تهیه ((برنامه عمل ملى زنان جمهورى اسلامى ایران)) در آستانه ششمین سال فعالیت دفتر امور زنان در نهاد ریاست جمهورى, خبر در خور توجهى بود که از سوى مسوولین این دفتر اعلام شد.
روشن است که ((برنامه ریزى)) براى تحقق آرمانها, از اصول اولیه بوده و اهداف و آرزوها اگر در قالب برنامه هاى مشخص و زمان بندى شده در نیاید, همواره در مرحله شعار و کلى گویى باقى مانده و گاه به سلب اعتماد مخاطبین خود مى انجامد.
به همین سبب خبر تهیه این برنامه, انگیزه اى براى انجام گفتگو با سرکار خانم شهلا حبیبى, مشاور رئیس جمهور و ریاست دفتر امور زنان در باره آخرین فعالیتهاى این دفتر بود که مشروح آن تقدیم خوانندگان گرامى مى شود.
پیام زن ـ سرکار خانم حبیبى, ضمن تشکر از وقتى که در اختیار ما قرار دادید, اخیرا خبر تهیه برنامه عمل ملى زنان در جمهورى اسلامى ایران را اعلام کردید. از چه زمانى و با چه انگیزه اى این موضوع مطرح و پیگیرى شد؟
بسم الله الرحمن الرحیم
طبیعى است براى تحقق هر هدفى بهترین و مهمترین راه برنامه ریزى براى طى مسیر و روشن کردن ابعاد مختلف حرکت مى باشد. در مبحث زنان نیز پس از اطلاعات و تجاربى که طى سالهاى پس از انقلاب اسلامى در مورد چگونگى تحقق آرمانهاى والاى نظام اسلامى در مورد زنان به دست آمده, وقت آن رسیده است که برنامه عملى را به منظور دستیابى هر چه سریعتر به اهداف مشخص در دست داشته باشیم.
بنابراین فکر تهیه یک برنامه ملى با توجه به رهنمودهاى رهبر کبیر انقلاب(ره) و مقام معظم رهبرى, هماهنگ با شاخصهاى مطرح در برنامه هاى توسعه اقتصادى, اجتماعى و فرهنگى از مدتها پیش وجود داشت. اما پس از برگزارى چهارمین کنفرانس جهانى زن که طى آن سندى تحت عنوان برنامه عمل زنان جهان با حضور نمایندگان بیش از 190 کشور در پکن تصویب شد, کشورها توافق کردند هر کدام برنامه عمل ملى خود را ظرف دو سال پس از برگزارى کنفرانس تهیه و تدوین نمایند. بدین ترتیب موضوع این توافق, روند تهیه برنامه عمل زنان در جمهورى اسلامى ایران را سرعت بخشید. چرا که ما معتقدیم اسلام بهترین راهکارها را براى زندگى مطلوب زنان ارائه داده و مشارکت در این حرکت جهانى را فرصتى مى دانیم تا حرف خود را بزنیم و برتریهاى مکتب خود را در حل معضلات و بحرانهایى که زن امروز با آن درگیر است به صورتى مدون, عملى و مستند ارائه کنیم.
بدون شک این اولین برنامه عمل یک کشور اسلامى است که قصد دارد با پرهیز از هرگونه افراط و تفریط, جایگاه زن را بر اساس دیدگاههاى اسلام ناب محمدى(ص) ترسیم نماید.
اولویتها و ویژگیهاى این برنامه عمل چه خواهد بود؟
اولویتها با در نظر گرفتن فرهنگ و قوانین اسلامى همچنین نیازها و نقاط ضعف موجود در امور زنان بر اساس نظرات و رهنمودهاى مقام معظم رهبرى تعیین خواهد شد.
معظم له در سخنرانى اخیر خود در جمع بانوان استان آذربایجان غربى و نیز شوراى فرهنگى, اجتماعى زنان همه آنچه را که لازم است, به طور روشنى بیان فرمودند. ایشان موضوع کوتاهى یا تعرض نسبت به حقوق و شخصیت بانوان در بعضى از بخشهاى زندگى را معظلى جهانى مى دانند که باید حل شود. براى حل آن نیز موقعیت زن را در سه قلمرو, مورد عنایت قرار مى دهند. اول قلمرو انسانى و نقش زن به عنوان انسان در راه تکامل معنوى و نفسانى است. قلمرو دوم در زمینه فعالیتهاى اجتماعى, سیاسى, علمى و اقتصادى و قلمرو سوم به عنوان یک عضو در خانواده است که باید حقوق و جایگاه وى محفوظ و دور از تعرض باشد.
تلاش خواهد شد برنامه عمل ان شإالله بر اساس این اولویتها و دیدگاهها تهیه شود و در واقع مهمترین ویژگى آن نیز همین خواهد بود.
ظاهرا برنامه عمل ملى زنان کشورها باید بر اساس سند پکن تنظیم شود. آیا مى توان دیدگاههاى این سند و دیدگاههاى اسلامى را در یک برنامه عمل جمع کرد؟
سند پکن بر 12 محور اصلى شامل موضوعات بهداشت, حقوق بشر, اشتغال, اقتصاد, آموزش, فقر, خشونت, درگیریهاى مسلحانه, دختربچه ها, محیطزیست, رسانه هاى گروهى و مشارکت در سطوح تصمیم گیرى استوار است که البته از نظر ما سند بى نقصى نیست, منتهى حسن قضیه این است که بر اساس یکى از بندهاى این سند مبنى بر لزوم احترام به فرهنگهاى مختلف, کشورها در ترسیم خطوط فرهنگى خود در برنامه عمل ملى آزادند. بویژه اینکه بسیارى از کشورها از جمله جمهورى اسلامى ایران سند را با تحفظات و شروطى پذیرفته اند و ما نیز مشخصا موارد غیر قابل قبول از نظر فرهنگ خود را رد کرده و از پذیرش آن سر باز زده ایم. بنابراین با افتخار برنامه عمل ملى خود را بر اساس رهنمودهاى مقام معظم رهبرى که برخاسته از اسلام واقعى است تهیه و تدوین خواهیم کرد.
به عبارت دیگر هر کشورى بر اساس نیازهاى خود 12 محور اصلى سند را اولویت بندى مى نماید. مثلا ممکن است در کشورى فقرزدایى اولویت اول باشد و اشتغال و اقتصاد اولویت دوم و الى آخر و در کشور دیگرى دختربچه ها اولویت اول قرار گیرند و مبارزه با خشونت اولویت بعدى. در کشور ما مى بایست حمایت از جایگاه زن در خانواده, رشد آموزش و تحصیلات عالى, زمینه سازى براى حضور هر چه بیشتر زنان در فعالیتهاى علمى و آگاهى و مشارکتهاى سیاسى آنان در اولویتهاى نخست قرار گیرد.
اساسا یکى از اهداف ما در این همآوایى جهانى همین است که از این رهگذر دیدگاههاى اسلام را در قالب راهکارهاى عملى براى بهبود وضعیت زنان پیش روى جهانیان قرار دهیم. به هر حال برنامه عمل کشورها به دست یکدیگر مى رسد و مورد بررسى و ارزیابى قرار مى گیرد.
امیدواریم ارائه برنامه عمل ملى ما صریحترین و محکمترین پاسخ به تبلیغات سوءتفکر غربى و سکولاریستى نسبت به جایگاه زن در اسلام باشد و به زنان جهان کاربردهاى عالى و همه جانبه توصیه هاى اسلام را بشناساند.
این برنامه چگونه و توسط چه کسانى تهیه خواهد شد؟
کلیه وزارتخانه ها و سازمانها بر اساس دستورى از سوى دفتر مقام محترم ریاست جمهورى موظف به بررسى ارتباط حوزه مسوولیت خود با محورهاى مورد نظر در پیشرفت و بهبود وضعیت زنان شده و مى بایست گزارش پیشرفت کار خود را به صورت ماهانه از طریق دفتر امور زنان به دفتر مقام محترم ریاست جمهورى ارائه نمایند.
کارشناسان دستگاههاى مختلف, این برنامه را بر اساس اولویت بندى که ذکر شد تهیه خواهند کرد و سپس در کمیته اى تلفیق و به صورت برنامه عمل ملى ارائه خواهد شد.
طبعا پس از تهیه و تصویب برنامه عمل, نحوه اجرا و نظارت بر اجرا از مراحل مهم کار است, چه تشکیلاتى بر نحوه اجراى آن نظارت خواهد داشت؟
قاعدتا دفتر امور زنان باید بر این امر نظارت داشته باشد, اما در اینجا باب مبحث دیگرى گشوده مى شود که ناگزیر از اشاره به آن هستم.
اساسا براى پیشبرد وضعیت زنان نیاز به یک دستگاه اجرایى قوى و با نفوذ در سطوح تصمیم گیرى و نظارت است. چنین تشکیلاتى باید داراى ویژگیهایى باشد که مى توان آنها را در 5 مورد مشخص کرد. اول اینکه باید این تشکیلات توانایى جمعآورى و تجزیه و تحلیل آمار و اطلاعات به تفکیک جنسیت را داشته باشد و بتواند از منظر تحلیل جنسیتى, آمارها را مورد بررسى قرار دهد. باید بتوان زنان و مردان, نقش و جایگاه هر کدام را در ابعاد مختلف اشتغال, بهداشت, مشارکت سیاسى و ... در آینه آمار دید.
ویژگى دوم این تشکیلات نقش آنها در طراحى, برنامه ریزى و سیاستگذارى در جهتى است که ارتقإ و بهبود وضعیت زنان را به دنبال داشته باشد. یعنى بتواند در سطوح برنامه ریزى و طراحى, برنامه هایى را ارائه دهد که عقب ماندگیهاى زنان را جبران کند و در کوتاهترین مدت آنان را به سطح مطلوب از رشد و بالندگى برساند. در واقع این سازمان باید توانایى اصلاح سیاستها و قوانین موجود را داشته باشد.
ویژگى سوم اجراى برخى از برنامه هاى خاص بهبود وضعیت زنان است. تشکیلات دولتى مربوط به زنان قطعا نمى تواند تمامى زمینه هاى اجرایى امور زنان را به عهده گیرد, زیرا این وضعیت نوعى دولت در دولت خواهد بود. ولى برخى از سیاستها و ابعاد اجرایى که به موضوع خاص ارتقإ و بهبود وضعیت زنان مربوط مى شود مى تواند بر عهده این تشکلها قرار گیرد. همچنین این تشکیلات باید بتواند نقش و تإثیر برنامه ها و سیاستها و طرحهاى مورد نظر را بر زنان و مردان ارزیابى کند و در واقع نقش نظارت و ارزیابى این برنامه ها به آن محول شود.
نکته مهم دیگر اینکه توجه تشکیلات مورد نظر تنها نباید به برنامه هایى که مشخصا به زن و خانواده مربوط مى شود, معطوف باشد, بلکه هر سیاست و برنامه اى که در کشور اجرا مى شود قطعا به نوعى با زندگى زنان ارتباط دارد و از این زاویه باید مورد بررسى قرار گیرد.
مثالى از کشور سریلانکا مطرح مى کنم. در آن کشور وزارت زنان و وزارت راه با هم ادغام شده است. این موضوع در وهله نخست براى همه ما مایه تعجب است که مباحث زنان چه ارتباطى با موضوع راه دارد. اما توجیه مسوولین سریلانکا این است که مطالعات اجتماعى در کشورشان نشان مى دهد یکى از مشکلات جدى زنان آنجا و از دلایل عقب ماندگى شان مشکل جابجایى به مفهوم کلى است. آنها به طور عام مشکل جابجایى, ارتباطات و رفت و آمد دارند و اگر این مشکل حل شود, قطعا در بهبود وضعیت آنان موثر است. این واقعیت نشان مى دهد در کلیه ابعاد سیاستگذارى و اجرایى کشور زنان مطرح هستند و هر سیاستى که در هر وزارتخانه اى ـ هر چند به ذهن بعید بیاید ـ بر اقشار مختلف بانوان تإثیر دارد. بنابراین باید ارگانى باشد که این تإثیرات را ارزیابى کند و براى بهبود وضعیت آنها ارائه طریق نماید.
یکى دیگر از ویژگیهاى این تشکیلات انجام تحقیقات و مطالعات اصولى, تئوریک و کاربردى در خصوص مبحث زنان و موضوع جنسیت است. در صورتى که چنین مطالعاتى صورت نگیرد طبعا در مراحل سیاستگذارى, برنامه ریزى و نظارت, کاستیها و کمبودهایى از جهت ارائه خطمشى به وجود آمده و مشکل بسیار مى شود.
ما به هر صورت براى پیگیرى جدى مسایل زنان نیاز به تشکیلاتى داریم که داراى ویژگیهاى گفته شده باشد.
آیا اقدامى در جهت ایجاد چنین تشکیلاتى صورت گرفته است؟
این موضوع در محافل مختلف مطرح شده و اخیرا در مورد اشکال گوناگون آن بحث مى شود. دو شکل عمده و اصلى که براى این تشکیلات پیشنهاد شده و فعلا مطرح است, یکى ایجاد سازمان زنان با ریاست معاون رئیس جمهور و یا هر ارگان اجرایى با قدرت دیگرى است که در هر صورت مسوول و ریاست آن در کابینه یا هیإت دولت حضور داشته باشد و این حضور منجر به تإثیرگذارى در سطوح عالى سیاستگذارى و تصمیم گیرى کشور شود. در چنین صورتى هنگام طرح کلیه موضوعات مورد بحث در کابینه نقش, تإثیرگذارى و تإثیرپذیرى جامعه زنان در آنها مورد دقت قرار مى گیرد.
شکل دیگرى که اخیرا در زمینه ارتقإ تشکیلات زنان مطرح شده ایجاد شوراى عالى زنان است که با حضور نمایندگان ارگانهاى ذیربط به وجود آید. اما به نظر نمى رسد چنین تشکیلاتى در صورت تحقق, موفقیت چندانى داشته باشد. زیرا شورا به دلیل تعدد نظرات و افکار بویژه در مسایل زنان قدرت تصمیم گیرى ندارد. همچنین فاقد قدرت اجرایى است و بنابراین طرحهاى مورد بحث در پیچ و خم اختلاف نظرها گرفتار شده, زمان از دست مى رود و کار چندانى صورت نمى گیرد. چنانچه تجربه بسیارى از شوراها طى سالهاى اخیر در کشور ما موید همین نظر است.
به هر حال باید فکرى جدى در این زمینه بشود و این خواست کلیه بانوانى است که در سالهاى اخیر چه در بخش دولتى و چه در بخش غیر دولتى به نوعى درگیر مسایل زنان بوده اند.
ان شإالله به زودى شاهد به اجرا در آمدن برنامه اى مبنى بر دیدگاههاى اسلام ناب محمدى(ص) در خصوص زنان باشیم. اما سرکار خانم حبیبى, اخیرا دفتر امور زنان اقدام به چاپ نشریه اى به نام ((ریحانه)) کرده است که ظاهرا قرار است اولین روزنامه زنان در کشور باشد. چه شد که به فکر انتشار ریحانه افتادید؟
در جریان کار اجرایى که بویژه داراى اهداف و شاخصهاى فرهنگى است, نیاز به ارتباط مستقیم با مخاطبین براى طرح مشکلات و نیازهاى سیستم اجرایى و به تعبیرى فراخوان مشارکت فکرى, همدلى و همآوایى کاملا احساس مى شود. به خصوص که کار دفتر امور زنان در ارتباط با مسایل بانوان بوده و در این زمینه شاید بیش از هر زمینه دیگرى تنوع افکار, عقاید و متإسفانه برخوردهاى سلیقه اى وجود دارد. بنابراین طى سالهایى که در دفتر امور زنان در خدمت بانوان بودیم احساس کردیم براى موفقیت در بسیارى از امور اجرایى مربوط به زنان نیازمند طرح آنها با جامعه بانوان کشور هستیم.
طبعا هر تشکیلات دولتى بدون یارى آگاهانه مردم و مخاطبین خود قادر به موفقیت در امور محوله نیست. مثلا ما در جریان بسیارى از مراجعات و طرح شکایات زنان در زمینه هاى مختلف این واقعیت را هر روز بیش از پیش لمس کردیم که باید سطح اطلاعات و آگاهیهاى حقوقى, اجتماعى و سیاسى زنان بالا رود تا به طور طبیعى و خودکار از ایجاد بسیارى از مشکلات جلوگیرى شود.
به عبارت دیگر انتشار ریحانه با امید برداشتن گامى در تسریع تلاشهاى نظام اسلامى براى احراز هویت و حقوق زن مسلمان صورت گرفته است. اگر چه بضاعت اندک است و براى این مهم نیازمند توجه و ارائه رهنمود از سوى همه خواهران بویژه صاحبنظران امور اجتماعى و ارتباطات و مسوولین و خوانندگان نشریات زنان هستیم.
به نظر شما تعدد نشریات مربوط به زنان چه تإثیرى در بهبود شرایط آنان مى تواند داشته باشد؟ و آیا این تعدد خود نوعى کار موازى و اتلاف نیرو و سرمایه محسوب نمى شود؟
قطعا چنین چیزى نخواهد بود. هر نشریه اى مخاطبین خاص خود را مطابق با افکار و سلایق مختلف دارد و تنوع نشریات بدون شک موجب افزایش و گسترش روى آوردن زنان به سوى مطالعه خواهد بود. علاوه بر آن, ما نباید اجازه دهیم که شاخص تعدد و تنوع عناوین نشریات ما در ردیفهاى زیرین جدول جهانى باشد و به هر حال باید این واقعیت را بپذیریم که به رغم همه شکوفایى این سالها, شاخصهاى ما در این زمینه چندان مطلوب نیست. سرمایه گذارى براى مطالعه, تحقیق, بررسى, اطلاع از مسایل مبتلابه روز و مسایل دینى و فرهنگى و ارتقإ سطح آگاهیهاى سیاسى زنان هر چند هم عظیم باشد به هدر نخواهد رفت و سرنوشت نسلهاى آینده در گرو سرمایه گذارى در همین زمینه است. آنچه مسلم است سرانه روزنامه, نشریات و کتاب در کشور ما بسیار پایین تر از حد مورد انتظار است و هر اقدامى براى افزایش آن یک وظیفه ملى و مذهبى است.
حالا چرا در قالب روزنامه؟
مهمترین انگیزه این است که مطالعه و پیگیرى مسایل روز در سبد خرید روزانه خانوار قرار گیرد. به علاوه جاى روزنامه اى براى زنان که مى تواند براى گروههاى زیادى داراى جذابیت باشد در میان روزنامه هاى کشور خالى است. البته تا رسیدن به موقعیت و شرایط لازم براى انتشار روزنامه, ریحانه به صورت هفتگى منتشر خواهد شد و پس از آمادگى کامل به صورت روزانه در خواهد آمد.
اولویتها در ترکیب و انتخاب مطالب ریحانه چه خواهد بود؟
همانطور که عرض کردم ارتقإ سطح اطلاعات و آگاهیهاى حقوقى, اجتماعى و سیاسى بانوان در اولویت نخست ریحانه قرار دارد و تلاش خواهد شد در همه حرکتها از رهنمودهاى چاره ساز مقام معظم رهبرى الهام گرفته شود.
از سوى دیگر سطح درک و دریافت مخاطبان, ذائقه هاى مختلف و دیگر ویژگیهاى عمومى, سایر ملاکهایى هستند که جهت گیرى اساس ریحانه را رقم خواهند زد. ما اعتقاد داریم که زن مسلمان شإن شایسته اى دارد و باید خوراک شایسته او فراهم شود. گاهى دیده مى شود که مخاطبان یک رسانه از هر نوع که باشد نسبت به یک محصول فرهنگى و هنرى ابراز تکدر مى کنند. این بدان معنا است که آن رسانه شإن مخاطبش را در نظر نگرفته و محصولى به او ارائه کرده که مناسب شوونات و مرتبه اش نبوده است. در اینجاست که تکدر و فاصله بین مخاطب و رسانه پیش مىآید. ما واقعا در تمام مراحل تصمیم گیرى این محور را در نظر داشته ایم که با استعانت از خداوند, محصولى را به خواننده عرضه کنیم تا او خداى نکرده احساس نکند شإن و مرتبه اش حفظ نشده است.
به هر حال امیدوارم بتوانیم در کنار سایر نشریات زنان گام مثبتى در این زمینه برداریم.
متشکرم و ان شإالله موفق و موید باشید.
