آثار و عوارض کمبود ویتامینهاى گروهB ((ب))

دکتر حسین برهانى

ویتامینهاى گروه ((ب)) در منابع غذایى به صورتى مرتبط با هم وجود دارند و از نظر تإثیرات فیزیولوژیک در بدن به خصوص در رابطه با سوخت و ساز و متابولیسم بدن نیز این وابستگى و ارتباط چشمگیر است. بنابراین تقریبا هیچ وقت نمى توان گفت که بدن با کمبود تنها یک نوع از این گروه ویتامین مواجه است. به عبارت دیگر کمبود یکى از ویتامینهاى گروه ((ب)) مى تواند در اعمال سایر ویتامینهاى این گروه اشکال ایجاد کند. بنابراین بهم پیوستگى این گروه از ویتامینها قابل توجه است. کمبود یکى از ویتامینهاى ((ب)) باعث نارسایى در اعمال فیزیولوژیک و متابولیکى سایر اعضاى گروه خواهد شد. البته در شرایطى ممکن است کمبود یکى از انواع ویتامینهاى ((ب)) شدیدتر باشد و علایم بالینى ناشى از این کمبود بیشتر جلب توجه کند اما نباید تصور کرد که فقط با تجویز آن ویتامین خاص مشکل حل مى شود و ناراحتى به طور کامل مرتفع مى شود و معمولا توصیه مى شود که درمان کامل شامل تجویز مجموعه ویتامینهاى گروه ((ب)) مى باشد.
بیمارى برى برىBeri beri) ) تب زیاد, مصرف زیاد مواد قندى و هیدروکربونها الکلسیم و پرکارى شدید تیروئید و تیروتوکسیکوز ممکن است نیاز بدن به ویتامینB1 را افزایش دهند و به بیان دیگر باعث کمبود ویتامینB1 در بدن مى شوند. کمبود ویتامینB1 , باعث بروز علایم و شکایاتى مى شود. این علایم گاهى مبهم هستند. کمبود B1 سبب بى اشتهایى, حالت کم حسى و پارستزى شبیه حالتى مثل راه رفتن مورچه روى پوست و احساس گز گز و به قول بیماران سوزن سوزن شدن بدن, کرامپها و انقباضات عضلانى, درد و ناراحتى در عضلات ساق پا که بیشتر به صورت کرامپ است, اتفاق مى افتد. کمبود ویتامینB1 منجر به عکس العمل شدید رفلکس زانو و قوزک پا مى شوند و بعد از گذشت زمان به مرور به کاهش عکس العمل رفلکس زانو و آشیل مى شود. کمبود ویتامینB1 با تظاهرات شدید و گاه دیررس بیمارى برى برىBeri beri) ) همراه مى شود. این علایم شامل بى اشتهایى, پلى نوریت (التهاب چندین عصب), ترشحات مایع در فضاهاى بالقوه و جنبى در اطراف ریه ها, قلب و شکم, ادم یا خیز و ورم در زیر پوست به دلیل نشت مایع و تجمع آن در زیر جلد, فلج عضلانى به خصوص در اندامها مى باشد. به دلیل تجمع مایع در اطراف قلب علایم نارسایى قلب به مرور ایجاد مى شود و این عوارض شامل تاکیکاردى یا افزایش ضربان قلب, تنگى نفس, ادم (ورم), بالا رفتن فشار خون وریدى, نارسایى در گردش خون مى باشد. وجود این علایم دلیل بر کمبود تدریجى و زیاد ویتامینB1 است. ویتامینB1 را تیامین هم مى نامند.

منابع غذایى تیامینB1) ) چیست؟

منابع طبیعى و غذایى ویتامینB1 شامل جگر, گوشت, قلوه و دانه هاى کامل غلات است و پختن این مواد با آب یا بخار مقدار ویتامین را کاهش مى دهد. ولى کمبودB1 یا هیپوویتامینوزB1 ناشى از کاهش ورود آن به بدن است که غالبا به دلیل عدم استفاده از منابع طبیعى آن به علت نوع ذائقه و سلیقه غذایى و یا به دلیل دستکارى مواد غذایى یا پختن زیاد آن مى باشد.

درمان برى برى؟ کمبود ویتامینB1؟

به دلیل عوارض و آثار نامطلوب و خطرناک کمبود ویتامینB1 براى پیشگیرى از بروز علایم شدید بیمارى اقدام درمانى ضرورى است. استفاده از کلریدرات تیامین و ویتامینB1 به میزان 50 ـ 20 میلى گرم روزانه از طریق خوراکى یا عضلانى است. در مواقع ضرورى از نوع تزریقى در دوزهاى منقسم و به مدت 2 هفته استفاده مى شود و سپس این مقدار را به روزى 10 میلى گرم خوراکى ادامه مى دهند. در صورت کمبود ویتامینB1 , عکس العمل بیمار و کاهش علایم پس از 48 ـ 24 ساعت بهترین معیار تشخیص مى باشد.

آثار و عوارض کمبود ویتامینB2 ((ریبوفلاوین))

علاوه بر عللى که باعث کمبود ویتامینB1 مى شوند, مصرف کم لبنیات و شیر نیز از علل مهم کمبودB2 مى باشد. زنانى که از قرصهاى ضد باردارى استفاده مى کنند ممکن است که به کمبود ویتامینB2 یا ریبوفلاوین مبتلا شوند. علایم و تظاهرات اولیه در اثر کمبود ویتامینB2 شامل رنگ پریدگى دهان, ترکهاى سطحى در گوشه لبها, ورم ملتحمه و ترس از نور ((فتوفوبیا)), کاهش نیروى جسمى, ناراحتى عمومى, ضعف بدن و لاغرى مى باشد. علایم دیگر به صورت دیررس تظاهر پیدا مى کنند. این علایم مشتمل بر شکاف گوشه دهان, ترک خوردن دهانه سوراخهاى بینى, زبان جگرىرنگ براق, ادم یا ورم متوسط در اندامها, کم خونى, دیسفاژى یا سختى بلع, قرنیه پرعروق توإم با قرمزى اطرافش مى باشد. همچنین التهاب پوست یا درماتیت سبورئیک هم ناشى از کمبود ویتامینB2 وجود دارد.

ویتامینهاى گروهB و بیمارى پلاگر

درمان کمبود ویتامینB2 بستگى به شدت علایم دارد ولى به هر صورت براى محو علایم بیمارى به خصوص زخم و شقاقهاى متعدد گوشه لب و بینى لازم است از ریبوفلاوین به مقدار روزانه 50 ـ 40 میلى گرم نوع تزریقى یا خوراکى استفاده شود. در صورتى که تشخیص صحیح باشد به طور معجزهآسایى علایم برطرف مى شوند. همچنین مى توان از قرصهاى خشک مخمر جو به مقدار 30 گرم سه بار در روز استفاده کرد.

نیاسین و بیمارى پلاگر

نیاسین هم مثل سایر ویتامینهاى گروهB در جگر, مخمر, گوشت, غلات کامل و بادام زمینى به مقدار قابل توجهى موجود است. علاوه بر این نیاسین یا اسید نیکوتینیک از ترتیتوفان موجود در بدن هم ساخته مى شود. عواملى که باعث کمبود نیاسین و نیاسینامید مى شود مثل سایر ویتامینهاى گروهB است و عمدتا در اثر فقر غذایى ایجاد مى شود که منجر به بیمارى پلاگر مى شود. همچنین کمبود تریپتوفان در بدن و مواد غذایى هم در ایجاد این بیمارى نقش دارد. علایم اولیه و خفیف بیمارى پلاگر به صورت یک سرى علایم مبهم اما متعدد مانند قرمزى و زبرى یا خشونت پوست, برجستگى و هیپرترونى پاپى هاى و قرمزى زبان مى باشد. در مراحل و موارد شدید پلاگر علایمى چون اسهال, اتساع شکم, قرمزى مخملى رنگ زبان همراه به تحلیل رفتن آترونى پاپى هاى زبان, استوماتیت, افسردگى, فراموشى و سختى عضلانى ایجاد مى شود. در پلاگر شدید و پیشرفته سطح پوست خشن و ناهموار مى شود. به خصوص در مناطقى که در معرض نور خورشید قرار دارند. در مناطقى که عمدتا از ذرت استفاده مى کنند, نیاسین به صورت اتصال یافته است و قابل جذب نیست و به همین دلیل سندرم غیر منتظره کمبود نیاسین در مردم بومى ایجاد مى شود. تجویز طولانى مدت داروهایى مثل ایزونیازید و 6 مرکاپتوپورین نیز منجر به کمبود نیاسین مى شوند. واژه پلاگر به طور تحت اللفظى به معنى ((پوست خشن)) است. درمان پلاگر و کمبود نیاسین با تجویز سیکوتیناسید یا نیاسینامید به مقدار 500 ـ 50 میلى گرم در روز از راه دهان و یا تزریقى است. نیاسین یا اسیدنیکوتینیک به دلیل خاصیت عروقى و سقوط شدید فشار خون کمتر مصرف مى شود.

کمبودB6 یا پیریدوکسین

کمبود اولیه این ویتامین که با علایم بالینى واضح همراه باشد در انسان به ندرت دیده مى شود. ویتامینB6 تقریبا در تمام غذاها موجود است ولى ممکن است در جریان آماده سازى غذا, این ویتامین تخریب شود و فرد دچار کمبود پیریدوکسین شود. مثلا در سالهاى گذشته شیرخوارانى که با ترکیبات شیر خشک ناقص تغذیه مى شدند دچار کمبود ویتامینB6 مى شدند. داروهایى نظیر ایزونیازید, استروژنها و پنى سیلامین باعث کمبود ویتامینB6 مى شوند. بنابراین در صورت مصرف این داروها بایستى از ویتامینB6 هم استفاده شود.