عقربه‌های کاردُرست (ص 33)

(چرا عقربه‌های ساعت همیشه به یک سمت می‌چرخند؟)

مترجم: فریده فرهادی

مادر با صدای بلند گفت: «زود لباس بپوشید.» و با عجله زیپ کیف را بست، بسته‌ی ناهار را آماده کرد، بند کفش بچه‌ها را که باز مانده بود، بست و بچه‌ها را به سمت سرویس مدرسه هل داد.

واااای! «وقت مدرسه رفتن است» بعد، «زمان صرف شام است» و یا «زمان خوابیدن» و...

پدر پیر زمان در کنار ماست و از دست ما هم کاری ساخته نیست. بسیاری از ما قسمت اعظم زندگی‌مان را به سر‌وکله زدن با «زمان» می‌گذرانیم. نکته‌ی جالب و عجیبی که برای همه‌ی ما آشناست این است که وقتی یک درس کسل‌کننده داریم، عقربه‌های ساعت به سختی از جای‌شان تکان می‌خورند؛ اما وقتی اوقات خوشی را می‌گذرانیم، زمان مثل ابر و باد می‌گذرد.

همه‌ی ما متوجه گذشت زمان می‌شویم. اطراف‌مان را با انواع ساعت‌های زنگ‌دار، دیوارکوب، مچی، پدربزرگی و غیره پر کرده‌ایم تا مبادا از برنامه‌های‌مان عقب بمانیم؛ اما آیا تاکنون حتی برای یک لحظه به این فکر کرده‌اید که چرا عقربه‌های ساعت در این جهتی که می‌چرخند، حرکت می‌کنند؟ چرا عقربه‌های ساعت‌شمار و دقیقه‌شمار از چب به راست (اصطلاحاً در «جهت عقربه‌های ساعت») می‌چرخند، و نه بالعکس.

نه، تصور نکنید که این مسئله میل و خواسته‌ی مخترع ساعت بوده است! در واقع یک توضیح علمی ‌برای این پدیده وجود دارد.

در طول تاریخ، زمان با حرکت خورشید اندازه‌گیری می‌شد (و یا دقیق‌تر بگوییم، حرکت زمین نسبت به خورشید). قدیمی‌ترین شکل اندازه‌گیری زمان به 3500 سال قبل از میلاد برمی‌گردد - ساعت خورشیدی- که عبارت بود از یک چوب عمودی یا ستون هرمی‌شکل سنگی، که سایه ایجاد می‌کرد. یک نمونه از این ساعت را می‌توان در جانتار مانتار در دهلی نو دید.

مردم باستان متوجه شده بودند که زمین گرد است و به دور خورشید می‌چرخد. بنابراین سالیان سال مردم، زمان را بر اساس موقعیت خورشید اندازه‌گیری می‌کردند. ظهر، زمانی بود که خورشید در بالاترین نقطه‌ی آسمان قرار داشت.

در حدود صد سال بعد از میلاد مسیح، اولین ساعت در چین و بر اساس ساعت‌های آفتابی اختراع شد، که شامل طرح ساده‌ای از حرکت زمین به دور خورشید بود.

در قرن چهاردهم و در نیم‌کره‌ی شمالی زمین، ساعت مکانیکی اختراع شد و مخترعان آن، همان جهت حرکت ظاهری خورشید در آسمان را برای صفحه‌ی ساعت دنبال کردند. در نیم‌کره‌ی شمالی، حرکت خورشید در آسمان از سمت چپ به سمت راست به نظر می‌رسد. بنابراین حرکت عقربه‌های ساعت بر اساس حرکت خورشید ساخته شده بودند؛ یعنی از چپ به راست. اگر شما در نیم‌کره‌ی شمالی باشید و رو به سمت جنوب بایستید، می‌بینید که خورشید از سمت چپ (شرق) طلوع و در سمت راست (غرب) غروب می‌کند. به همین سادگی!

حال می‌توانید به این مسئله فکر کنید که اگر ساعت مکانیکی در نیم‌کره‌ی جنوبی اختراع شده بود، عقربه‌های ساعت از راست به چپ حرکت می‌کردند!

آیا می‌دانید که برخی ساعت‌های یهودی و عربی وجود دارند که برخلاف جهت عقربه‌های ساعت می‌چرخند؟ (جهت یادآوری، حروف عربی و عبری از راست به چپ نوشته می‌شوند) و البته این مسئله برای دیگران بسیار گیج‌کننده است.

فهرست مطالب