انسان ، تغذیه ، سلامتى قسمت 6 تغذیه کودکان پیش دبستانى

دریافت غذاى کافى و مواد مغذى مصرفى کـودکان, به غذاى در دسترس و محیطـى که خانـواده براى خـوردن غذا فراهـم کرده انـد, ارتباط دارد.
اطلاعات تغذیه اى والدیـن نیز از عوامل مهم در انتخاب غذاى کـودک است. مادر مطلع, غذاهایى را بیشتر مصرف مـى کند که ارزش تغذیه اى نیز داشته باشد و همیـن دیدن غذاها سبب ایجاد عادات خـوب غذایى از دوران کـودکـى خواهد شد. غذاى خـوب و سالـم, تـوإم با محیط خوشآیند, خاطره خـوبـى از غذا را در ذهـن کـودک ایجاد مـى کنـد.
کاهش سرعت رشـد پـس از نخستیـن سال زندگـى منجر به کاهـش میزان مواد مغذى مورد نیاز و کاهـش اشتها مى شـود. افزایـش وزن نامنظم در یک کـودک پیـش دبستانى غیر معمول نیست. متـوسط رشد براى ایـن گروه 12 سانتى متر طى سال دوم, 8 تا 9 سانتـى متر طـى سال سـوم و پـس از آن 7 سـانتـى متـر در سـال است.
متوسط افزایـش وزن طى ایـن دوران 2 تا 5 / 2 کیلوگرم در سال است. در سنیـن قبل از مدرسه, مصرف بعضى از مواد مغذى از قبیل کلسیم, فسفر, ریبوفلاوین, آهـن و ویتامیـنA در کودکان کشورهاى پیشرفته و در حال پیشرفت کاهش مى یابد.
علت ایـن امر را عدم مصرف غذاها و غلات غنى شده با آهـن, کم شدن شیـر مصـرفـى و علاقه نـداشتـن به مصـرف سبزیجـات دانسته اند.
تعداد کمـى از کـودکان بدون ایجاد مشکلـى در نحـوه غذا خـوردن, سالهاى سنین قبل از مدرسه را پشت سر مـى گذارند. بین سنیـن 9 تا 18 ماهگـى کـودکان به غذایى علاقه مند مـى شـوند و ایـن ممکـن است چندیـن ماه و یا سال ادامه یابد. خوردن مداوم یک غذا یا خـوراک نیز عمـومیت دارد. دوست داشتن یا نـداشتـن غذایـى ممکـن است از روزى به روز دیگـر و یا از یک هفته به هفته دیگـر تغییـر کنـد.
به عنوان مثال, کودکى ممکـن است براى یک هفته در وعده بیـن غذا تخـم مرغ آب پز بخواهد و هفته بعد و یا در ماههاى بعدى از خـوردن تخم مرغ آب پز کاملا امتناع کند. در این سنیـن قبل از مدرسه اشتها غیر قابل پیـش بینى است و تغییر مـى کند. شام معمـولا از وعده هایى است که کودکان از خوردن آن خـوددارى مى کنند و والدیـن را نگران مى سازند. البته ممکـن است کـودکى که دو وعده غذا به اضافه مواد دیگر غذایى بیـن وعده هاى غذا را دریافت کرده است, نیاز به مواد غذایـى و کـالـرى را تـإمیـن کـرده بـاشـد.
در ایـن سالها بچه ها راه رفتـن و حـرف زدن را فـرا مـى گیـرنـد, همچنین مهارتهاى حرکتى آنها تکامل مى یابد و به آنها ایـن امکان را مـى دهـد که غذا خـوردن مستقل را بیـامـوزند.
کودکان غذا خوردن مستقل را در سنیـن 1 تا 2 سالگى یاد مى گیرند.
ریخت و پاش به هنگام غذا خـوردن در سنیـن 10 تا 18 ماهگـى امرى معمـولى است, اما در حدود 2 سالگى از ریخت و پاش کاسته مى شـود.
غذا دادن به کـودکان سنیـن پیـش دبستان مى تـواند خیلى کلافه کننده باشد. لازم است بدانیم در این سنیـن به علت کاهش سرعت رشد, کاهش اشتها قـابل انتظار است, به علاوه بسیـارى از عادتهاى غذایــــى معمول در این سنیـن به تکامل حس استقلال کودک بستگى دارد. زمانى که کودک از خوردن غذایى خـوددارى مى کند, تـوضیح در باره محسنات و تهیه آن غذا و یا مجبـور کردن او به خوردن به دلیل مثلا فواید تغذیه اى سبب مى شـود که کودک به طـور دایـم و در زندگى بعدى نیز از چنیـن غذایى خوشـش نیاید. در حالى که اگر به کودک زیاد توجه نشود و تإکیـدى هـم به مصـرف غذا نشـود, کـودک ممکـن است دوست نـداشتـن آن غذا را به دست فـرامـوشـى بسپارد.
تماشاى تلـویزیون ممکـن است به دلیل عدم فعالیت و همچنیـن مصرف تنقلات در مـوقع تمـاشـا سبب چـاقـى شـود.

نیـازهـاى تغذیه اى در سنیـن پیـش دبستـانــى
طى دومیـن سال زندگى, کودکان از روى کنجکاوى مبادرت به گذاشتـن اشیإ مختلف در دهان خود و تقلید غذا خـوردن مـى کنند. با تـوجه به ایـن مطلب, غذاها, قاشقها و فنجانها بـایـد به صـورتـى تهیه گـردنـد که به رشـد و تکـامل مهارت کـودکـان کمک کنند.
بـایستـى به طـور روزانه سه وعده غذاى کامل و دو وعده غذاى سبک بیـن وعده هاى اصلى داده شود, ولى باید تـوجه کرد که غذاى مصرفى نباید یک نـوع باشـد. از غذاهایـى که فاقـد مـواد مغذى هستنـد, همچنیـن غذاهایى مثل آجیل, ذرت بـو داده, شکلات, انگـور و هـویج خام اجتناب شود.
در مورد ترجیحات غذایى کودکان پیـش دبستانى مى تـوان به چند نکته کلـى اشـاره کـرد. گـوشتهاى رشته رشته شـده چنـدان مـورد قبـول نیستنـد, زیرا حرکت گردشـى جـویدن تا 5 / 2 سالگـى بخـوبـى تکامل نمـى یابـد. قبل از ایـن سـن, ماهـى, مرغ, گـوشت چرخ کرده و پنیر معمولا ترجیح داده مى شـود. مواد غذایى جداگانه از غذاهاى مخلـوط بیشتر مـورد تـوجه مـى باشنـد, به ویژه غذاهاى انگشتـى (لقمه اى) خیلى محبـوب هستند, چون کودکان قوام و بافت ایـن غذاها را دوست دارنـد. رنگ و تنـوع نیز مهم است. بلع غذاهاى خشک معمـولا بـراى کودکان سنیـن پیـش از دبستان دشوار است و باید با غذاهاى آبدار تـرکیب شـونـد. آخـریـن نکته قابل تـوجه میزان سهولت خـوردن یک غذاست. براى مثال سوپ نخودفرنگى ممکـن است انتخاب خوبى براى یک کـودک 2 ساله نباشـد. غذاهاى گرم بـر غذاهاى داغ ترجیح دارنـد.
معمـولا براى کـودک خردسال باید با غذاى کـم شروع و اگر سیر نشد قسمت دیگر را نیز به او داد. در جدول 1 مقدار متناسب و تقریبـى غذا در سنیـن مختلف ارائه شـده است.
شیر, ماست و به طـور کلـى لبنیات مـورد علاقه کـودک بایـد به او داده شـود. از شیرخشک نیز مـى تـوان در تهیه سـوپ, سبزیجات و یا غذاهاى مخلوط استفاده کرد. در صـورتى که کـودک از خـوردن منابع آهن حیوانى از قبیل گـوشت خـوددارى کند, مصرف آهـن باید به دقت کنترل شود. بسیارى از کودکان سنیـن قبل از مدرسه چون هنوز قدرت جـویـدن و نرم کردن گـوشت را ندارنـد, منابع غیر حیـوانـى آهـن (سبزیجاتـى مثل اسفناج و ...) را ترجیح مـى دهند. بنابرایـن, در این مـوارد, مصـرف منابع غذایـى حاوى ویتامیـنC (مثل مـرکبات, گـوجه فرنگـى, فلفل سبز و ...) همراه با منابع غیر حیـوانى آهـن (سبزیجـات, آجیل و ...) به جذب آهـن کمک مـى کند.
به طـورى که گزارش شـده است در کـودکانـى که کمتر از 4 وعده در روز غذا مصـرف مـى کـرده انـد, دریافت انرژى, کلسیـم, پـروتئیـن, ویتامیـنC و آهـن به طور متـوسط کمتر از گروه سنى مشابه بـوده است و در آنهایى که بیشتر از 6 وعده در روز غذا خـورده بـودند, انرژى, کلسیـم و اسیدآسکوربیک (ویتامیـنC) مصرفى بیشتر از گروه هـم سـن بوده است. در سنیـن پیـش مدرسه توده عضلات درصد زیادى از وزن بدن را شامل مى شود. کـودکان با افزایـش سـن لاغرتر مى شـوند.
چربى زیر پـوست آنها کاهـش مى یابد. بهتریـن راه ارزیابـى کافـى بـودن انـرژى دریـافتـى مشـاهـده میزان رشـد و مقـایسه آن بــا استاندارد در منحنـى رشـد است و همچنیـن اندازه گیرى چربـى بـدن است. مـواد معدنـى و ویتامینها براى رشـد طبیعى و تکامل لازمند.
دریافت ناکافـى ایـن مـواد سبب آهسته شدن میزان رشد, خـوب آهکى نشـدن استخـوانها کافـى نبـودن ذخیـره آهـن و کـم خـونـى گـردد.
((کمیته تغذیه آکادمـى پزشکان کـودکان آمریکا)), مکمل ویتامینى را بـراى 4 گـروه کـودکـان در خطـر زیـر تـوصیه کـرده است :
1ـ کـودکانى که از خانـواده غیر مرفه هستند, به ویژه آنهایى که از طـرف والـدیـن تـوجهى به آنها نمـى شـود.
یک جایگزیـن نان حـدود 25 گـرم یا 12 فنجان بـرنج یا ماکارونـى پخته است.
2ـ کـودکانى که بى اشتها هستند, دچار بى اشتهایى عصبـى مى باشند و عادات بد غذایى دارند.
3ـ آنهایـى که بـراى چـاقـى خـود رژیـم گـرفته انـد.
4ـ نوجوانان باردار

مشکلات تغذیه اى در کـودکـان پیـش دبستـانـى
در سنیـن قبل از مدرسه به ویژه سال دوم زندگى, کـودک معمـولا با مخاطراتى همراه است. در ایـن زمان کودک مصونیت ندارد و در معرض مجمـوعى از باکتریها, ویروسها و عفـونتهاى انگلـى قرار مى گیرد. از شیرگیرى ناگهانى که ممکـن است به دلیل جدایى ناگهانى پـس از مـدتها در تماس نزدیک با مادر بـودن به کـودک ضربه روانـى وارد سازد. در ایـن زمان است که کـودکان بیـش از هر زمان دیگرى دچار کمبـود پروتئیـن و انرژى مى شـوند. در کودکان مبتلا یا کاهـش وزن پیدا مى شـود و یا افزایشـى در وزن کودک مشاهده نمى گردد و کـودک مستعد ابتلا به عفـونت نیز مـى گـردد. کنتـرل و مراقبت دقیق رشـد عامل مـوثـرى در مشخص کـردن کـودکـانــى است که از نظر تغذیه اى آسیب پذیرند.

کم خونى فقر آهن
ایـن مشکل در کـودکان کشـورهاى در حال تـوسعه و گـروه غیر مرفه کشـورهاى تـوسعه یافته, بسیار زیاد است. نیاز به آهـن در اوایل دوران کودکى به دلیل افزایـش سریع حجـم خـون و تـوده عضلات زیاد است و اگر ایـن نیاز برآورده نشـود منجر به کـم خـونـى فقر آهـن مى گردد. جهت جلوگیرى از ابتلا به کـم خونى, مصرف مولتى ویتامیـن و قطره آهن, همچنیـن رژیمـى که حاوى غذاهاى سرشار از آهـن ماننـد گـوشت, جگـر و سبزیجـات سبز تیـره تـوصیه مـى شود.

کمبود ویتامینD (راشى تیسم)
این کمبـود در کـودکان سنیـن قبل از مـدرسه بیشتر رایج است. در جاهایى که مادران, شیرخـواران و کودکان ویتامیـنD کافى از راه غذا و یا مکمل دریافت نمـى کننـد, یا در معرض نـور خـورشید قرار نمى گیرند و یا معمولا در شهرهاى شلـوغ و پرجمعیت مشاهده مى شـود.
به این بیمارى اغلب ممکـن است توجه لازم نشود, و این باعث تغییر شکل استخـوان (کـوتاهى قد و ساق پاى پرانتز مانند) و بـویژه در زنـان لگـن کـوچک و تغییـر شکل یـافته مـى شـود.
جهت پیشگیرى از ابتلا به ایـن بیمارى همان طـورى که در شماره هاى قبلـى تـوصیه شـده است, مصـرف قطـره آهـن ویتامیـنD و در معرض مستقیم نور خورشید قرار گرفتـن ( حـداقل ده دقیقه در روز) مفید خواهد بود.

کمبود ویتامینA
از عوامل ابتلا به این کمبـود, عدم مصـرف مـواد حاوى ویتامیـنA (شامل شیر حیوانات), عدم مصرف و یا مصرف کم پیش ساز ویتامیـنA (مـوجـود در هـویج و سبزیجات بـرگـدار سبز تیره و یا سبزیجات و میـوه جـات نـارنجـى رنگ و ...) مـى بـاشـد.

پوسیدگى دندان
پـوسیدگى دندان یکى از رایج تریـن بیماریهاى در ارتباط با تغذیه است که کودکان را در تمام سنیـن مبتلا مى کند. تغذیه نقش مهمى در ایجاد پـوسیـدگـى دنـدان دارد. زمانـى که دنـدان در دهان ظاهـر مى شـود, بسته به ترکیب رژیـم و حضـور باکتریهایى که ایجاد اسید مى کنند, بیمارى یا کنترل و یا ایجاد مى شـود. کنترل نحـوه و نوع غذا خوردن نقـش بسیار موثرى در ایجاد پوسیدگى دندان دارد. تکرر در مصرف آب نبات, شکلات و آدامـس وقوع پـوسیدگى دندان را افزایـش مى دهد. در کـودکانى که در موقع خـواب و در بیـن وعده هاى غذایى, آب میـوه, بیسکـویت یا سیب مـى خـورند, پـوسیدگـى دنـدان به طـور چشمگیرى افزایش مى یابد.

غذاهاى ایجاد کننده پوسیدگى
گـوجه فـرنگـى (تـازه) سیب (خشک, تـازه, آب) زردآلـو (خشک) مـوز حبـوبات پخته (سبز قـوطى شده) نان (سفید, تمام گندم) شکلات هویج (پخته) غلات آماده مصرف شیر شکلاتـى آشامیـدنیها (نـوشابه کـولا و ...) بیسکـویتها نشاسته ژلاتیـن (دسر مثلا مارمالاد) انگور پرتقال (تازه, آب) سیب زمینى برنج کشمش

آموزش تغذیه
به کودکان در مورد خـوردن غذاهاى حاوى مواد مغذى لازم و عدم صرف غذاهاى ایجاد کننده پـوسیدگى باید آموزش داده شـود. ایـن موضوع اهمیت دارد که کـودکان بیامـوزنـد چگـونه غذاهایـى را که ایجاد پـوسیدگى نمى کنند, همراه با تنقلات بیـن وعده هاى غذا مصرف کنند.
برنامه ریزى در مصرف تنقلات به طـورى که مواد مغذى لازم را به بدن برساند و سبب پـوسیدگـى دنـدان نیز نگردد اهمیت دارد. به رعایت بهداشت و شستـن دنـدانها پـس از صرف غذا نیز باید تإکید شـود.