کشاورزى و دامپرورى در اقتصاد ایران حائز اهمیت است. از سال 1368 تا 1373 بخش کشاورزى 27/8 درصد از تولید ناخالص داخلى ایرانGDP) ) را تشکیل داده و 1 / 26 درصد از جمعیت فعال کشور در این بخش به تولید اشتغال داشته اند. بخش زیادى از صادرات کشور, محصولهاى کشاورزى و روستایى است. زنان روستایى نیمى از جمعیت روستایى کشور هستند و در تمامى فعالیتهاى تولیدى دوشادوش مردان به تولید و سازندگى اشتغال دارند. این نوشته با ارائه آمار, سعى در تبیین نقش این تولیدکنندگان خستگى ناپذیر دارد.
زنان و توسعه کشاورزى
زنان روستایى بیشتر فعالیتهاى تولیدى در بخش کشاورزى را انجام مى دهند. طبق آمار موجود حدود 6/5 میلیون نفر از زنان روستایى به طور مستقیم در کاشت, داشت و برداشت محصولهاىکشاورزى حضور فعال دارند. علاوه بر این, دختران روستا از کودکى به فعالیت کشاورزى و دامپرورى مشغول مى شوند.
تهیه غذا و نگهدارى غلات و حبوبات در روستاهاى کشور توسط زنان صورت مى گیرد. زنان روستایى همانند مردان در پرورش دام و طیور نقش مهمى دارند. در مناطق شمال کشور پرورش کرم ابریشم و زنبور عسل هم بر عهده زنان است. حتى در بازارهاى محلى, زنان محصولهاى تولیدى خود را براى تإمین درآمد خانواده به فروش مى رسانند. آنان در واقع بازاررسانى و بازاریابى محصولهاى کشاورزى را به نحو مطلوبى اجرا مى کنند. زنان روستایى در تصمیم گیرى کشت محصولهاى زراعى هم نقش دارند اما تصمیم گیرى نهایى با مردان است. زنان مسن در خانواده هاى روستایى اهرم اصلى تصمیم گیرى در خانه و مزرعه هستند.
هر چند مطابق قانون مدنى کشور, زن و مرد باید حقوق یکسانى در خصوص مالکیت زمین, دام و فرصتهاى شغلى داشته باشند اما وضعیت مالکیت زنان به طور کامل روشن نشده است! بویژه در روستاها, مالکیت زنان هنوز ناشناخته است.در کشورهاى دیگر مالکیت زراعى هم بر عهده زنان است. در آفریقا اشتغال زنان به کشاورزى 80 درصد, در آمریکاى لاتین 40 درصد و در آسیا حدود 72 درصد است که هر زنى مى تواند مالک هر قطعه زمینى شود اما در ایران نوعا حتى سهم مشخصى از درآمدهاى تولیدى ندارند!
بنا بر گزارش سازمان خواربار و کشاورزى جهانى (فائو) در برخى از کشورها به ویژه آفریقا زنان دو برابر مردان به فعالیتهاى کشاورزى اشتغال دارند. به عنوان مثال در تانزانیا, سالانه مردان 1800 ساعت و زنان حداقل 2600 ساعت به کشاورزى مى پردازند.
در کشور ما, توسعه کشاورزى بدون حضور زنان روستایى معنى ندارد و اینان همواره پیشروان توسعه کشاورزى هستند و علاوه بر خانه دارى, سخت ترین فعالیتهاى تولیدى و کشاورزى را شبانه روزى انجام مى دهند. حدود 85 درصد فعالیتهاى دامدارى و صنایع لبنى در روستاها توسط زنان اجرا مى شود و آنان در برخى تولیدات کشاورزى و باغى 100 درصد حضور فعال دارند. برنامه ریزان و سیاستگذاران کشور باید به نقش این گمنامان صحنه هاى تولید بیشتر توجه کنند و به حقوق و سهم آنان رسیدگى شود تا در فرآیند توسعه روستایى و توسعه اقتصادى کشور حضورى فعالتر داشته باشند و مشارکت آنان تضمینى براى تحول در تولید بخش کشاورزى باشد.
مشارکت تولیدى زنان روستایى
شیرواره و پول واره از قدیمى ترین تشکلهاى همیارى و تعاون زنان روستایى است. این تعاونیها, مشارکت جمعى زنان در تولید را نشان مى دهد. تعاونیهاى تولیدى ابزار اصلى در فرآیند توسعه روستایى است. در تعاونیها, مشارکت گروهى در تولید ایجاد شده و خلاقیت و استعداد زنان روستایى بارور مى شود. نمونه تعاونیهاى تولیدى در کشورهاى دیگر هم وجود دارد. ((سیوا)) در کره جنوبى و ((تعاونى پس انداز)) در بنگلادش و دیگر کشورها به صورت بسیار فعالى وجود دارد و تولیدات آنها به بازارهاى بین المللى هم صادر مى شود.
علاوه بر تعاونیهاى تولیدى قدیم, قبل از انقلاب شرکتهاى سهامى زراعى به وجود آمد که حضور زنان در این شرکتها بسیار ناچیز بود و فقط مردان سهم داشتند. پس از انقلاب, جهادسازندگى و دیگر سازمانهاى مرتبط با روستاها, تعاونیهاى تولیدى و خدماتى تشکیل دادند که باعث شد حضور زنان روستایى بسیار چشمگیر شود. شرکتهاى تعاونى فرش دستباف به عنوان بازوى توانمند در حمایت اقتصادى از تولیدکنندگان و بافندگان فرش و گلیم تشکیل شد. تشکیل این تعاونیها در سال 1364 آغاز شد و اکنون 500 تعاونى تولید فرش دستباف وجود دارد که اعضاى آن بیشتر زنان روستایى هستند. همچنین در بعضى مناطق کشور از جمله مازندران, زنان در شرکتهاى تعاونى تولید ابریشم, زنبوردارى و خدمات مشارکت فعال دارند و حدود 90 درصد از فعالیتهاى تولیدى را با همکارى یکدیگر اجرا مى کنند.
حضور زنان روستایى در این فعالیتهاى تولیدى گروهى, زمینه هاى مناسبى براى مشارکت آنان در توسعه روستایى است و در صورت سازمان دهى دقیق به عنوان نیروهاى کارآمد در توسعه اقتصادى, اجتماعى کشور خواهند بود.
شبکه زنان تولیدکننده روستایى از طرحهاى مهم جهادسازندگى براى هدایت و بهبود فعالیتهاى تولیدى زنان روستایى است که در 19 استان کشور به اجرا در آمده است. این شبکه به طور گسترده اى شغلهاى صنعتى, کشاورزى و دامپرورى زنان روستایى را زیر پوشش قرار مى دهد. وجود این شبکه ها به ویژه براى زنان بى سرپرست و جویاى کار, اهمیت خاصى دارد و باعث نمود بیشتر مشارکت زنان روستایى مى شود.
زنان و عمران روستایى
توسعه روستایى نیاز به برنامه ریزى دارد و در برنامه توسعه روستایى باید تمامى نیروهاى فعال یک کشور یا منطقه در آن شرکت داشته باشند. زنان روستایى به دلیل وضعیت فرهنگى نامناسب, در فعالیتهاى اجتماعى و فرهنگى دخالت کمترى داشته اند.
هدایت و سازمان دهى حدود 12 میلیون نفر از جمعیت روستایى که دختران و زنان هستند, از اهمیت فوق العاده اى برخوردار است. مشارکت زنان در عمران روستا و بهسازى روستا مورد توجه سازمانهاى مختلف بوده است تا این قشر سخت کوش در تصمیم گیریهاى اجتماعى و فرهنگى سهیم باشند.
دفتر مشارکت و بسیج مردمى جهادسازندگى از سال 1363 طرحهاى گوناگونى به اجرا گذاشته است و در عرصه هاى منابع طبیعى, آبخیزدارى, بهداشت و طرحهاى عمرانى و زیربنایى همیارى روستاییان را مورد توجه جدى قرار داده است.
طرح تشکیل گروه سازندگى زنان روستایى از دیگر اقدامهاى جهادسازندگى براى جلب همکارى زنان در عمران روستا است. همچنین تشکلى براى رفع مشکلات خاص زنان روستایى تشکیل خواهد داد!
بدیهى است, بدون حضور زنان روستا, عمران و توسعه روستایى تحقق نمى یابد. بنابراین باید زمینه هاى حضور آنان را فراهم کرد. حتى مى توان گفت بدون حضور زنان روستایى در عمران اجتماعى روستا, اهداف توسعه روستایى تحقق نمى یابد. لذا براى رسیدن به اهداف توسعه روستایى باید آموزش, ترویج و سازمان دهى زنان را در اولویت قرار داد تا راهبردهاى اصلى توسعه اقتصادى و اجتماعى با حضور زنان روستایى کامل شود.
منابع:
1ـ محبوبى, محمدرضا, مشارکت اجتماعى زنان, معاونت ترویج و مشارکت مردمى, جهادسازندگى, 1373.
2ـ طالب, دکتر مهدى, نقش زنان روستایى در اقتصاد ایران و مقایسه آن با کشور ژاپن.
3ـ زنان در توسعه کشاورزى, انتشارات فائو, نشر جهادسازندگى, 1375.
4ـ مجله صالحین روستا, شماره 131.
5ـ سالنامه آمارى ایران, 1374, مرکز آمار ایران, سازمان برنامه و بودجه.
