چگونه اسباببازى را به کودک ارائه کنیم؟
محمدرضا مطهرى - نیره پارسا
در چگونگى ارائه اسباببازى به کودکان دو دیدگاه وجود دارد. بعضى از روانشناسان معتقدند که به کودک فرصت دهیم تا با اسباببازى ور رفته تا طرز کار آن را یاد بگیرد. آنها معتقدند نباید طرز کار اسباببازى را به کودکان یاد داد، باید آنها را آزاد گذاشت تا خودشان آن را کشف کنند. اصولاً در هر کارى که بچهها مىکنند باید به آنها امکان داد تا خودشان آن را انجام دهند، مگر آنکه قادر به انجام آن نبوده و یا از شما کمک بخواهند.(1)
«ژان پیاژه» روانشناس شهیر فرانسوى معتقد است:
«هر گاه چیزى را به کودک یاد دهیم مانع شدهایم تا خود، آن را شخصاً کشف و یا اختراع کند.» و همچنین مىگوید اگر به کودک فرصت دهید تا به طور «طبیعى» یک حقیقتى را با صرف بیش از سه روز وقت آن را شخصاً کشف کند به تسریع رشد او بیشتر کمک کردهاید تا اینکه همان مطلب را فوراً به صورت «عاریهاى» از بیرون در اختیار او بگذارید.
در این دیدگاه تأکید بر این است تا جایى که امکان دارد به کودک اجازه دهیم خودش با طرز کار اسباببازىها آشنا شده و راههاى به کارگیرى آن را کشف کند.(2)
به طور مثال پدرى براى فرزندش یک قطار اسباببازى مىخرد. پدر وقتى به خانه مىرسد مىخواهد هر چه زودتر قطار را به کار اندازد در حالى که پدر مشغول جورکردن و بستن تکههاى ریلهاى قطار به یکدیگر است، کودک یکى از واگنها را مىقاپد و به شدت آن را به طرف دیگر اتاق پرتاب مىکند. پدر کودک با صداى بلند فریاد مىزند: (این کار را نکن، چرا واگن را پرت کردى. آن را این طورى روى ریلها بگذار.) کودک واگن را برمىدارد و روى ریلها مىگذارد و آن را روى ریل حرکت مىدهد ولى واگن در سرِ پیچ از خط خارج مىشود و بار دیگر پدر فریاد مىزند: (نگفتم این طور نکن ... اول باید موتورش را کوک کنى تا موتور، قطار را روى ریلها بکشد.) اما کودک نیروى کافى براى کوککردن موتور قطار را ندارد و یا نمىداند که چگونه آن را روى ریل سوار کند.
کودک هنوز نسبت به واقعیات توجهى ندارد. بعد از آنکه پدرش بىصبرانه و مثلاً به
مدت پانزده دقیقه با او کلنجار رفت، حس نفرت شدیدى نسبت به قطارهاى فلزى پیدا مىکند و از اینکه قادر نیست آنچه را پدرش مىخواهد انجام دهد، احساس خستگى و ناراحتى مىنماید. در نتیجه کودک از آن قطار صرفنظر کرده و به دنبال اسباببازى دیگرى خواهد گشت تا بتواند با آن بازى کند و از بازى با آن لذت ببرد.(3)
وقتى مرتب به کودک بگویید چه بکند و چه نکند، کودک از بازى با اسباببازى چیزى نخواهد آموخت و لذت نخواهد برد. هر کودکى به این روش بازى کند در آینده شخصى فاقد اتکا به نفس، محتاط و گوشهگیر خواهد شد و در هیچ کارى خلاقیت و ابتکارى از خود نشان نخواهد داد و به تنهایى قادر به رفع مشکلات خود نخواهد بود.
اگر کودک در بازى احساس کند که نقش او کمرنگ است، آن بازى نه تنها برایش لذتبخش و مفید نخواهد بود بلکه مخرب و مضر نیز خواهد بود، زیرا در او احساس بدى شکل مىگیرد و خود را شخصى بىعرضه و دست و پا چلفتى تصور مىکند.
بعضى دیگر از روانشناسان معتقدند:
باید ابتدا والدین با اسباببازى مقدارى بازى کند تا کودک با نحوه عملکرد اسباببازى آشنا شود و سپس کودک را به حال خود واگذار نماید تا به بازى بپردازد.
ل.ف استروسکایا در این باره مىنویسد:
والدین باید قبل از دادن اسباببازى به کودک (بخصوص نوع جدید) به مدت کوتاه، در مقابل کودک با آن بازى کنند و نحوه استفاده از آن را به کودک نشان دهند.
مناسبترین زمان براى بازىکردن با کودک، زمانى است که کودک سیر و آرام باشد و محیط اتاق آرامش لازم را داشته باشد تا او بتواند از تمرکز حواس کافى برخوردار شود. ابتدا نام اسباببازى را بر زبان آورید مثلاً این عروسک با حلقه و میله است. سپس حلقه را بر روى میله سوار کنید و بگویید «حلقه را سوار کردم.» بدین طریق، توجه کودک به بازى جلب خواهد شد. این کار را دو یا سه بار تکرار کنید ... .
همکارى بزرگتر در بازى با کودک سبب جلب علاقه او به بازى خواهد شد. براى اینکه کودک به بازى علاقهمند شود و بتواند به مدت طولانى و با تمرکز حواس بازى کند، باید نحوه این کار به او آموخته شود. از کودک نباید انتظار داشت، حتى با وجود اسباببازىهاى گوناگون، بتواند به بازى مشغول شود، چون او هنوز با راههاى بازى آشنا نیست. والدین با شرکت در بازىهاى کودک خود، به طور مستقیم او را هدایت کرده و تجارب او را بالاتر مىبرند.(4)
وقتى ما چیزى به کودک یاد مىدهیم و تجربیات متعددى را در ذهن و مخزن حافظه او مىگنجانیم از یک دید، هم خود را راضى کردهایم و هم کودک را؛ بدین معنى که توانستهایم در یک زمان کوتاه تمامى دانستههاى آماده و اطلاعات جمعآورى شده
را مستقیماً به طور دفعى و تراکمى به او منتقل کنیم و خیال خودمان را راحت کنیم که تجربیات چندین ساله و یافتهها و اطلاعات چند جانبه خودمان را بدون هیچ گونه زحمت و فرصت کشف از جانب کودک به او واگذار کنیم، غافل از آنکه همین دانستههاى آماده، مانع خلاقیت و ابتکار او در یادگیرى مىشود، در حالى که موقعى یادگیرى واقعى و عمقى رخ مىدهد که کودک در برابر ندانستهها قرار گیرد تا خود دانستهها را کشف کند.(5)
رهنمودهایى براى والدین
* به هنگام ارائه اسباببازى بهتر است که به کودک آزادى بدهید تا خودش طرز کار و بازى با اسباببازى را یاد بگیرد، در صورتى که مشاهده کردید که کودک از به کاراندازى آن عاجز شده و حالت عصبانیت پیدا کرده است با شیوهاى مناسب، سعى در راهنمایى او داشته باشید.
* به هنگام راهنمایى بهتر است کلى راهنمایى کنید و از توضیح جزء به جزء و خستهکننده خوددارى نمایید.
* در زمانى که طرز کار با اسباببازى را به صورت عملى یاد مىدهید، اجزا و نحوه کارکرد آن را به صورت کلامى توأماً بیان کنید.
* با توجه به اینکه میزان توجه و دقت کودکان خیلى کم مىباشد، کودک زیر سه ماهگى یک الى دو دقیقه و در شش ماهگى پنج الى ده دقیقه مىتواند خودش را با اسباببازىهایش سرگرم کند و در دو سالگى قادر است ده تا پانزده دقیقه به یک کار توجه نشان دهد و ... .
توصیه مىشود که از کودک انتظار نداشته باشید که به مدت طولانى به توضیحات شما در باره عملکرد اسباببازى گوش دهد و آنها را به کار بندد.
* اگر چنانچه به مسافرتى رفتهاید و براى کودکتان چند اسباببازى خریدهاید، آنها را به یک باره به کودک ندهید. بهتر است اسباببازىها را در جایى نگهدارى کنید و هر هفته یکى از آنها را به کودک بدهید تا کودک فرصت بازى و کشف پیدا کند و از طرفى در هر هفته کودک را خوشحال و مسرور کردهاید.
* اسباببازىهاى زیادى در اختیار کودک قرار ندهید، زیرا تعداد آنها باعث مىشود که او نتواند توجهش را روى یکى از آنها متمرکز کند و در بین اسباببازىها سرگردان شده و نمىداند که کدام یک را انتخاب کند. براى حل این مشکل پیشنهاد مىشود که:
* اسباببازىهاى کودک را دستهبندى کنید، آنهایى که مورد علاقه مخصوص کودک است، آنهایى که حرکت مىکنند و با نخ راه مىافتند، وسایل ساختمانى، عروسکها، آنهایى که به درد تماشاکردن مىخورند و ... از هر دسته چندتایى را بردارید و به داخل سبد اسباببازىهاى (سردستى) بگذارید، سپس بقیه را داخل یک جعبه بزرگى جاى دهید و آنها راحتىالامکان دور از دسترس کودک قرار دهید و در هر هفته اسباببازىها را عوض کنید. این روش را در مورد اسباببازىهاى کودکانم اجرا کردم که نتیجه مثبت و سازندهاى داشته است.
پىنوشتها:
1) نیل آ.اس، کودکان آزاد و مستقل تربیت کنیم، ص98.
2) کریمى، عبدالعظیم، تربیت طبیعى در مقابل تربیت عاریهاى، ص14.
3) سعیدى.م، روانشناسى و پرورش کودک، ص20 - 19.
4) استروسکایا ل.ف، تأثیر تعلیم و تربیت در شخصیت کودک، ص156 - 155.
5) کریمى عبدالعظیم، تربیت آسیبزا، ص105.
