اشاره:
پژوهشکده فقه و حقوق, با عرضه نزدیک به هشتاد اثر پژوهشى, جایگاه ویژه اى در میان مراکز پژوهشى یافته است. بسیارى از آثار این مرکز پژوهشى در همایش ها, جشنواره ها و کتاب سال هاى حوزه و دانشگاه و… مورد تقدیر قرار گرفته و به رتبه هاى پژوهشى ارزشمندى دست یافته است. این پژوهشکده که وابسته به پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى است, در کتاب سال حوزه (1386) نیز حضور یافت و چهار اثر از تحقیقات انتشار یافته آن, حائز رتبه شد و مورد تقدیر قرار گرفت. مجله فقه کسب این موفقیت را به پژوهشکده فقه و حقوق و صاحبان این آثار تبریک مى گوید. با امید به استمرار این گونه تلاش هاى علمى و پژوهشى, به معرفى اجمالى این آثار مى پردازیم. به دلیل آنکه در شماره قبل مجله (53) به معرفى این آثار پرداخته بودیم, براى جلوگیرى از تکرار مطالب, در اینجا عناوین جزئى آثار یاد شده را ذکر مى کنیم.
مبانى سیاست جنایى حکومت اسلامى
جلال الدین قیاسى, ناشر: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى, قم, چاپ اول, 1385, 384 ص, رقعى.
کتاب مبانى سیاست جنایى که تألیف حجت الاسلام دکتر جلال الدین قیاسى است, در نوع خود از جمله اولین آثار مربوط به این عرصه نوپیداست.
برخى از سرفصل هاى پژوهش حاضر به شرح ذیل است:
مقدمه و کلیات طرح تحقیق
فصل اول: قابلیت ارزیابى احکام شرعى در سیاست جنایى اسلام
گفتار اول: نقش ارزش ها در سیاست جنایى
گفتار دوم: قانون گذارى اسلامى و سیاست جنایى ارزشى (ایدئولوژیک)
گفتار سوم: ارزش هاى جهان شمول و نظام تشریعى اسلام
گفتار چهارم: معیار ارزیابى سیاست جنایى ارزشى
گفتار پنجم: موانع نظرى ارزیابى اجراى احکام اسلامى
گفتار ششم: مکانیسم هاى تکمیلى جهت بررسى و تصحیح پیامدهاى سیاست جنایى دینى
گفتار هفتم: وجوه اشتراک و افتراق نظام اسلامى و عرفى در ارزیابى سیاست ها
فصل دوم: سیاست جنایى اسلامى و یافته هاى علمى
گفتار اول: چاره اندیشى ها در تعارض علم و دین
گفتار دوم: حصول قطع و ظن در علم و دین
گفتار سوم: بررسى راه حل تعارض قطع و ظن علمى و دینى
فصل سوم: قلمرو سیاست جنایى حکومت اسلامى
گفتار اول: حیطه خصوصى مصون از دخالت دولت
گفتار دوم: تعریف و معیار تشخیص حیطه خصوصى
گفتار سوم: استثنا بر اصل عدم مداخله در حیطه خصوصى
گفتار چهارم: حکومت اسلامى و حیطه خصوصى
گفتار پنجم: اسلام و پدرسالارى (پاترنالیزم) حقوقى
نتایج و پیشنهادات
تعزیرات از دیدگاه فقه و حقوق جزا
جمعى از پژوهشگران, ناشر: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى, قم, 1385, 640ص, وزیرى.
تعزیر کیفرى است که شرع حد آن را مشخص نکرده و نشانه انعطاف پذیرى دانش فقه است. در تعزیر تناسب با جرم و شخصیت افراد, و واگذارى تعیین مجازات هاى تعزیرى به حاکمیت, باعث انعطاف پذیرى آن مى شود.
برخى از سرفصل هاى کتاب تعزیرات از دیدگاه فقه و حقوق به شرح ذیل است:
سیر تاریخى, اهمیت و اهداف اجراى تعزیر, احکام کلّى تعزیر, شیوه هاى تعزیر و ادلّه آنها, تبیین موارد تعزیر, اختیارات حاکم در تعزیر, اثبات موجبات تعزیر, شرایط اجراى تعزیر, ابزار و کیفیّت اجراى تعزیر و احکام مترتّب بر آن, سقوط و اسقاط تعزیر, ولایت در تأدیب و موارد آن, مقدار تأدیب و حکم تلف در اجراى آن.
مبانى مسئولیت مدنى قراردادى
(مطالعه تطبیقى در حقوق و فقه)
سیدحسن وحدتى شبیرى, ناشر: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى, قم, چاپ اول, 1385, 328 ص, رقعى.
کتاب حاضر سعى دارد با نظریه پردزاى در زمینه مسئولیت مدنى قراردادى, راهکارهایى ارائه کند که این راهکارها ضمن حل و یا تقلیلِ مشکلاتِ حقوقیِ فرارویِ روابطِ قراردادى, در چارچوب شاخصه هاى فقهى و استدلال هاى علمى شکل گرفته باشند. از جمله سرفصل هاى این تحقیق مى توان به موارد ذیل اشاره کرد:
ارکان و شرایط مسئولیت حقوقى, ارکان مسئولیت ناشى از تخلف از اجراى تعهد, شرایط مسئولیت ناشى از تخلّف از اجراى تعهد, نظریات مربوط به مبناى مسئولیت حقوقى, مبناى مسئولیت از دیدگاه حقوق خارجى, دیدگاه فقه اسلامى و حقوق ایران, تأثیر مبناى مسئولیت ناشى از تخلف از اجراى تعهد, تأثیر مبناى مسئولیت در رژیم حاکم بر مسئولیت, تأثیر مبانى مسئولیت در قلمرو مسئولیت, مطالبه خسارات غیرقابل پیش بینى, مطالبه خسارات عدم النفع, مطالبه خسارت تأخیر تأدیه, نتایج, پیشنهادها.
نظریه حق الطاعه
رضا اسلامى, ناشر: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى, قم, چاپ اول, 1385, 400 ص, رقعى.
نظریه حق الطاعه در عرصه اصول از جمله نظریاتى است که دست کم به همت شهید صدر برجستگى خاصى یافته و نویسنده کتاب حاضر با تحلیل و بررسى مبانى این نظریه, به بازشناسى آن پرداخته است.
گزیده اى از سرفصل هاى این تحقیق به این شرح است:
بخش اول: جایگاه نظریه حق الطاعه در اصول و کلام
یکم: جایگاه اصولى
1. تعریف اصل
2. تقسیمات اصل
3. ارتباطات میان اصول
4. مفاد اصل
5. کاربرد اصل
6. اعتبار اصل
دوم: جایگاه کلامى
اقسام مولویت
توحید در مولوّیت و ربوبیّت تشریعى
مولویت تشریعیِ غیرخداوند
ارتباط تکوین و تشریع
تعاضد نظریه حق الطاعه و نظریه مختار در فلسفه اخلاق
بخش دوم: تاریخ برائت عقلى
تاریخ برائت عقلى از دیدگاه شهید صدر
مستدرکات تاریخ برائت عقلى
ریشه هاى بحث درباره برائت عقلى
برائت عقلى در تألیفات علماى شیعه و عامه
نتایج اجمالى بررسى تاریخ برائت عقلى
بخش سوم: ادله برائت عقلى
دلیل اول: ارتکاز عرفى و عقلایى در باب مولویات
دلیل دوم: منوط بودن تحرک به وصول تکلیف
دلیل سوم: ظلم بودن عقاب بدون حجت
دلیل چهارم: محرک نبودن وصول احتمالى
دلیل پنجم: ارجاع اصل برائت عقلى به قاعده قبح عقاب بلابیان
دلیل ششم: منوط بودن حجیت به آن چه کاشف تام است
دلیل هفتم: عدم تقصیر مکلف در موارد عدم وجود بیان
دلیل هشتم: تمامیت حجت بر برائت و عدم تمامیت حجت بر احتیاط
بخش چهارم: ادله احتیاط عقلى
دلیل اول: وجود علم اجمالى در شبهات
دلیل دوم: لزوم دفع ضرر محتمل
دلیل سوم: تمسک به اصالةالحظر
دلیل چهارم: حکم عقل به حق الطاعة
بخش پنجم: بررسى اشکال هاى وارد بر مسلک حق الطاعه
اشکال اول: وحدت مصدر حق الطاعه
اشکال دوم: امتداد مسلک حق الطاعه در موارد انکشاف غرض
اشکال سوم: تزاحم ملاک ترخیص با ملاک تکلیف
اشکال چهارم: مستحدث بودن احتیاط عقلى
اشکال پنجم: عدم تلازم میان قول به وقف و قول به احتیاط
اشکال ششم: مخفى ماندن حکمى بدیهى از عموم
اشکال هفتم: عدم لحاظ رحمت و عفو الهى در ادعاى حکم عقل به حق الطاعه
اشکال هشتم: عدم توجه به ارشادى بودن ادله برائت شرعى و ادله عدم حجیت ظن
اشکال نهم: مخالفت حق الطاعه با علم به غلبه ترخیص بر تکلیف
اشکال دهم: مخالفت حق الطاعه با حکم عقلا و متشرعه
اشکال یازدهم: تشکیک در لزومى بودن حکم عقل به رعایت حق طاعت مولا
اشکال دوازدهم: بدیهى بودنِ حکم عقل به حق الطاعه
اشکال سیزدهم: تفکیک میان مولویت و حق الطاعه
اشکال چهاردهم: عدم امکان اعتماد شارع بر حکم عقلى خفى ّ
جمع بندى نهایى
