن تسلیمی، حسین محجوب، مرحوم فیروز بهجت محمدی، مریلانگ دانشپوی.

فضای روستاهای شمال کشور، مزارع برنج، فقر کارگران دون‌پایه، باران بی‌موقع و خشم طبیعت زنی با فرزند یتیم و ماجراهای مرتبط با آن فضا دستمایة قصه‌ای نسبتاً زیبا و مؤثر شده است.

سوسن تسلیمی بازیگر اول فیلم‌های بهرام بیضایی در سال‌های اول انقلاب به سوئد رفت و با شرکت در فیلم‌های زننده، تمام سوابق نسبتاً قابل قبول خود در سینما و تلویزیون کشور را بر باد داد.

۳۶ـ یوزپلنگ: کارگردان: مرحوم ساموئل خاچیکیان. بازیگران: جمشید هاشم‌پور (نام هنری قبل از انقلاب جمشید آریا)، عنایت بخشی، رضا رویگری، مجید مظفری.

داستان زندگی یکی از سناتورهای رژیم پهلوی و ماجراهای خروج وی قبل از انقلاب و عدم امکان ورود به کشور بعد از انقلاب اسلامی و سوءاستفاده محافظ و راننده وی برای سرقت طلاهای وی را به نمایش می‌گذارد.

ساموئل خاچیکیان از کارگردانان پرکار و مشهور قبل از انقلاب است که فیلم‌های متعدی در ژانرهای مختلف ساخت. یکی از آثار موهن وی نسبت به مذهب، فیلم «شب‌نشینی در جهنم» بود که در دهه ۴۰ ساخته شد. این فیلمساز پس از پیروزی انقلاب، خود را با فضای انقلاب نسبتاً هماهنگ کرد و به این وسیله توانست به کار خود ادامه دهد.

۳۷ـ خط پایان: کارگردان: علی طالبی. تهیه کننده سیدغلامرضا موسوی. بازیگران: ایرج طهماسب، حمید جبلی، فهیمه راستکار، پرویز پورحسینی.

ماجرای علاقه شدید یک جوان برای عضویت در باشگاه دوچرخه‌سواری و کسب عناوین قهرمانی و نگاه متفاوت مربی او را به تصویر می‌کشد.

روایت فیلمنامه یک داستان معمولی را حکایت می‌کند ولی از جنبه تقویت امید به آینده قابل قبول است.

۳۸ـ آن سوی مه: کارگردان: منوچهر عسگری‌نسب، بازیگران: علیرضا شجاع نوری، میترا قمصری، ایرج طهماسب، سارا نجفی.

داستان انتصاب «فرماندار» یکی از شهرهای شمالی کشور و تعقیب سه مرد مسلح برای ترور وی را به نمایش می‌گذارد.

هر چند فیلم از کشش قابل قبولی برای پیگیری داستان از سوی مخاطب برخوردار است، اما بر بیننده معلوم نیست که فرماندار منصوب به چه دلیل تحت تعقیب برای ترور است. این امر فیلمنامه را ناقص و منطق روایی فیلم را دچار تزلزل جدی کرده است.

(در نوشتن این مقالات از کتب منتشره وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همچنین کتاب فرهنگ فیلم‌های سینمایی ایران (جلد ۲) تألیف جمال امید استفاده شده است)