تعداد نشریات | 54 |
تعداد شمارهها | 2,388 |
تعداد مقالات | 34,317 |
تعداد مشاهده مقاله | 13,016,419 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 5,718,370 |
سیاست و حوزه هاى علمیه | ||
حوزه | ||
مقاله 7، دوره 2، شماره 5، تیر 1363، صفحه 77-89 | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
تاریخ دریافت: 23 اسفند 1394، تاریخ پذیرش: 23 اسفند 1394 | ||
اصل مقاله | ||
عیدین از سوى دیگر تاریخ به ما مى آموزد که : به جز پیروان ادیان الهى که از چشمه زلال وحى آب حیات بخش هدایت را نوشیده اند دیگر ملت ها از این مراسم در سرنوشت سیاسى اجتماعى و رساندن آنان به قله هاى مجد نقشى نداشته است . و بر عکس در دور نگاهداشتن آنان از مسائل سرنوشت ساز سیاسى واجتماعى سهمى بسزا داشته است .ازاین روى مى بینیم که هر چه از عمراین ملت ها مى گذشته بدبختى و تاریک اندیشى در میانشان فزنى مى یافته وارزش هاى انسانى و پیوندهاى معنوى کاستى گرفته بدست فراموشى سپرده مى شده است . اما[ عید] در مکتب پیامبران مفهوم خاص خود را که مبتنى بر معیارهاى اصیل الهى و فلسفه اى ژرف و هم آهنگ بااهداف انبیاست دارد. عید در مکاتب بزرگ الهى جشن بازگشت به فطرت ناب انسانى و دورى جستن از زشتى ها و یادآورى پیوند درونى انسان با خدا و رشته ناگستنى فرد با جامعه است . چنین عیدى بدون تردید در سرنوشت سیاسى اجتماعى و تحکیم پیوندهاى برادرى تاثیر بنیادى دارد. مفسر کبیر علامه طباطبائى مى گیود: [فان العید من شانه ان یجمع الکلمه و یجدد حیاه المله و ینشط نفوس العائدین و یعلن کلها عاد عظمه الدین] . 1 عید باعث وحدت کلمه و تجدید حیات ملت و نشاط جامعه و یادآور عظمت و نقش دین است . اینجاست که اگر معناى عید و فلسفه متعالى آن براى جوامع بشرى روشن گردد و در تمام ابعاد گسترده آن مورداندیشه دقیق قرار گیرد هیچ جامعه یى از نظر بنیه سیاسى اجتماعى به پایه جامعه اسلامى نخواهد رسید. نمونه هاى عالى این ارزش ها عید فطر و عیدقربان دراسلام است که هر دو پس ازانقلاب عظیم روحى روزه و مناسک حج جشن پیروزى در نبرد با نفس سرکش و پیکار با ستمگران فقر آفرین برگزار مى شود. دراینصورت روشن است که[ عید] به عنوان یکى از مهمترین اهرم هاى اجتماعى واز پایه هاى بزرگ وحدت امت اسلامى طرح مى گردد که از طرفى بیانگر دقیق ترین و لطیف ترین پیوند معنوى انسان با خداى خویش در کوران مسائل سیاسى اجتماعى است . دراین زمینه به سخنان امام رضا[ ع] توجه کنید: انما جل یوم الفطرالعید لیکون للمسلمین مجتمعا یجتمعون فیه و یبرزون لله عزوجل فیمجدونه على من علیهم فیکون یوم عید یوم اجتماع و یوم فطر و یوم زکوه و یوم رغبه و یوم تضرع ... فاحب الله عزوجل ان یکون لهم فى ذلک مجمع یحمدونه فیه و یقدسونه] . 2 با توجه به سخنان سازنده حضرت رضا[ ع] ابعاد سه گانه ذیل را در مى یابیم : 1 عید و پرستش خداوند یکتا. 2 عید و نقش آن در حل مشکلات اجتماعى . 3 عید و نقش آن در مسائل سیاسى . 1 عید و پرستش خداوند یکتا: حضرت رضا[ ع] درافزونى تکبیر در نماز عید فطر مى گوید: [لان التکبیرانما هو تعظیم لله و تمجید على ما هدى و عافى کما قال الله عزوجل[ : لتکبرواالله على ما هدیکم و لعلکم تشکرون] . 3 2عید و نقش آن در حل مشکلات اجتماعى: در روایات وادعیه ماه رمضان این ماه ماه مواسات یعنى سهیم کردن امت اسلامى در روزى یکدیگر نامیده شده است . به بخشى از خطبه پیامبراسلام] ص] در جمعه پایانى شعبان توجه نمایید: [...و شهرالمواسات و هو شهر یزیدالله فى رزق المومن فیه و من فطر فیه مومنا صائما کام له بذلک عتق رقبه و مغفره لذنوبه فیما مضى] . 4 [لیجدالغنى مضض الجوع فیحن على الفقیر]. 5 آرى روزه داران را در روزهاى ماه رمضان با خداى بزرگ راز و نیازى چنین است : [ اللهم اشبع کل جائع]. [ اللهم اکس کل عریان] 6 . بنابراین اسلام با تعالیم حایت بخش خود بر آنست که مسئولیت هاى اجتماعى را درانسان روزه دار تقویت کند و به حس همیارى و تعاون در جامعه اسلامى تکامل بخشد تا بتوان در روز شکوهمند عید فطرازاین اجتماع زنجیره اى استفاده مطلوب را در حل مشکلات اجتماعى بنماید. و نیز با بینشى ژرف به کنگره اسلامى حج - که باید همه جهانیان را بهره مند سازد - و توجه به فلسفه قربانى کردن که تکمیل کننده حج و رمز تسلیم انسان به امر خداست وارزشیابى سخنان پیشوایان راستین و معصوم به نقش سرنوشت ساز عیداضحى در بهبود بعداقتصادى و زدودن نابسامانیها پى مى بریم . پیامبر گرایم اسلام[ ص] را دراین زمینه سخنى است : [ انما جعل الله هذاالاضحى تشبع مسا کینکم من اللحم فاطمعوهم] . 7 3 عید و نقش آن در مسائل سیاسى : در پگاهان که انبوه مسلمانان برابر آیین پیامبر گرامى[ ص] تکبیرگویان با پیشواى خویش روى به صحرا مى نهند و پس از بر پایى نماز به خطبه هاى دلنشین گوینده به استماع مى نشینند و خطیب نیز غم و شادى جنگ و صلح و دیگر آنچه مسلمانان با آن روبرو هستند و دانستنش ضرورى است مطرح مى سازد و همگان را در جریان مسائل مسلمین قرار مى دهد این اجتماع بى هیچ تردیدى جنبشى ژرف در تمامى ابعاد جامعه انسانى اسجاد کرده به گسستن زنجیره هاى اسارت از دست و پاى جامعه بشرى که برخاسته از شکوه و شکوت دروغینى برخورداراست کمک شایانى خواهد کرد. همانگونه که حرکت تحول آفرین امام رضا[ ع] در روز عید فطر پایه هاى لرزان حکومت ضدانسانى عباسیان را بلرزه انداخت و چیزى نمانده بود تا به روزگار ننگین عباسیان پایان بخشد که مامون هراسان پیشواى هشتمین رااز برگزارى نماز سرنوشت ساز عید بازداشت . اما همین حرکت آینده ساز ناتمام آتش تحولى عظیم را در دل نمازگزاران برافروخت و چهره زشت سیاسى مامون را آشکار ساخت و همه غنیرنگ ها و فتنه هاى او را یکى پس از دیگرى خنثى کرد.اما دریغا که در بستر تاریخ حادثه باراسلام به جز روزهایى نه چندان دیر پاى زمام داران غاصب و زورمند ازاین مراسم در جهت تقویت حکومت هاى ضد مردمى خویش و به انزوا کشاندن صاحبان اصلى آن سود جستند و با تظاهر به بزرگداشت اسلام و مصالح مسلمین و با ماسک حق خواهى فرزندان پاکباز اسلام را که خواستى جز رهایى اسلام از چنگال استعمارگرانه آنان نداشتند از دم تیغ گذارندند جشن سوگ پاسداران راستین توحید مبدل ساختند. تصویراندوهناک آن روزگاران را در سخنى ازامام باقر[ ع] مشاهده نمایید: [قال : یا عبدالله ما من یوم عید للمسلمین[ اضحى و فطر]الا و هو یجدواالله الال محمد( ع ) فیه حزنا قال ع قلت و لم ؟ قال :انهم یرون حقهم فى ایدى غیرهم] . 8 از آنجا که دو عید فطر و قربان از نیرومندترین نشانه هاى الهى و از موثرترین عوامل در پیوستگى فرد و جامعه مى باشد براندیشه مندان و صاحبان نظراست که ازاین دو روز باشکوه کمال استفاده مطلوب جهت زدودن گرفتاریهاى جهان اسلام و جامعه مسلمین بکنند. حج [جعله سبحانه و تعالى للاسلام علما]. 11 وامام صادق[ ع] رااین سخن است : [لایزال الدین ما قامت الکعبه] . 12 براى تحقیق دراین زمینه پنج محور مورد بحث قرار مى گیرد: 1 حج و رابطه آن با ولایت . 2 بپا داشتن حج . 3 حج و سیاست . 4 حج و نقش آن در ریشه کن کردن فقر. 5 حج و تکامل روح . : 1 حج و رابطه آن با ولایت این عباس در ضمن نوشتن نامه اى به یزید بن معاویه پرده از جنایات بیشمار وى و کارگردانانش بر مى گیرد و مساله ترور یا دستگیرى امام حسین[ ع] را بهنگام مراسم حج چنین مطرح مى سازد: [و ماانسى من الاشیاء فلست بناس اطرادک الحسین بن على من حرم رسول الله الى حرم الله و دسک الیه الرجال تغتاله . فاشخصته من حرم الله الى الکوفه فخرج منها خائفا یترقب] . 13 هنگامیکه امام حسین[ ع] با یاران خویش از مکه بسوى کوفه بیرون مى رفتند[ ابوهره ازدى] به حضورامام رسید و پرسید: فرزند پیامبر [ص] چرااز حرم خدا و جدت بیرون آمدى امام گفت : [یااباهره ان بنى امیه قداخذوا مالى ه قصبرت وشتموا عرضى فصبرت و طلبوا دمى فهربت] . 14 از همین روى پیشوایان راستین اسلام اندوه خود رااز نداشتن رهبر لایق و شایسته در روزهاى برگزارى حج به گونه ائابراز مى کردند واز کنگره اى که بر محور پیشواى معصوم برگزار نمى گردید انتقاد مى کردند زیرا کنگره اى امن بقاءاسلام و تحقق بخش آرمان هاى پیامبران الهى و مایه زندگى و شکوه جامعه اسلامى است که با راهبرى ه راستین در بیعت با خدا و هماهنگى با پیامبراو و ولى فقیه دوران تشکل یابد. 2 معاذ بن کثیر مى گوید: در عرفات انبوهى از مردم را مشاهده کردم و به امام صادق[ ع] گفتم : واقعااهل موقف زیادند امام[ ع] فرمودند: اى معاذ نزدیک من بیا نزدیک تر شدم گفتند: خس و خاشاکى است که موج آنها رااز هر سوى مى آورد. بخدا سگوند که بجز شما - که براى بپاداشتن حاکمیت صالحان مى کوشید و معتقد به رهبرى پیشوایان معصومید - حج هیچ کس پذیرفته نیست . 15 و نیز بدین گفتاراز پیشواى پنجمین نوجه نمائید: [قال ابوجعر] ع:] و نظرالناس فى الطواف قال امرواان یطوفوا بذا ثم یاتونا فیعرفونا موددتهم ثم یعرضوا علینا نصرهم] . 16 توجهى ژرف به روایات نشان مى دهد زائرى که پیشواى معصوم را نشناخته رهبرى سیاسى جامعه اسلامى را جداى از مسائل عبادى مى داند و حاکمیت فردى ناشایسته و بى کفایت را مى پذیرد و در جهت انتخاب جانشینى خداترس دلسوز و آگاه بپاى نمى خیزد نه تنها نمى تواند زائر حقیقى باشد بلکه اقدام بیک امر جاهلى نموده است پیامبر گرامى[ ص] را دراین مورد گفتارى است : [ من مات و لایعرف امام زمانه مات میته جاهلیه] . 17 از آنجا که مرگ بر روند زندگى است و هر طور زندگى اداره شود به همان سبک مرگ واقع مى شود [ کما تعیشون تموتون و کما تموتون تبعثون] پیوند مرگ و زندگى روشن خواهد شد و چون مرگ کسى که پیشواى زمان خویش را نمى شناسد مردن جاهلى است پس زندگى او نیز جاهلانه بوده تمام شئون و آئین هاى حیاتى او همانند آدمیان دوره جاهلى سپرى مى شود قهرا حج اینگونه افراد نیز یک حج جاهبى بوده از حج توحیدى سهمى نخواهد داشت . 18 2: بپا داشتن حج : [لوعطل الناس الحج لوجب على الامام ان یجبرهم على الحج ان شاء واو ان ابوا فان هذاالبیت انما وضع للحج] . 21 حتى حکومت اسلامى براى اجراى این برنامه الهى موظف است مردمى که توانایى عزیمت و شرکت ندارند از راه برداشت از بیت المال عمومى توانا سازد تا بتواننداین مهم راایفا نمایند.امام صادق[ ع] نیز گوید: [فان لم یکن لهم اموال انفق علیهم من بیت مال المسلمین] . 22 3: حج وسیاست : [واذن فى الناس بالحج یاتوک رجالا و على کل ضامر یاتین من کل فج عمیق] 31 بسوى خانه خدا رهسپار شوند. و در آن کنگره بزرگ براى حل مسائل سیاسى و دیگر مشکلات خویش شرکت جویند واز منافعى که خداوند در آن خانه نهاده در جهت توان مندى اسلام بهره گیرند و در پرتوامنیتى که براین سرزمین حاکم است در تحکیم مبانى وحدت کشورهاى اسلامى بکوشند و فساد و تباهى را که مانع رشد و تکامل جامعه اسلامى است و بهانه اى در دست استبکار جهانى مى باشد از میان بردارند. که : حج البیت واعتماره... یرخصان الذنب . 32 در پاسخ باید گفت حج تعطیل نشده اما فاجعه یى غم انگیزتراز تعطیل بر آن وارد آمده فاجعه اى که پیامبراسلام[ ص] رویداداندوهناکش را چهارده قرن پیش بیان داشت : [...یحج اغنیاءامتى للنزهه و یحج اوساطها للتاجاره و یحج فقر اوهم للرباء والسمعه] . 35 اینگونه افرد نمى توانند براى رهایى انسانها و بزرگداشت دین چاره اى بیاندیشند چه نه درک دارند نه درد بلکه[ : غثاء یاتى به الموج من کل شاغل] 36 خس و خاشاکى هستند که موج آنان رااز هر سوى مى آورد. 4 حج و نقش آن در ریشه کن کردن فقر: اکنون با آنکه بشریت جریان تکاملى تمدن را سیر مى کند نه تنها موفق نشده غم جانکاه فقر رااز خاطر توده عظیمى از جهان انسانى بزداید بلکه استعمارگران شرق و غرب با دست یارى تکنولوژى (که ماسکى بر چهره توحش زورمندان زراندوزاست ) بر تضییع هر چه بیشتر حقوق نیازمندان جهان فائق آمده اند و توانسته اند دسترنج آنان را بتارج برند. امااسلام چهارده قرن پیش داروى این بیمارى مزمن را به انسانها ارزانى داشته و راههاى علاقلانه گوناگون در زدودن فقراز جامعه انسانى نشان داده است .از جمله آنها مراسم حج است که اگر تمام دقایق آن با رهبرى قاطع به اجرا درآید توانایى چشم گیرى را در حل مشکلات اقتصادى در بر خواهد داشت . بدین گفتارازامام رضا[ ع] توجه کنید: برنامه حج به جز آنچه که با مسائل عبادى سیاسى پیوند دارد یک برنامه عظیم اقتصادى نیز هست ملل اسلامى مى توانند در جهت بهبود وضع اقتصادى و شناسایى انگیزه هاى فقر و ریشه کن کردن آنهاازاین کنگره سود جویند. و همچنین محصولات خود را عرضه بدارند و در بالا بردن کیفیت آن و چگونگى توزیع صادرات آن بحث کنند نه آنکه بازار محصولات کشورهاى خارجى شود. و بگفته امام على[ ع:] [... و حج البیت واعتماره فانهما ینفیان الفقر].... 38 دریغا که امروزازاین کنگره توانمند در راه رسیدن به یک حکومت واحد جهانى و برچیدن بساط دشمنان غارتگر و هستى سوز مسلمین طرفى بسته نمى شود. حج و تکامل روح : [ اذااردت الحج فجرد قلبک لله تعالى من کل شاغل] . [ثم اغسل بماءالتوبه الخالصه ذنوبک] . [والبس کسوه الصدق والصفا والخضوع والخشوع] . [ودع الدنیا والراحه] . [ ان الله یحب التوابین و یحب المطهرین] . حج و حوزه هاى علمیه : | ||
مراجع | ||
پاورقى ها 1.المیزان ج 6 ص 235. 2. وسائل الشیعه ج 5 ص 141 - 140.
3. همان کتاب ج 5 ص 105.
4. کافى ج 4 ص 181 ح 6.
5.الفقیه ج 2.43.
6. مفاتیح الجنان اعمال ماه رمضان .
7. وسائل الشیعه ج 10 ص 147 ح 22.
8. وسائل الشیعه ج 5 ص 136 - و علل الشرایع ص 389.
9. سوره مائده (5)2:.
10. سوره بقره (2): 159.
11. نهج البلاغه خطبه 1.
12. کافى ج 4 ص 171 ج 4 وسائل الشیعه ج 8 ص 14.
13. تاریخ یعقوبى ج 2 ص 249 چاپ دار صادر بیروت .
14. مقتل خوارزمى ج 1 ص 226 ازانتشارات مکتبه المفید.
15.بحارالانوار ج 27 ص 172.
16. مستدرالوسائل کتاب حج ص 189 - دراین باره رجوع کنید وسائل
الشیعه ج 10 ص 252 ح 1 و 254 ح 9.
17. بحارالانوار ج 23 ص 89 ح 35 رجال الکشى چاپ دانشگاه مشهد
ص 425لا
18. کتاب حج (مجموعه مقالات انتشارات ارشاداسلامى مقاله ى آقاى
جوادى آملى ص 65).
19. سوره آل عمران (3): 97.
20. نهج البلاغه صبحى صالح نامه 47 ص 421.
21. همان کتاب 272 ج 2.
22. همان کتاب ص 272 ج 1.
23. سوره مائده (5): 38 و 45 بقره (2): 179 - نور (24)2.
24. نهج البلاغه صبحى صالح نامه 47 ص 421 ص 47 و خطبه 3 ص 48.
25. سوره حدید (57): 25 و مائده (5) 42.
26. تاریخ طبرى ج 4 ص 175 چاپ رضویه (بنقل از حماسه غدیر
تالیف استاد محمدرضا حکیمى ص 54).
27. وسائل الشیعه ج 11 ص 1920 صحیفه سجادیه دعاى 27 جامع
عباسى ص 151.
28. نهج البلاغه صبحى صالح خطبه 156 ص 218 و خطبه 105 ص 151
تحریرالوسیله ج 1 ص 462463 سوره آل عمران (3): 110.
29. سوره حج (22): 29 توبه (9): 5 مائده (5): 32 نساء(4): 76
توبه (9): 29.
30. وسائل الشیعه ج 1ص 14.
31. سوره حج (22)27:
32. نهج البلاغه صبحى صالح خطبه 110 ص 163.
33. سوره مائده (2): 125.
34.اشاره است به مضمون روایاتى که تعطیل حج و رها کردن آن را
موجب فرو فرستادن عذاب از طرف خداوند مى دانند به کافى ج 4 ص 271
نهج البلاغه نامه 47 ص 4210 رجوع کنید.
35. تفسیر قمى ج 2 ص 302.
36. بحارالانوار ج 27 ص 172.
37. علل الشرایع ص 404405 ج 5.
38. نهج البلاغه صبحى صالح خطبه 110 ص 163.
39. مصابح الشریعه ازانتشارات کتابخانه صدوق ص 145. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 297 |