دختران بوسنى؛ معتقد و کوشا

نفیسه محمدى‏

بوسنى و هرزگوین، ایالتى بود که جزء ایالات کشور یوگسلاوى به شمار مى‏رفت، اما هنگامى که یوگسلاوى از هم پاشید، مسلمانان بوسنى در دستیابى به یک حکومت مستقل، دچار جنایت‏ها و قتل‏عام‏هاى گسترده‏اى از سوى صرب‏ها شدند؛ جنایاتى که صرب‏ها و دشمنان مسلمانان در شهرهاى مختلف بوسنى و هرزگوین مرتکب شدند چنان فجیع بود که بسیارى از جوامع جهانى را تکان داد چرا که دنیا شاهد نسل‏کشى و جنایاتى بود که آسایش را از وجدان بشرى مى‏گرفت. این جنگ چند سال ادامه داشت تا اینکه نهایتاً با دخالت سازمان ملل و اعتراض کشورهاى مختلف، فروکش کرد. اکنون گرچه در بوسنى دیگر اثرى از جنگ نیست اما درگیرى‏هاى کوچکى در آن رخ مى‏دهد. بوسنى به یک کشور کوچک تبدیل شده که مردم آنجا با فرقه‏هاى مختلف مشغول زندگى هستند.
خانم «مدیحا حاج‏الیچ»، یک زن اهل بوسنى است که همراه با همسر و دختر کوچکش نرگس در ایران زندگى مى‏کند.
براى آشنایى بیشتر با این کشور پاى صحبت خانم «حاج‏الیچ» مى‏نشینیم و از ایشان مى‏خواهیم تا خودشان را بیشتر معرفى کند.
متولد سال 1975م (1354ش) هستم و در شهر «زنیتسا» متولد شدم. تحصیلاتم را در همان جا ادامه دادم و پس از تصمیم به تحصیل علوم دینى به ایران مسافرت کردم.
چه تفاوتى بین تحصیل در ایران و بوسنى هست و روند تحصیل در آنجا را توضیح دهید.
تحصیل در بوسنى به این صورت است که ابتدا کودکان از هفت سالگى وارد مدرسه مى‏شوند و هشت سال را به عنوان دبستان مى‏گذرانند که در کل، ابتدایى و راهنمایى با هم است. بعد دبیرستان را که سه یا چهار سال است مى‏گذرانند. البته فرق دیگرى هم که بین تحصیل در بوسنى و ایران هست این است که در ایران هر سال امتحان ترم یا ثلث هست اما در بوسنى فقط دو یا سه امتحان در کل تحصیل گرفته مى‏شود. ورود به دانشگاه در بوسنى احتیاج به کنکور ورودى ندارد، در واقع ورود به بعضى از دانشگاهها با شرط معدل است و بعضى از دانشگاههاى دیگر، کنکور ورودى دارند.

تحصیلات شما تا چه مقطعى ادامه یافت و مهم‏ترین دانشگاههاى بوسنى چه نام دارد؟

بعد از دریافت دیپلم، دوست داشتم که در مورد علوم دینى ادامه تحصیل بدهم، به همین دلیل وارد دانشگاه تربیت معلم علوم دینى شدم و تا مقطع فوق دیپلم ادامه دادم؛ چون در مدارس بوسنى از دوره دبستان تا پایان دبیرستان، همه مذاهب با هم درس مى‏خوانند و درس مشترک دارند. براى تحصیل در رشته‏هاى خاص دینى باید پس از دیپلم اقدام کرد. یکى از دانشگاههاى مهم در بوسنى به نام «ماشینسکى فاکولْتَتْ» و «متالوشکى» هستند که مربوط به مهندسى ماشین‏ابزار است. یک دانشگاه هم در مورد رشته تخصصى اقتصاد است. یک دانشگاه بزرگ دیگر هم هست که همه رشته‏ها را دارد.

به نظر شما چند درصد از مردم بوسنى با ورود فرزندان‏شان موافقند و آیا آنها را در این امر تشویق مى‏کنند؟

ورود به دانشگاه به اندازه‏اى که در ایران مهم است در بوسنى داراى اهمیت نیست. در واقع براى مردم بوسنى کار در درجه اول اهمیت است. اگر کسى بعد از دریافت دیپلم توانست کارى پیدا کند و مشغول شود، ورود به دانشگاه اهمیت خود را از دست مى‏دهد مگر اینکه کسى در رشته تخصصىِ مورد علاقه‏اش بخواهد کار کند و درس بخواند. با این حال، دانشگاههاى بوسنى همیشه پر از دانشجویان جوان است که براى تعالى و پیشرفت جامعه‏شان مى‏کوشند.

چند درصد از مردم بوسنى مسلمان هستند و آیا حجاب در بوسنى اجبارى است؟

حدود نیمى از مردم بوسنى مسلمان هستند که درصد کمى از آنها از شیعیان هستند. مسلمانان تنها کسانى هستند که حجاب دارند. از ادیان مختلف مثل کاتولیک، ارتدوکس و لائیک هم هستند. با وجود بقیه ادیان، حجاب در بوسنى اجبارى نیست چون بعضى از مسئولان و دولتمردان بوسنى هم مسلمان نیستند. البته در دوران جنگ و قبل از جنگ، افراد باحجاب زیاد بودند اما بعد از آن چون فرقه‏ها زیاد شد، حجاب هم کم کم از میان رفت.

لباس و نوع پوشش در بوسنى چیست؟ و آیا این نوع پوشش در عقاید مردم بوسنى نقش دارد؟

قبل از جنگ جهانى دوم، نوعى لباس در میان مردم یوگسلاوى مخصوصاً مردم بوسنى مرسوم بود که یک دامن بلند داشت که تا مچ پا را مى‏پوشاند و قسمت بالا را هم یک مقنعه بلند پوشش مى‏داد که معمولاً مسلمان‏ها از آن استفاده مى‏کردند اما بعد از اینکه کمونیست‏ها پیروز شدند، این نوع لباس هم از رسوم مردم بوسنى حذف شد. در حال حاضر مردم مسلمان بوسنى از روسرى و بلوز و یک شلوار گشاد استفاده مى‏کنند که شلوار آن در قسمت مچ با استفاده از یک کش جمع مى‏شود. در بوسنى بعضى از مسلمان‏ها حجاب دارند و بقیه، لباس‏هاى معمولى مى‏پوشند و بى‏حجابند. البته در بوسنى نمى‏شود حجاب را مثل ایران رعایت کرد چون در آن صورت مورد توجه و گاهى مورد تمسخر دیگران قرار مى‏گیرد.

مراسم مخصوص و تعطیلات رسمى در بوسنى چه روزهایى است؟

تعطیل رسمى در بوسنى، اول ژانویه برابر با شروع سال میلادى است که در واقع نوروز به حساب مى‏آید و روز رسمى شدن حکومت در بوسنى. در روزهاى سال نو، مردم لباس نو مى‏پوشند، به دید و بازدید مى‏پردازند و مراسم‏هاى خاص سال نو را اجرا مى‏کنند. البته عید قربان و عید فطر هم جزء اعیاد هستند البته فقط مسلمان‏ها تعطیل‏اند و جشن مى‏گیرند و چون حکومت ثابت نیست و هر چهار سال یک بار تغییر مى‏کند، این تعطیلات هم تغییر مى‏کند. مسلمانان در روزهاى عید مخصوص به خودشان، شیرینى و غذاهاى مختلف درست مى‏کنند. یکى از شیرینى‏هایى که درست مى‏کنند به «خُرماشیتسا» معروف است. «خرماشیتسا»، شیرینى است که با آرد و تخم‏مرغ و گردو و نارگیل درست مى‏شود با شکل‏هاى مختلف که بعد از پخت آن را داخل شربت قند مى‏گذارند. باقلوا هم در بوسنى طرفدار زیادى دارد که شیرینى اعیاد و جشن‏هاست. گاهى هم در اعیاد، تخم‏مرغ‏هاى رنگى درست مى‏کنند و به بچه‏ها عیدى مى‏دهند.

خانم حاج‏الیچ، آیا در بوسنى غذاى خاصى که مخصوص مردم آنجا باشد درست مى‏شود؟

بله! مثلاً باقلواى مخصوصى داریم که در آن پیاز، گوشت و سبزیجات مى‏ریزیم و سرخ مى‏کنیم. به دلمه هم خیلى علاقه داریم. دلمه پیاز، دلمه با فلفل دلمه‏اى و برگ مو که از غذاهاى معمول مردم بوسنى است.

خانم حاج‏الیچ، مراسم ازدواج در بوسنى چگونه برگزار مى‏شود؟

ازدواج در بوسنى اصلاً شبیه ازدواج در ایران که به صورت سنتى برگزار مى‏شود نیست. در واقع دخترها و پسرها در مدرسه و دانشگاه یا محیط بیرون با هم آشنا مى‏شوند؛ اگر نظر همدیگر را براى ازدواج جلب کردند، خانواده‏ها براى تعیین مراسم دور هم جمع مى‏شوند. گاهى اوقات هم در مورد خانواده‏ها تحقیق مى‏کنند و اگر به نتیجه مثبت رسیدند، تصمیم به ازدواج مى‏گیرند. گروهى که مسلمان هستند وقتى براى ثبت ازدواج به سازمان ثبت احوال مى‏روند، همان جا هم خطبه عقد را مى‏خوانند. بعضى از خانواده‏ها مراسم مفصلى مى‏گیرند ولى بعضى دیگر به علت بالا بودن مخارج، مراسم ساده‏اى برگزار مى‏کنند. لباس مخصوص در آن شب هم همین لباس‏هاى سفیدى است که ایرانى‏ها هم در مراسم ازدواج مى‏پوشند. البته اگر خانواده عروس باحجاب باشند، لباس عروس که همان لباس سفید است، همراه با یک روسرى یا مقنعه است تا حجاب عروس در آن شب حفظ شود. اثاثیه و وسایل زندگى هم توسط عروس و داماد و با مشارکت همدیگر تهیه مى‏شود. خانواده‏ها و دوستان نزدیک عروس و داماد هم هدیه و طلا براى عروس مى‏آورند. البته پیش از این، مراسم‏هاى خاصى وجود داشته که حالا با گذشت سال‏ها فراموش شده است.

زنان در بوسنى از لحاظ اجتماعى چه جایگاهى دارند و بعد از گذشت چند سال از استقلال بوسنى چگونه جایگاه خود را یافته‏اند؟

قبل از جنگ، بوسنى یک ایالت بود که زیر نظر دولت یوگسلاوى بود اما خودِ این ایالت حکومت جدایى داشت. در واقع جنگ هم به خاطر این شروع شد که حکومت اصلى از هم پاشید و صرب‏ها با مسلمانان و مسیحى‏ها سرِ داشتن حکومت به توافق نرسیدند، اما بعد از جنگ اوضاع به آرامش رسید و دوباره همه فعالیت‏هاى خودشان را مثل قبل ادامه دادند. زنان همان طور که در قبل داراى استقلال شغلى و فکرى بودند، بعد از جنگ هم توانستند این استقلال را دوباره بیابند. زنان در بوسنى از لحاظ حقوقى هیچ فرقى با مردان ندارند و در واقع هر کسى که در آنجا کار بیشترى ارائه دهد، از حقوق و مزایاى بیشترى برخوردار مى‏شود.

زبان و خط رسمى کشور بوسنى چیست؟

زبان مردم کشورم، بوسنیایى یا همان صرب و کروات است و خط هم خط لاتین و خط «چیرِریتسا» است.
با توجه به اینکه در بوسنى مسلمانان، مسیحى‏ها و صرب‏ها در کنار هم زندگى مى‏کنند، تأثیرات ناشى از کنار هم بودن این چند گروه چیست؟
اکثراً هر کدام از گروههایى که در بوسنى هستند در شهرى مخصوص به خودشان زندگى مى‏کنند. ولى اگر کنار هم باشند، در مراعات کردن حال یکدیگر خیلى مى‏کوشند. مثلاً مى‏دانند که مسلمان‏ها گوشتِ خوک و شراب نمى‏خورند و به همین خاطر روى این مسئله دقت فراوانى دارند. گرچه در گذشته گاهى پیش مى‏آمد که مسلمان با مسیحى ازدواج مى‏کرد، اما اکنون این مسئله با گذشت زمان و آگاهى مردم، کم شده است. البته فرقه‏هایى که در بوسنى زندگى مى‏کنند، خصوصیات خود را در کارها و رفتارشان مشخص مى‏کنند. مثلاً مسلمان‏ها با انتخاب اسم‏هاى اسلامى مثل «محمّد»، «سَلما»، «فاطمه»، «آلما»، وجهه مسلمان بودن خود را نشان مى‏دهند. گرچه اکثر اسم‏هایى که در بوسنى استفاده مى‏شود، معناى اسم‏هاى اسلامى است. مثل «ماریا» که همان «مریم» است یا «میروسلاو» که ترجمه «حُر» است.

مسئله طلاق در چه جایگاهى قرار دارد و دید مردم نسبت به آن چگونه است؟

به نظر من طلاق در بوسنى خیلى زیاد نیست و آن حدودى هم که هست، دادگاه رأى مى‏دهد و دارایى را تقسیم مى‏کند و در مورد حضانت بچه‏ها هم تصمیم مى‏گیرد. اگر زوج مسلمانى هم بخواهند طلاق بگیرند، به همان ثبت احوال مى‏روند و صیغه طلاق را مى‏خوانند اما چون مهریه در بوسنى خیلى مهم نیست، کسى هم از آن دفاع نمى‏کند.

فکر مى‏کنید ویژگى قابل توجه دختران و زنان بوسنى چیست؟

دخترانِ بوسنى خیلى درس‏خوان هستند. در عین حال خیلى کوشا و شاد هم هستند و براى به دست آوردن زندگى راحت و آرام مى‏کوشند. شهرى هم در بوسنى هست به نام «وسیوکو» که زنان آنجا به زنانى کوشا و کارکن معروفند و خیلى تلاش مى‏کنند. در واقع همه زنان این شهر را به عنوان زنانى تلاشگر مى‏شناسند. زنانى که خوب کار مى‏کنند و نمى‏گذارند حق‏شان هم از بین برود.
از خانم «حاج‏الیچ» به خاطر وقتى که در اختیارمان گذاشتند صمیمانه متشکریم و آرزومندیم همواره موفق باشند.