دلایل پیشگیرى بعضى از والدین از بازیهاى کودکان چیست؟

محمدرضا مطهرى

والدین باید نسبت به فواید و اثرات مثبت و سازنده بازى و اسباب بازىها آگاهیهاى لازم را کسب نمایند. متسفانه به دلیل دیدگاه سنتى نسبت به تعلیم و تربیت کودکان فاصله زیادى از دیدگاههاى علماى جدید تعلیم و تربیت و روانشناسى دارند, و به جرت مى توان گفت حتى از دیدگاه دین مبین اسلام و سیره ائمه اطهار(ع) نسبت به بازى کودکان نیز مطلع نیستند.
بازى براى کودک یک امر طبیعى است و مانند تنفس براى حیات, شادابى و طراوت کودک ضرورت دارد. اسباب بازى مناسب زمینه تحقق و غنا بخشیدن به بازى کودک را فراهم مىآورد.
بازى با گل, خاک, شن و آب مورد علاقه کودکان و جزء بهترین, سازنده ترین, لذتبخش ترین و ارزانترین اسباب بازىها محسوب مى شوند. ولى با کمال تسف باید گفت اکثر والدین, کودکان پاک طینت و آشناى به طبیعت و سرشت خویش را از بازى با چنین اسباب بازىهایى محروم و ناکام مى کنند.
روزى پیامبر گرامى اسلام حضرت محمد(ص) بر کودکانى عبور کرد که مشغول خاک بازى بودند. بعضى از اصحاب, آنان را از بازى نهى کردند, پیامبر گرامى(ص) فرمودند: بگذارید بازى کنند. خاک چراگاه کودکان است.(1)
دلایل متعددى براى پیشگیرى والدین از بازیهاى کودکان وجود دارد که مهمترین علل آن به شرح زیر است:
عدم اطلاع و آگاهى والدین از اثرات مثبت و سازنده بازى, در پیشگیرى و حل مشکلات روحى و روانى کودکان
کثیف شدن لباس کودکان: کودک نیاز شدیدى به جست و خیز و تحرک دارد, و هر چیزى که مانع تحرک و آزادى کودک شود براى رشد, سلامت و شادابى او مضر است. بازى به عنوان رفتارى پویا, فعال و سازنده براى کودک به منزله تنفس براى انسان است. اگر به کودکى بگوییم بازى نکن, ندو یعنى بمیر و نفس نکش. لذا بر والدین است که بستر و فضاى مساعدى براى بازى و تحرک او فراهم نمایند.
مثالى که ارائه شد, گویاى این واقعیت است که بعضى والدین به خاطر کثیف شدن لباس, کودک را از نیاز اساسى و ضرورى بازى محروم مى کنند.
شیرین امروز خیلى آراسته شده است, لباس, پالتو و کفشهاى نو بر تن دارد. او خوشحال است, چون اکثر نگاههاى دختران همسال خود را متوجه خود مى بیند. دخترک به یاد سفارشهاى مادر است که او را از کثیف کردن لباس تازه اش بر حذر داشته است, ولى وجود سایر کودکان که در مجاورت او مشغول بازى هستند او را وسوسه مى کند.
ـ مادر, مى شود بروم با آنها بازى کنم؟
ـ چه مى گویى مى خواهى لباست را کثیف کنى؟
دخترک ساکت مى شود و این بار سنگریزه هاى کوچک را از زمین برداشته به بازى مشغول مى شود ولى مادر:
سنگها را بریز زمین, مگر نمى بینى خاکى هستند و دستها و لباست کثیفت مى شود.
شیرین غمگین مى شود و فکر مى کند تقصیر لباس تازه اش است و با تنفر به آن نگاه مى کند. خم مى شود تا بر روى شن خطوط ترسیم کند, ولى باز هم مادر:
ـ باز هم شروع کردى؟ بلند شو, لباست کثیف شد!
کودک در مى یابد که به خاطر لباس نو, نباید بازى کند, لذا بهتر است به خانه برگردد. در راه بازگشت به خانه, او دیگر متوجه نگاههاى تحسینآمیز همسالان خود نبود. او در آرزوى لباس کهنه خود بود تا بتواند خیلى راحت با شن, خاک, سنگ و توپ به بازى مشغول شود.(2)
انتخاب پوشاک نباید باعث شود تا بچه ها احساس کنند زندانى لباس هستند و چون لباس گران قیمت و جدیدى پوشیده اند بنابراین حق بازى کردن ندارند. در این مواقع بهتر است لباس گران قیمت براى آنها نخرید. لباس کودک باید سبک, راحت و گرم باشد و مانع جست و خیز او نشود.
بچه هاى طبیعى (سالم و راحت) هیچ گونه علاقه خاص مادرزادى نسبت به پوشاک ندارند. آنها ممکن است کت یا بلوزشان را در محلى رها کنند که یادشان نیاید آن محل کجا بوده است. ولى اگر پدر و مادرها نسبت به لباس پوشیدن وسواس داشته باشند آن را به فرزندانشان هم منتقل مى کنند.
این نوع کودکان آنهایى هستند که از ترس کثیف یا پاره شدن شلوارشان از بازى با دیگران و یا بالا رفتن از درخت خوددارى مى کنند. به نظر مى رسد بازى و خوشحالى کودک بیش از لباس اهمیت دارد و انتقادات دیگران از لباسهاى کثیف کودک نیز از بازى و لذتى که از آن برده است, کم ارزش تر مى باشد.
به خاطر اظهار نظر همسایه ها و دیگران: بعضى از والدین از بازى کردن کودک با خاک و گل, شن و آب جلوگیرى مى کنند, بیشتر به این دلیل است که با خود مى گویند اگر همسایه ها و آشنایان فرزندشان را با لباس کثیف ببینند چه خواهند گفت؟ آیا آنها را مورد انتقاد قرار نخواهند داد؟ در این مواقع ترس از چیزى که دیگران خواهند گفت سبب مى شود تا والدین از بازى کردن کودک و لذت و خوشحالى که از آن نصیبش مى شود جلوگیرى کنند.
آ.اس.نیل مى گوید: ((من شخصا ترجیح مى دهم کودکى را ببینم که پس از بازى کردن لباسهایش پر از گرد و خاک شده است, ولى خوشحال و خندان به نظر مى رسد, در حالى که بسیارى از والدین ترجیح مى دهند براى کثیف نشدن لباسهاى فرزندشان او را در گوشه اى ساکت و آرام بنشانند و مانع بازى کردن او شوند.))(3)
متسفانه این گونه والدین دچار از خود بیگانگى شده و از خود واقعى خویش فاصله گرفته اند, با توجه به اینکه مطلع هستند و مى دانند که کودک باید بچگى کند و لازمه رشد و سلامت کودک همین بازیهاى کودکانه است, ولى به قدرى دهن بین شده و به نظر دیگران در زندگى و تربیت اهمیت مى دهند که حاضرند امیال و خواسته هاى طبیعى فرزندشان را قربانى اظهار نظر دیگران نمایند.

برداشت نادرست والدین از کثافت کارى:

در رابطه با بازى کودکان دیدگاهها و شیوه هاى برخورد والدین یکسان نیست. مثلا وقتى کودکى با شور و اشتیاق خاصى آب را لگدمالى مى کند و آب به اطراف پاشیده مى شود, بعضى از والدین با سر و صدا و عصبانیت از کار کودک جلوگیرى نموده و به او مى گویند چرا کثافت کارى مى کنى تو را دوست ندارم, رفتارت غیر قابل تحمل است و . .. این گونه والدین دوست دارند که فرزندانشان همیشه تمیز و مرتب مثل برف بدرخشند و همیشه اطو کشیده و منظم شده باشند و همانند بزرگسالان رفتار نمایند.
آنان دنیاى کودک را درک نکرده و روح و روان او را آزرده خاطر مى کنند, این گونه والدین رفتارهاى دوران کودکى خویش را فراموش کرده اند. باید پذیرفت که کودک, کودک است با تمام ویژگیها و نیازهاى دوران کودکى, لذا اگر کودک کثافت کارى مى کند دلیلى بر عصبانیت و ناراحتى وجود ندارد, چون با شستن, کودک و لباسهایش تمیز مى شود, ولى روح و روان آسیب دیده به راحتى قابل درمان نیست. عده دیگرى از والدین این گونه رفتارهاى کودک را طبیعى تلقى نموده و جزء خصوصیات و ویژگیهاى دوران کودکى دانسته و با صبر و حوصله رفتارهاى کودک را پذیرا هستند.
آنها تا حدود زیادى به کودک اجازه مى دهند که خیلى از چیزها را شخصا آزمایش و تجربه کند, مثلا به کودک اجازه مى دهند که آب بازى کند, روزنامه ها را با قیچى ببرد و یا همراه با آب یک آش با روزنامه درست کند, به او اجازه مى دهند که با یک لیوان آب و یک سینى و نى حباب بازى کند یا لباسهاى عروسک و خرسش را بشوید, البته براى بازى او محدودیتهایى نیز قایل هستند, این بازیها را کودک فقط در آشپزخانه یا در حمام خانه و در تابستانها روى بالکن مجاز است که انجام بدهد و موقع حباب بازى روى سینى و روى پارچه مخصوص مجاز است که بازى کند. در واقع این گونه والدین از نیازها و تمایلات کودک تا حدود زیادى آگاه بوده و متناسب با سطح درک و فهم کودک رفتار مى کنند. اگر کارى را به کودک مى گویند انجام نده, در عوض کار دیگرى را مى گویند انجام بده و زمینه فعالیت دیگرى را براى کودک فراهم مى کنند. مثلا اگر کودک کرم صورت را بر روى آینه مى مالد و لوله خمیردندان را له کرده و با آن بازى مى کند والدین آگاه آنها را از دست کودک گرفته و در عوض به او اجازه مى دهند که براى درست کردن خمیر کیک به او کمک کند. آنها مى دانند که کودک نیاز به چنین کارهایى دارد لذا فعالیتهاى جایگزینى را براى کودک در نظر مى گیرید.
با والدینى که در دوران کودکى بد رفتار شده متسفانه بعضى از آنان نیز با فرزندانشان همان گونه رفتار مى نمایند. و بعضى از گفته هاى والدین آنها جزء باورهایشان شده است (مثلا گل بازى نکن, آب بازى بد است و ...)
اشتغال والدین (زن و مرد) وقتى هر دو نفر کارمند باشند به دلیل خستگى حال و حوصله و فرصت کمترى دارند, و به همین خاطر بازى با اسباب بازىهایى مثل لگوها, پازلها, ... را ترجیح مى دهند به گل, شن و آب بازى
از جمله علل دیگر مى توان به موارد زیر اشاره کرد:
فاصله سنى والدین با کودکان, مشکل اقتصادى, کمبود فضاى مکفى (منازل آپارتمانى و استیجارى) کم سوادى یا بى سوادى والدین, اختلافات خانوادگى, تنبلى و ...

پى نوشتها:

1ـ مجمع الزوائد, ج8, ص159.
2ـ استروسکایال.ق, تثیر تعلیم و تربیت در شخصیت کودک, ص160.
3ـ نیل.اس, کودکانى آزاد و مستقل تربیت کنیم, ص61 و 59.