زنان ایرانى از نگاه زنان غیر ایرانى، گذرى کوتاه
محبوبه پلنگى
[همواره براى خوانندگان ایرانى جالب بوده است که داورى دیگر ملتها را درباره خود بدانند. یکى از موضوعات بحثانگیز در بسیارى از محافل فرهنگى، اجتماعى و سیاسى و حتى دینى خارج از کشور، وضعیت زنان مسلمان ایرانى پس از پیروزى انقلاب اسلامى بوده است. داورىهاى بسیار متفاوتى در طول سالهاى گذشته صورت گرفته است و در این ویژهنامه نیز بخشى از آن منعکس شده است. در این گزارش گذرا، با چندین نفر از زنان غیر ایرانى که به گونهاى با مسائل زنان ایرانى ارتباط و آشنایى داشتهاند گفتگوى کوتاه شده است. آنان نوعاً نگاه مثبتى به چهره زن ایرانى از جمله حجاب وى دارند؛ البته معلوم است که داورى همه زنان غیر ایرانى چنین نیست ولى همان گونه که برخى از این زنان نیز تأکید کردهاند، تبلیغات سوء دیگران و عدم آگاهى از وضعیت واقعى زنان ایران، نقش زیادى در چنین قضاوتى دارد..]
درآمد
یکى از رهآوردهاى انقلاب شکوهمند اسلامى، حضور آگاهانه و فعالانه زنان با رعایت ارزشهاى اسلامى در فعالیتهاى اجتماعى بوده است. حضور چشمگیر و توفیق زنان ایرانى در عرصههاى علمى، سیاسى، اجتماعى، فرهنگى و هنرى امرى ملموس و مشهود است و براى دنیاى غرب که تندروى را پیش گرفته، نیز مثالزدنى است.
زنان یعنى نیمى از توان جامعه، مدیران خانواده با حضور فعال در محورهاى دانش، فرهنگ، هنر و سیاستاند، همچنین به دلیل داشتن ظرافت فکرى و روح زیباشناسى و کمالساز، به مهمترین وظیفه طبیعى و غریزى خود که پرورش و تربیت انسانهاست، با حساسیت عمل کرده و به این مهم پرداختهاند.
پایدارى و ماندگارى زنان ایرانى در نقش و موقعیتى که پس از انقلاب اسلامى ایفا کردهاند، به دو دلیل است: اوّل آنکه زن ایرانى به قداست خانواده، و نقش انسانسازىاش در جامعه مسلمان ایرانى آگاه است؛ دوم آنکه فعالیتهاى و نقشهاى او در هر حیطهاى، وى را از وظیفه اصلى خود جدا نساخته است. زنان هماره پس از انقلاب اسلامى در تمامى ابعاد زندگى و فعالیتها، خوش درخشیدهاند.
بهتر آن باشد که سِرّ دلبران
گفته آید در زبان دیگران
پاى صحبت تنى چند از زنان غیر ایرانى مىنشینیم تا چگونگى شناخت و دیدگاه آنان را نسبت به جایگاه زنان در ایران اسلامى ببینیم:
خانم دانا بارتلت از کشور چک و اسلواکى
نظر شما راجع به زنان ایرانى و موقعیت و امکان فعالیت آنها در ایران چیست؟
به خاطر حرفه و کارم، کشورهاى زیادى را دیده و تجربه کردهام. من یک کلکسیونر یا مجموعهدار آثار هنرىام. الان هم یک مجموعه پوستر مربوط به موضوع فلسطین را به ایران آوردهام. به کشورهاى زیادى سفر کرده و همه چیز را از نزدیک دیدهام. با زنان آن کشورها از نزدیک برخورد داشتهام. در ایران هم همینطور. در ایران اصلاً چیز جدید یا دور از انتظار ندیدم. البته در مورد خودم نمىدانستم که باید در اینجا حجاب داشته باشم.
راجع به حجاب زنان ایرانى و چگونگى فعالیتشان چه نظرى دارید؟
در ایران اگر حجاب را در نظر نگیریم تمام فعالیتهاى زنان مثل بقیه جاهاست. هیچ فرقى ندارد. زنان ایرانى، با این حجاب حتماً راحت هستند که این قدر سر حال و پرتحرکند، مثل زنان فلسطینى. در فلسطین مشابه این وضعیت را دیدهام. زنان فلسطینى خوب و صبور که با همین لباس در اردوگاهها فرزندانشان را نگهدارى مىکنند و آنها را براى مبارزه آماده مىنمایند. احساس من این است که زنان ایرانى نسبت به وضعیتى که دارند بسیار خوشحالند و احساس مىکنند حجاب آنها را مصون مىکند، وضعى که در زنان فلسطین هم دیدم. فکر مىکنم همه جهان اسلام این گونه است.
نظر شما در این مورد و مصونیت چیست؟
به نظر من هم مىرسد که واقعاً حجاب آنها را مصون مىکند و آنها آزادانهتر فعالیت مىکنند. در یک نمایشگاه در «کولورادو» که آثار ایرانى را به نمایش گذاشته بود دیدم از هر سه هنرمند، دو نفر آنها زن هستند. این علامت و نشانه خوبى است که زنان ایران با همین وضعیت به فعالیت خوبى مشغولند.
در طى مدتى که در ایران بودید نیز به این نظر رسیدید؟
طى دو سه روز گذشته از دانشگاه هنر شاهد دیدارى داشتم. به نظرم رسید چقدر براى زنان در زمینههاى هنرى فضا باز و فراهم است.
باربارا جیمز محقق و پژوهشگر «آلمان»
نظر شما راجع به زنان ایرانى و جایگاه و نقش آنان در جامعه چیست؟
زنان ایرانى خوشرو، مهربان، خوب و اهل خانواده و سختکوش هستند و داراى موقعیتهاى خوبى هستند. خودشان هم در ظاهر از این وضعیت راضى هستند. به نظر مىرسد دل آنها از این رنگها و لباسهاى تیره و چادر بگیرد، ولى خودشان اینگونه نشان نمىدهند. بسیار فعال هستند. در کشورم گاهى عکسها و فلیمهایى را مىبینم. دوستم به من مىگفت زنان ایرانى در مجلساند، ولى گفتم چنین به نظر نمىرسد. به نظر مىرسد آنها به لباسشان فکر نمىکنند و به مسائل بزرگترى فکر مىکنند. من حافظ را از ایران مىشناسم. حافظ حرفهاى خوب و بزرگى را در شعرهایش مىگوید. وقتى آدمهاى بزرگى مثل حافظ در ایران هست، حتماً فکرهاى بزرگى هم وجود دارد!
از وضعیت زنان ایرانى پیش از انقلاب چه مىدانید؟
هیچ چیز نمىدانم. به نظرم بیش از بیست سال از انقلاب ایران گذشته است. در مورد سیاست ایران و زنان و وضعیت آنها تحقیق نکرده و نمىدانم؛ فقط مىدانم در هر جامعه و کشورى افراد به نوعى در بند هستند؛ یکى باحجاب در بند است[! ]و یکى بىحجاب و به قول حافظ شاید یکى هم در بند خودش باشد!
نادیا از لبنان دانشجوى دوره دکتراى بیولوژى
زنان ایرانى از نگاه شما چگونهاند؟
ایران کشور باتمدن و بافرهنگى است. اشعار ایرانى پر از معنا است. ذوق ایرانیان زبانزد است. ایران براى ما الگو و نمونه است و زنان ایرانى نمونهاى از فعالیت و پرکارى و درستکارى. زن ایرانى هم خانواده را دارد و هم در جامعه فعال است. دیدن تصاویر زنان ایرانى، نمایشگاهها، فیلمها و برنامههاى ایرانى، آرزوى دیدار ایران و دانستن زبان ایرانى را در دل من زنده مىکند. همیشه فکر مىکنم زنان ایرانى مىتوانند الگوى خوبى براى زنان کشورهاى دیگر باشند.
از وضع زنان در پیش از انقلاب اسلامى ایران چه مىدانید؟
از آن زمان چیز زیادى نمىدانم. اما عمویم مىگوید قبل از انقلاب اسلامى، ایران را دیده است. یک سفر به ایران کرده است. زنان در ایران از نظر حجاب وضعیت خوبى نداشتهاند و با وضعیت الان خیلى فرق مىکرده است. زنان ایرانى که اخبار آنان را پیوسته پیگیرى مىکردیم، با لباس اسلامى به جنگ عراق پرداختند، و با لباس و حجاب اسلامى مثل هموطنان من، مثل زنان مبارز فلسطین، فعالیت مىکنند.
خانم گیوم کریستین زهرا (فرانسه) فیلمساز و فیلمبردار شبکه تلویزیونى عرب (منار) و شبکه سحر
راجع به زنان ایرانى و وضعیت آنها در ایران چه مىدانید؟
22 سال است که با زنان ایرانى آشنا شده و بعد اسلام آوردهام. زنان ایرانى چه سنتى و چه غیر سنتى، مدرن و انقلابى همه براى زنان جهان مىتوانند نمونه باشند. چون زنان ایرانى چهرهاى قدرتمند و توانا دارند. حرف اوّل را زنان ایرانى مىزنند. آنها بسیار آزادند و من گاهى حسرت مىخورم. چون در کشور خودم فرانسه، با این حجاب مجرم هستم.
چطور و چگونه؟
بعد از آوردن اسلام و گذاشتن حجاب، در فرانسه کارم را از دست دادم؛ بیکار شدم. جرم من حجاب بود. اما زنان ایرانى با حجاب در کشورشان آزاد هستند و به هر فعالیتى مىپردازند. من دکتراى مددکارى اجتماعى دارم. دلم مىخواهد در زمینه رشته خودم کار کنم و بارها اقدام کردهام. اکنون پس از چهار سال دادگاه حق را به من داده است اما فعلاً به حقوق خودم نرسیدهام. این جا همه اخبار و اطلاعاتى که پخش مىشود این است که در ایران به خاطر حجاب، زنان آزادى ندارند، ولى در فرانسه من به خاطر حجاب، آزادى ندارم. اینها فریاد مىکنند که آزادى در ایران براى زنان از بین رفته است، در حالى که این وضعیت در اینجا وجود دارد.
راجع به فعالیتهاى زنان ایرانى پیش از انقلاب اسلامى ایران هم چیزى مىدانید؟
دائماً در باره ایران و فعالیتهاى زنان در حال جستجو هستم. زنان بسیارى هم در پاریس از ایران دیدهام. همه نمایشگاههایى را که از ایران در این شهر گذاشته مىشود مىبینم. بعد از اینکه به علت داشتن حجاب از کارم اخراج شدم، فیلمبردارى را یاد گرفتم و دو فیلم مستند ساختم، راجع به عاشورا به نام «صداى امام حسین(ع)». فیلم من به عنوان فیلم برتر در یکى از بزرگترین موزههاى پاریس انتخاب شد. با الگو قرار دادن زنان فعال عرصه سینماى ایران این حرفه را انتخاب کردم. اما در مورد فعالیت زنان در قبل از انقلاب، از همسرم و خانوادهاش شنیدهام زنان به این اندازه فعال نبودهاند؛ تنها عده و قشر خاصى فعالیت مىکردهاند و فعالیتشان به این شکل نبوده است، در ضمن آنها اصلاً حجاب نداشتهاند. اما اکنون همه در دنیا مىدانند زنان ایرانى با حجاب فعالند. دنیایى که الان به سوى معنویت پیش مىرود، زنان ایرانى را با این شکل و با حجاب بسیار مىپسندد. علاقه دنیا به معنویت حجاب را جا انداخته است. امیدوارم روزى برسد که در فرانسه هم مسئله حجاب حل شود.
از معنویت گفتید، چه پیشبینى براى وضعیت جهان و تغییر دیدگاهها دارید؟
معنویت دیدگاهها را عوض خواهد کرد. ازدواج من با یک مسلمان 12 سال خانواده را از من گرفت. آنها مرا طرد کردند. مرا از خود راندند، اما با این تغییر نگرش و این وضعیت، دید آنها عوض شد. دوباره به دامن خانواده برگشتم و پسرم که از همسر اوّلم داشتم، مسلمان شد و با یک دختر ایرانى خوب و محجوب ازدواج کرد. پسر من اکنون در ایران در دانشگاه امام صادق(ع) درس مىخواند.
خانم نزهت. ف ایرانى (تابعیت فرانسوى) دکتراى حقوق
نظر شما راجع به زنان و جایگاه آنان در قبل و بعد از انقلاب اسلامى در ایران چیست؟
پنج سال پیش سفرى به ایران داشتهام. حدوداً 35 سال است در فرانسه هستم. کلیه نمایشگاههایى را که در پاریس گذاشته مىشود، همچنین کنسرتها و فیلمها را مىبینم. ایران را دوست دارم در حالى که تابعیت فرانسه دارم. اخبار را هم پیگیرى مىکنم. اخبار گاهى با هم نمىخواند، ضد و نقیض است. هم از طرف دوستان اینجا و هم از طرف ایران. اگر آمار و ارقام ورودى دانشگاهها و پیشرفت زنان را مىگویند، باید بپذیریم که این پیشرفت در هر زمان و با هر سیستمى که بود صورت مىپذیرفت. نمىتوانیم این را طور دیگرى محاسبه کنیم و به حساب دیگرى بگذاریم. در ضمن به نظر من اگر حجاب و دست و پاگیرى آن نبود شاید وضع بهتر از این مىشد. حجاب به نظر من دست و پاگیر است اما زنان ایران آن را خوب پذیرفتهاند و گلهاى هم ندارند و خیلى راحت، حرکت و جست و خیز مىکنند. شاید اگر حجاب نبود آنها بیشتر فعالیت مىکردند!
با توجه به اینکه شما پیش از انقلاب هم ایران را تجربه کردهاید، فعالیت زنان آن دوره را چگونه ارزیابى مىکنید؟
آن زمان هم زنان فعالیت مىکردند. البته آن دوره و زمان با این دوره بسیار فرق مىکرد. دنیا الان در حال پیشرفت است و سرعت بسیار زیاد است. ایران هم ظاهراً خود را با این سرعت هماهنگ کرده است. نمایشگاهها جوروا جور در سراسر دنیا مخصوصاً از فعالیت زنان نشاندهنده این است. اما زنان قبل و بعد از انقلاب با زنان سایر دنیا فرق دارند. زنان ایرانى پیش از هر چیز همسر و مادر هستند و بسیار پاىبند به خانواده و فامیل هستند. این یک مشخصه بارز و خوب از زنان ایرانى در دنیا است.
شیلا باکوان، فرانسوى، محقق و پژوهشگر
زنان ایرانى از دیدگاه شما به عنوان یک زن فرانسوى چگونهاند؟
در خارج از ایران، زن ایرانى و عرب را از هم جدا مىکنند و مىگویند زنان ایرانى بسیار باشخصیت و روشنفکر و با فعالیتهاى بسیار در همه زمینهها هستند. زنان ایرانى را خانوادهدوست مىدانند و پاىبند به زندگى زناشویى و همسر و فرزندان. در یک تحقیق مىخواندم زنان ایرانى خیلى پر انرژى هستند که مىتوانند در کنار احترام به خانواده و پاىبندى و گذاشتن وقت براى خانواده، همسر و فرزندان و حتى فامیل، در فعالیتها در بخش فرهنگ، سیاست، علوم اجتماعى و پزشکى هم فعالانه حرکت کنند. حتى در بعضى از جاها در کشورهاى دنیا گفته مىشود که زنان ایرانى بیشتر از مردان ایرانى فعالیت مىکنند!
در باره حجاب زنان ایرانى چه نظرى وجود دارد، با توجه به اینکه شما محقق امور اجتماعى هستید؟
فکر مىکنم همه چیز بسیار خوب پیش مىرود. من عمق کار را نمىدانم اما در ظاهر همه چیز خوب است. فکر مىکنم همه جا زنان ایرانى را با این وضع و شکل پذیرفتهاند و غیر از این انتظار ندارند. هر جا نمایشگاه و یا برنامه ایرانى و یا سمینار و نشستى است، همه انتظار یک زن باحجاب را داریم و غیر از این انتظارى وجود ندارد. زنان هم بسیار سر حال و خوشحال در برنامهها شرکت مىکنند. من فعالیتهاى زنان ایرانى را در یک تحقیق و پژوهش دیدم. در زمینههاى علوم و علوم پزشکى زنان بسیار فعال هستند.
با توجه به اینکه شما محقق هستید، از وضعیت زنان پیش از انقلاب هم اطلاعى دارید؟
به شکل مستند نه! اما فکر مىکنم آن زمان هم زنان ایرانى باید فعال بوده باشند. چون در زمانى که انقلاب شما صورت مىگرفت، من زنان بسیارى را با چادر در تلویزیون دیدم که به فعالیت سیاسى و تظاهرات پرداخته بودند. حتماً زنان فعال بودهاند. در کشور فرانسه زنان ایرانى را که سن بالایى دارند مىشناسم که استاد دانشگاه در رشتههاى پزشکى هستند و در بیمارستانهاى خوب بهترین تخصصهاى قلب و دیگر رشتهها را دارند! البته در برخى تحقیقات دیدم که زنان ایرانى در زمینههاى ورزش محدود هستند، ولى در زمینه شطرنج بسیار فعالاند. در زمینههاى هنر هم زنان سینماگر را در اینجا دیدهام.
سوزان کریش، اتریش، دکتراى بیهوشى
راجع به زنان ایرانى چه مىدانید؟
پس از جنگ ایران و عراق، مردم دنیا، ایران را بسیار خوب مىشناسند و نسبت به اخبار آن حساسیت نشان مىدهند. گروهى از ایرانیان هستند که گاهى فیلمهایى را نشان مىدهند که در ایران به زنان ظلم مىشود اما یکى از دوستان دانشگاهى من که دو بار به ایران سفر کرده است نظر دیگرى داشت. البته نظر من این است که اگر حجاب نبود شاید زنان بهتر فعالیت مىکردند[! ]چون دست و پاگیر است. شاید براى من که آن را امتحان نکردهام این گونه باشد. باید دید زنان ایرانى راجع به حجاب چه نظر و عقیدهاى دارند. با فعالیتها و روحیات زنان ایرانى در یک نمایشگاه نقاشى که از طرف گروه زنان نقاش و هنرمند در کشورم گذاشته شده بود، آشنا شدم. نظرم این بود که آنها خوب فکر مىکنند.
از زنان و وضعیت آنان پیش از انقلاب اسلامى در ایران چه مىدانید؟
من هیچ چیز نمىدانم. ایران کشورى بسیار قدیمى و باتمدن و باستانى است. آداب و رسوم خاص خود را دارد و پس از انقلاب اسلامى ایران هم مىبینیم که صحبت از این است که همه چیز خوبتر و بهتر خواهد شد.
در کشور شما حجاب مانع فعالیت نمىشود؟
در کشور من زنان زیاد به آن پاىبند نیستند، اما مسلمانهایى که در اینجا هستند در فعالیتشان آزادند. اما در برخى کشورها مثل فرانسه هر کس حجاب دارد کار گیر نمىآورد و مجبور است از حجاب پرهیز کند و یا بیکار و گرسنه بماند!
خانم هاجر حسینى، تحصیلکرده رشته ارتباطات از آمریکا
زنان ایرانى از دیدگاه شما چگونهاند؟
زن ایرانى امنیتى خاص دارند که این نعمت را به نظر من خون شهدا فراهم کرده است، در حالى که براى رسیدن به چنین امنیتى در دنیا باید مبارزه کرد.
این مقایسه به چه استنادى است؟
سفرهاى مختلفى را به کشورهاى آمریکا، ایتالیا، اروپا و آمریکاى لاتین داشتهام. این امنیت را فقط در ایران حس کردهام، با تمام وجود! زنان مسلمان در سراسر جهان باید این امنیت را داشته باشند، امنیتى که حجاب به آنها مىدهد. با رعایت این میزان هر کس مىتواند پوشش خاص خود را داشته باشد، پوششى که از نظر جامعه، فرهنگ و آداب و رسوم او پذیرفته شده است.
از وضعیت زنان در پیش از انقلاب اسلامى و چگونگى آن چه مىدانید؟
حجاب زنان را در قبل از انقلاب اسلامى در تلویزیون دیده بودم و بعدها شنیدم در آن زمان حجاب در ایران خیلى کمرنگتر شده بود و زنان سنتى فقط آن را رعایت مىکردند. البته باید بگویم زن باید دو نوع حجاب داشته باشد: حجاب درونى که در ادیان دیگر هم هست و ایمان نام دارد، و حجاب ظاهرى که پوشش خاص است. در اسلام این دو کامل کننده یکدیگر هستند.
حجاب و پذیرش آن از جانب شما به چه شکلى بوده است؟
از نظر عقلى به این نتیجه رسیدم که حجاب براى زن مسلمان ارزش است. زمانى که مسلمان شدم، حجاب ظاهرى آرزویم بود اما نمىدانستم چگونه باید آن را به دست آورم، بعدها با راهنمایى یکى از دوستانم به حجاب کامل، یعنى چادر دست یافتم.
