فصل پیرى
دکتر حسین برهانى
با گذشت زمان, فصل پیرى هم از راه مى رسد. اگر با گذشت زمان پیر شویم اصطلاحا این پیرى را پیرى ((فیزیولوژیک)) مى گویند. یعنى به طور طبیعى فرد به تدریج دچار فرسودگى و تغییر و تخریب مى شود. اما گاهى نیز آدمها زودتر از موعد پیر مى شوند. این پیرى زودرس ناشى از عوامل بیمارىزا و شیوه نامناسب و غیرعادى زندگى مى باشد. در پیرى معمولى نیز هر چند گذشت زمان موثر است اما سرعت و شدت پیر شدن از فردى به فرد دیگر فرق مى کند. هر چند هنوز ((پیرى)) درمان ناپذیر است ولى تلاش براى افزایش عمر و بهبود کمى و کیفى زندگى در سنین بالا ادامه دارد. برخى از پژوهشگران سالمندان را به دو گروه تقسیم مى کنند; گروه اول پیران کم سن و سال هستند که در سنین بین 74 ـ 65 سالگى قرار دارند و گروه دوم پیران پیر هستند که در سنین بالاتر از 85 سالگى قرار گرفته اند. با به کارگیرى تدابیر و اقدامات بهداشتى و درمانى گروه ((پیران پیر)) در حال افزایش جمعیت است.
O در دوران پیرى چه اتفاقاتى مى افتد؟
در جریان پیر شدن در اعضاى مختلف بدن تغییراتى به وقوع مى پیوندد که مختصرا در مورد بعضى از آنها توضیح مى دهیم: پوست شاید اولین عضو یا قسمت بدن است که با گذشت زمان دچار تغییراتى مى شود و در دوران حوالى پیرى, چربى زیر پوست کاهش پیدا کرده و به همین دلیل پوست دچار چین و چروکهاى زیادى مى شود. غدد عرق پوست کوچک شده و حتى از بین مى روند. رگها و عروق نیز به دلیل کم شدن نسج چربى زیر جلدى برجسته و نمایان مى شوند; در این مرحله جدار عروق سفت و شکننده مى شود. در اینجا باید با استفاده از صابونهاى مناسب و کرمهاى مرطوب کننده و نرم کننده از پوست سالمند محافظت شود.
O چشم چه تغییرى مى کند؟
در جریان پیر شدن مردمک چشمها شروع به کوچک شدن مى کنند. تطابق چشم به هم مى خورد. در واقع انحناى عدسى چشم دچار تغییراتى مى شود و فرد دچار پیرچشمى مى شود. گاهى عدسى کدر مى شود و ممکن است فرد آب مروارید یا ((کاتاراکت)) بگیرد. بهترین و مناسب ترین اقدام براى پیشگیرى از آسیب چشمى معاینه متناسب چشم مثلا هر 6 ماه یک بار است و در صورت عیب انکسارى استفاده از عینک ضرورى است. با توجه به نقش دیابت در کاتاراکت باید افراد را از این نظر مورد آزمایش قرار داد.
گوشها و سیستم شنوایى بدن نیز دچار تغییراتى مى شوند. پرده تمپان و اعضاى گوش داخلى سفت و کم تحرک مى شوند و فرد دچار کاهش شنوایى خواهد شد و یا نسبت به سر و صداى زیاد حساسیت نشان مى دهد. در موارد زیادى با استفاده از سمعک کمک فراوانى به این افراد مى شود و از خشم و عصبانیت آنها کاسته خواهد شد.
حس بویایى افراد در سالمندى کاهش پیدا مى کند.
عضله قلب در سنین پیرى شل مى شود و حالت الاستیسیته قلب کاهش یافته و در نتیجه برون ده قلب کم مى شود. پاسخ قلب (ضربانات قلب) نسبت به استرس کم مى شود. دریچه هاى قلب بخصوص آئورت و میترال سفت و اسکلروزه و یا نارسا مى شوند. انعطاف پذیرى عروق نیز کاهش مى یابد.
تغییرات تنفسى
دستگاه تنفس یعنى نسج ریه ها خاصیت الاستیسیته خود را از دست مى دهد و یا خیلى کم مى شود.
فعالیت مژه هاى سلولى کم مى شود. رفلکس دفاعى سرفه کاهش مى یابد و بالاخره ظرفیت کامل ریه ها کم مى شود.
در سیستم گوارش فرد سالمند نیز تغییراتى رخ مى دهد. ترشحات بزاق و دستگاه گوارش و اسید معده کاهش پیدا مى کند. تحرک کولون ((روده بزرگ)) کم شده و جذب کلسیم نیز کم مى شود. با کاهش ترشحات بزاقى و صفراوى و گوارشى هضم و جذب غذا نیز با مشکلاتى مواجه مى شود.
حال ببینیم دستگاه ادرارى دچار چه تغییراتى مى شود؟
مخاط دستگاه ادرارى و تناسلى بخصوص در بین خانمها خشک و آتروفى مى شود و در نتیجه واکنشها و عکس العملهاى مقاربتى ناخوشایند اتفاق مى افتد. در مردان پیر پروستات بزرگ مى شود. کلاف گلومرولى کلیه کاهش پیدا مى کند و جریان خون کلیوى نیز کم مى شود. در افراد پیر دفع مواد زاید از طریق کلیه ها با اختلال بیشترى همراه مى شود.
در سیستم عصبى و روانى, افراد سالمند معمولا در اعمال و حرکات فیزیکى و روانى دچار کندى و کم فعالیتى یا هیپواکتیویتى مى شوند. البته گاهى نیز تحریک پذیر و پرخاشگر مى شوند و نسبت به عکس العمل و حرکات اطرافیان بسیار حساس مى شوند. تمرکز حواس دچار مشکلاتى خواهد شد و اغلب میزان فراموشى افزایش پیدا مى کند. ساعات خواب شبانه افراد پیر کاهش پیدا مى کند که یکى از دلایلش عدم تحرک در طول روز است.
نکته جالب توجه در سنین پیرى و سالمندى تغییراتى است که در سیستم عضلانى و اسکلتى فرد به وقوع مى پیوندد. حجم توده عضلانى و استخوانى سالمندان روز به روز کاهش پیدا مى کند. این موضوع به این مفهوم است که روند تخریب در بدن نسبت به ترمیم و سازندگى در سالمندى از سرعت بیشترى برخوردار است. واضح است که براى جلوگیرى از تحلیل عضلات و استخوانها, افراد سالمند باید از رژیم غذایى مناسبى بهره مند باشند. مواد پروتئینى بخصوص از منابع دریایى و فرآورده هاى شیر, سبزیجات و میوه جات مهمترین عناصر رژیم غذایى افراد پیر را تشکیل مى دهد. استفاده از شیر و سایر فرآورده هاى لبنى تا حدود زیادى قدرت استخوان سازى را بیشتر مى کند و روند تخریب و تحلیل استخوانها را کند و یا جبران مى کند. در سنین پیرى بخصوص در زنان اگر از شیر و ترکیباتش استفاده نشود احتمال شکستگى هاى خود به خودى و یا با ضربه بسیار کوچک در استخوانها وجود دارد. بنابراین مقایسه ظریفى است اگر بگوییم رشد و نمو اولیه انسان در دوران نوزادى و کودکى ارتباط مهم و مستقیمى با مصرف شیر مادر دارد و در قطب دیگر زندگى یعنى پیرى و سالمندى نیز این ارتباط اهمیت بیشترى پیدا مى کند.
دستگاههاى مولد انواع هورمونها و واسطه هاى شیمیایى و عصبى در دوران پیرى و سالمندى دچار تغییرات زیادى مى شوند. در سالمندى یک نوع عدم تحمل به گلوکز (قند خون) پیدا مى شود. مکانیسم سوخت و ساز چربیها با اختلال مواجه مى شود و هورمونهاى جنسى کاهش پیدا مى کند.
و بالاخره در دوران سالمندى میزان کلى آب بدن کاهش پیدا مى کند. وزن انسان کم مى شود و از اندازه قد نیز کاسته مى شود و اغلب قد خمیده شده و آدم دوباره حالت جنینى به خودش مى گیرد. مطمئنا این هم آغاز تولدى دیگر است ...ادامه دارد.
