نهضت قانون گذارى

چنانکه مى دانیم فقه شیعه بااثر گرانقدرو عظیم[ المبسوط] به میدان استدلال تفریع واستنباط پاى نهاد و با کتاب گرانسنگ [ الخلاف] فصلى دیگر در پژوهشها و تحقیقات فقه استدلالى فراروى محققان گشوده شد که از آن به[ فقه تطبیقى] ویا[ فقه مقارن] نام برده مى شود. فقیهان دریا دل و گسترده دانش شیعى اندیش شیوه[ شیخ الطائفه] را در تبیین احکام الهى و نگارش[ فقه تطبیقى] پى گرفتند و آثار گرانقدر و پرمایه اى دراین زمینه سامان بخشیدند که کتاب ارزشمند و عظیم[ تذکره الفقهاء] ازاینگونه آثاراست.

[تذکره الفقهاء] در چهار[ قاعده] در چهار[ قاعده] که هر کدام از آنها مشتمل بر کتابهائى است سامان یافته است و تا جزء پانزدهم که تااواخر[ کتاب النکاح] است نگاشته شده است .

مرحوم علامه شیخ آقا بزرگ تهرانى از بیانات فرزند بزرگوار مولف فخرالمحققین استبناط کرده اند که کتاب تااواخر[ کتاب المیزاث] نگاشته شده است امااینک از آن قسمتهااثرى نیست .

[ تذکره] از متون محکم مفصل و عظیم فقهى شیعه است که در آن گستردگى مسائل بااستدلال متین انصاف علمى و پژوهش وسیع مقارنه و تطبیق نقد و بررسى و گزینش و تحقق در هم آمیخته واثرى فرابنیادى ژرف استوار و جاودانه پدید آمده است .

[تذکره] پیشتر درایران در دو مجلد بزرگ به چاپ رسیده بود سپس به سال 1375 در نجف اشرف چاپ حروفى آن به تحقیق سیدمرتضى خلخالى شیخ محمدرضا مظفر و مشارکت سیدمحمد کلانتر آغاز گشت . که گویا پایان نپذیرفت دراین چاپ روایات استخراج شده نسخه بدلها آمده و توضیحات کوتاهى در تبیین عبارت متن افزوده شده است . مدتى پیش پژوهش و تحقیق شایسته و فصل آن را[ موسسه آل البیت] آغاز کرد که اینک کار تحقیق و تصحیح و تعلیق آن پایان یافته مراحل نهائى بازنگرى و آماده سازى براى چاپ را مى گذراند.

مولف آن :
جمال الدین حسن ابن یوسف ابن مطهر حلى مشهور به ( علامه حلى ) که به سال 646 هجرى پا به گیتى نهاد و به سال 726 در سن 78 سالگى پس از سالها پژوهش تحقق و تصنیف و تالیف و به جا نهادن آثار گرانبار و افتخارآمیز جهان را بدرود گفت .

از قله هاى افراشته فرهنگ اسلامى واز چهره هاى بسیار منور سلسله فقیهان متکلمان رجالیان و فیلسوفان شیعه است .

او در میان عالمان و محققان شیعه و در زبان و قلم شرح حال نگاران ( علامه ) على الاطلاق است . آثار بلند و گرانمایه وى تمامت شعبه هاى دانشهاى اسلامى را نورد دیده و زوایاى تاریک و مبهم بسیارى از مباحث اسلامى را بروشنى کشیده است . آثار وى در گستردگى و پژوهش ژرفى و استوارى استناد واستنباط شمول و توسعه انصاف واحترام به آراء نقد و بررسى عالمانه در عین تعهد به مکتب کم نظیراست و راستى را دراین فرصت اندک سخن از آن چهره منور و آثار گرانمایه اش به هیچ روى ممکن نیست .

ازاین روى با نقل گفتار دو تن از عالمان و شرح نگاران بزرگوار سخن را دراین زمینه به پایان مى بریم مرحوم علامه بحرالعلوم در تبیین چهره علمى و عظمت آثار وى از جمله چنین نگاشته است :

[علامه عالم افتخار فرزندان آدم دریاى موج خیز ناپیدا کرانه سرمد عالمان شیعه در تمامت فنون اسلامى آثارى بر جاى نهاده است و در فقه که استاد فن و شناگر دریاى مواج آن است 12 کتاب نوشته است].

آنگاه پس از توضیح چگونگى هاى آثار فقهى علامه حلى نوشته اند:

[ اولین این آثار[ منتهى] است و آخرین آنها[ مختلف] . بهترین نیکوترین و محکمترین آنها قواعداست و سودمندترین آنها براى اهل استدلال : مختلف [ منتهى] و[ تذکره] و جامع ترین و آسان تین آنها براى مطالعه[ تحریر] که گفته مى شود داراى چهل هزار مساله است] 2

مرحوم میرزا محمدعلى مدرس درباره علامه چنین نگاشته است :

[...از علماى ربانى امامیه رئیس علماءالشیعه و قائدالفرقه المحقه حاوى فروع واصول جامع ممعقول و منقول ... علامه على الاطلاق و در مراتب زهد و ورع و تقوى طاق بالجمله آن عالم ربانى فقیه اصولى محدث رجالى ادیب ریاض حکیم متکلم مفسر ماهر از هدواورع
 

مردم محاسن آداب او خارج از حداحصاء زبان در تقریر مراتب عالیه اش ناتوان و قلم در تحریر مناقب سامیه اش در در والم و مقالات همچنانى وافى بر عشراعشار مقامات وى نمى باشد] 3

خداونداو را در بیکران رحمت خویش غرق فرماید و به ما در رفتن به راه او و همگنانش توفیق عنایت فرماید. 6

شیوه تحقیق :
کتاب به شیوه جمعى و با همیارى گروهى از محققان سامان مى یابد. کارها و مسوولیتهاى پژوهشى بین محققان براساس استعدادها و کفایتهاى آنان تقسیم شده و براى سامان بخشیدن به کار گروههاى ذیل مسوولیتهاى گوناگون را بعهده گرفته اند:

1. گروه استخراج روایات که به دو گروه فرعى تقسیم مى شوند:الف : گروه استخراج روایات شیعى با تکیه به مصادراولیه همانند کتب اربعه و دیگر کتب روائى .

ب : گروه استخراج روایات عامه با توجه به منابع اولیه و معتمد آنان از جمله[ صحاح سته] و...

2. گروه مقابله :این گروه نسخه هاى مختلف را با هم مقابله کرده اختلاف نسخه ها را ضبط مى کند. کتاب براساس چهار نسخه مقابله مى شود از جمله نسخه اى است قرائت شده بر مولف شامل[ کتاب الطهاره] [ کتاب الصلاه] و[ کتاب الزکاه] .

3. گروه استخراج اقوال فقهى :این گروه نیز تقسیم به دو گروه مى شوند: گروهى اقوال عالمان و فقیهان شیعه رااز آثارشان استخراج مى کنند و گروهى دیگر اقوال فقهاء عامه را با تکیه به[ الام] [ شافعى] المجموع[ نووى] [المغنى المحتاج] و[ المبسوط] سرخسى[ فتح الغدیر] ابن هشام[ مغنى] ابن[ قدامه] [ المدونه الکبرى] [ المحلى] [ نیل الاوطار] و ...

4. گروه استوارسازى متن : که مسوولیتش عرضه متنى است استوار سالم و بدورازابهام و خالى ازاشتباهات املائى و نحوى تصحیفها و دیگر چیزهاى که خواننده را در دست یابى به محتوى کتاب یارى رساند.

5. گروه مراجعه و آماده سازى :این گروه تلاش گروههاى پیشین را بازنگردى کرده کتاب را با تنظیم دقیق پانوشتها براى چاپ آماده مى کند.

چنانکه یاد کردیم کار تحقیق پایان یافته است . ما ضمن آرزوى توفیق براى محققان و دست اندرکاران امیدواریم چاپ و نشراین اثر گرانقدر بزودى آغاز شود انشاءالله ...