ساختار و عملکرد شوراى فرهنگى، اجتماعى زنان
حمیرا حیدریان
[یکى از مراکزى که در جمهورى اسلامى ایران به مسائل عام زنان مىپردازد، شوراى فرهنگى اجتماعى زنان است که وابسته به شوراى عالى انقلاب فرهنگى مىباشد. این شورا که ترکیبى از نمایندگان ارگانها و نهادهاى مختلف فرهنگى، آموزشى، علمى، سیاسى، تبلیغى، حوزوى و ... مىباشد به سیاستگذارى و برنامهریزى در حوزه زن و خانواده پرداخته و به شوراى عالى انقلاب فرهنگى پیشنهاد مىکند. در این مقاله گزارش اجمالى از ساختار و عملکرد شورا ارائه شده است.]
شوراها، اعضا و اختیارات
شوراى فرهنگى اجتماعى زنان، نهادى است که به منظور سیاستگذارى و برنامهریزى کلان، در مسائل فرهنگى و اجتماعى زنان تأسیس شده، نیز ایجاد هماهنگىهاى لازم در این امور، بر اساس مصوبه یکصد و پانزدهمین جلسه شوراى عالى انقلاب فرهنگى در 19 خرداد 1366. این شورا از تیر 1367 رسماً کار خود را آغاز کرد.
مهمترین وظایف و اختیارات شوراى فرهنگى اجتماعى زنان عبارتند از:
1- تدوین و پیشنهاد سیاستهاى لازم به منظور ایجاد زمینههاى مساعد براى رشد شخصیت زن و شتاب در بازیابى ارزش و کرامت انسانى و تأمین حقوق همهجانبه زنان بر پایه موازین اصیل اسلام و تدوین الگوهاى مناسب؛
2- تدوین و پیشنهاد سیاستهاى لازم به منظور شناخت ویژگىهاى مثبت فرهنگ اقوام و رویارویى با تضعیف آن، همچنین ریشهیابى و برخورد با نمودهاى منحط فرهنگهاى بیگانه و انحرافات اخلاقى، نیز زدودن بقایاى بینشهاى متحجر که به نام مذهب در جامعه وجود دارد و آثار ستم و تبعیضى که از دوران طاغوتى بر جامعه بانوان تحمیل شده است؛
3- تدوین سیاستهاى لازم، برنامهریزى و ایجاد هماهنگى در برنامههاى پیشنهادى دستگاههاى اجرایى براى استوارى هر چه بیشتر نهاد مقدس خانواده بر مبناى آسان کردن تشکیل خانواده، پاسدارى از قداست آن و استوار ساختن روابط خانوادگى بر پایه حقوق و اخلاق اسلامى، نیز بررسى کارشناسى و ارائه پیشنهاد به دستگاههاى مختلف اجرایى در زمینههاى مزبور؛
4- تدوین سیاستهاى لازم، برنامهریزى و ایجاد هماهنگى در برنامههاى پیشنهادى دستگاههاى اجرایى براى استفاده بهتر دختران و بانوان از اوقات فراغت خود (از طریق استفاده مناسب از وسایل و امکانات ورزشى، آموزشى، تفریحى، هنرى، رسانههاى همگانى و غیره) همچنین بررسى کارشناسى و ارائه پیشنهاد به دستگاههاى مختلف اجرایى براى برنامهریزى؛
5- تهیه طرحهایى جهت رشد سطح آگاهىهاى عمومى و سوادآموزى و بررسى سیاستها و شیوههاى مناسب در زمینههاى آموزش و پرورش و تحصیلات عالى زنان؛
6- بررسى زمینه مشارکت زنان در فعالیتهاى سیاسى، اجتماعى، اقتصادى، فرهنگى و هنرى، نیز بررسى چگونگى رفع مشکلات و موانع موجود در راه گسترش این گونه فعالیتها؛
7- بررسى و تدوین طرحهاى مناسب براى حل مشکلات زنان بىسرپرست و حمایت از آنها، همچنین بررسى وضع و شرایط شغلى بانوان؛
8- اتخاذ تدابیر براى هماهنگ کردن فعالیتهاى مراکز و سازمانهاى فعال در امور فرهنگى و اجتماعى زنان و در صورت لزوم ارائه طرح و پیشنهاد به شوراى عالى انقلاب فرهنگى؛
9- پیشنهاد تحقیق در مسائل مهم فرهنگى و اجتماعى زنان به اشخاص و مراکز صلاحیتدار و حمایت از نظریهپردازان، متفکران و دانشمندان مسلمان که به تبیین دیدگاههاى اسلامى در زمینه خانواده و اجتماع مىپردازند و کمک به ایجاد هماهنگى در برنامههاى تحقیقاتى؛
10- مطالعه و ارزیابى پیوسته وضع فرهنگى و نهضتهاى انقلابى زنان در کشورهاى دیگر بخصوص در کشورهاى اسلامى؛
11- برنامهریزى براى توسعه مناسبات فرهنگى با جوامع و نهضتهاى انقلابى زنان در کشورهاى دیگر بخصوص در کشورهاى اسلامى؛
12- اظهار نظر و یا تصمیمگیرى در مواردى که از سوى شوراى عالى انقلاب فرهنگى واگذار مىشود؛
13- پیشنهاد ضوابط و معیارهاى فعالیتهاى مراکز فرهنگى - تبلیغى زنان و چگونگى نظارت بر فعالیتها.
ترکیب اعضاى شورا
1- یکى از اعضاى شوراى عالى انقلاب فرهنگى و یا نماینده شورا؛
2- دو نفر از صاحبنظران در «علوم و معارف اسلامى» و «مسائل علمى و فرهنگى» به انتخاب شوراى عالى انقلاب فرهنگى؛
3- نماینده رئیسجمهور؛
4- دو نفر از بانوان نماینده مجلس به پیشنهاد رئیس مجلس شوراى اسلامى؛
5- نماینده قوه قضائیه به پیشنهاد رئیس قوه قضائیه؛
6- دو نفر از بانوان (یکى از حوزه علمیه قم به پیشنهاد جامعةالزهرا و نفر دیگر با معرفى سازمان تبلیغات اسلامى)؛
7- یک نفر از خواهران صاحبنظر در مسائل فرهنگى و اجتماعى زنان به پیشنهاد وزیر هر یک از وزارتخانههاى فرهنگ و ارشاد اسلامى، فرهنگ و آموزش عالى، آموزش و پرورش، کار و امور اجتماعى، امور خارجه، کشور و بهداشت، درمان و آموزش پزشکى؛
8- نماینده سازمان صدا و سیما؛
9- نماینده سازمان تربیت بدنى؛
10- نماینده سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامى؛
11- نماینده دانشگاه آزاد اسلامى؛
12- نماینده نیروى مقاومت بسیج؛
13- نماینده مرکز مدیریت حوزههاى علمیه خواهران؛
14- نماینده شوراى نمایندگان مقام معظم رهبرى در دانشگاهها.
البته در صورتى که موضوع دستور شوراى فرهنگى اجتماعى زنان راجع به یکى از وزارتخانهها یا دستگاههاى اجرایى باشد، نماینده آن دستگاه مىتواند با حق رأى در جلسه شرکت کند. همچنین احکام اعضاى شوراى فرهنگى اجتماعى زنان را رئیس شوراى عالى انقلاب فرهنگى صادر مىکند و مدت عضویت آنان سه سال خواهد بود.
رئیس شوراى فرهنگى اجتماعى زنان را اعضاى شورا از میان خود براى مدت دو سال انتخاب مىکنند و حکم وى را رئیس شوراى عالى انقلاب فرهنگى صادر خواهد کرد.
کمیتهها و گروههاى شورا
پژوهش، آموزش، حقوق و خانواده، فقه و مبانى، فرهنگ عمومى، امور اجتماعى، اقتصادى و اشتغال، امور بینالملل، بسیج و امور دفاعى و بهداشت، کمیتههاى تخصصى شوراى فرهنگى اجتماعى زنان است.
گروه مطالعات و تحقیقات
گروه مطالعات و تحقیقات به منظور سیاستگذارى و برنامهریزى در امور زنان با شناسایى نیازهاى فکرى و معرفتى آنها به انجام طرحهاى تحقیقاتى در حوزه مسائل زنان پرداخته است.
گروه سنجش و ارزیابى
گروه سنجش و ارزیابى، کار ارزیابى علمى طرحهاى تحقیقاتى شوراى زنان و تحقیقات رسیده به این مرکز را بر عهده دارد.
مرکز اطلاعات و آمار
مرکز اطلاعات و آمار زنان کار اطلاعرسانى در سطح ملى و بینالمللى و مطالعه و ارزیابى پیوسته وضعیت فرهنگى اجتماعى زنان را بر عهده دارد.
انتشارات و روابط عمومى
گروه انتشارات با هدف اطلاعرسانى به محققان و پژوهشگران، نتایج برخى تحقیقات و پژوهشهاى صورت گرفته با موضوعات زنان را در قالب کتاب و نشریه منتشر مىکند. گروه ارتباطات (روابط عمومى)، برقرارى ارتباط با رسانههاى جمعى و گروهى به منظور تبادل نظر فکرى و فرهنگى را بر عهده دارد.
یادآورى
شرح وظایف، ساختار و طرحهاى مختلف تحقیقاتى و سیاستگذارى و اجرایى شوراى فرهنگى اجتماعى زنان، نیازمند گفتگویى رو در رو بود که هر چند دبیر محترم شورا علىرغم تأکید و پىگیرى زیاد نپذیرفتند ولى خوشبختانه سرکار خانم نوبخت، رئیس محترم شورا، در گفتگویى جداگانه بخشى از پرسشهاى مورد نظر در این خصوص را پاسخ گفتهاند که جداگانه تقدیم شده است.
آنچه مىخوانید گزارشى است که از عملکرد مکتوب ارائه شده، استخراج و تنظیم شده، سؤالاتى که در هنگام تهیه گزارش در ذهن مطرح شد همچنان باقى است.
طرحهاى مصوب شوراى عالى انقلاب فرهنگى
در پایگاه اطلاعرسانى شوراى فرهنگى اجتماعى زنان با نشانى WWW.iranwomen.org با طرحهاى شوراى عالى انقلاب فرهنگى آشنا مىشویم:
ابتدا طرحهایى از این شورا که به شوراى انقلاب فرهنگى رفته و به تصویب رسیده، با دو عنوان: طرحهاى سیاستگذارى و قانونگذارى، و طرحهاى اجرایى آمده است.
طرحهاى سیاستگذارى و قانونگذارى
1- طرح اصول و مبانى و روشهاى اجرایى گسترش فرهنگ عفاف؛
2- طرح رفع محدودیت پذیرش داوطلبان دختر در بعضى از رشتههاى دانشگاهى؛
3- طرح سیاستهاى فرهنگى اجتماعى ورزش زنان؛
4- طرح سیاستهاى اشتغال زنان در جمهورى اسلامى ایران؛
5- طرح اصول و مبانى سیاستهاى تحقیقاتى مسائل زنان؛
6- طرح سیاستهاى فرهنگى - تبلیغى روز زن؛
7- طرح سیاستهاى امور بینالملل زنان.
طرحهاى اجرایى
1- طرح تشکیل واحد ارشاد و امداد در کنار دادگاههاى مدنى خاص؛
2- طرح تدریس دو واحد درس تحت عنوان «دانش خانواده»؛
3- طرح تأسیس کمیته امور بینالملل شوراى فرهنگى اجتماعى زنان؛
4- طرح سیاستهاى فرهنگى - اجتماعى بهینهسازى وضع خوابگاههاى دانشجویان دختر؛
5- طرح سیاستهاى بهبود وضع گذران اوقات فراغت زنان و دختران؛
6- طرح تشکیل مرکز اطلاعات و آمار زنان؛
7- طرح پیشنهاد حدود و اختیارات نمایندگان ارگانها به عنوان مشاور؛
8- طرح پیشنهادى اختصاص روزهایى در سال به نام ایام خانواده (روز جهانى «هل اتى»)؛
9- طرح عدم الحاق جمهورى اسلامى ایران به کنوانسیون رفع هر گونه تبعیض؛
10- طرح بررسى منشور حقوق و مسئولیتهاى زنان در جمهورى اسلامى ایران.
دیگر طرحها و مصوبات شورا
در پایگاه یادشده با سایر طرحهاى آن به شرح زیر آشنا مىشویم:
طرحهاى تحقیقاتى
1- طرح فلسفه فقه در حقوق خانواده؛
2- طرح بررسى انواع مشکلات و اختلالات روانى دانشجویان مراجعهکننده به مراکز مشاوره دانشجویى دانشگاه تهران؛
3- طرح ملى بررسى وضع فرهنگى اجتماعى زنان جمهورى اسلامى ایران؛
4- طرح بررسى مصادیق نشوز و معیارهاى حُسن معاشرت زن و مرد در عرف؛
5- طرح بررسى نقش و جایگاه زن در کتب درسى نظام جدید متوسطه در سال تحصیلى 73 - 1372؛
6- طرح بررسى عوامل مؤثر در کارآیى خانواده؛
7- طرح بررسى حدود و ابعاد ریاست خانواده از نظر عرف در اجتماع؛
8- طرح بررسى نگرشها نسبت به تمکین زنان؛
9- طرح بررسى بازنگرى و اصلاح قوانین جزایى مربوط به زنان در جمهورى اسلامى ایران؛
10- طرح بررسى وضع سلامت زنان در جمهورى اسلامى ایران؛
11- طرح بررسى راههاى توسعه و تقویت ارتباط و همکارى با زنان کشورهاى اسلامى به منظور تأثیرگذارى در عرصههاى بینالمللى؛
12- طرح بررسى تأثیرات فرهنگى سازمانهاى بینالمللى در کشور و امور زنان؛
13- طرح بررسى بازنگرى و اصلاح قانون مدنى مربوط به زنان در جمهورى اسلامى ایران؛
14- طرح بررسى خلأهاى قانونى حقوق کودک در ایران؛
15- طرح تحلیل محتواى فیلمهاى سینمایى پس از انقلاب و میزان همخوانى آن با جایگاه مطلوب زن در نظام اسلامى؛
16- ارزیابى وضعیت موجود اجراى طرح انطباق امور پزشکى با شرع در بیمارستانهاى کشور؛
17- طرح بررسى مشکلات زنان در دادگاهها.
طرحهاى سیاستگذارى - اجرایى
1- طرح رمضان؛
2- طرح تربیت و اعزام بانوان مبلّغه معین روحانى کاروان؛
3- طرح بسط و گسترش معنویت در جامعه؛
4- طرح الحاق مواد قانونى به سند ازدواج؛
5- طرح ایجاد رشته «مطالعات خانواده» در دانشگاهها؛
6- طرح ایجاد مرکز مطالعات و تحقیقات در دانشگاه الزهرا؛
7- سیاستهاى پیشگیرى و بازتوانى زنان از آسیبهاى اجتماعى؛
8- پیشنویس سیاستهاى بهبود وضعیت زنان در آموزش عالى؛
9- سیاستهاى تشکیل، تحکیم و تعالى خانواده در نظام اسلامى.
روند جلسات شورا
پس از تأسیس شوراى فرهنگى اجتماعى زنان در اوایل سال 66 و آغاز به کار رسمى شورا در سال 67 اعضاى آن که هر یک نماینده سازمان و ارگانهاى مختلف کشور بودهاند، جلسات را با موضوعات متعدد آغاز کردند و با هدف رفع مشکلات زنان و یارى رساندن به این قشر و بهبود وضعیت آنان در جامعه ادامه دادند. جلسات شورا هر پانزده روز یک بار تشکیل شده و تا اواسط سال 1383 به چهارصد و نود و شش جلسه رسیده است.
در این روند طى سالهاى 67 تا 77 در جلساتى، طرح و پیشنهاد در خصوص مسائل کنونى زنان مطرح شد و مورد بررسى قرار گرفت که نزدیک به نیمى از آنها یعنى حدود 35 طرح پیشنهادى به دلایل متعدد مورد تصویب قرار نگرفت و یا به دلیل عدم اختصاص بودجه و نیز ضعف مدیریتى، طرحهاى تصویب شده، از ضمانت اجرایى برخوردار نبوده و در عمل مسکوت ماند. از جمله این طرحها مىتوان به طرحهاى حمایت فرهنگى و اقتصادى از مستخدمان خانهها، توسعه خانهسازى براى زوجهاى جوان، تقویت انس و الفت در خانواده و طرح بیمه زنان خانهدار اشاره کرد که تصویب نشد.
همچنین الحاق مواد قانونى به سند ازدواج، طرح تشکیلات ملى زنان، بررسى کنوانسیون رفع تبعیض، ایجاد تسهیلات به منظور ورود دختران مستعد و محروم به دانشگاهها و ... که مسکوت ماند.
از سال 76 تا 79 نیز 93 جلسه در شورا تشکیل شد که موضوعات و طرحهاى مهمى در آن مورد بررسى قرار گرفته، اما تنها نُه طرح در آن به تصویب رسیده است. از مجموع طرحهاى تصویبى شش مورد مربوط به اصلاح آئیننامه داخلى شورا، تهیه و انتشار فصلنامه شورا و تشکیل کمیسیون مشورتى آن و بررسى محورهاى کلى و برنامههاى پیشنهادى بوده و تنها سه مورد به ایجاد کمیته هماهنگى و نظارت بر چگونگى اجراى سیاستها و برنامههاى رشد سلامت زنان و تهیه گزارشى تحقیقى در خصوص شناسایى امکانات و موانع موجود جهت اجراى طرح همخوانى امور پزشکى توسط نماینده وزارت بهداشت و عدم استفاده ابزارى از زنان در مطبوعات اختصاص یافت.
این در حالى است که طى این جلسات موضوعات مهمى از جمله طرح ازدواج موقت، بررسى طرح اهداف و شاخصهاى تهاجم فرهنگى و حضانت فرزندان مطرح گردید که رسیدگى به آنها عملاً به سالهاى بعد موکول شد. در سالهاى 80 و 81 نیز مشاهده مىشود که در 40 جلسه تشکیل شده شورا، 31 موضوع مورد بررسى اعضا قرار گرفته است که برخى موضوعات بنا به برخوردارى از اهمیت بیشتر ساعات و جلسات بیشترى را به خود اختصاص دادهاند. از آن جمله موضوع تهیه، تنظیم و بررسى سیاستهاى بهینهسازى وضعیت خوابگاههاى دانشجویان، بحث و بررسى در خصوص اصول و سیاستهاى برنامههاى صدا و سیما در مورد زنان است. اما از مجموع این 31 موضوع تنها سیاستهاى فرهنگى - تبلیغى هفته زن که طى چهار جلسه مورد بررسى قرار گرفت در تاریخ 28 اردیبهشت 1381 به تصویب رسید.
همچنین طى سال 81 - 80 ادامه بحث و بررسى در خصوص محتوا و الحاق ایران به کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان، تهیه سیاستهاى بهبود گذران اوقات فراغت زنان، تهیه برنامههاى اجرایى روز خانواده (25 ذىالحجه)، ارائه گزارش از نحوه برگزارى ازدواجهاى دانشجویى، بازنگرى و بررسى محتوایى پنج نوع از کتب مربوط به درس جمعیت و تنظیم خانواده در دانشگاهها و چند طرح دیگر صورت گرفت.
کارنامه شوراى فرهنگى اجتماعى زنان در سالهاى 81 و 82 نیز از وضعیت مشابهى برخوردار است، با این تفاوت که تعداد جلسات به 23 جلسه کاهش یافت، اما طى این جلسات 32 موضوع از سوى اعضا، طرح و مورد بررسى قرار گرفت که بیش از 13 مورد آن به تصویب رسید.
سیاستهاى زن و سینما، سیاستهاى پیشگیرى از آسیبهاى اجتماعى زنان، منشور حقوق و مسئولیتهاى زنان در نظام اسلامى، سیاستهاى تشکیل و تحکیم و رشد خانواده در نظام اسلامى و سیاستهاى فعالیتهاى بینالمللى زنان از جمله مصوبات این دوره است.
همچنین در این سال شوراى زنان هفت طرح تحقیقاتى را به انجام رساند که عناوین آن بررسى وضعیت سلامت زنان در جامعه، بررسى وضعیت فرهنگى - اجتماعى زنان در کل کشور، بررسى وضعیت آموزش عالى زنان، بررسى و ارزیابى آسیبهاى اجتماعى زنان، بررسى حقوق کودک از دیدگاه اسلام، طرح فلسفه فقه و حقوق خانواده و بررسى وضعیت زن و آثار سینمایى بوده است.
در مطالب مکتوب شورا، اطلاعاتى نیز در خصوص اقدامات سال 83 به چشم مىخورد که به دلیل مقطع زمانى این ویژهنامه (1357 تا 1382) در گزارش حاضر بازتاب نشده است.
در یک جمعبندى مىتوان گفت شوراى فرهنگى - اجتماعى زنان طى 16 سال فعالیت، طرحهاى متعددى را مورد بررسى یا تصویب قرار داده است. از این میان تعداد 17 طرح در شوراى عالى انقلاب فرهنگى نیز تصویب شده و با امضاى رئیسجمهور جهت اجرا به سازمانها و دستگاههاى اجرایى ذىربط ابلاغ شده است.
سخن پایانى
به هر حال امروز شوراى عالى انقلاب فرهنگى «منشور حقوق و مسئولیتهاى زنان در جمهورى اسلامى ایران»، «منشور زن و سینما»، «سیاستهاى پیشگیرى و بازتوانى زنان از آسیبهاى اجتماعى و سیاستهاى تشکیل و تحکیم و رشد خانواده را در نظام اسلامى» در دستور کار خود دارد. به نظر مىرسد یکى از مواردى که به طور جدى مىبایست از سوى اعضاى شوراى فرهنگى اجتماعى زنان مورد بحث و بررسى قرار گیرد این است که چگونه باید از ظرفیتها و امکانات شورا به بهترین گونه در کنار سایر دستگاهها و نهادهاى متولى امور زنان بهره برد؟
