روش تربیتی در اسلام(۱)

روش تربیتی در اسلام^(۱)

حجت‌الاسلام سیدجواد حسینی

 

یکی از روش‌های تربیت‌اسلامی روش بشارت و تشویق است که در منابع دینی بسیار بر آن تأکید شده است.

مبنای تربیتی

از عواملی که تأثیر فراوان و چشمگیری در انجام عمل دارد، انگیزه (داعی) است. نقش و تأثیر انگیزه به‌حدی است که می‌توان گفت بدون انگیزه انجام یک عمل غیرممکن یا بسیار دشوار است. برعکس، انگیزه، گاهی غیرممکن‌ها را ممکن می‌سازد.

علی«ع» می‌فرماید: «ان الله اوحی الی موسی علیه السلام، من احب حبیباً انس به و من انس بحبیب صدق قوله و رضی فعله و من وثق بحبیب اعتمد علیه و من اشتاق الی حبیب جد فی السرّ الیه: به‌راستی خداوند به موسی«ع» وحی فرمود کسی که حبیبی را دوست بدارد با او انس می‌گیرد و هر کس با محبوبش انس بگیرد سخن او را تصدیق می‌کند و کار او را می‌پسندد و به او اطمینان می‌کند و اگر کسی به حبیبش اطمینان داشته باشد به او اعتماد می‌کند و مشتاق او می‌شود و کسی مشتاق محبوبش باشد برای رسیدن به او در آشکار ونهان تلاش می‌کند».

از مهم‌ترین تأثیرات تبشیر، ایجاد انگیزه قوی برای رسیدن به هدف و نتیجه است.

 

اصل تربیتی

تربیت عموماً و تربیت دینی خصوصاً مستلزم تن دادن به تکالیف است. این امر فی‌نفسه ممکن است رغبت و اشتیاق را از انسان ـ مگر اولیای الهی ـ  بگیرد. باید به طرقی از این سنگینی و تلخی کاست تا قبول تکالیف میسر شود. یکی از اموری که این تلخی را تبدیل به اشتیاق و رغبت می‌کند تبشیر و تشویق است.

 

تعریف تبشیر

راغب می‌گوید: ابشرت الرجل و بشرته: یعنی خبر خوشحال‌کننده دادم و صورتش بشاش و منبسط شد. راز مسئله در این است که روح انسان وقتی خوشحال می‌شود، خون مانند آب که در درخت جاری می‌شود، در آن جریان می‌یابد، لذا به خبر خوشحال‌کننده و نشاط‌آور بشارت می‌گویند.^(۲)

 بنابراین تبشیر به معنی بشارت دادن به عطایا و هدایایی است که پس از به دوش کشیدن تکالیف به فرد ارزانی خواهد شد و مظهری از فضل و رحمت بی‌پایان الهی است.

 

اهمیت تبشیر

در منابع دینی  بر اهمیت تبشیر بسیار تأکید شده است. قرآن کریم نکات بسیار برجسته و کلیدی درباره اهمیت تبشیر بیان نموده است که می‌تواند قابل توجه مربیان و مبلغان و... باشد.

الف) اهمیت مبشرّان

قرآن کریم گاه برای بیان اهمیت تبشیر جایگاه والا و بالای مبشرّان و انواع آن را مورد توجه قرار می‌دهد و در این زمینه آیات متعددی وارد شده است از جمله:

۱ـ خدا بشارت‌دهنده

در سورة توبه می‌خوانیم: « اَلَّذینَ امَنُوا وَهاجَرُوا وَجاهَدُوا فى سَبیلِ اللَّهِ بِاَمْوالِهِمْ وَاَنْفُسِهِمْ اَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَاللَّهِ  أُوْلَئکَ هُمُ الْفَائزُونَ یُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَ رِضْوانٍ وَ جَنَّاتٍ لَهُمْ فیها نَعیمٌ مُقیمٌ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا إِنَّ اللّهَ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ.^(۳) کسانی که ایمان آوردند و هجرت و با مال و جانشان در راه خدا جهاد کردند، مقامشان نزد خدا برتر است و آنان رستگارانند. پروردگارشان آنها را به رحمتی از ناحیه خود و خشنودی (خویش) و باغ‌های بهشتی بشارت می‌دهد که در آن نعمت‌های پایدار دارند جاودانه و تا ابد در این باغ‌ها (و در میان این نعمت‌ها) خواهند بود، زیرا پاداش عظیم نزد خداوند است.»

در این آیه خداوند را مبشرّ معرفی می‌کند که نشانه اهمیت تبشیر است و به بشارت‌هایی چون: رستگاری، رحمت الهی، خشنودی خداوند، باغ‌های بهشتی، نعمت‌های پایدار و خلود در بهشت مورد اشاره  شده است.

 

۲ـ پیامبر خاتم مبشرّ است

« وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلاَّ مُبَشِّرًا وَنَذِیرًا^(۴) (ای پیامبر!) ما تو را جز به عنوان بشارت‌دهنده و انذارکننده نفرستادیم.»

 

۳ـ قرآن کریم نیز مبشرّ است

« الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَنزَلَ عَلَی عَبْدِهِ الْکِتَابَ وَلَمْ یَجْعَل لَّهُ عِوَجا قَیِّماً لِّیُنذِرَ بَأْساً شَدِیداً مِن لَّدُنْهُ وَیُبَشِّرَ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْراً حَسَناً ^(۵) حمد مخصوص خدایی است که این کتاب (آسمانی) را بر بنده (برگزیده‌اش) نازل کرد و هیچ‌گونه گژی در آن قرار نداد، در حالی که ثابت و مستقیم و نگاهبان کتاب‌های (آسمانی) دیگر است تا (بدکاران را) از عذاب شدید او بترساند و مؤمنانی را که کارهای شایسته انجام می‌دهند بشارت دهد که پاداش نیکویی برای آنهاست.»

قرآن کریم در این آیه خود را که معجزة ماندگار الهی است، مبشر مؤمنان معرفی می‌کند.

علامه طباطبائی می‌فرماید: «چون کتاب و قرآن خودش مستقیم است و بر غیر خودش قیم است، لذا می‌تواند انذار و بشارت برای دیگران باشد.»^(۶)

 

۲ـ اهمیت تبشیر

بشارت و تبشیر تا بدانجا از اهمیت برخوردار است که قرآن کریم در آیات متعددی (بیش از ده آیه) هدف بعثت انبیا و پیامبر خاتم«ص» را بشارت شمرده است، به عنوان نمونه به چند آیه اشاره می‌شود:

۱ـ درباره پیامبر اکرم«ص» می‌خوانیم: « وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلاَّ مُبَشِّرًا وَنَذِیرًا ؛^(۷) ما تو را جز به عنوان بشارت‌دهنده و انذارکننده نفرستادیم». در سوره فرقان نیز عین همین عبارت آمده است.^(۸)

در سورة احزاب می‌خوانیم: « إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِیرًا ؛^(۹) ای پیامبر! ما تو را گواه فرستادیم و بشارت‌دهنده و انذارکننده.» و عین همین عبارت در سوره فتح آمده است.^(۱۰)

۲ـ درباره حضرت مسیح می‌خوانیم: «ا إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُم مُصَدِّقاً لِمَا بَیْنَ یَدَیَّ مِنَ التَّوْرَاةِ وَمُبَشِّرَاً بِرَسُولٍ یَأْتِی مِن بَعدِی اسمه احمد...؛ من فرستادة خدا به سوی شما هستم، در حالی که تصدیق‌کنندة کتابی که قبل از من فرستاده شده (تورات) هستم و بشارت‌دهنده به رسولی که بعد از من می‌آید...».^(۱۱)

۳ـ در باره تمام پیامبران فرمود: « وَ مَا نُرْسِلُ الْمُرْسَلِینَ إِلَّا مُبَشِّرِینَ وَ مُنْذِرِینَ؛^(۱۲) ما پیامبران را جز (به عنوان) بشارت‌دهنده و بیم‌دهنده نمی‌فرستیم». عین همین عبارت در سوه کهف آمده است.^(۱۳)

و در سورة نساء می‌خوانیم: «ر سُلاً مُبَشِّرینَ وَ مُنْذِرینَ لِئَلاَّ یَکُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ...؛^(۱۴) پیامبرانی که بشارت‌دهنده و بیم‌دهنده بودند تا بعد از این پیامبران حجتی برای مردم بر خدا باقی نماند.»

این آیات به خوبی نشان می‌دهند که یکی از مهم‌ترین اهداف بعثت پیامبران تبشر و بشارت بوده است که این نشان‌دهنده اهمیت بالای تبشیر است.

 

آثار تربیتی تبشیر

۱ـ‌ ایجاد و تقویت انگیزه

علی«ع» می‌فرماید: «و کان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم نصباً بعد التبشیر له بالجنه لقول الله سبحانه: «وأمر اهلک بالصلاه و اصطبر علیها»^(۱۵) فکان یأمر بها اهله و یصبر علیها نفسه؛^(۱۶) رسول خدا«ص» پس از بشارت به بهشت، خود را در نماز خواندن به زحمت می‌انداخت (و انگیزه بیشتری پیدا کرده بود)، زیرا خداوند به او فرمود: «خانواده خویش را به نماز فرمان ده و بر انجام آن شکیبا باش» پس پیامبر«ص» پی‌درپی خانواده خود را به نماز فرمان می‌داد و خود نیز در انجام نماز شکیبا بود.»

علی‌بن الحسین«ع» فرمود: هنگامی که کار بر حسین‌بن علی بن ابیطالب«ع» سخت شد (در کربلا) کسانی که با او بودند به چهرة او نگاه کردند و دیدند برعکس آنان هر چه کار (جنگ) سخت‌تر می‌شود آنها رنگشان تغییر می‌کند و بدن‌هایشان به لرزه می‌افتد ودل‌هایشان می‌لرزد، ولی حسین‌بن علی«ع» و برخی از افراد که (واقعاً) با او بودند از خواصش، چهره‌هایشان نورانی و بدن‌هایشان آرام بود و دل‌هایشان آرامش داشت. برخی به برخی دیگر گفتند به او (حسین) نگاه کنید انگار از مرگ ترس ندارد. حضرت امام حسین«ع» فرمود: صبر پیشه کنید، ای فرزندان کرامت و بزرگ‌زادگان! مرگ جز پلی که شما را از سختی‌ها و دشواری‌ها به سوی بهشت وسیع و نعمت دائمی برساند نیست. پس کدامیک شما از اینکه از زندان به قصر انتقال یابد اکراه دارد؟ برعکس دشمنان شما از قصر به زندان و عذاب انتقال می‌یابند. پدرم از رسول خدا«ص» نقل کرده است که دنیا زندان مؤمن و بهشت کافر است و مرگ پل مؤمنان به سوی بهشت است و برای کافران پلی است به سوی جهنم...».^(۱۷)

بعد از این سخنان، تمام یاران آن حضرت روحیه گرفتند و انگیزه بالایی برای استقامت و جنگیدن و شهادت‌طلبی پیدا نمودند.

 

۲ـ امیدواری

اثر مفید دیگر تبشیر امیدواری است، خصوصاً در لحظه‌هایی که یأس و ناامیدی بر انسان مستولی می‌شود که هم برای دنیای انسان مفید است و هم آخرت او.

«قلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ ؛^(۱۸) ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده‌اید. از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همة گناهان را می‌آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.»

این آیه از امیدوارکننده‌ترین آیات است، چون گناهکاران با بشارت غفران و عفو الهی  امیدوار می‌شوند، مخصوصاً اگر این آیه در کنار آیة سوره فرقان ملاحظه شود امیدواری صد چندان می‌شود. «إِلَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُوْلَئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِیمًا؛ مگر کسانی که توبه کنند و ایمان آورند و عمل صالح انجام دهند که خداوند سیئات آنان را به حسنات مبدل می‌کند و خداوند همواره آمرزنده و مهربان است.»

وقتی خداوند ابراهیم را به فرزنددار شدن بشارت داد، ابراهیم عرض کرد: «قَالَ أَبَشَّرتُمُونِی عَلَى أَن مَّسَّنِیَ الْکِبَرُ فَبِمَ تُبَشِّرُونَ  قَالُواْ بَشَّرنَاکَ بِالْحَقِّ فَلاَ تَکُن مِّنَ الْقَانِطِینَ؛^(۱۹) گفت: آیا به من (چنین) بشارت می‌دهی با اینکه پیر شده‌ام؟ با این حال به چه چیز بشارت می‌دهی؟ گفت: «تو را به حق بشارت دادیم، بنابر این جزو مأیوسان مباش.» این بشارت به حضرت ابراهیم«ع» امید فراوان داد.

درباره یاری فرشتگان در جنگ بدر و موارد دیگر، قرآن کریم می‌فرماید: «انی مُمِدُّکُم بِأَلْف مِّنَ الْمَلَئکَةِ مُرْدِفِینَ وَ مَا جَعَلَهُ اللَّهُ إِلا بُشرَی وَ لِتَطمَئنَّ بِهِ قُلُوبُکُمْ وَ مَا النَّصرُ إِلا مِنْ عِندِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیم؛^(۲۰) من سپاهی منظم از هزار فرشته به یاری شما می‌فرستم و این یاری فرشتگان را خدا نفرستاد مگر آنکه بشارت و مژده فتح باشد و تا دل‌های شما را مطمئن سازد و بدانید که نصرت و پیروزی نیست مگر از جانب خداوند که خدا را کمال قدرت و حکمت است.»

این آیه صراحت دارد که بشارت باعث آرامش دل‌ها می‌شود.

قال امیرالمؤمنین«ع» : «تمسکوا بما امرکم الله به فمابین احدکم و بین ان یغتبط و یری ما یحب الا ان یحضر رسول الله«ص» و ما عند الله خیر و ابقی و تأتیه البشاره من الله عز و جل فتقر عینه و یحب لقاءالله؛^(۲۱) امیرالمؤمنین«ع» فرمود به آنچه خداوند امر نموده است چنگ بزنید. میان هیچ ‌یک از شما و آنچه مورد غبطه است و دوستش می‌دارد فاصله‌ای نیست، مگر آنکه حضرت رسول‌«ص» در دم مرگ به نزد او بیاید و آنچه نزد خداوند است بهتر و ماندگارتر است و بشارت از طرف خدای عزیز و جلیل است، پس چشمش روشن می‌شود و لقاء خدا را دوست می‌دارد.

 

۳ـ اتمام حجت

«یَا أَهْلَ الْکِتَابِ قَد جَاءکُم رَسُولُنَا یُبَیِّنُ لَکُم عَلَى فَترَةٍ مِّنَ الرُّسُلِ أَن تَقُولُواْ مَا جَاءنَا مِن بَشِیرٍ وَلاَ نَذِیرٍ فَقَد جَاءکُم بَشِیرٌ وَنَذِیرٌ وَاللّهُ عَلَى کُلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ؛^(۲۲) ای اهل کتاب رسول ما آمد تا برای شما حقایق دین را بیان کند در روزگاری که پیغمبری نبود تا نگویید به ما رسولی که بشارت و بیم به ثواب و عقاب دهد نیامد (که ما هدایت یابیم). پس آن رسول بشارت و بیم‌آور به سوی شما آمد و خدا بر هر چیز توانا خواهد بود.»

این آیه پیامبر بشارت‌دهنده (که وجود رسول اکرم«ص» باشد) را عامل اتمام حجت دانسته است.

در آیه دیگر می‌خوانیم: «رُسُلاً مُبَشِّرِینَ وَ مُنذِرِینَ لِئَلاّ یَکُونَ لِلنّاسِ عَلَى اللّه‏ِ حُجَّةٌ بَعدَ الرُّسُلِ وَ کانَ اللّه‏ُ عَزِیزاً حَکِیماً ؛ پیامبرانی مژده‌دهنده و بیم‌دهنده تا از آن پس مردم را بر خدا حجتی نباشد و خدا پیروزمند و حکیم است.»

بنابراین رشته وحی در میان بشر بوده است و بشارت‌دهنده و انذارکننده تا به رحمت و پاداش الهی مردم را امیدوار سازند و از کیفرهای او بیم دهند تا اتمام حجت بر آنها شود و بهانه‌ای نداشته باشند.

 

شرایط تأثیرگذاری روش تبشیر

هر روشی آنگاه تأثیرگذار است که شرایط مخصوص آن شیوه مراعات شود. در شیوه تبشیر نیز مراعات شرایطی لازم است برای تأثیرگذاری.

 

۱ـ وجاهت مبشّر

تبشیر آنگاه اثرگذار است که از جانب شخص و فرد شناخته ‌شده و دارای مقام و منزلت بالا و والایی باشد. هر کسی نمی‌تواند مبشّر باشد.

قرآن کریم می‌فرماید: « یُبَشِّرُهُم رَبُّهُم بِرَحمَةٍ مِنْهُ وَ رِضْوانٍ وَ جَنَّاتٍ لَهُم فیها نَعیمٌ مُقیم؛^(۲۳) پروردگارشان به رحمت بی‌منتهای خود بشارت دهد به مقام رضا و خشنودی خویش و به بهشت‌هایی که در آنجا آنها را نعمت جاودانی است.»

در این آیه کریمه، خداوند با آن مقام و منزلت به عنوان مبشر معرفی شده است و پیامبران را نیز به عنوان مبشر معرفی کرده است « وَ ما نُرْسِلُ الْمُرسَلینَ إِلاَّ مُبَشِّرینَ وَ مُنْذِرینَ؛^(۲۴) پیامبران را جز برای بشارت و انذار نفرستادیم.»

 

۲ـ هماهنگی گفتار و رفتار مبشّر

سخن مبشّر آنگاه مؤثر است که رفتار و گفتار او هماهنگ باشد و به آنچه می‌گوید تقید داشته باشد، لذا اگر مبلغی، معلمی و... به آنچه بشارت می‌دهد و دیگران را توصیه می‌کند، خود به آن عامل نباشد، اثر نخواهد گذاشت. اثر مطلوب را وقتی باید انتظار داشت که مبشّر عامل به سخنان خویش باشد.

در قرآن کریم می‌خوانیم: «یاأَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ کَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ ؛^(۲۵) ای کسانی که ایمان آورده‌اید، چرا می‌گویید چیزی را که انجام نمی‌دهید؟ بزرگ است از حیث خشم در نزد خداوند اینکه بگویید چیزی را که انجام نمی‌دهید.» نفس خود اول برو در بند کن

وانگهی آهنگ وعظ و پند کن

 

۳ـ حقانیت تبشیر

تبشیری تأثیرگذار است که حق و مطابق فرامین الهی باشد وگرنه عمرسعد نیز به لشکریان خود بشارت می‌داد: «یا خیل الله ارکبی و بالجنه ابشری؛^(۲۶) ای لشکریان خدا سوار شوید و شما را به بهشت بشارت می‌دهم.»

امروز هم طالبان، النصره، داعش، القاعده و... نیز جانیان و قاتلان زن و بچه‌های مردم سوریه و عراق در عملیات‌های انتحاری وعده بهشت و بشارت همنشینی با پیامبر«ص» را می‌دهند که قطعاً جز بر افرادی که شستشوی مغزی شده‌اند تأثیر نخواهد گذاشت. شاهدش برگشت جهان اسلام از این گروه‌ها و وهابیت است.

 به این گزارش توجه کنید. یک روزنامه آذربایجانی اعلام کرد که ۱۱ هزار و ۷۰۰ نفر از ۱۲ هزار وهابی در بخش مشفق‌آباد منطقه قره‌داغ از توابع باکو از وهابیت اعلام برائت کرده‌اند. «گوندم خبر» با اشاره به اینکه این روند در همه مناطق جمهوری آذربایجان مشاهده می‌شود، این آمار را نشانه تحولاتی دانست که از سه ماه پیش آغاز شده است.^(۲۷)

 

۴ـ توجه به تفاوت‌ها

در بشارت باید به تفاوت‌های سنی، مراتب عقلانی و امثال آن توجه شود. خداوند در قرآن به عده‌ای بشارت بهشت و حور و قصور می‌دهد، ولی با جمعی از بشارت به «رضوان الله اکبر» سخن می‌گوید. برای جمعی از نماز به عنوان «ناهی عَنِ الْفَحْشا»^(۲۸) و کمک گرفتن از نماز^(۲۹) سخن می‌گوید و برای جمع دیگری می‌گوید: « أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکری».^(۳۰)

باید در منابر و کلاس‌ها تشویق‌هایی را که در نظر می‌گیریم متناسب با افراد باشد. کودکان را با وعدة اردوی تفریحی، بزرگان را با وعدة زیارت مشهد مقدس و امثال آن باید تشویق کرد.

 

۵ـ تناسب بشارت با عمل

دامنة تبشیر بسته به نوع عمل متفاوت است، زیرا اهمیت هر عمل و دشواری آن از دیگری متفاوت است. لذا پیامبر اکرم«ص» فرمود: «افضل الاعمال احمزها؛^(۳۱) برترین عمل، سخت‌ترین آنهاست.»

لذا برای عمل دشوارتر، خالص‌تر، بزرگ‌تر و... تشویق و بشارت متناسب آن را باید درنظر گرفت، چنان که متون دینی کاملاً به این امر توجه کرده‌اند.

قرآن می‌فرماید: « هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُون؛^(۳۲) آیا آن کسانی که می‌دانند و کسانی که نمی‌دانند مساوی هستند؟» و یا می‌فرماید: « أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِینَ کَالْفُجَّارِ؛^(۳۳) آیا پروا‌پیشگان را همچون فاجران قرار می‌دهیم؟»

 

۶ـ ایمان فرد بشارت ‌داده شده

درجه ایمان در تأثیر بشارت و یا انذار کاملاً متفاوت است. ممکن است بشارتی بر گروهی تأثیر فراوان داشته باشد و بر گروه دیگر اصلاً تأثیرگذار نباشد.

علی «ع» وقتی خطبه متقین را برای همام بیان نمود « :فَصَعِقَ هَمَّامٌ صَعْقَةً کانَتْ نَفْسُهُ فِیها؛ (ناگهان) همام ناله‌ای زد و جان داد. فقال امیرالمؤمنین«ع» اما والله لقد کنت اخافها علیه؛^(۳۴) پس امیرمؤمنان«ع» فرمود: سوگند به خدا از این پیشامد بر همام می‌ترسیدم.»

در بخش دیگری از همین خطبه درباره متقین فرمود: « لَولا الاَجَلُ الذی کَتَبَ اَلله علیهم، لَم تَستَقِرَّ اَرواحَهُم فی اجسادِهِم طَرفَه عَینٍ، شُوقَاً اِلی الثَّوابِ...؛ و اگر نبود مرگی که خدا بر آنان مقدر فرموده، روح آنان حتی به اندازه بر هم زدن چشم در بدن‌ها قرار نمی‌گرفت از شوق دیدار بهشت (که خدا به آن بشارت داده است).»^(۳۵)

 

جمع‌بندی

یکی از شیوه‌های تربیت در اسلام بشارت است. بشارت خبر دادن به عطایا و هدایایی است که انسان بعد از به دوش کشیدن تکالیف به آن می‌رسد. در اهمیت بشارت همین بس که خداوند، پیامبر خاتم، قرآن کریم و پیامبران و اولیاء به عنوان مبشّر معرفی شده‌اند.

 تبشیر آثار فراوانی دارد از جمله: ایجاد و تقویت انگیزه، امیدواری، اتمام حجت و... و صد البته تبشیر در صورتی تأثیرگذار است که مبشّر وجاهت و حقانیت داشته باشد، رفتار و گفتارش هماهنگ و متوجه تفاوت‌ها باشد و متناسب با عمل بشارت دهد.

 

پی‌نوشت‌ها

۱ـ ارشاد القلوب، حسن بن ابی الحسن دیلمی، قم، انتشارات شریف رضی، اول، ۱۴۱۲ ق، ص ۱۰۰.

۲ـ المفردات فی غریب القرآن، ابوالقاسم حسین راغب اصفهانی، تهران، دفتر نشر الکتاب، دوم، ۱۴۰۴ ق، ص ۴۸، با تلخیص.

۳ـ توبه، ۲۰ الی ۲۲.

۴ـ فرقان، ۵۶.

۵ـ تهف، ۱ و ۲.

۶ـ ترجمه تفسیر، علامه محمدحسین طباطبایی، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، پنجم، ۱۳۷۴ ش، ج ۱۳، ص ۳۳۰.

۷ـ اسراء، ۱۰۵.

۸ـ فرقان، ۵۶.

۹ـ احزاب، ۴۵.

۱۰ـ فتح، ۸.

۱۱ـ الصف، ۶.

۱۲ـ انعام، ۴۸.

۱۳ـ کهف، ۵۶.

۱۴ـ نساء، ۱۶۵.

۱۵ـ طه، ۱۳۲.

۱۶ـ نهج‌البلاغه، محمد دشتی، انتشارات پارسایان، قم، دوم، ۱۳۷۹ ش، خطبه ۱۹۹، ص ۴۲۰.

۱۷ـ بحار محمدباقر مجلسی، مؤسسه الوفاء بیروت، لبنان، دوم، ۱۴۰۴ هـ ق، ج ۶، ص ۱۵۴.

۱۸ـ زمر، ۵۳.

۱۹ـ حجر، ۵۵ـ۵۴.

۲۰ـ الانفال، ۱۰.

۲۱ـ بحارالانوار، همان، ج ۶، صص ۱۵۳ و ۱۸۳، تحف‌العقول، قم، انتشارات جامعه مدرسین، اول، ۱۴۰۴، ص ۱۰۵.

۲۲ـ مائده، ۱۹.

۲۳ـ توبه، ۲۱.

۲۴ـ انعام، ۴۸.

۲۵ـ الصف، ۱ و ۲.

۲۶ـ بحارالانوار، همان، ج ۴۴، ص ۳۹۱.

۲۷ـ خبرنامه جامعة مدرسین حوزه علمیه قم، شماره ۱۲۰۹، ۲۱ فروردین‌ماه ۱۳۹۳، ص ۵۶.

۲۸ـ عنکبوت، ۴۵.

۲۹ـ بقره، ۱۵۳.

۳۰ـ طه، ۱۴.

۳۱ـ بحارالانوار، ج ۶۷، ص ۱۹۱.

۳۲ـ فاطر، ۹.

۳۳ـ ص، ۲۸.

۳۴ـ نهج‌البلاغه، محمد دشتی، خطبه ۱۹۳، ص ۴۰۶.

۳۵ـ همان، ص ۴۰۲.

 

 

سوتیترها:

 

1.

تربیت عموماً و تربیت دینی خصوصاً مستلزم تن دادن به تکالیف است. این امر فی‌نفسه ممکن است رغبت و اشتیاق را از انسان ـ مگر اولیای الهی ـ  بگیرد. باید به طرقی از این سنگینی و تلخی کاست تا قبول تکالیف میسر شود. یکی از اموری که این تلخی را تبدیل به اشتیاق و رغبت می‌کند تبشیر و تشویق است.

 

 

2.

سخن مبشّر آنگاه مؤثر است که رفتار و گفتار او هماهنگ باشد و به آنچه می‌گوید تقید داشته باشد، لذا اگر مبلغی، معلمی و... به آنچه بشارت می‌دهد و دیگران را توصیه می‌کند، خود به آن عامل نباشد، اثر نخواهد گذاشت.

 

3.

تبشیر آثار فراوانی دارد از جمله: ایجاد و تقویت انگیزه، امیدواری، اتمام حجت و... و صد البته تبشیر در صورتی تأثیرگذار است که مبشّر وجاهت و حقانیت داشته باشد، رفتار و گفتارش هماهنگ و متوجه تفاوت‌ها باشد و متناسب با عمل بشارت دهد.

 

تعداد مشاهده مقاله: 713