قشقرق, جزء طبیعى رشد کودک است!
رهنمودهایى براى پدران و مادران

ترجمه: ا.امیردیوانى
منبعAmerican Academy of Pediatrics :

قشقرق(1) یا حمله هاى پرخاشگرى کودک, شیوه اى است که او درماندگى یا خشمش را با گریه, جیغ یا گرپ گرپ بالا و پایین رفتن مى نمایاند. وقتى که بچه شما بدخلقى مى کند, ممکن است سرخورده, درمانده, خشمگین, هراسان یا حتى آشفته شوید. از آن گذشته, امکان دارد به فکر بیفتید که مبادا مرتکب اشتباهى شده اید. احتمال دارد اطمینان حاصل کنید که گرچه قشقرق (اوقات تلخى) جزء طبیعى رشد کودک به حساب مىآید, ولى خوشایند نیست. تقریبا تمام کودکان بین 1 تا 3 سال دچار چنین حالتى هستند. اما در 4 سالگى از این وضع رهایى مى یابند.
((انجمن متخصصان کودکان امریکا)) از طریق اندرزهاى زیر به شما مىآموزند که طى این مرحله دشوار و اغلب گیج کننده چه سان مى توانید به یارى فرزندتان بشتابید.

از چه رو بچه ها بدعنق مى شوند؟

در مدت زمان بسیار کوتاه, کودکان چیزهاى زیادى یاد مى گیرند که امکان دارد بزرگترها آنها را بدیهى بپندارند; همچون:
O چرا نمى توانند همیشه اختیاردار خود باشند؟
O چگونه آرزوهایشان را با سایران در میان گذارند؟
O به چه کسانى مى توانند اطمینان کنند؟
O کى باید بخوابند؟
فراگیرى بعضى چیزها, آسانتر از دیگر چیزها است. یادگیرى درسهاى اجتماعى همانند تسلط بر خلق و خوى, غالبا دشوارترین کار براى بچه ها به شمار مىآید.
خردسالان مشتاق اند که بر همه چیز مسلط شوند. مى خواهند مستقل باشند و مى کوشند بیش از اندازه مهارتها و ایمنى شان, به اقدامى مبادرت ورزند. در ضمن مایلند دست به انتخاب زنند و اغلب به طرز رضایت بخشى به هدف خود نمى رسند و یا از انجام کارها باز داشته مى شوند.
بیشتر اوقات بچه ها بدخلقى مى کنند, زیرا بدین وسیله احساساتشان را بیان مى دارند. ممکن است این ناکامى طبیعى و گاه خشم را به حالات زیر نمایان سازند:
O گریستن و جیغ و داد زدن
O خود را زدن یا سر را به اینجا و آنجا کوبیدن
O نفس در سینه حبس کردن
O شکستن اشیإ
O با دیگران بدرفتارى نمودن
الم شنگه و قشقرق, دریچه هاى اطمینانى هستند که کودک, هنگام افزایش فشار آنها را مى گشاید. شما باید جار و جنجالهاى او را به منزله بخش عادى و لازمه رشدش بپذیرید و بدانید که آنها به راستى پیامد چالشهاى درونى فرزندتان براى رشد و بالندگى است.
گه گاه خردسالان نمى توانند سخنان پدر و مادر خویش و سایر بزرگسالان را کاملا بفهمند و بیشتر اوقات که حرفهاى آنان را خوب ملتفت نمى شوند, آزرده مى گردند.
شاید آنها تمامى واژه هاى ضرورى جهت توصیف احساسات و نیازهایشان را ندانند. همین طور, هنوز یاد نگرفته باشند که مشکلاتشان را به تنهایى حل کنند. بچه ها شکست و نامرادى, رنج و درد, بیم و هراس یا عذاب و ناراحتى خویش را با اوقات تلخى نشان مى دهند.
بیشتر بچه ها در 3 سالگى از احساساتشان سخن مى گویند, بنابراین قشقرق راه انداختن در این سن, کاهش مى یابد. به هر حال, بچه هایى که قادر نیستند احساساتشان را به نحو بسیار رضایت بخشى بر زبان آورند, احتمال دارد کماکان در بدعنقى بسر برند.
گاهى بچه ها بیمارى یا دیگر ناراحتیهاى جسمى دارند که مانع مى شود ایشان آنچه را که در دلشان مى گذرد, بر زبان جارى سازند.
سایر حالتهایى که امکان دارد بچه را ناامید یا غضبناک کرده ـ و احتمالا به بدعنقى اش بیانجامد ـ عبارتند از گرسنگى, خستگى و یا آشفتگى. وانگهى, بچه هاى نگران و بیمار, که خیلى کم استراحت مى کنند یا در محیط خانوادگى بسیار تنش زا زندگى مى کنند, تعداد دفعات بدخلقى شان محتملا بسى فزون تر است.
ضعف جسمى نیز سبب مى شود که کودکان کم سن و سال ناراحت شوند, به ویژه اگر نتوانند:
O راه بروند یا بدوند بىآنکه بیفتند
O از پلکان بالا و پایین بروند
O روى صندلى بنشینند یا برخیزند
O اشیإ یا اسباب بازیهاى بزرگ را در دست گیرند
O چیزى را روى هم سوار کرده جدا کنند

شیوه پیشگیرى از جنجال به پا کردن

شما به عنوان یک پدر و مادر اغلب مى توانید زمان بداخلاقى فرزندتان را پیش بینى کنید. امکان دارد بچه شما دمدمى مزاج تر, نق نقوتر و کژخوتر به نظر آید. گریه و ناله سر دهد. گاهى هیچ عاملى ذهن او را از موضوعى خاص منحرف نساخته و یا راحتش نمى گذارد. سرانجام چه بسا گریه آغاز کند و حتى دست و پا زند, جیغ بکشد, به زمین بیفتد یا نفسش را در سینه حبس کند. نباید تعجب کنید که فرزندتان در حضور شما بدخلقى مى کند چرا که با اخلاقتان آشنایى دارد و حد و حدودتان را مى شناسد در صورتى که ممکن نیست پیش کس دیگرى چنین کند. بسیارى از بچه ها احساسات خویش را نزد دیگران بروز نمى دهند و در حضور غریبه ها بیشتر مواظب رفتار و گفتار خود هستند. موقعى که والدین در کنار آنان به سر برده و یارىشان مى کنند, خویشتن را بیشتر به خطر مى افکنند. به راستى بداخلاقى, نشانه اعتمادى است که فرزندتان به شما دارد.
شما قادر نخواهید بود که از بروز بدعنقى ها جلوگیرى کنید, ولى شاید بتوانید از پیدایش شمارى از آنها به این شرط ممانعت به عمل آورید که اطمینان یابید, بچه بیش از اندازه خسته یا دلواپس نیست. سعى کنید:
O از اوضاع و احوالى که فرزندتان را درمانده مى سازد, بپرهیزید.
O محدودیتهاى معقولانه اى قایل شوید و انتظار نداشته باشید که بچه شما بى عیب و نقص باشد.
O از سیر و سفرهاى طولانى یا دیدار از جاهایى که بچه را از آرامش و بازى باز مى دارد, خوددارى ورزید.
O اگر غذا دیر آماده مى شود, به وى غذاهاى سرپایى (سبک) و سالم بدهید.
O موقعى که بچه خسته نیست, او را به فعالیتهاى سخت و زمان بر وادارید.
بعضى وقتها فرزندتان خواسته اى از شما دارد که شدنى است, ولى در آن لحظه امکان پذیر نیست. بلافاصله جواب ((منفى)) دادن ممکن است وى را آماده کج خلقى کند. وقتى مسإله اى پیش پا افتاده باشد, بچه را به حال خود واگذارید ـ مثل اینکه بخواهد به جاى بعد از صبحانه, قبل از آن لباس بپوشد. چنانچه مدام به او ((نه)) بگویید, این بازداشتن, مفهوم واقعى اش را از دست مى دهد. لختى مکث کنید و بیندیشید که آیا درخواست فرزندتان حقیقتا ناشدنى است و ارزش دارد که موضع تان را مشخص سازید.
احتمال دارد بچه ها از این سبب اوقات تلخى کنند که پیوسته علت ناتوانى در انجام اعمال مورد نظرشان را در نمى یابید. مى توانید بدانان بیاموزید که با عنایت به موارد زیر, همکارى نمایند:
O کمک به آنها در جمع و جور کردن بازیچه هاىشان; بازیهاى توإم با تفریح و تفنن غالبا در این زمینه, چاره سازند.
O نشان دادن جاهایى که مى توانند در آنها بازى کنند نه محلهایى که جاى بازى نیستند.
شیوه هاى دیگرى که به شما در پیشگیرى از خشم و غیظ یارى مى کنند, از این قرارند:
O آوردن دلایل ساده براى اصول و قواعد
O نگهداشتن اشیإ گران و شکننده دور از دسترس اطفال
O مراقبت تمام مدت از کودکان براى حصول اطمینان از اینکه ایمنى آنان در معرض خطر نباشد, مانند زمانى که آنها در آشپزخانه به سر مى برند.
O اگر بچه ها به خاطر کار خاصى نق بزنند یا ناامید شوند, توجهشان را به چیز دیگرى جلب کنید.
در صورتى که پاى سلامتى فرزندتان در بین باشد, باید مشخص سازید که جدى حرف مى زنید و او ناچار از گوش دادن است. چنانچه سرگرم انجام کارى خطرناک مى باشد, وى را از محل دور کنید و یا چیزهاى پرخطر را از دسترسش خارج سازید. بچه ها به تنهایى این رهنمودهاى ارزنده را فورا فرا نمى گیرند. ایشان نیازمند اعمال مشخص و پیگیر پدر و مادر خویش اند تا از ایمنى و تندرستى آگاه گردند.

وقتى کج خلقى رخ مى نماید, چه باید کرد؟

هنگامى که فرزندتان بدعنق مى شود, سعى کنید خونسرد باشید. اگر صدایتان را بلند کنید و خشمگین گردید, وى هم از رفتار شما تقلید مى کند. موقعى که این وضع پیش مىآید, داد کشیدن به سر بچه, ممکن است کار را بدتر کند. بکوشید جوى ایجاد کنید که میزان تنش کلى را کاهش داده و باعث گردد که شما و فرزندتان هر دو احساس آرامش بیشترى کنید.
ضمن اینکه در آرامش به سر مى برید, در پى آن باشید که توجه فرزندتان را به چیزى دیگر چون کار یا اسباب بازى جدید معطوف داشته و به این ترتیب ذهنش را منحرف گردانید. احتمالا شوخیهایى مثل شکلک در آوردن نیز به شما یارى خواهد نمود که در پاره اى موقعیتها, فشارهاى روانى را بکاهید. اگر حواس پرتى یا شوخى و خوشمزگى, خشم کودک را فرو ننشاند, بهترین کار ممکن این است که رفتار مورد نظر را نادیده بگیرید. آنچه که در زیر مىآید, نمونه هایى از قشقرق و اوقات تلخى ملایم است که مى توان و باید از آنها چشم پوشید.
O گریستن و جیغ کشیدن براى جلب توجه
O بروز جزیى خشم نظیر محکم بستن در, بیرون آوردن زبان و یا شکلک در آوردن
O ضربه زدن و لگد انداختن به کف اتاق, دیوار یا در ـ تا بدانجا که چیزى احتمالا آسیب ببیند و یا فرزندتان مصدوم گردد.
به برخى از حمله هاى پرخاشگرى نمى توان بى اعتنایى کرد. در چنین اوضاع خاصى شما باید فرزندتان را از صحنه قشقرق دور کنید و آنقدر پهلویش بمانید تا آرام گیرد. این گونه جنجال به پا کردنها شامل چنین رفتارهایى مى باشند:
O زدن و یا لگد پراندن به والدین یا دیگران
O پرتاب اشیإ
O جیغ, داد و هوار پیاپى
O ابراز خشم و کج خلقى در اماکن عمومى
شما نباید هیچ گاه فرزندتان را به خاطر بدعنقى تنبیه کنید زیرا ممکن است احساسات مربوط به خشم و یإس را در دل نهان دارد که این خود احتمالا حالتى بیمارگونه است. واکنش والدین به بدخلقى هاى فرزندان باید صبورانه, دلسوزانه, محبتآمیز و توإم با قاطعیت باشد. همزمان با رشد کودک, این رفتار رفته رفته به او کمک مى کند تا خویشتن دارى را فرا گیرند و هنگامى که عصبانى یا سرخورده مى شوند, دست از اوقات تلخى بردارند. به یاد داشته باشید که آزمون دستورات و محدودیتهاى پدر و مادران براى فرزندان, امرى عادى است.
براى آنها طبیعى است که از خود دفاع کرده و به والدین شان اعتراض کنند.

با پاداش دادن, تسلیم بچه ها نشوید

والدین نباید به خاطر قشقرق راه نینداختن بچه ها, به آنها اجر و مزد دهند. به محض اینکه تسلیم بداخلاقى بچه ها شوید, دفعه دیگر که بدخلقى به آنان دست مى دهد, اگر به خواسته خود نرسند, خشمگین تر هم مى گردند. چنانچه در برابر آنچه که بچه مى خواهد, سر فرود آورید, شاید فکر کند که بدخلقى, او را به خواسته هایش مى رساند. چنانچه اوقات تلخیها, آرزویى را تحقق نبخشند, در این صورت کمتر احتمال دارد که آنان به این رویه ادامه دهند. خشم و غضب بچه زمانى فزونى مى گیرد که شما وى را با حالتى نزار رها سازید. مهم این است که مهربان و در عین حال ثابت قدم باشید و در طول مدت حملات پرخاشگرى, واکنش یکسانى به او نشان دهید.
گروهى از والدین هر بار که به فرزندان شان جواب ((منفى)) مى دهند, احساس گناه مى کنند. آنها قادرند حالت تردید را در صداى پدر و مادرشان دریابند و زمانى را که اینان مقصر هستند, تشخیص دهند. حتى در سنین دو یا سه سالگى هم مى کوشند که از این موضوع سود جویند. موقعى که والدین پوزش مى خواهند یا پاره اى از قواعد را به اجرا در نمىآورند, براى بچه ها دشوارتر است که پى برند کدام دستورات پایدارند و کدام ناپایدار. به عنوان فردى راهنما, یکى دو قاعده و قانون وضع کنید, ولى در مورد اجراى آنها ثابت قدم باشید. هر بار که فرزندتان قانون شکنى مى کند, با وى به مقابله بپردازید. همچنین اطمینان یابید تمامى بزرگسالانى که از او مراقبت مى نمایند, از همین شیوه و مقررات پیروى مى کنند.

هنگامى که قشقرق به شکل حاد در مىآید

این گونه حالات باید در اواسط چهار سالگى کودک کاهش یافته و از شدت شان کاسته شود. خشم و غضب در هیچ زمانى نباید به سایر بچه ها یا دیگران گزند رساند. در حین اوقات تلخى ها, رفتار او باید به هنجار و سالم به نظر آید. زمانى که طغیان از حد گذشته و یا پى در پى رخ دهد, ممکن است نشانه آغازین مشکلات عاطفى باشد.
چنانچه کودکتان یکى از علایم هشدار دهنده را از خویشتن بروز مى دهد, با متخصص بیماریهاى کودکان رایزنى کنید:
O بدخلقى هایى که بعد از چهار سالگى ادامه مى یابد و یا وخیم تر مى شود.
O لطمه رسانى به خود و یا دیگران در طى بدعنقى
O تخریب یا صدمه رسانى به اشیإ در حین خشم و غضب
پزشک متخصص اطفال باید یقین حاصل کند که اشکالات جسمى یا روان شناختى, عامل کج خلقى نبوده اند. راهنمایى او یاور شماست تا براى رویارویى با اینگونه فورانهاى عصبى بهتر آماده شوید.
در ضمن پیش از تبعیت از اندرزها و رهنمودهاى دوستان یا بستگان خوش نیت, بیندیشید. راهنماییهاى آنها اغلب به تجربیات محدودشان بستگى دارد و ممکن است شامل وضع شما و فرزندتان نگردد.
انجمن پزشکان متخصص اطفال امریکا بر این باور است که همه پدران و مادران باید بدانند که اوقات تلخى جزء به هنجار رشد و نمو کودک است. بچه هایى که دچار چنین حالاتى هستند ((بد و ناقلا)) نیستند. اینان به هدایت و آگاهى والدینشان نیازمندند. رفع حمله هاى پرخاشگرى شاید آسان نباشد, لیکن چنانچه به نحو صحیحى از پس آنها برآیید, تا ابد نمانده و دیرى نخواهند پایید.
اطلاعات مندرج در این نشریه نباید به عنوان جایگزین مراقبتهاى پزشکى و رهنمودهاى متخصص بیماریهاى اطفال به کار روند. امکان دارد روشهاى درمانى داراى اشکال متفاوتى باشند که احتمالا پزشک کودکان بر حسب حقایق و شرایط اختصاصى توصیه مى کند:
1ـ قشقرقTantrum) ): ابراز خشم مهار نشده و پرخروش کودک, که با جیغ و داد, گریه کردن, روى زمین غلتیدن و مشت و لگد کوفتن پس از مواجه شدن با ناکامى تظاهر مى کند.