نیازهاى کودکان به بهداشت روانى دلخواه‏

ترجمه: ا. امیردیوانى‏
منبع: National Mental Health Association

پدر و مادر به آسانى مى‏توانند نیازهاى جسمى فرزندشان همچون غذاى مقوّى، پوشاک گرم، به هنگام سردى هوا و وقت مناسب خواب آنان را تشخیص دهند. با این حال، ممکن است ضروریات روانى و عاطفى وى چندان آشکار نباشد. بهداشت روانى مطلوب، این امکان را به بچه‏ها مى‏دهد که به روشنى اندیشیده، از نظر اجتماعى رشد کنند و مهارت‏هاى جدیدى را فرا بگیرند. وانگهى، دوستان خوب و تمامى سخنان ترغیب‏آمیز بزرگسالان به آنان یارى مى‏کند که اعتماد به خود و عزت نفس خویشتن را افزون ساخته و نگرش عاطفى سالمى نسبت به زندگى بیابند.

کودکان را بى‏قید و شرط دوست بدارید

عشق، ایمنى و پذیرش باید در بطن خانواده جاى گیرند. لازم است بچه‏ها بدانند که مهر و محبت شما به پیشرفت‏هاى آنان وابسته نیست.
اشتباهها و یا شکست‏ها را باید پذیرفت و پیش‏بینى کرد. اعتماد به نفس در خانه‏اى رشد مى‏کند که آکنده از عشق و محبتِ بى‏چون و چرا باشد.

اعتماد و عزت نفس بچه‏ها را پرورش دهید آنان را تمجید کنید

تشویق بچه‏ها به خاطر نخستین گام‏ها یا توانایى‏شان در فراگیرى بازى‏هاى جدید، کمک مى‏کند که تمایل آنها به پژوهیدن و کسب اطلاعات در مورد محیطِ پیرامونى‏شان گسترش یابد. بگذارید بچه‏ها به کند و کاو پرداخته و در جایى بازى کنند که از هر گونه خطرى در امان باشند. غالباً با لبخند و صحبت، به ایشان اطمینان خاطر دهید. در فعالیت‏هایشان نقش فعال داشته باشید. توجه شما در ایجاد خویشتن‏باورى و احترام به نفس این گروه اثر دارد.

اهداف واقع‏بینانه را در نظر بگیرید

کودکان خردسال بدان گونه اهداف واقع‏گرایانه نیازمندند که آرزوهاى آنان را با توانایى‏هایشان هماهنگ سازد. یارى شما به بچه‏هاى بزرگ‏تر سبب مى‏شود تا بتوانند فعالیت‏هایى را برگزینند که قابلیت‏هاى خود را آزموده و اعتماد به خود را افزون سازند.

روراست باشید

ناکامى‏هاى خویش را از فرزندان‏تان پنهان نسازید. براى اینان مهم است که بدانند همه ما احتمالاً مرتکب اشتباه مى‏شویم. دانستن این موضوع که بزرگسالان بى‏عیب و نقص نیستند، مى‏تواند دلگرم‏کننده باشد.

از سخنان طعن‏آمیز و نیشدار بپرهیزید

اگر بچه‏اى در بازى، بازنده شده و یا در آزمونى مردود شود، احساس او (اعم از پسر یا دختر) را در باره چنین رخدادى دریابید. امکان دارد بچه‏ها دلسرد شده و احتیاج به دلگرمى و قوّت قلب داشته باشند. بعدها که آماده و مشتاق شدند، با ایشان به صحبت نشسته و به آنها اطمینان خاطر دهید.
بچه‏ها را ترغیب کنید که نه تنها نهایت تلاش خویش را به کار بندند، بلکه از روند امر هم لذت برند. آزمودن فعالیت‏هاى جدید، کار جمعى، عزت نفس و مهارت‏هاى نوین را به بچه‏ها مى‏آموزد.

وقتى براى بازى اختصاص دهید بچه‏ها را به بازى تشویق کنید

از نظر بچه‏ها، بازى فقط جنبه تفنن دارد. با این حال، وقت بازى براى رشد کودکان همان قدر اهمیت دارد که غذا و مراقبت صحیح، زمان بازى به آنان یارى مى‏کند که سازنده بوده، قادر به مشکل‏گشایى شوند و خویشتن‏دارى را یاد بگیرند. بازى نشاطآور و پرجنب و جوش که شامل دویدنِ توأم با فریادهاى ترغیب‏آمیز است نه تنها تفریح و سرگرمى است که به بچه‏ها مدد مى‏کند از حیث جسمى و روحى سالم باشند.

کودکان احتیاج به همبازى دارند

گاهى براى بچه‏ها مهم است که وقتى را با همسالان‏شان سپرى سازند. اینان از طریق بازى با دیگران به نقاط ضعف و قدرت خویش پى مى‏برند، حس تملک را در خود مى‏پرورانند و مى‏آموزند که چه سان با سایران سر کنند. به فکر باشید که برنامه‏هاى مفید براى بچه‏ها را توسط همسایگان، مراکز اجتماعى محلى، آموزشگاهها یا بوستان و بخش محلى‏تان در نظر بگیرید.

پدر و مادر همبازى‏هاى خوبى هستند

به تفریحات و سرگرمى‏هاى بچه بپیوندید! بازى انحصارى یا رنگ‏آمیزى با وى فرصت مغتنمى برایتان فراهم مى‏سازد که در بیان ایده‏ها مشارکت داشته و با همدیگر در وضعیت آرام و راحتى وقت‏گذرانى کنید.

به قصد تفنن، بازى کنید

برنده شدن به اندازه سرگرم گشتن و از تلاش، لذت‏بردن اهمیت ندارد. یکى از مهم‏ترین پرسش‏هایى که مى‏شود از بچه‏ها کرد، این است که به جاى «برنده شدى؟»، از او بپرسیم: «خوشت آمد؟».
در جامعه هدفمند ما، بیشتر اوقات فقط به کامیابى و پیروزى اعتراف مى‏کنیم. این نگرش ممکن است براى بچه‏هایى که سرگرم فراگیرى و آزمایش فعالیت‏هاى تازه هستند، نومیدکننده و یأس‏آور باشد. مسئله پراهمیت‏تر براى ایشان این است که در کارها مشارکت جسته و خوش باشند.

بر تماشاى تلویزیون باید نظارت کرد

سعى کنید از تلویزیون به طور منظم به عنوان «پرستار بچه» استفاده ننمایید. در گزینشِ برنامه‏هاى تلویزیون براى بچه‏ها سختگیرى کنید. امکان دارد برخى نمایش‏هاى تلویزیونى، آموزشى و نیز سرگرم‏کننده باشند.

مدرسه باید مایه تفریح و سرگرمى باشد

آغاز تحصیل، رخداد مهمى براى بچه‏ها شمرده مى‏شود. «مدرسه‏بازى» ممکن است شیوه مثبتى باشد که آنان نگاه گذرا به دوران تحصیلى‏شان بیفکنند.
سعى کنید نام بچه‏ها را در دوره پیش‏دبستانى یا برنامه‏هاى محلىِ مشابه که امکانِ بودن با بچه‏هاى دیگر و یافتن دوستان جدید را به دست مى‏دهد، فراهم سازد. در ضمن بچه‏ها مى‏توانند اصول اولیه تحصیلى و همچنین تصمیم‏گیرى و از پسِ مشکلات برآمدن را بیاموزند.

رهنمود مناسب و نظم و انضباط آموزنده را برقرار کنید

لازم است که بچه‏ها فرصتى براى بررسى و کسب تدریجى مهارت‏ها در اختیار داشته باشند. همچنین آنان باید بدانند که بعضى رفتارها نامعقول بوده و مسئول پیامدهاى اعمال‏شان هستند.
کودکان، به عنوان اعضاى خانواده، باید اصول و قواعد واحد خانوادگى را فرا گیرند. راهنمایى و انضباطى که برایشان در نظر گرفته مى‏شود، باید منطقى و استوار باشد. ایشان این نوع مهارت‏هاى اجتماعى و قواعد رفتارى را به مدرسه و سرانجام به محل کارشان منتقل مى‏سازند.

توصیه‏هایى پیرامون راهنمایى و نظم و انضباط

در مقابل توقعات و انتظارات خویش، ثابت‏قدم و در عین حال مهربان و واقع‏بین باشید.
رشد بچه‏ها به عشق و محبت و تشویق شما بستگى دارد.

سرمشق خوبى باشید

شما نمى‏توانید از بچه خود انتظار خویشتن‏دارى و انضباط فردى داشته باشید مگر اینکه خودتان این رفتار را در پیش بگیرید.

نه از بچه بلکه از رفتار، خرده بگیرید

به جاى گفتن «تو پسر یا دختر بدى هستى»، بهتر است بگوییم: «کار بدى کردى.»

از نق‏زدن، تهدید و رشوه‏دهى خوددارى ورزید

بچه‏ها مى‏آموزند که غُر نزنند و تهدید و رشوه در این مورد ندرتاً مؤثر است. براى بچه‏ها دلیل بیاورید که «چرا» آنها را تحت انضباط در مى‏آورید و پیامدهاى بالقوه کنش‏هایشان چه سان ممکن است باشد.

در باره احساسات‏تان سخن بگویید

همه ما گه‏گاه خشمگین مى‏گردیم. چنانچه «از کوره در مى‏روید»، حتماً راجع به آنچه که روى داده است و علت عصبانیت‏تان صحبت کنید. اگر اشتباه کردید، پوزش بخواهید.
به یاد بسپارید که هدف، مهار کردن و زیر نظر گرفتن بچه نیست، بلکه منظور این است که وى (اعم از دختر و پسر) خویشتن‏دارى را فرا گیرد.

خانه‏اى امن و مطمئن فراهم کنید

طبیعى است که گاه بچه‏ها مى‏ترسند. هر کسى در دوره‏اى از زندگانى‏اش بیمناک مى‏گردد. هراس و دلمشغولى (نگرانى) از تجربیاتى ناشى مى‏شوند که ما از درک‏شان عاجزیم.
در صورتى که کودکان‏تان دچار بیم و وحشت پایدار شده و در رفتار و کردارشان تأثیر گذارد، نخستین گام، یافتن عوامل ترساننده است. با محبت، بردبار و اطمینان‏بخش باشید.
به خاطر بسپارید که امکان دارد ترس براى کودک جنبه بسیار واقعى داشته باشد.

نشانه‏هاى بیم و هراس‏

شیوه‏گرى (رفتار) عصبى، کم‏رویى، عزلت‏گزینى و رفتار پرخاشگرانه احتمالاً علایم ترس‏هاى دوران کودکى است. دگرگونى در تغذیه بهنجار و انگاره‏ها (الگوها)ى خواب ممکن است نشانگر هراس ناسالم باشد. بچه‏هایى که «خود را به مریضى مى‏زنند» یا مرتباً احساس نگرانى مى‏کنند، احتمالاً مشکلاتى دارند که نیاز به توجه دارند.
شاید بچه‏ها نخواهند پس از اوقاتى که به خاطر تعطیلى یا بیمارى در منزل مى‏مانند، به مدرسه بروند.

زمانِ یارى‏جویى‏

اگر بچه‏اى دچار مشکلات عاطفى یا رفتارى شود، پدر و مادر و اعضاى خانواده معمولاً اولین نفراتى هستند که بدان پى مى‏برند. مشاهدات مربیان و سایر مراقبان ممکن است شما را وادار سازد که به یارى فرزندتان بشتابید. چنانچه احساس مشکلى مى‏کنید یا پرسش‏هایى دارید، با پزشک متخصص اطفال مشورت کرده و یا با کارشناس بهداشت روانى تماس بگیرید.

نشانه‏هاى هشداردهنده اختلال روانى و عاطفى کودک‏

علامت‏هاى زیر احتمالاً نمایانگر نیاز به امداد حرفه‏اى یا ارزشیابى مى‏باشند:

افت تحصیلى‏
نمرات ضعیف، به رغم کوشش‏هاى متمادى‏
دلواپسى و اضطراب مدام‏
خوددارى مکرر از رفتن به مدرسه یا شرکت در فعالیت‏هاى معمولى بچه‏ها
بیش‏فعالى یا ناآرامى‏
کابوس‏هاى پیاپى‏
نافرمانى یا پرخاشگرى پى در پى‏
قشقرق مداوم‏
افسردگى، اندوه یا زودآزارى (تحریک‏پذیرى)

محل یارى‏جویى‏

اطلاعات و دانستنى‏هاى مربوط به خدمات بچه‏ها را مى‏شود از مکان‏هاى زیر به دست آورد:
مؤسسات بهداشت روانى، خط بحران (تلفن مستقیم) و کتابخانه‏ها
سایر کارشناسان همچون متخصص امراض کودکان یا مشاور مدرسه‏
دیگر خانواده‏هاى محل سکونت‏
سازمان‏هاى وابسته به شبکه خانوادگى‏
مراقبت روانپزشکى محلى‏
گروههاى بحران و امدادرسان‏
آموزش یا خدمات خاص آموزشى‏
مراکز مربوط به منابع مالى خانواده و گروه پشتیبان‏
خدمات بهداشتى‏
گروهها و مؤسسات حفاظت و حمایت‏
خودیارى و گروههاى پشتیبان‏

بهداشت جسمى و روانى کودک هر دو اهمیت دارند

اصول اولیه بهداشت جسمانى مطلوب کودک:
مواد غذایى مقوى‏
سرپناه مناسب و خواب کافى‏
ورزش‏
ایمن‏سازى‏
محیط زندگى سالم‏

مبانى بهداشت روانى مطلوب بچه:

خانواده مهربان و دلسوز
داشتن وقت براى گفتگو با افراد خانواده‏
فرصت، جهت بازى با سایر بچه‏ها
معلمان امیدبخش و دلگرم‏کننده و مراقبان یار و مددکار
محیط زندگى امن و مطمئن‏
راهنمایى و نظم و انضباط مناسب‏