دختران روستایى ؛ مهارتها و آموزشهاى فنى و حرفه اى

اینک روشن شده است که آموزش نقش بسیار اساسى و مهمى را در توسعه فرهنگى, اجتماعى, سیاسى و اقتصادى جوامع ایفا مى نماید. با اتکا بر امر آموزش مى توان به تعالى شخصیت و منش اجتماعى و معنوى انسانها اندیشید. پرواضح است با افزایش سطح آگاهى افراد, امکان دستیابى به رفاه مادى و رفاه اجتماعى, افزایش درآمد اقتصادى و استفاده بهینه از امکانات فراهم خواهد گشت.
در فرآیند توسعه روستایى, آموزش, جریان نظام یافته و هدفمندى است که به منظور رفع کمبودهاى فرهنگى و ارتقاى سطح آموزشهاى عمومى, فرهنگ تولید و دانش تخصصى در راستاى تإمین اهداف توسعه, سازماندهى مى شود. شایان ذکر است با توجه به نقش موثر زنان روستایى در فعالیتهاى تولیدى, آموزش این گروه بزرگ از افراد جامعه باید به گونه اى باشد که باعث ارتقاى سطح آگاهى آنان شده, آنان را به سوى بهینه سازى روشهاى تولیدى و استفاده هر چه بیشتر و بهتر از امکانات سوق دهد, به گونه اى که تإمین کننده بخشى از اهداف توسعه روستایى باشند.(1)
نقش اساسى آموزش در توسعه روستایى را مى توان ارتقاى دانش فرهنگى, اجتماعى و تخصصى و افزایش مهارتها دانست که در پى آن بهره بردارى مطلوب از نعمات الهى و عوامل و ظرفیتهاى تولیدى, افزایش کارآیى و گسترش فعالیتهاى اجتماعى میسر خواهد شد. ایجاد فرصتهاى مناسب شغلى, افزایش تولید, افزایش درآمد روستاییان و تقویت بنیه اقتصادى روستاها و کاهش بیکارى و استفاده از عوامل رهاشده بیکار, از دیگر اثرات یک جریان آموزشى موفق مى باشد.(2)
از میان انواع آموزشها, آموزشهاى فنى و حرفه اى در مناطق روستایى از اهمیت ویژه اى برخوردار است. طبق تعریف(3) آموزشهاى فنى آموزشهاى رسمى هستند که جهت ایجاد دانش و مهارتهاى مرتبط با فرآیندهاى تولید و با ملاحظات وسیعتر از آموزشهاى حرفه اى در دوره راهنمایى و بالاتر طراحى شده است. آموزشهاى حرفه اى نیز آموزشهاى رسمى است که عموما در حد راهنمایى و جهت ایجاد مهارتهاى شغلى در صنعت, کشاورزى و تجارت طراحى شده است. بدیهى است وجه مشترک هر دو نوع آموزش, سر و کار داشتن آنها با نیروى انسانى و آماده سازى آن براى احراز مشاغل مى باشد.
نگاهى اجمالى به وضعیت آموزشهاى فنى و حرفه اى روستایى در کشور بیانگر این نکته است که با افزایش جمعیت, بالا رفتن نرخ بیکارى و مشارکت زنان در فعالیتهاى اقتصادى; نیاز به آموزش نیروى انسانى ماهر در زمینه هاى فنى و حرفه اى ضرورى و فورى مى باشد. و دختران روستایى به عنوان مادران آینده در جوامع روستایى و به عنوان افرادى که در فرآیند تولید محصولات گوناگون نقشى اساسى را بر عهده دارند و خواهند داشت, لازم است از آموزشهاى فنى و حرفه اى چه به صورت رسمى (هنرستانهاى فنى و حرفه اى روستایى) و چه به صورت غیر رسمى (فعالیتهاى ترویجى فنون و حرفى که توسط زنان انجام مى شود) بهره مند شوند.
به طور کلى استراتژى توسعه روستایى بر هفت هدف مشخص بنا نهاده شده است. این اهداف عبارتند از: افزایش تولیدات کشاورزى, استفاده بهتر از منابع کمیاب, استفاده بهتر از سرمایه, ایجاد فرصتهاى اشتغال, توزیع مجدد درآمد, ارتقاى سطح زندگى جمعیتهاى روستایى و مشارکت در سطح جامعه.
با قاطعیت مى توان گفت که آموزشهاى فنى و حرفه اى دختران روستایى, باعث تسریع روند توسعه روستایى خواهد شد. چرا که تإمین کننده بخشى از اهداف فوق مى باشد از جمله:
در زمینه افزایش تولیدات کشاورزى, آموزشهاى فنى و حرفه اى در زمینه کشاورزى و حرف وابسته به آن, باعث خواهد شد دختران روستایى به عنوان یک نیروى کار در جامعه روستایى, با روشهاى نوین و علمى تولید آشنا شوند و با بکارگیرى این گونه روشها میزان محصول تولید شده را بهبود بخشند.
در صورتى که آموزشهاى مربوط به حسابدارى در آموزشهاى فنى و حرفه اى مرتبط با دختران روستایى لحاظ شود, این گروه قادر خواهند بود به نحو بهتر و موثرى از سرمایه هاى کسب شده توسط خود و خانواده شان استفاده کنند. این مسإله حائز اهمیت بسیارى مى باشد زیرا عدم آشنایى تولیدکنندگان با اصول حسابدارى و مدیریت امور مزرعه, باعث کمبود منابع مالى براى آنان خواهد شد.
آموزشهاى فنى و حرفه اى, عموما جهت ایجاد فرصتهاى شغلى براى افراد مى باشد. امروزه بیکارى پنهان بخصوص در مناطق روستایى, مى تواند زمینه ساز بسیارى از بحرانها باشد. آموزشهاى فنى و حرفه اى به دختران روستایى, این امکان را به آنان مى بخشد نقشهاى بیشتر و متنوع ترى را در جامعه داشته و بر درآمد شخصى و ملى بیفزایند. به عنوان مثال آموزش قالیبافى به دختران روستایى ـ در مناطقى که قالیبافى مرسوم نبوده یا منسوخ شده است ـ علاوه بر احیاى مجدد این هنر, باعث ایجاد فرصتهاى شغلى براى افراد خواهد بود. همچنین آموزشهاى فنى و حرفه اى, تإثیر بسیار خوبى بر زندگى خانواده هاى بى سرپرست خواهد داشت و تإمین کننده بخشى از نیازهاى مادى آنان خواهد بود.
آموزشهاى فنى و حرفه اى, باعث ایجاد مشاغل گوناگون براى زنان روستایى مى گردد. افزایش درآمد خانوار, باعث مى شود به منابع بهتر و بیشترى دسترسى پیدا کنند که در گذشته از آن محروم بوده اند. در نتیجه, درآمد به گونه اى عادلانه تر در این جوامع توزیع خواهد شد.
آموزشهاى فنى و حرفه اى دختران روستایى در زمینه امور تولیدى, تغذیه, بهداشت و سایر فعالیتهاى آنان, تإمین کننده بخشى از اهداف توسعه روستایى در زمینه ارتقاى سطح زندگى جوامع روستایى است.
آموزشهاى فنى و حرفه اى دختران روستایى باعث مى شود آنان به عنوان نیروى کار حال و آینده, نقش فعال ترى در زمینه مشارکت در سطح جامعه ایفا نمایند. این امر در توفیق پروژه هاى توسعه روستایى حائز اهمیت زیادى است. چرا که این پروژه ها نیازمند همکارى هر دو گروه زن و مرد روستایى است و اگر فرد, در گذشته آموزشهاى لازم را دیده باشد, نیل به اهداف در مدت زمان کمترى صورت خواهد پذیرفت.
یک پژوهشگر پاکستانى به نام ((محمد عبدالسلام)) مى گوید:
((در کشورهاى پیشرفته صنعتى, جوانان به میزان 50 درصد نسبت به دوره هاى نظرى و به همین میزان به دوره هاى فنى و حرفه اى علاقه مند هستند. اما در کشورهاى در حال توسعه 90 درصد جوانان به طرف آموزشهاى نظرى هجوم مىآورند و کمتر از 10 درصد ـ آن هم با اکراه ـ به دوره هاى فنى و حرفه اى روى مىآورند.))(4)
شاید این نظریه در ارتباط با جوانان پسر کشورهاى در حال توسعه صادق باشد اما در ارتباط با دختران روستایى این کشورها باید اذعان داشت این محدودیتها, موانع و مشکلات است که موجب مى شود آنان به سوى آموزشهاى فنى و حرفه اى گرایش نداشته باشند. در بسیارى از کشورهاى در حال توسعه, والدین قادر به فرستادن تمام فرزندان و بویژه دختران خود به مدرسه نیستند. همچنین نگرانى آنان در مورد امنیت دخترانشان و مواردى از این قبیل مانع مى شود تا آنان بتوانند در کلاسهاى آموزشى شرکت جویند.
براى عطف توجه بیشتر به اهمیت آموزش در اینجا بد نیست به تعریف ((گاستون میلارد)) از دمکراسى آموزشى اشاره اى داشته باشیم. او مى گوید:
((دمکراسى آموزشى گسترش یافتن حداکثر امکانات, متناسب با ساختهاى روان زیستى کلیه افراد است.))(5)
طبق این تعریف, هدف از دمکراسى آموزشى, فراهم آوردن فرصتهاى آموزشى براى هر فرد, در هر طبقه و شرایط اجتماعى, بدون در نظر گرفتن جنسیت اوست, به گونه اى که استعدادهاى وى شکوفا شود. بنابراین آموزشهاى فنى و حرفه اى به عنوان نوعى آموزش, باید براى تمامى افراد جامعه مهیا بوده و زنان و مردان جهت ارتقاى سطح معلومات و آگاهیهاى خود از آن بهره جویند. متإسفانه در کشور ما کمتر به امر آموزشهاى فنى و حرفه اى توجه شده و معمولا درصد کمى از درآمد ناخالص ملى به امر آموزش ـ بخصوص آموزشهاى فنى و حرفه اى ـ اختصاص مى یابد. در ارتباط با دختران روستایى, سنتهاى غلط حاکم بر بعضى از جوامع روستایى, کارهاى فراوان منزل, فقر و بى سوادى والدین, نبودن معلم زن و عواملى از این قبیل, باعث مى شود آنها نتوانند از برخى فرصتهاى آموزشى فراهم آمده, استفاده لازم را ببرند. بنابراین, نیل به دمکراسى آموزشى, تغییر در بینش و نگرش را میان مردم و مسوولین طلب مى کند.
دختران روستایى, مادران آینده جامعه روستایى هستند بنابراین به منظور ایفاى مطلوب نقش مادرى خود لازم است در زمینه مسایل بهداشتى و تغذیه کودک, خانه دارى و به طور کلى مدیریت امور منزل, آموزشهاى لازم را ببینند. واضح است این آموزشها اثرات مفید زیادى بر جاى خواهد گذارد که برخى از آنها عبارت است از:
ـ کودکانى سالم, تربیت و تحویل جامعه داده مى شود.
ـ میزان رشد جمعیت کاهش مى یابد.
ـ با آموزش حرف خانگى کمکى به درآمد خانوار مى شود.
ـ میزان تولید محصولات خانگى با آموزش تکنیک ها و روشهاى نو افزایش مى یابد.
ـ دستیابى به برخى فرصتها که مستلزم دارا بودن برخى مهارتها مى باشد, براى دختران روستایى آسان تر خواهد شد.
در نهایت, چنانچه هدف اصلى برنامه هاى توسعه روستایى را تعالى انسانها بدانیم, در این میان آموزش جوانان روستایى ـ بخصوص دختران روستایى ـ از اهمیت ویژه اى برخوردار مى باشد. چرا که این قشر, از نقطه نظرى بسیار مهم و اساسى بر جامعه روستایى اثرگذارند و آن تربیت نسلهاى آینده روستایى مى باشد. بنابراین ارائه آموزشهاى فنى و حرفه اى در زمینه هایى همانند کشاورزى, دامدارى, صنایع دستى و تبدیلى, بهداشت, تغذیه و غیره ـ چه به صورت رسمى و چه به صورت غیر رسمى ـ اثر بسیار مهمى در نیل به اهداف توسعه روستایى خواهد داشت.
در سراسر جهان, دختران روستایى همگام با پدران و مادران خود, نقش عمده اى در فعالیتهاى تولیدى دارند. آنان در مراحل کاشت, داشت و برداشت محصولات زراعى و باغى, پرورش و نگهدارى دام, صنایع دستى و تبدیلى, همواره حضورى فعال دارند. به عنوان مثال, در نپال, دختران بین 80 ـ 30 درصد ساعات روزانه را به کار در خانه و خارج از خانه مى پردازند.(6) این درصد در مورد پسران بسیار کمتر است. در زئیر 55 درصد دختران در سنین 14 ـ 10 سالگى به اندازه زنان بالغ کار مى کنند.(7) در کشور ما, رقمى وجود ندارد که بتوان به آن استناد کرد, تنها مى توان گفت, میزان ساعات کار زنان در کشور, 25 درصد بیش از مردان است.(8)
در هر حال, با توجه به نوع مشاغل و فعالیتهایى که عموما زنان و دختران روستایى عهده دار آن مى باشند, عناوین زیر مى تواند در کتب آموزشى و متون آنان گنجانیده شود:
الف ـ کودکیارى (تربیت و پرورش کودک)
ب ـ تغذیه و بهداشت (بهداشت محیط منزل, بهداشت خانواده)
ج ـ کشاورزى و باغبانى (عملیات زراعى در تولید محصولات, سبزیکارى خانگى, گلکارى و ...)
د ـ پرورش دام و طیور (مرغ, گاو, گوسفند, زنبور عسل, کرم ابریشم, ماهى و ... )
ه$ ـ صنایع دستى (قالیبافى, گلیم بافى, حصیربافى, سبدبافى, گلدوزى, شالبافى, خیاطى و ...)
و ـ صنایع تبدیلى (مرباسازى, کمپوت سازى, ترشى سازى و ...)
ز ـ منابع طبیعى و محیط زیست (حفظ منابع طبیعى و محیط زیست)