معایب شبکه‌های اجتماعی از نگاه غربی‌ها

معایب شبکه‌های اجتماعی از نگاه غربی‌ها

حسین عباسی نسب

چندی است که شبکه‌های اجتماعی به واقعیتی با سرچشمه‌های مجاز تبدیل شده‌اند و بر ذهن و فکر بسیاری از جوانان سایه افکنده‌اند. بسیاری از جوانان و حتی نوجوانان ما ساعت‌ها در این شبکه‌های اجتماعی وقت صرف می‌کنند، اما متاسفانه غالباً هدفی جز وقت‌گذرانی و سرگرمی ندارند.

شبکه‌های اجتماعی تقریبا در همه کشورهایی که فرهنگ اجتماعی‌شان در ساختار تعاملات نوین شکل نگرفته است و جامعه در برزخ سنت و مدرنیته محبوس مانده است، نه تنها نتوانسته‌اند به هدفی که دنبال آن بوده‌اند، برسند، بلکه تقریبا به عنوان مانعی در روند حرکت جامعه مطرح شده‌اند.

در کشور ما نیز گروه‌های مختلف شغلی و سنی و به‌ویژه جوانان،  برقراری ارتباط و عضویت در این شبکه‌ها را نوعی پرستیژ برای خود می‌دانند، اما بسیاری از مزایا و آسیب‌های این شبکه‌ها بی‌خبرند و به علت دیدگاه بدبینانه‌ای که به فضای مجازی وجود داشته است، حتی توصیه‌های خیرخواهانه افراد صاحب‌نظر و مسئولان نیز به نوعی بهانه‌جویی برای دور نگهداشتن جامعه از تحولات نوین جهان  تلقی می‌شود و به نوعی مبارزه منفی در میان گروه‌های مختلف دامن زده می‌شود.

مقام‌های عالی‌رتبه کشور در گذشته بیشتر به تبعات منفی این شبکه‌ها اشاره کرده و در مورد تاثیر آنها بر جنبه‌های مختلف زندگی هشدار داده و بر لزوم محدود سازی این دسترسی‌ها از طرق مختلف تاکید کرده‌اند. این نگاه تهدید آمیز باعث تحریک عده‌ای و حتی تبلیغ به نفع این شبکه‌ها شده است. اکنون نیز مدتی است که مقام‌های رسمی کشورمان بدون اینکه کاری برای نهادینه کردن فرهنگ استفاده از این شبکه‌ها در عرصه‌های مختلف و آموزش مزایای آن انجام دهند، تنها برای جلب افکار عمومی جوانان، بدون اندیشه کافی بر لزوم آزادسازی این شبکه‌ها و رفع فیلتر از آنها تاکید دارند.

در سال گذشته میزان نفوذ شبکه‌های اجتماعی اعلام شد و فیس‌بوک بیش از 1.1 میلیارد کاربر ، توئیتر 200 میلیون و اینستاگرام نیز 100 میلیون عضو فعال داشته است. مطمئنا تا به امروز بر این تعداد افزوده شده است و به همین دلیل بررسی همه جانبه مزایا و معایب آنها امری غیرقابل چشم‌پوشی است.

در این گزارش بدون اینکه سخنان، تحلیل‌ها و حتی بهانه‌های دشمنان شبکه‌های اجتماعی و یا توجیه‌ها و ادعاهای مدافعان فعلی آنها به صورت کورکورانه مورد قبول قرار گیرند، تنها به بررسی و بیان تاثیرات مثبت و منفی این شبکه‌ها از نگاه افکار عمومی و کارشناسان در کشورهای غربی می‌پردازیم تا مخاطب این گزارش خود تصمیم بگیرد که از این شبکه‌ها در چه مسیر و با چه هدفی استفاده کند.

آسیب‌های شبکه‌های اجتماعی

کارشناسان آسیب‌ها و نکات منفی متعددی را برای استفاده غیرمتعارف از شبکه‌های اجتماعی عنوان می‌کنند. برخی از این آسیب‌ها در مورد استفاده از اینترنت نیز مطرح شده‌اند. اخیرا محققین دانشگاه شیکاگو در پژوهشی دریافتند که استفاده از شبکه‌های اجتماعی همچون فیس‌بوک و توئیتر و غیره مانند استفاده از سیگار اعتیاد‌آور است و می‌تواند اثرات منفی زیادی را بر کاربران بگذارد، زیرا استفاده بیش از حد از آنها بخش اعتیاد در مغز را تحریک می‌کند. تحقیق دیگری نیز نشان داده است که این شبکه‌ها توانایی‌های ارتباطاتی انسان را از حالت گفتاری به سمت نوشتار در فضای مجازی تغییر داده‌اند.

«بروک فکولت والز» استاد ارتباطات در دانشگاه‌های آمریکا در باره تاثیرات شبکه‌های اجتماعی بر جامعه اعتقاد دارد که قطعاً ما در برخی از جنبه‌ها به شبکه‌های اجتماعی عادت کرده‌ایم و بسیاری از ما در کار، بازی و حتی در بحث اجتماعی شدن، روز به روز به این رسانه‌های دیجیتال وابسته‌تر می‌شویم.

به اعتقاد این استاد ارتباطات در دانشگاه‌های غربی، رسانه‌ها و شبکه‌های دیجیتال برخی از چیزهای مهم در زندگی ما را جابه جا کرده‌اند. فناوری‌های نوین جایگزین فناوری‌های پیشین شده‌ و به همان اندازه هم تاثیرگذارتر بوده‌اند و انسان‌ها نیز مجبورند رفتار و زندگی خود را با این ابزارهای نو وفق دهند.

برداشت‌های مختلفی از تاثیرگذاری رسانه‌های اجتماعی بر میزان اجتماعی بودن افراد وجود دارد. برخی اعتقاد دارند این رسانه‌ها افراد را منزوی‌تر و تک بعدی‌تر و به دایره بسته‌ای از ارتباطات اجتماعی تبدیل کرده‌اند.

به نظر این استاد شبکه‌های اجتماعی، رویه‌ها و قوانین اجتماعی ما را تغییر می‌دهند و برخلاف گذشته که ارتباطات ما بیشتر خصوصی و غیرمستند بوده‌اند اکنون ارتباط در اینترنت مستندات دیجیتالی دارد و شرکت‌های مالک شبکه‌های اجتماعی، اکنون پایگاه‌های اطلاعاتی بسیار بزرگی را در اختیار دارند و اطلاعات مختلفی را در مورد رفتارهای اجتماعی اعضا ثبت کرده‌اند. این اطلاعات ممکن در بسیاری از راه‌های خوب یا بد به کار گرفته شوند.

وبسایت اجتماعی- سرگرمی کسب و کار کوچک (http://smallbusiness.chron.com ) شبکه‌های اجتماعی مختلف همچون فیس‌بوک ( Facebook)، مای اسپیس ( MySpace) و دیگر شبکه‌ها این مزیت را دارند  که به افراد اجازه می‌دهند تا هر کسی ـ از یک همسایه و همکار قبلی تا یک همکلاسی قدیمی در مدرسه در ده‌ها سال قبل ـ را پیدا و با او ارتباط برقرار کنند. با جستجو در این تارنماها شما این احساس را پیدا می‌کنید که در جامعه‌ای بزرگ‌تر، اما با روشی راحت‌تر حاضرید و در فضای مجازی و الکترونیک، ارتباطات آسانی را برقرار می‌کنید.

اما این ارتباط در ظاهر آسان می‌تواند اثرات منفی و ناخوشایندی را نیز به همراه داشته باشد. نخستین تاثیر مجازی و غیر واقعی حضور در این فضا این است که به انسان احساس نادرستی از حضور در اجتماع و ارتباط با افراد می‌دهد. پژوهشی که به وسیله «استیون اشتروگاتز» (Steven Strogatz) در «دانشگاه کرنل» (Cornell University) انجام شد نشان داد که رسانه‌های اجتماعی برای بسیاری از کاربران، برقراری تمایز صحیح میان روابط درست و معنا‌دار در دنیای واقعی و ارتباط از طریق این رسانه‌های نوظهور را سخت می‌کند. به عبارت دیگر با تمرکز بر زمان و انرژی روانی کمتری که برای این‌گونه روابط اختصاص داده می‌شود بسیاری از ارتباطات اصلی و مهم ما تضعیف می‌شوند. 

این وب‌سایت دومین تاثیر شبکه‌های اجتماعی را آزار و اذیت یا زورگویی مجازی (Cyber-bullying) می‌داند. خاصیت فوری و بی‌واسطه بودن که توسط این رسانه‌های اجتماعی ارائه می‌شود، باعث می‌شود که اطلاعات به‌راحتی در دسترس همه افراد اعم از دوستان، تبهکاران یا شکارچیان شبکه‌های مجازی قرار بگیرد. هر چه افراد کم سن و سال‌تر باشند، بیشتر در معرض خطر قرار می‌گیرند. این حملات آنلاین ممکن است تاثیرات بسیار عمیق و مخربی بر روحیه و شخصیت و ویژگی‌های روانی افراد داشته باشد.

در برخی از پرونده‌های جنایی‌ای که رسانه‌های غربی نیز به آنها پرداخته‌اند قربانیان حتی به خودکشی دست زده‌اند. ویژگی گمنام بودن در این شبکه‌ها ممکن است انگیزه‌های خطرناکی را به مرتکبین بدهد که در غیر این صورت این شرایط فراهم نمی‌شد.

براساس گزارشی که در سال 2012 به وسیله شبکه تلویزیونی سی بی اس عنوان شد، زور گویی و بداخلاقی‌های اجتماعی در فضای مجازی در بین 42 درصد از جوانانی که خود به نوعی قربانی این شبکه‌ها بودند، دیده شده است.

تاثیر منفی دیگر این شبکه‌ها کاهش کارآمدی و سودمند بودن افراد به ویژه در حوزه‌های تجاری است. در حالی که بسیاری از تجار از این شبکه‌ها برای ارتباط و یا پیداکردن مشتریان جدید استفاده می‌کنند حضور در این سایت‌ها برای کارکنان شرکت‌ها عمدتاً تاثیر عکس داشته است.

وب‌سایت  Wired.com  دو پژوهش را منتشر کرده که در آن میزان صدمات این شبکه‌ها به ویژگی مولد بودن کارمندان نشان داده شده است. این تحقیق نشان داد که فیس‌بوک 1.5 درصد از ویژگی مولد بودن کارکنان اداری کم کرده است. شرکت مورس نیز در گزارشی اعلام کرد که این رسانه‌ها و پدیده‌های اجتماعی سالانه باعث ضرر 2.2 میلیارد پوندی به شرکت‌های بریتانیایی می‌شوند.

شکستن حریم خصوصی نیز از معضلاتی است که به وسیله شبکه‌های اجتماعی رخ می‌دهد. شبکه‌های اجتماعی مردم را تحریک می‌کنند تا عمومی‌تر باشند و در مورد زندگی خصوصی‌شان بازتر رفتار کنند. در این شبکه‌ها، اطلاعات زندگی خصوصی به‌راحتی منتشر می‌شوند.  ضمناً شبکه‌های اجتماعی ارتباطات رو در رو(face-to-face ) را به‌ویژه در جوانانی که زمان زیادی را در این شبکه‌ها به سر می‌برند تضعیف می‌کند. «جین تونگ» استاد روانشناسی دانشگاه سن دیه گوی آمریکا در پژوهشی نشان داد که دانش آموزان و دانشجویانی که از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی زیاد استفاده می‌کنند، در جامعه پرخاشگرتر از دیگرانند و بیشتر به نزاع‌، دعوا و استفاده از سلاح گرایش دارند.

وب‌سایت .bizcommunity.com در مطلبی در مورد اثرات این شبکه‌ها بر زندگی فردی کاربران - با تمرکز بر کاربران در کشورهای غربی – می‌نویسد که این شبکه‌ها مانند هر پدیده‌ای در کنار مزایا معایبی هم دارند. این رسانه‌ها علاوه بر معایبی همچون ورود به حریم خصوصی افراد و فقدان جمع‌گرایی و دامن زدن به انزواطلبی، تاثیراتی منفی بر سلامت و روان افراد می‌گذارند. کارشناسان دریافته‌اند که ارتباط نزدیکی میان فعالیت بیش از حد در این شبکه‌ها (hyper networking ) ( استفاده بیش از سه ساعت در روز از اینترنت) و بیماری‌هایی همچون افسردگی و استفاده از مواد مخدر و انزوای نوجوانان ارتباطی وجود دارد که در انواع حاد آن به خودکشی منجر شده است.

 وقتی که فردی از طریق آنلاین هر روز با دوستانش ارتباط دارد و زمان کمتری را خارج از میز رایانه خود می‌گذراند، به‌تدریج منزوی می‌شود و فقدان ارتباط فیزیکی با مردم، به‌تدریج انواع حاد بیماری‌های روانی همچون افسردگی، اضطراب و برخی از بیماری‌های جسمی را به دنبال دارد. 

نیویورک تایمز در تاریخ 24 فوریه سال 2009 در مطلبی با عنوان اثرات شبکه‌های اجتماعی بر سلامتی، ابتدا این سئوال را مطرح کرد که آیا فعالیت در شبکه‌های اجتماعی انسان را می‌کشد؟ و پاسخ ‌داد خیر، ولی اخیرا دانشمندان بریتانیایی دریافتند که گذراندن تمام روز و بیشتر زمان شب برای کار با رایانه و گردش در شبکه‌های اجتماعی برای مغز و بدن انسان بسیار مخرب است.

«سوزان گرینفیلد»، استاد فارماکولوژی در دانشگاه آکسفورد و مدیر موسسه سلطنتی بریتانیا اعلام کرد: «ترس من از آن است که این تکنولوژی‌ها مغز را بچه کند(infantilizing the brain ) و به شرایط کودکی بفرستد، به‌طوری که توجه فرد مانند یک کودک و نوزاد، به سر و صدای کم ( وز وز ) یا نورهای درخشان برای دوره ای کوتاه  جلب شود و فرد در لحظه زندگی ‌کند و مغزش به مغز یک کودک تبدیل شود.» 

او معتقد است شبکه‌های اجتماعی و بازی‌های رایانه‌ای، به‌ویژه برای کودکان مضر هستند. می‌توان نمونه‌های  این زیان‌ها را در افزایش موارد اختلال کمبود توجه یا بیش فعالی مشاهده کرد. اگر مغز جوان تحت تاثیر کنش و واکنش‌های سریع در جهان خارج قرار بگیرد، صفحات تصویری جدیدی در ذهنش روشن می‌شود و این تبادلات سریع، مغز را برای عمل در لحظه‌ عادت می‌دهد.

اساتید دانشگاه میشیگان نیز با تحقیق در مورد شبکه‌های اجتماعی،  به‌ویژه فیس‌بوک دریافتند که اگر فردی تمام شب در این شبکه‌ها فعالیت کند، فعالیت‌های روزانه او با نارضایتی بیشتر و کاهش سطح کیفیت زندگی همراه می‌شود.

یکی از مواردی که رسانه‌ها در مورد اعتیادآور بودن شبکه‌های اجتماعی به آن پرداخته‌اند این بود که در سال 2012 بعد از آنکه «تلالا ویلسون» بعد از درمان افسردگی به خانه بازگشت و بعد از اینکه فهمید والدینش به تجویز پزشک، اکانت او را در یکی از این شبکه‌های اجتماعی بسته‌اند، در یکی از ایستگاه‌های قطار شهری لندن خودکشی کرد.  این نوع اخبار را تقریبا می‌توان هر ماه می‌توان در رسانه‌ها مطالعه کرد. به نظر کارشناسان، تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر روان افراد و اعتیاد به استفاده از آن و تغییر در مفهوم زندگی باعث دست زدن به چنین اقداماتی می‌شود.

به طور کلی کارشناسان و روانشناسان غربی معتقدند که تکنولوژی‌های ارتباطی نوین از طرق مختلف، زندگی افراد و به‌ویژه جوانان را تحت تاثیر قرار داده و در نهایت مسیر و نگرش آنها را تغییر می‌دهند و معایب زیر را دارند:

* برهم زدن نظم و الگوی خواب و ایجاد استرس

*افسردگی و وابستگی روانی به اینترنت و تلفن همراه

*اعتیاد به فناوری‌های نو (لوازم شخصی رایانه‌ای همان بخشی از مغز را تحریک می‌کند که در اعتیاد فعال می‌شود)

*استرس همیشگی 24 ساعته در 7 روز و نبود  فرصتی برای استرس‌زدایی و استراحت از کار روزانه مغز

*ترس از دست دادن ابزار ارتباطی

*رعایت نشدن هنجارهای اجتماعی در شبکه‌ها و در نتیجه رواج بی‌ادبی و خشونت با استفاده از اینترنت و حضور در این شبکه‌ها

*احساس تنهایی و ایجاد حس رقابت ناسالم برای فعالیت بیشتر در شبکه‌ها (اهمیت به تعداد لایک‌ها)

*ایجاد هیجان کاذب و تحریک احساس ناموفق بودن و با هوش نبودن در شبکه‌ها

* فشار خون بالا به علت هیجانات و بازی‌ها و رفتارهای تند

آنچه دربالا ذکرشد از منظرغربی‌ها بدون توجه به پیامدها و آثار ضداخلاقی و شکستن حریم‌ها درعموم شبکه‌های اجتماعی‌است. پیامدهایی که به‌مراتب زیان‌بارتر ومهلک‌تر از معایبی است که گوشه‌ای ازآن در بالا ازمنابع غربی ملاحظه شد.

سوتیترها:

1.

اخیرا محققین دانشگاه شیکاگو در پژوهشی دریافتند که استفاده از شبکه‌های اجتماعی همچون فیسبوک و تویتر و غیره مانند استفاده از سیگار اعتیاد آورد هستند و می‌توانند اثرات منفی را بر کاربران بگذارند زیرا استفاده بیش از حد از آنها بخش اعتیاد در مغز را تحریک می‌کنند.

2.

 وقتی که فردی از طریق آنلاین هر روز با دوستانش ارتباط دارد و زمان کمتری را خارج از میز رایانه خود می‌گذراند به تدریج منزوی شده و همین نبود ارتباط فیزیکی با مردم، باعث انزوا و به تدریج انواع حاد بیماری‌های روانی همچون افسردگی، اضطراب و برخی بیماری‌های جسمی می‌شود.