کودکان باید چه بخورند, چه نخورند؟
Parents,Feb,2001

ترجمه: ا.امیردیوانى

بى تردید شما مى خواهید کودکانتان مواد غذایى مناسب بخورند, اما آیا مى دانید که شیوه تغذیه شما, ممکن است تندرستى آنان را به خطر اندازد؟

اشاره:

پسر دو ساله ام, همچون بیشتر بچه هاى کوچک, بدغذا بود. وى امکان داشت گاهى به مواد غذایى و خوراکهاى بزرگسالان مانند سوسیس, پیتزا, رشته یا نان حلقوى روى آورد, ولى به خوردن شیر و سبزى چندان علاقه مند نبود. چون سنین رشد را سپرى مى ساخت, من نگران بودم که مبادا مواد مغذى به بدنش نرسند, از همین رو شروع به شمردن لقمه هایش کردم! لیکن روزى پزشک معالج ضمن معاینه فرزندم, مرا مطمئن ساخت که این گونه مراقبت افراطى, بیهوده است و در واقع, نگرانى از تغذیه بچه ام احتمالا وى را از برگزیدن شیوه مستقل غذا خوردن باز مى دارد. بنابراین با عنایت به اندرزهاى پزشک, رویه ام را در این مورد متعادل ساختم. نمى خواستم کودکم به اجبار من غذا بخورد و از لحاظ تغذیه دچار اشکال شود و یا زمان سیرى و گرسنگى اش را تشخیص ندهد. وانگهى, دریافتم که مانند بسیارى از پدران و مادران بى جهت باطنا دلواپسم. در زیر ده راهنمایى متداول راجع به تغذیه کودکان و حقایقى را که در قفاى آنها نهفته اند, آورده ایم.

1ـ خوردن گوشت قرمز براى کودکان ضرورى است تا دچار کم خونى نشوند.

واقعیت این است که کمبود آهن, خطر بزرگى است که هر کودک کم سن و سال را تهدید مى کند. به قرار اطلاعات واصله از ((مرکز پیشگیرى و مهار بیماریها)) واقع در آتلانتا[ ایالات متحده], 9 درصد از کودکان 1 تا 2 ساله به کمبود آهن مبتلا هستند. این ارقام در مورد کودکان 6 تا 11 ساله, 3 درصد و در باره بچه هاى 6 تا 11 ساله, 2 درصد مى باشد. یقینا نوپایان مى توانند از غذاى روزانه خود, آهن کافى به دست آورند. بىآنکه گوشت قرمز بخورند ـ که این خود مایه دلخوشى است, چرا که بسیارى از آنان طبعا گیاه خوارند و امکان دارد جویدن گوشت برایشان دشوار باشد.
هرچند آهن موجود در گوشت قرمز به سادگى جذب مى شود, ولى کودک خردسال شما مى تواند مواد معدنى مورد نیازش را از طریق مصرف غلات آماده و نان پخته شده, میوه هاى خشک نظیر کشمش, اسفناج, ملاس, لوبیا, عدس, تخم مرغ, برخى ماهیها و گوشت تیره ماکیان تإمین کند.
بچه هاى کمتر از 10 سال, باید هر روز دست کم 10 میلى گرم آهن مصرف کنند. اگر باز دلهره دارید که کودکتان همچنان از دستیابى به آهن کافى محروم است, با متخصص بیماریهاى اطفال رایزنى کنید تا در صورت نیاز قرصهاى مکمل حاوى چند نوع ویتامین برایش تجویز کند.

2ـ کودکى که از خوردن انواع سبزیها رویگردان است, ویتامینها و مواد معدنى اصلى را از دست مى دهد.

واقعیت این است که بسیارى از کودکان از مصرف سبزیها پرهیز مى کنند با این حال رشدشان روند رضایت بخشى دارد. شاید یک دلیلش این است که آنان با علاقه پیدا کردن به میوه هاى شیرین که ممکن است جایگزین مناسبى براى سبزیها باشد, این کمبود را جبران مى کنند. کودکان رفته رفته به ارزش سبزیهایى همانند کلم بروکلى یا اسفناج پى برده (یا لااقل آنها را تحمل مى کنند!) میوه ها از نظر ویتامینها و الیاف گیاهى (فیبر) با سبزیها سنجش پذیرند. لذا مصرف روزانه پنج وعده سبزى یا میوه بسنده است.
چنانچه به طور مثال کودکتان تمایلى به خوردن هویج ندارد, آلو یا طالبى به او بدهید تا جبران ویتامین ((آ)) و ((کاروتنوئید)) مورد نیازش بشود. توت فرنگى و پرتقال جایگزین مناسبى براى اسفناج, جهت تإمین اسید فولیک ضرورى بدن, مى باشند. موز که منبع غنى پتاسیم است, مى تواند جایگزین سیب زمینى باشد و مرکبات را مى شود به جاى کلم بروکلى مصرف کرد تا احتیاجات بدن به ویتامین ((ث)) مرتفع گردد. ولى حتى اگر کودکتان به طور عادى از سبزى استفاده نمى کند, ضرورى است که گه گاه آن را در برنامه غذایى او بگنجانید تا اندک اندک به خوردن آن خو بگیرد. سبزیها نه فقط حاوى ویتامینها و مواد معدنى مهم هستند, بلکه داراى مواد گیاهى صحت بخش مى باشند. سرانجام کودک پذیراى آنها خواهد شد.

3ـ مصرف فرآورده هاى شیرى, سرماخوردگى بچه را بدتر مى کند.

واقعیت این است که استفاده از فرآورده هاى لبنى سبب فزونى ترشحات مخاط نمى گردد و ویروس سرماخوردگى علت عمده این ترشحات در بینى و گلو مى باشد. فرآورده هاى شیرى تنها انتهاى گلو را مى پوشانند و موجب احساس تحریک مى شوند. شما مى توانید موقع سرماخوردگى کودکتان, به دادن لبنیات به وى ادامه دهید. چنانچه به نوشیدن شیر تمایل ندارد, دلواپس نشوید. فقط به او آب, آب میوه و یا سوپ مرغ بدهید تا حالش بهتر شود. و لو اگر کودک اشتهایى به غذا خوردن ندارد, جهت پیشگیرى از کاهش آب بدن و ادامه ترشحات مخاط بینى از مجراهاى مربوطه, به اندازه کافى به وى مایعات بخورانید.

4ـ به منظور جلوگیرى از فربهى, باید مصرف چربى را از سنین پایین محدود کرد.

واقعیت این است که نوزادان و کودکان تا دو سالگى احتیاج دارند که 40 درصد کالرى مصرف روزانه شان از راه چربى فراهم شود, چون مغز و بدن آنان در حال رشد سریع است. مغز رو به رشد به اسیدهاى چرب و دیگر مشتقات چربى نیازمند است. از همین رو, بیشتر کارشناسان, آشامیدن شیر کامل را به جاى شیر بى چربى براى کودکان کمتر از دو سال توصیه مى کنند. با این وجود, بچه هاى بزرگتر نیز در برنامه غذایى روزانه شان به اسیدهاى چرب به منظور داشتن پوستى سالم, رشد کافى, تولید هورمونهاى جنسى و جذب ویتامینها احتیاج دارند. ولى پس از دو سالگى, تإمین 30 درصد از کالرى ضرورى بدن از طریق چربیها بسنده است.
همین طور چربى موجود در غذا به سیر شدن بچه ها کمک مى کند. پس چنانچه مقدار چربى در خوراک کودکتان را به مقدار زیاد محدود نمایید, این احتمال هست که وى جهت جبران چربى مورد نیازش, پرخورى کند, بهتر این است که مصرف درست چهار گروه غذایى را به کودکتان بیاموزید.

5ـ مواد قندى, کودکان را بیش فعال (فزونکار) مى سازد.

واقعیت این است که بر پایه بررسیها و پژوهشها, چنین امرى صحت ندارد. به راستى فزونى مواد قندى در غذاى روزانه جانوران آزمایشگاهى, از میزان فعالیتشان کاسته است. لیکن خاستگاه این اندیشه کجاست؟ ممکن است یک علت آن, این باشد که پدر و مادر وقتى مشاهده کنند که کودکشان در پى مصرف مواد قندى همچون شکلات و نوشابه کافئین دار, فعال تر شده, خیال کنند که قند موجود در چنین موادى عامل این امر گشته, در صورتى که کافئین قرار گرفته در مواد یاد شده امکان دارد سبب این عمل گردد.

6ـ باید مواظب غذاى کودک بود, چون شمار زیادى از بچه ها به اغذیه گوناگون حساسیت دارند.

واقعیت این است که حساسیت غذایى آن گونه که مردم تصور مى کنند, متداول نیست. حدودا از هر سه پدر و مادر, یکى از ایشان فکر مى کند که فرزندش به پاره اى غذاها حساسیت دارد, لکن تنها 6 تا 8 درصد از کودکان به این مشکل دچارند.
حساسیت غذایى موقعى پدید مىآید که دستگاه ایمنى بدن به برخى غذاهاى بى ضرر هجوم برده و به بروز حساسیتهایى همچون کهیر, اگزما, استفراغ و اسهال یا در موارد حاد به آنافیلاکسیس مى انجامد و هرچند پدران و مادران تعداد زیادى از خوردنیها را عامل حساسیت مى دانند, لیکن حقیقت این است که شیر, تخم مرغ, بادام زمینى, مغزهاى درختى (مثل بادام هندى و گردو), گندم, سویا, ماهى و جانور صدف دار حساسیت زا هستند. اگر گمان مى کنید که کودکتان حساسیت غذایى دارد, پیرامون مواد زیانآور با متخصص اطفال رایزنى کنید تا دستور آزمایش دهد و یا به پزشک متخصص معرفى نماید.

7ـ براى برخوردارى از استخوان محکم, نوشیدن شیر لازم است.

واقعیت این است که شیر یکى از منابع کلسیم شمرده مى شود. ولى چنانچه کودکتان میل به خوردن شیر ندارد, باز هم مى تواند مقادیر کافى از مواد استخوان ساز را از سایر مواد غذایى به دست آورد. آنها شامل ماست, پنیر, شیر سویاى غنى شده از کلسیم, گل کلم ایتالیایى (بروکلى), پنیر سویا (توفو), سبزیهاى پربرگ تیره رنگ, کلسیم غنى شده و آب پرتقال صد در صد خالص مى باشند. آنچه که از اهمیت بسزایى برخوردار مى باشد, این است که کودکتان کلسیم مورد نیاز روزانه اش را حاصل کند. این مقدار روزى 500 میلى گرم براى کودکان 1 تا 3 ساله, 3800 میلى گرم خالص 4 تا 8 ساله و 1300 گرم مخصوص کودکان 9 سال به بالا مى باشد.

8ـ وقتى کودک تب دارد, بهتر است به او غذا نخورانید.

واقعیت این است که پزشکان معتقدند هیچ گاه نباید کودک را به علت بیمارى, گرسنه نگه داشت. کودک شما براى مبارزه با هر نوع عفونتى, به همه مواد مغذى و مایعات احتیاج دارد. ولى در صورتى که از خوردن غذاى کامل, روى برمى گرداند, تشویش به خود راه ندهید. بگذارید کودک با توجه به اشتهاى خویش هرچه که مایل است, بخورد. مهم این است که جهت جلوگیرى از کاهش آب بدن, مقادیر فراوانى مایعات ـ ترجیحا کربوهیدرات ـ بدهید که شامل مایعاتى نظیر پدیالیت براى کودکان خردسال تر و آب میوه یا آب گازدار (سودا) ویژه بچه هاى بزرگتر است که به منظور جلوگیرى از کم شدن آب بدن کودکان به محض بهبودى, کالرى مورد نیازشان را تقریبا فورى جبران مى کنند.

9ـ بهترین طرز رفع تشنگى, نوشیدن آب میوه است.

واقعیت این است که گرچه آشامیدن آب میوه کاملا خالص قطعا مقوىتر از نوشابه معمولى است, ولى نباید تنها نوشابه اى باشد که به هنگام تشنگى در دسترس اطفال است. نوشیدن آب میوه باید به قدر احتیاج باشد نه بیشتر. از سوى دیگر این امر سبب تقلیل اشتهاى کودک شده و احتمالا جایگزین شیر در نوشیدنیهاى روزانه او گردد. از همه مهمتر, مصرف زیاده از حد آب میوه, به علت برخوردارى از مواد قندى فراوان, ممکن است به فساد دندانها یا ناراحتى معده در نوزادان منتهى گردد. کارشناسان تغذیه غالبا استفاده از آب میوه را براى کودکان کمتر از دو سال 4 تا 6 اونس,(1) و جهت کودکان بزرگتر تقریبا 12 اونس در روز تجویز مى کنند. آب میوه را گه گاه به عنوان مایه لذت نه فرونشاننده تشنگى به کودک بدهید. آب بهترین نوشیدنى به هنگام تشنگى است.

10ـ نان سفید, مواد مغذى ندارد.

واقعیت این است که نان گندم کامل (سبوس دار) همچنان بهترین انتخاب مى باشد. این نوع نان به علت داشتن الیاف گیاهى (فیبر) زیاد از یبوست جلوگیرى کرده و مانع امراض قلبى, پرفشارى خون و بیمارى قند مى گردد. ولى این به آن معنى نیست که نان سفید فاقد هر گونه ماده مغذى است. این نوع نان هم داراى آهن, ویتامین ((ب)), نیاسین,(2) اسید فولیک,(3) تیامین(4) و ریبوفلاوین(5) است. پس اگر کودکتان از خوردن چنین نانى روى مى گرداند, چاره اى ندارید جز اینکه به وى نان سفید بخورانید. این نوع نان هم قادر است الیاف گیاهى را مثلا با مصرف یک میوه اضافى جبران کند.

پى نوشتها:

1ـ اونسOunce) ): واحد وزن برابر با 28/35 گرم.
2ـ نیاسین Niacin) ).
3ـ اسید فولیکFolic Acid) ).
4ـ تیامینThiaimin) ).
5ـ ریبوفلاوینRiboflavin) ).