بیان، پیچیده ترین عمل انسان «علمه‌البیان»(1)

بیان، پیچیده ترین عمل انسان

«علمه‌البیان»⁽¹⁾

و به او بیان را آموخت

«بیان»، از نظر مفهوم لغت، معنای گسترده‌ای دارد و به هر چیزی گفته می‌شود که مبین و آشکار کننده چیزی باشد. بنابر این نه فقط نطق و سخن گفتن را شامل می‌شود، که حتی کتابت و خط و انواع استدلالات عقلی و منطقی که مبین موضوعات گوناگون و پیچیده است، همه در مفهوم بیان جمع است، هر چند شاخص این مجموعه همان سخن گفتن است. گر چه ما بخاطر عادت، سخن گفتن را موضوع ساده‌ای می‌پنداریم، از پیچیده‌ترین و ظریف‌ترین اعمال انسان است، بلکه می‌توان گفت که هیچ کاری به این ظرافت و پیچیدگی نیست. زیرا از یک سو دستگاه‌های صوتی برای ایجاد اصوات گوناگون با یکدیگر همکاری می‌کنند: ریه‌ها هوا را در خود جمع می‌کنند و آن را به تدریج از حنجره بیرون می‌فرستند. تارهای صوتی به صدا در می‌آیند و صداهای کاملاً متفاوت که بعضی نشانه رضایت و برخی نشانه خشم و دیگری استمداد و دیگری محبت یا عداوت است، ایجاد می‌کنند. سپس این صداها با کمک زبان و لب‌ها و دندان‌ها و فضای دهان، حروف الفبا را با سرعت و ظرافت خاصی به وجود می‌آورند. به تعبیر دیگر، آن صدای ممتد و یکنواخت که از حنجره بیرون می‌آید، به اشکال و اندازه‌های متفاوت بریده می‌شود و حرف شکل می‌گیرند. از سوی دیگر موضوع وضع لغات پیش می‌آید. انسان بر اثر پیشرفت فکری، لغات گوناگونی برای انواع نیازهای مادی و معنوی‌اش وضع می‌کند و عجیب این که هیچ‌گونه محدودیتی برای انسان در وضع لغات نیست و شمار زبان‌های موجود در دنیا به قدری‌ زیاد است که نمی‌توان آنها را شمرد و حتی با گذشت زمان، لغات و زبان‌های جدیدی به تدریج تشکیل می‌شود. از اینها که بگذریم، اگر نقش بیان را در تکامل و پیشرفت زندگی انسان‌ها و پیدایش و ترقی تمدن‌ها در نظر بگیریم، معلوم می‌شود که اگر این نعمت بزرگ نبود، انسان هرگز نمی‌توانست تجربیات و علوم خود را از نسلی به نسل دیگر منتقل کند و باعث پیشرفت علم و تمدن و دین و اخلاق گردد. اگر یک روز این نعمت بزرگ از انسان گرفته شود، جامعه انسانی به سرعت در راه قهقرا می‌افتد و هر گاه بیان را به معنای وسیع آن که شامل خط و کتابت و انواع هنرها می‌شود تفسیر کنیم، نقش فوق‌العاده مهم آن در زندگی انسان‌ها روشن‌تر می‌گردد. اینجاست که می‌فهمیم چرا بعد از نعمت خلقت انسان، سخن از تعلیم بیان در این سوره که مجموعه‌ای از مواهب پروردگار بیان شده، به میان آمده است.⁽²⁾

1- سوره مبارکه الرحمن آیه 3

2- تفسیر نمونه ج 23 ص 99