در جستجوى آرامش و نشاط

دکتر حسین برهانى‏

از بدو تولد، دو جنبه مهم شخصیت شروع به شکل‏گیرى مى‏کند. جنبه اول، کودک شخصیت است که به نوع احساس کودک از محیط اطراف وابسته است و بدیهى است پاسخ‏هایى که عوامل محیط از جمله پدر و مادر به نیازهاى اولیه کودک مى‏دهند نیز بر این احساس تأثیر مى‏گذارد. ویژگى‏هاى «کودک» شخصیت، اغلب شامل عصبانیت، لجبازى، پرخاشگرى، اضطراب و یأس، احساس ناتوانى و ضعف، کج‏خُلقى، حسادت، عجله و ... مى‏باشد و دقیقاً از روى این ویژگى‏هاست که بعدها ما پى مى‏بریم که در چه قالبى از شخصیت قرار داریم. ویژگى‏ها و خصلت‏هاى «کودک» شخصیت از بدو تولد تا 7 سالگى عمدتاً در قشر مغز انسان ثبت و ضبط مى‏شود و تا 12 سالگى تثبیت مى‏شوند ولى بعد از 7 سالگى ثبت و ضبط ویژگى‏هاى مرتبط با «کودک» شخصیت متوقف مى‏شود اما تا آخر عمر جزو شخصیت ما باقى مى‏ماند و ممکن است بارها و بارها در زندگى ما بازخوانى و تکرار شود؛ براى همین است که گاهى شما انسان 50 - 40 ساله‏اى مى‏بینید که افکار و رفتار «کودکانه» از خودش بروز مى‏دهد یعنى در آن شرایط در قالب «کودکى» شخصیت خود رفته است.
جنبه دوم شخصیت یعنى «والد» نیز از بدو تولد شروع به رشد مى‏کند و تا 7 سالگى شکل مى‏گیرد و در قشر مغز ما ثبت و ضبط مى‏شود و در آینده بازخوانى مى‏شود. ویژگى‏هاى «والد» شخصیت شامل امر و نهى، سرزنش و تحقیر و تنبیه، مؤاخذه و مقایسه است. جنبه «کودک» و «والد» شخصیت عمدتاً تنش‏زا هستند و منجر به برهم خوردن آرامش بین انسان‏ها مى‏شود. در محیط خانواده، در مدرسه و دانشگاه و کارخانه‏ها و ادارات و بالاخره در سطح کشور و جهان، انسان‏ها مرتبط با هم زندگى مى‏کنند و تأثیر متقابل روى افکار و رفتار یکدیگر دارند. حوادث ناگوار و درگیرى‏ها و جنگ‏ها و ناآرامى‏ها و تقریباً تمامى مشکلات انسان از ناحیه این دو قسمت یعنى «کودک» و «والد» شخصیت ناشى مى‏شود. البته ما در اینجا به خانواده و اعضاى آن مى‏پردازیم و هدف ما شناخت صحیح‏تر و دقیق‏تر موانع آرامش است. به هر حال نوع روابط زن و شوهر در محیط خانواده بسیار تعیین‏کننده است. آنها هر کدام موظف‏اند تلاش کنند تا پروسه الگوسازى و همانندسازى فرزندان به خوبى اجرا شود. به عبارت دیگر پدر و مادر بایستى بسیار کم در قالب «کودک» و «والد» شخصیت خودشان قرار بگیرند و در مواقعى که احتمالاً در این دو قالب فرو مى‏روند باید با کنترل و نظارت باشد زیرا «کودک» و «والد» جزئى از زندگى ما هستند و اجزایى از شخصیت ما را تشکیل مى‏دهند و به طور مقطعى ممکن است ما بارها در هر کدام از این دو قالب باشیم. مهم این است که در این قالب‏ها نمانیم و متوقف نشویم. این کنترل و نظارت و هدایت توسط جنبه «بالغ» شخصیت ما انجام مى‏گیرد.
از حدود یک سالگى، یعنى 11 ماهگى اتفاق جالبى به وقوع مى‏پیوندد و آن شروع به کار جنبه «بالغ» شخصیت انسان کوچک است. جنبه بالغ محدودیت ندارد، دائمى و مستمر است و اکتسابى است و متأثر از نوع برخورد والدین و سایر عوامل محیطى است. ادیان الهى نیز بر تمرین و تقویت همین «بالغ» تأکید دارند و مى‏خواهند انسان در مسیر فطرت الهى در جاده سلامتى جسمانى و روانى حرکت کند و مسیر تکامل را بپیماید. «بالغ» شخصیت ما متکى به ابزار بسیار کارآمد و توانمندى است. آگاهى و تفکر منطقى، تجربه و تدبیر، صبر و تحمل و سازگارى و مدارا، مهم‏ترین ابزار بالغ است. قطعاً در چنین شرایطى است که انسان مى‏تواند با تکیه بر تعالیم الهى آرامش بیشترى را تجربه کند، خودش به آرامش برسد و آرامش را به دیگران هدیه کند.
ما براى شما عزیزان یک توصیه عملى و کاربردى داریم و قبل از همه به این نکته توجه داشته باشیم که هیچ فردى از این دیدگاه مستثنا نیست و همه ما نیاز به این تمرین داریم. این تمرین واضح، کوتاه، ساده اما بسیار مهم و کارساز است. ما توصیه مى‏کنیم که شما دو هفته آن را تجربه کنید؛ مطمئن هستیم که این زمان را تمدید خواهید نمود. این توصیه شامل اصولى است که مهارت‏هاى زندگى بهتر را افزایش مى‏دهد. 5 توصیه را به مدت دو هفته انجام ندهید:
1- مؤاخذه نکنید.
2- مقایسه نکنید.
3- تحقیر و تنبیه نکنید.
4- سرزنش نکنید.
5- مستقیماً امر و نهى نکنید.
با انجام ندادن این موارد در واقع شما آرامش و نشاط را به خود و همسر و فرزندان‏تان هدیه مى‏کنید. و 5 اصل را تمرین کنید و انجام دهید:
1- شنونده خوبى براى همسر و فرزندان باشید.
2- آنان را تأیید کنید.
3- با آنها همدلى نمایید.
4- به شخصیت آنها احترام بگذارید.
5- احساس آنها را بپذیرید (انکار نکنید) ولى احساس خودتان را نیز اظهار کنید. در طول این دو هفته شما عمیقاً احساس آرامش و نشاط خواهید نمود زیرا در یک تمرین سازنده و هدفمند مشارکت نموده‏اید. امیدواریم این زمان را تمدید نمایید و با نشاط و آرامش بهتر زندگى کنید. در پناه لطف حق باشید.