سردرد, چرا و چگونه؟
دکتر حسین برهانى
با توجه به اینکه بسیارى از موارد مشاوره مربوط به سوالات و نگرانیهایى در باره سردرد است, در این قسمت و به دنباله مطالب قبلى در مورد انواع دیگر سردرد, توضیحاتى مى دهیم. به طور کلى سردرد شکایتى بسیار شایع در بین مردم است و علل و عوامل مختلف مى توانند منجر به سردرد شوند. اگرچه سردرد در اکثر موارد, ناشى از ضایعات ساختارى مغز و داخل جمجمه نیست اما از این جهت که مواردى از آن ممکن است به علت ضایعات داخل جمجمه باشد, توجه دقیق و ارزیابى سریع سردرد اهمیت پیدا مى کند. به عنوان مثال تقریبا13 بیماران مبتلا به تومور مغز, اولین شکایتشان سردرد است. پیدایش سردرد شدید و ناگهانى در فردى که قبلا سالم بوده است غالبا حکایت از وجود یک ضایعه داخل جمجمه اى مثل خونریزى و مننژیت و گاه تومور مغزى دارد. سردردهاى مختل کننده خواب و سردردهاى وضعیتى و حمله اى نیز غالبا به علت ضایعات ساختارى زمینه ساز درون جمجمه پیدا مى شوند. مثلا سردردى که همراه علایم عصبى, خوابآلودگى اختلالات بینایى و بویایى و تشنج باشد و یا اینکه همراه علایم بیماریهاى روانى باشد بیشتر دلیل بر وجود یک ضایعه درون جمجمه اى است. سردردهاى دیگرى نیز وجود دارند که سیر مزمنى دارند و عموما ناشى از میگرن, فشارهاى عصبى و افسردگى و گاهى معلول آسیب مغز, آرتروز مهره هاى گردن, بیماریهاى دهان و دندان, سینوزیت و ((هیپرتانسیون)) یا فشارخون مى باشند بنابر این علل سردرد بسیار متنوع و فراوان است. در این شماره در مورد بعضى از انواع سردرد به اختصار توضیح مى دهیم, امید است که پاسخگوى سوالات زیاد خوانندگان محترم در این مورد باشد.
سردرد خوشه اى
Cluster Headache
سردرد خوشه اى بیشتر در افراد میانسال دیده مى شود. در مورد سردرد خوشه اى معمولا سابقه خانوادگى میگرن وجود ندارد. اغلب و به طور مکرر احساس درد شدید یکطرفه در اطراف کره چشم وجود دارد که در طول روز و تا چندین هفته ادامه مى یابد. همزمان با سردرد ممکن است در بیشتر موارد احتقان یکطرفه بینى, آبریزش از بینى, اشک ریزش, قرمزى چشم و تعریق و افتادگى پلک فوقانى هم اتفاق بیفتد. سردرد معمولا شبانه است و به حدى شدید است که بیمار را از خواب بیدار مى کند و در حدود 2 ساعت ادامه پیدا مى کند و بعد از مدتى به طور خود به خود یک دوره بهبود را تجربه مى نماید. این دوره بهبود هفته ها یا ماهها ادامه پیدا مى کنند و دوباره حمله دیگرى از سردرد خوشه اى شروع مى شود و بیمار مکرر دچار سردردهاى نزدیک به هم مى شود. معمولا بسیارى از بیماران, الکل را عامل محرک این نوع سردرد توصیف مى کنند. برخى بیماران استرس و نگرانى, نورشدید و خیرگى چشمها یا خوردن بعضى غذاها را جزو عوامل محرک مى دانند. به طور تجربى دیده شده که استفاده از نیتروگلیسیرن زیرزبانى یا تزریق هیستامین از طریق زیر جلدى در بعضى بیماران موجب شروع حملات سردرد و علایم دیگر مى شود. درمان هر حمله با ارگوتامین رضایت بخش بوده است. داروهاى دیگر عبارت از پروپرانولول, امى تریپ تیلین و سیپروهپتادین مى باشد که در بعضى افراد موثر بوده است.
سردرد سرفه
یک نوع سردرد وجود دارد که در اثر سرفه, زور زدن, عطسه یا خنده, ایجاد مى شود. این نوع سردرد شدید است اما معمولا بیش از چند دقیقه طول نمى کشد; اگرچه اغلب ضایعه ساختمانى در کار نیست. با این حال یک سرى ضایعات فضاگیر مثل تومورهاى مغزى, ضایعات مادرزادى عروق داخل جمجمه را نباید فراموش کرد. بنا براین در تمام این بیماران با این نوع سردرد باید سیتى اسکن مغز انجام شود و در صورت ادامه سردرد و یا گزارش مشکوکBrain Ctscan هر سال باید سیتى اسکن تکرار شود زیرا غالبا ضایعات کوچک در ابتداى بیمارى ممکن است دیده نشوند. معمولا این نوع سردرد خود به خود بهبود مى یابد اما ممکن است سالها ادامه یابد بدون اینکه واقعا ضایعه اى داخل مغز باشد! گاهى با گرفتن مایع مغزى نخاعىCSF) ) سردرد به طور کامل خوب مى شود. بعضى از داروهاى ضد التهابى بخصوص ایندومتاسین باعث تسکین و بهبود سردرد مى شود.
سردردهاى عصبى
این نوع سردرد از همه انواع سردرد شایعتر است و در حدود 90% از بیمارانى که به علت سردرد به متخصصین مغز و اعصاب و روان مراجعه مى کنند از سردرد عصبى رنج مى برند. علت بروز این سردرد چیست؟
انقباض عضلات سر و صورت و گردن و شانه ها باعث بروز این نوع سردرد مى شود. مهمترین عواملى که باعث بروز این انقباضات نامطلوب مى شوند عبارت از استرسهاى روانى به خصوص اضطراب, فشار عصبى و افسردگى مى باشند. از مشخصه هاى این سردرد این است که علایم مقدماتى ندارد, اما سردرد به طور منتشر تمام کاسه سر را مى گیرد. شروع و انتشار این سردرد اغلب از پیشانى یا گردن و شانه ها مى باشد, گاهى نیمه سر را مى گیرد ولى غالبا سردرد فشارنده است یعنى تمام کاسه سر تحت فشار است. این سردرد خاصیت ضربانى ندارد, بیمار مى گوید مثل اینکه دستمالى را محکم دور سرش بسته اند و فشار مى دهند. گاهى با حالت تهوع همراه است ولى بیمار برخلاف میگرن استفراغ نمى کند.
نکته مهم دیگر در تشخیص سردرد عصبى این است که اکثرا این نوع سردرد به دنبال یک فشار و استرس عصبى شروع شده و ممکن است چندین روز ادامه پیدا کند. برخلاف سردردهاى میگرنى و عروقى که به صورت حملات چند ساعته شروع و سپس فروکش مى کنند. بهترین کار درمانى, اطمینان بخشیدن به بیمار است که با یک معاینه عصبى به او مى گوییم که دچار اختلال و ضایعه مغزى نیست. معمولا با تجویز یک داروى آرام بخش به بهبود و تسکین سردرد کمک مى شود. با توجه به اینکه بخصوص این نوع سردرد ملزوم با بى خوابى است. با استفاده از یک داروى خوابآور با دوز پایین هم به بهبود کیفیت خواب کمک مى شود و هم در تخفیف و تسکین سردرد موثر خواهد بود.
