«در بزرگداشت بیست و پنجمین سال تأسیس دفتر تبلیغات اسلامى»
عملکرد 25 ساله دفتر تبلیغات اسلامى در حوزه زنان
مریم بصیرى
[گزارش عملکرد مراکزى که به موضوع زن و خانواده مىپردازند یکى از محورهاى این ویژهنامه مىباشد. دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم که زیر نظر مقام معظم رهبرى قرار دارد و امسال بیست و پنجمین سال تأسیس خود را پشت سر مىگذارد و مجله پیام زن وابسته به آن است، هر چند فعالیت آن که بسیار گسترده است و طیف وسیعى از موضوعات را شامل مىشود، اختصاص به مسائل زنان و خانواده ندارد، ولى پیشقدمى آن و حجم گستردهاى از دستاوردها در این زمینه و نیز در استقبال از بیست و پنجمین سال شکلگیرى آن، مجله را بر آن داشت که به انگیزه بازگویى و ارزیابى عملکرد دفتر در موضوع زنان، گزارشى پیش روى خوانندگان بگذارد. آنچه، حتى برخى جزئیات عملکرد و دستاوردهاى دفتر در این زمینه را اهمیتى دوچندان مىدهد، این است که این مرکز، نهادى است برخاسته از حوزه علمیه قم که فعالیت آن نیز در کنار حوزه و براى آن است و طبعاً نوع و حجم پرداختن آن به مسائل زنان از اهمیت ویژهاى برخوردار خواهد بود، بخصوص که مسؤولان و سیاستگذاران و دستاندرکاران اصلى آن عمدتاً از عالمان و فرهیختگان حوزوى هستند و هزاران نفر از روحانیون و طلاب را در قم و شهرستانها پوشش آموزشى، پژوهشى و تبلیغى مىدهد و گروه زیادى از بهترین صاحبنظران، پژوهشگران و نویسندگان علوم اسلامى را در اختیار دارد و تاکنون هزاران اثر علمى، آموزشى، فرهنگى و تبلیغى را تقدیم کرده است و نقش آشکار و ماندگارى در تحولات فکرى، فرهنگى و علمى حوزهها به ویژه حوزه علمیه قم داشته است.]
دفتر تبلیغات اسلامى در بهار سال 1358 با موافقت حضرت امام خمینى و کمک ایشان فعالیت خود را آغاز کرد. این دفتر که در آغاز نام «دفتر تبلیغات امام» را داشت توسط هیأت مدیرهاى اداره مىشد که رئیس آن مرحوم آیتاللَّه محمدواعظ عبایى خراسانى بود که نمایندگى حضرت امام(قده) را در دفتر داشت. اینک هیات امناء و شوراى برنامهریزى و ارزیابى، در شکلگیرى ساختار سازمانى، تدوین اساسنامه، شرح وظایف و گسترش فعالیتهاى فرهنگى، آموزشى و هویتدهى به تلاشهاى دفتر، سهم بسزایى دارد.
از سال 1373 با تغییر مدیریت و انتخاب هیأت مدیره جدید به حکم مقام معظم رهبرى، توسعه گستردهاى در برنامههاى دفتر به وجود آمد. در ساختار جدید دفتر در سال 1381 هیأت امنا به حکم معظمّله جایگزین هیأت مدیره شد. اهداف و عمده فعالیتهاى دفتر تبلیغات اسلامى در راستاى تبیین و تدوین عقاید دینى و ارائه خدمات آموزشى و تحقیقاتى به حوزههاى علمیه است. شناسایى، جذب، آموزش و اعزام روحانیون براى تبلیغ، تهیه و انتشار کتاب و نشریه و ایجاد بانکهاى اطلاعاتى و تدوین اندیشه سیاسى اسلام و مسائل نوآمد فقهى و ... از دیگر هدفهاى این نهاد است.
در حال حاضر دفتر تبلیغات زیر نظر هیأت امنا اداره مىشود. حجج اسلام آقایان محمد جعفرىگیلانى، سیدحسن ربانى، فاضل هرندى، سیدعباس صالحى، محمدتقى سبحانى، حمید پارسانیا، عبدالرضا ایزدپناه، علیرضا اعرافى، علیرضا امینى، نبوى، محسن قمى و سیدمهدى خاموشى و سیدطه هاشمى 13 عضو این هیأت هستند.
علاوه بر حوزه ریاست، پنج معاونت پژوهش و تحقیقات، آموزش، فرهنگى و هنرى، تبلیغ و اعزام مبلّغ، و معاونت ادارى و مالى به ترتیب توسط آقایان حجج اسلام محمدتقى سبحانى (رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى)، حمید پارسانیا (رئیس دانشگاه باقرالعلوم)، مظفر سالارى (سردبیر فصلنامه آفرینه)، رضا اسکندرى و قباد سلیمانى اداره مىشود.
مدیریت حوزه ریاست، توسعه و برنامهریزى، شوراى مطبوعات، روابط عمومى، اطلاعرسانى، مرکز انتشارات، چاپخانه، دفتر سیاسى، مدیر امور استانها، امور حقوقى و مجلس، و صندوق قرضالحسنه از جمله ده مدیریت دفتر تبلیغات مىباشد.
علاوه بر دفتر اصلى این مرکز در قم، سه شعبه دیگر دفتر در شهرهاى مشهد، اصفهان و ایرانشهر دایر است که کما بیش چون دفتر قم فعالیت کرده و از آن الگوگیرى مىکنند. در بیست و پنجمین سال تأسیس دفتر و پس از گذشت ربع قرن از پیروزى انقلاب اسلامى، قصد ما این است که طى گزارش، نگاهى گذرا داشته باشیم به فعالیتهایى که در طول این مدت در واحدهاى مختلف دفتر قم در حوزه مسائل زنان انجام شده است. در همین جا از کلیه معاونتها، مدیریتها و واحدهاى دفتر که در تهیه این گزارش همکارى کردند، سپاسگزارى مىکنیم. همچنین از همراهى خانم زهره دهخدا در تهیه این گزارش متشکریم.
* * *
حوزه ریاست دفتر
رئیس دفتر تبلیغات اسلامى، حجتالاسلام والمسلمین سیدحسن ربانى است که با حکم مقام معظم رهبرى به این سمت منصوب شده است. بخش اصلى مسئولیت ایشان از طریق معاونتهاى مربوطه اعمال مىگردد و ریاست شوراى معاونان نیز بر عهده وى مىباشد. به جز معاونتهاى یاد شده، بخشهاى دیگرى نیز وجود دارد که مستقیماً زیر نظر ایشان و به عنوان قسمتهاى مربوط به حوزه ریاست فعالیت مىکنند. مرکز انتشارات (بوستان کتاب)، مرکز تربیت مربى کودکان و نوجوانان، واحد امور شهداى روحانیت، روابط عمومى دفتر و مجله پیام زن از جمله واحدهایى هستند که زیر نظر مستقیم حوزه ریاست کار مىکنند. در بخش نخست گزارش، به فعالیت و عملکرد این بخش مىپردازیم و سپس به سایر معاونتها.
مرکز انتشارات (بوستان کتاب):
مرکز انتشارات دفتر تبلیغات با 27 نمایندگى در سطح کشور از سال1361 با چاپ بیش از دو هزار و سیصد عنوان کتاب فارسى و عربى تا به حال، 12 بار ناشر برگزیده کشور شده و 135 اثر چاپ شده در آن به عنوان آثار برگزیده در جشنوارههاى کشورى معرفى شده است.
حجتالاسلام «سیدمحمدکاظم شمس» مسئول انتشارات «بوستان کتاب» دفتر مىباشد. وى در مورد نحوه پذیرش اثر تألیف شده و یا ترجمه، توسط خواهران براى چاپ مىگوید:
«در حوزه انتشارات براى ما فرقى نمىکند متقاضى مرد باشد یا زن. هر چند خانمهایى که تقاضاى چاپ کتاب دارند بسیار زیاد شدهاند. اما در شوراى کتاب ملاحظهاى در مورد جنسیت نگارنده در رد و یا قبول اثر نیست. خانمهاى بسیارى پایاننامههاى کارشناسى ارشد و دکتراى خود را در رشتههاى علوم قرآنى و انسانى، فلسفه، عرفان، الهیات و ... براى چاپ مىآورند. کمسنترین خانم نویسندهاى که کتابش را چاپ کردیم «فاطمه توفیقى» بود که چهار کتاب براى کودکان ترجمه کرده بود. در هنگام چاپ آثار وى، این مترجم 16 سال بیشتر نداشت و پیشتر هیچ کتابى از وى چاپ نشده بود. از نظر ما مهم نوع کارى است که ارائه مىشود. معروف بودن و یا نبودن مؤلف شرط ما براى پذیرش چاپ کتاب نیست.»
توضیحى در مورد ترکیب اعضاى شوراى تصویب کتاب و نحوه پذیرش آثار رسیده بدهید.
اعضاى شورا هفت نفر هستند که اساتید حوزه و دانشگاه مىباشند و دستکم در یکى از رشتههاى علمى و دینى تخصص دارند. این افراد از لحاظ فرهنگى شناخته شده هستند و در شوراى تصویب کتاب در دیگر سازمانها هم عضو مىباشند و داوران کتاب سال دانشجویى یا حوزه هم بودهاند؛ کتاب بدون هیچ پیشداورى توسط اعضا سنجیده شده و کتابهاى ضعیف رد مىشوند. البته چون متخصص ادبیات داستانى و آثار کودک و نوجوان در شورا نداریم، این آثار توسط دوستانى بیرون از شورا بررسى مىشوند و ارزیاب بسته به نظریات، کار را ارزیابى کرده و به شورا تحویل مىدهد.
چرا در جمع هفت نفره شوراى انتخاب کتاب هیچ خانمى حضور ندارد؟
متأسفانه در شورا کارشناس زن نداریم. شاید دلیل این بوده که در زمان انتخاب اعضا، حضور یک کارشناس زن احساس نشده و به نظرمان نرسیده است که از خانمها هم دعوت کنیم.
در مورد روند عرضه کتاب تا مرحله چاپ آن توضیح دهید.
ابتدا نویسنده در برگهاى، خود و کتابش را معرفى مىکند. این برگهها همراه کتاب به ارزیاب تحویل داده مىشود و پس از اعلام نظر وى (چه مثبت و چه منفى) کتاب به شورا تحویل داده مىشود. بسته به موضوع کتاب، یک یا چند نفر از اعضا کتاب را مىخوانند و در جلسات مشترک، دلایل رد و یا تصویب را اعلام مىکنند. در صورت تصویب کتاب در شورا حتى با رد شدن توسط ارزیاب، قرارداد چاپ با نویسنده بسته شده و بسته به حجم کار، کتاب در نوبت چاپ قرار مىگیرد. معمولاً نوبت چاپ یک ساله است، ولى بسته به حدود صد کتابى که در هر سال به چاپ مىرسند، هر کتاب زودتر از موعد مقرر یک ساله چاپ مىشود.
هر سال حدود سیصد عنوان کتاب براى چاپ به دفتر انتشارات مىرسد، در حالى که فقط مىتوانیم سالانه پنجاه کتاب با عناوین جدید (به غیر از چاپهاى مجدد) داشته باشیم، از اینرو مجبوریم همیشه ضرورىترین و بهترینها را انتخاب کنیم. رد یک کتاب همیشه دلیل بر بد بودن آن نیست، بلکه ممکن است از لحاظ موضوعى در اولویت چاپ ما نباشد.
آیا تا به حال در مورد مسائل زنان به این فکر کردهاید که موضوعى تخصصى را به نویسندهاى سفارش دهید تا کتابى را براى زنان تألیف و یا ترجمه کند؟
ما جزو ناشران «منتظر» هستیم و نه ناشر «مبتکر». ناشر منتظر در انتظار رسیدن آثار است و مثل ناشر مبتکر سفارش نمىدهد. ممکن است موضوعات ضرورى وجود داشته باشند که در آن موارد کتابى چاپ نکردهایم، ولى تنها دلیلش این بوده که کسى در آن موضوعات، کتابى به ما نداده است، پس باید راهى را فراهم کنیم تا جزو ناشران مبتکر شویم و موضوعات خاص زنان را نیز سفارش بدهیم. هر چند به عنوان نمونه تا به حال تنها پنج یادنامه براى پنج تن از بزرگان دینى سفارش دادهایم.
تفسیر و علوم قرآن، حدیث، کلام، فلسفه، عرفان، ادعیه و مناجات، اصول فقه، اخلاق اسلامى، تعلیم و تربیت، تاریخ، سیاسى، اجتماعى، حقوق اسلامى، اقتصاد اسلامى، مدیریت اسلامى، ادیان و مذاهب، روش تبلیغ، هنر، زبان و ادبیات، گوناگون و کلیات سرفصل عناوینى هستند که انتشارات بوستان کتاب در آن زمینهها اقدام به چاپ کتاب مىکند.
تا به حال 25 عنوان کتاب با موضوعات زنان در انتشارات به چاپ رسیده است؛ کتابهایى با عناوین: «حقوق المرأة»، «فاطمه گلواژه آفرینش»، «آنچه باید یک زن بداند»، «منزلت زن»، «جلوههاى رفتارى حضرت فاطمه(س)»، «فاطمه زهرا(س) یاس عصمت»، «زن موجودى است فرزانه یا ...؟»، «سیماى زن»، «فاطمه الگوى زن مسلمان»، «حجاب از دیدگاه قرآن و سنت»، «نخبة البیان»، «نگاهى کوتاه به زندگى حضرت زینب کبرا»،«بلوغ دختران، رسالههاى فقهى»، «درآمدى بر شناخت مسائل زنان»، «زنان نمونه»، «بانوى کربلا»، «روزهاى خاطره»، «امام خمینى و الگوهاى دینشناختى در مسائل زنان»، «طلوع آشنایى»، «زن از منظر اسلام»، «فقه و پوشش بانوان»، «اسلام، زن و کنکاش نوین»، «فمینیسم جهانى و چالشهاى پیش رو»، «زن و آزادى» و «زن در اسلام».
خانمها منیژه آرمین، زینب الغزالى، عذرا انصارى، مریم بصیرى (برگزیده جشنواره مهدویت در سال 1380 براى کتاب «بانوى نور»)، عایشه بنتالشاطى، فاطمه توفیقى، فاطمه جعفرى، مرضیه دانشزاده، سیدهمریم روضاتیان، منیره زارعان، محبوبه زارع (برگزیده کتاب سال حوزه براى اثر «دریا، طوفان، تلاطم»، همچنین تقدیر از کتاب پنج جلدى «قهرمانان کوچک کربلا» در کتاب سال دانشجویى 1383)، زینب سیدمیرزایى، افسانه شعباننژاد، مریم صالحىمنش، ناهید طیبى، فتحیه فتاحىزاده، بتول فرهادیان، فریبا کلهر، فریده مصطفوى، صدیقه معصومى، محبوبه معلمى، شادى نفیسى (برگزیده کتاب سال دانشجویى در سال 1380 با عنوان کتاب «عقلگرایى در تفاسیر قرن چهاردهم»)، فهیمه وزیرى و شمسى وفایى، نویسندگان زنى هستند که آثارشان تا به حال در انتشارات «بوستان کتاب» منتشر شده است.
مرکز تربیت مربى:
مرکز تربیت مربى کودکان و نوجوانان از واحدهایى است که زیر نظر حوزه ریاست دفتر فعالیت مىکند. این مرکز علاوه بر قم در دفتر تبلیغات اصفهان و مشهد نیز شعبه دارد. در اصفهان و مشهد آموزش خواهران زودتر از قم شروع شده است. به گفته مسئول این مرکز برخى کجفهمىهاى عامه مردم دلیل راهاندازى دیرهنگام طرح آموزش خواهران در قم بود؛ اما در هر حال به دلیل تقاضاهاى بسیار به ویژه توسط همسران طلبه که مىخواستند در طرح تابستانى هجرت، همراه همسرانشان در مدارس شهرهاى مختلف تبلیغ کنند، از آبانماه سال جارى این طرح در دفتر قم اجرا شد.
حجتالاسلام «حسین راستگو» مسئول مرکز تربیت مربى کودکان و نوجوانان در مورد چگونگى ثبتنام خواهران علاقهمند مىگوید: «داوطلبهاى خانم سطح لمعه به بالا پس از پذیرش در 25 جلسه دوره مقدماتى شرکت مىکنند و پس از گذراندن امتحان کتبى و عملى، در حضور کارشناسان زن، یک برنامه بیست دقیقهاى بسته به مقاطع سنى مخاطبان فرضى، اجرا مىکنند. کارشناسان روى این برنامه نظر مىدهند. اگر احتیاجى به نظر کارشناسان مرد باشد، آنها هم از روى فیلم تهیه شده، نظر مىدهند.
سپس دوره عمومى است که دروس قرآن، حدیث، روانشناسى، ادبیات، مبانى تعلیم و تربیت، مهارتهاى تدریس، اردودارى، خوشنویسى و ... را آموزش مىدهیم. پس از اتمام دورهها، خواهران مىتوانند به عنوان محقق مرکز در مورد مسائلى چون تکنولوژىهاى آموزشى، نویسندگى، قصه و شعر کودک، فیلم کودک و ... تحقیق کنند و یا بنا به ذوق و سلیقه و احتمالاً لهجهاى که دارند، به عنوان مربى و مبلّغ براى اجرا به مدارس، آموزشگاهها، مراکز تربیت معلم، مهدهاى قرآن، اردوگاهها و یا طرح تبلیغى هجرت دفتر تبلیغات به شهرهاى مختلف بروند.»
تعداد خواهران شرکتکننده در این کلاسها چند نفر است و وضعیت اساتید زن و جزوات آموزشى به چه صورتى است؟
120 خواهر در دوره اوّل در کلاسها شرکت کردند. مدرِّس زن نداریم و با چاپ هشت کتاب با عنوان «رهتوشه» به صورت کلاسیک آموزش را شروع کردهایم. 250 جزوه درسى، انتشار نشریه داخلى «طلیعه» نیز از جمله فعالیتهاى آموزشى مرکز است.
آقاى راستگو، آموزش فرزندان کارمندان دفتر و میزان شرکت دختران نوجوان در کلاسها چطور است؟
در تابستان هر سال براى فرزندان کارمند، کلاسهاى اخلاق، احکام، عقاید، طراحى و نقاشى، خطاطى، سفالگرى، گلسازى، مکرومه، شعر و قصه، کامپیوتر، شنا و ... همراه با اردو داریم.
استقبال تا به حال بسیار بوده، طورى که خانوادهها خواهان برگزارى آموزشها در طول سال هستند. تعداد شرکت کنندگان دختر و پسر تقریباً مساوى است.
واحد امور شهداى روحانیت:
در طول هشت سال دفاع مقدس، دفتر تبلیغات در اعزام روحانیون به جبههها پیشقدم بوده است. 3800 شهید و 8000 جانباز روحانى که بیشترین تعداد شهید و جانباز را نسبت به سایر اقشار جامعه به خود اختصاص دادهاند، تقدیم روحانیت به اسلام است. این واحد با در دست داشتن اسناد و مدارک روحانیون شهید اقدام به انجام فعالیتهایى در راستاى حفظ خاطرات شهدا و حمایت از خانواده آنان کرده است.
حجتالاسلام «سیدهادى موسوى» مسؤول این واحد در مورد فعالیتهاى انجام گرفته براى شهدا و خانوادههاى آنان مىگوید: «دفتر تبلیغات در گسترش فرهنگ جبهه و شهادت، کارهایى انجام داده است که فهرستوار به آنها اشاره مىکنیم:
1- تشکیل پرونده براى بسیارى از روحانیون کشور براى اعزام به جبهه و تهیه تصاویر و ثبت تاریخ اعزام و زمان و محل شهادت.
2- تهیه زندگینامه شهدا و چاپ بصورت کتاب.
3- تنظیم اسناد و مدارک استانى شهداى روحانى در دفتر.
4- خدماتدهى به نهادها و ارگانهاى کشور به صورت ارائه اسناد موجود از شهداى روحانى.
5- پاسخگویى به مراجعات خانوادههاى شهداى روحانى.
6- سرکشى و تفقد از خانوادههاى شهداى روحانى در سطح کشور.
7- تهیه گزارش از زندگى شهداى روحانى براى تلویزیون.»
آیا طرحهاى جدیدى در راستاى خدماترسانى به بازماندگان و خانواده شهداى روحانى در دست اقدام دارید؟
تهیه شناسنامههاى علمى شهیدان و جمعآورى خاطرات اخلاقى و فضایل معنوى آنان از کارهاى آینده ماست. بررسى وضع علمى و فرهنگى خانوادههاى شهدا، تهیه فیلم از خانوادهها، اعزام هیئتهایى جهت سرکشى، کنکاشهاى اخلاقى، علمى، اجتماعى و سیاسى درباره شهدا و خانواده آنها از دیگر برنامههاى در دست اجراست.
تشکیل پرونده براى جانبازان و آزادگان روحانى و شناسایى وضعیت روانى، فرهنگى و اقتصادى آنان، تبدیل آثار به جا مانده از شهدا و آزادگان و جانبازان روحانى به صورت نرمافزار، راهاندازى سایت اینترنتى و برگزارى یادواره از دیگر برنامههایى است که باید با همکارى مسئولان در آینده انجام بدهیم.
نشریات:
ماهنامه «پیام زن»، دوماهنامه «حوزه»، دوهفتهنامه «پگاه حوزه»، فصلنامه «فقه» و ماهنامه «پاسدار اسلام» از جمله نشریاتى هستند که زیر نظر مستقیم دفتر ریاست به چاپ مىرسند.
نشریه «حوزه» ویژه حوزههاى علمیه با انتشار 123 شماره، تا به حال موفق نشده است از قلم هیچ نویسنده زنى بهرهمند شود. «هادى مسعودى» از اعضاى مجله مىگوید: «زن در جامعه اسلامى، مبادى تحقیق در حقوق زن، حجاب شرعى، نقدى بر مقاله حجاب شرعى، فمینیسم، وصیتنامه بانو امین و مصاحبه با خانمها صفاتى، مقتدایى و انصارى تنها مقالات و مباحثى هستند که نشریه حوزه در مسائل زنان به آن پرداخته است.»
هفتهنامه علمى سیاسى «پگاه حوزه» هم تا به حال از هیچ زن نویسنده دعوت به همکارى نکرده است، با این وجود خانمها مائده ارکان، فرزانه محسنى، نجمه کیخا، منصوره قلىپور و منیرهالسادات موسوى افرادى هستند که آثارشان را به دفتر نشریه داده و مقالاتشان چندبار چاپ شده است.
به نقل از آقاى «گوهرى» مسئول ادارى مالى این نشریه تا به حال فقط هفده مقاله در مورد زنان در «پگاه حوزه» به چاپ رسیده است.
«فقه»، نشریهاى فقهى همراه با پژوهشهاى نوآمد در عرصه فقه مىباشد. به گزارش آقاى «امین فهیمى» مسئول امور مالى و پیگیرى چاپ این نشریه، مقالاتى با عناوین زن و مرجعیت اسلامى، بلوغ دختران، زن و محدودیت جهانگردى، همسر در سراى شوهر، ارث زنان از همه یا بخشى از دارایى شوهر، گزارش دیدگاهها در باب داورى زنان و پوشش بانوان در برابر مردان نامحرم، کل مقالات منتشر شده مربوط به زنان در «فقه» مىباشد.
سن ازدواج دختران، حکم داد و ستدهاى کودک از «عفت نورمحمدى» و نگاهى فقهى به مادههاى قانونى نفقه زوجه از «زهرا آیت اللهى» تنها مقالات چاپ شده از زنان، در این نشریه است.
پیام زن:
ماهنامه «پیام زن» تنها نشریه اختصاصى زنان است که در دفتر تبلیغات اسلامى منتشر مىشود. این ماهنامه در سیزدهمین سال انتشار خود پس از چاپ 154 شماره پیاپى، سعى داشته به صورت عمومى و تخصصى مسائل مربوط به زنان، دختران و خانواده را مطرح کند. اکثر نویسندگان و مخاطبان این نشریه از قشر تحصیلکرده حوزه و دانشگاه مىباشند که پیگیر مسائل تخصصى در مورد مسائل زنان هستند.
کلمه نخست، سیاسى اجتماعى، فرهنگ و اندیشه، خانواده و تربیت، ادب و هنر، خانه و خانهدارى، حرف آخر و دختران بهار از بخشهاى اصلى نشریه مىباشد.
بخش «دختران بهار» از فروردین سال 1381 به دلیل تقاضاهاى خوانندگان و توجه نشریه به دختران نوجوان و جوان متولد شد اما به دلیل محدودیت انتشار به صورت نشریهاى مجزا، در ضمیمه «پیام زن» منتشر مىشود. این ضمیمه تا به حال 34 شماره خود را منتشر کرده است.
چاپ سه ویژهنامه از کارهاى مهمى است که تا به حال «پیامزن» به آن اقدام کرده است. ویژهنامه بزرگداشت ولادت حضرت فاطمه(س) و مقام زن (شماره 68) در 316 صفحه، ویژهنامه صدمین سال ولادت امام خمینى (شماره 91) در 424 صفحه و ویژهنامه گسترده وضعیت زن در جمهورى اسلامى ایران (شمارههاى 155، 156 و 157 و 158) جمعاً در بیش از 1600 صفحه.
انتشار مقالات و داستانهاى دنبالهدار منتشر شده در این نشریه در قالب هفده عنوان کتاب نیز از دیگر فعالیتهاى ارزنده مجله است؛ کتابهایى با عناوین: جلوههاى رفتارى حضرت فاطمه(س)، امخلیل الگو و عبرت، چشم دل، درآمدى بر شناخت مسائل زنان، قصههاى بىبى، بانوى نور، بوى خاک، فاطمه(س) گلواژه آفرینش، فصل سرد، بارقه دخترى از تبار یاسها، روزهاى خاطره، درآمدى بر شکلگیرى شخصیت جوان، امام خمینى و الگوهاى دینشناختى در مسائل زنان، اخلاق معاشرت، روشهاى تربیت، دنیاى جوان و الفباى زندگى.
حضور در جشنوارههاى مطبوعات و بازتاب نظر خوانندگان در فرم و محتواى نشریه، همچنین کسب رتبه براى مقالات «زن در عرصه سینماى ایران» در پنجمین جشنواره مطبوعات (1377) و مقالات «این شهر سیاستزده پوست مىاندازد» و «وقتى زنان صحاف مىشوند» در جشنواره مطبوعات منطقه مرکزى کشور (1379) و همچنین کسب رتبه در جشنوارههاى مطبوعات براى مقالاتى چون «سال بازشناسى حکومت علوى، سال بازنگرى در عملکردها» و «نوروز در روایات اسلامى» توسط نویسندگان این نشریه در دیگر نشریات، نشان از موفقیتهاى این نشریه بوده است.
این نشریه با بهرهگیرى از اندیشوران حوزه مسائل اجتماعى و فرهنگى و هنرى روز، به مباحث دینى حوزه زنان مىپردازد و هر چند از نگاه برخى خوانندگان عدم گرایش نشریه به جناحى خاص و روشن نکردن نقطه نظرات سیاسى «پیامزن» در مورد مسائل روز، از کاستىهاى نشریه شمرده مىشود؛ اما در عوض مخاطبان بسیارى از اینکه «پیام زن» به دور از مباحث جناحى و جبههگیرى براى احزاب مختلف، و با بهره جستن از همه نیروهاى انقلاب در مقالهها و مصاحبهها به مسائل زنان مىپردازد، از وضع کنونى رضایت دارند.
«پیام زن» در طول انتشار خود هر سال تلاش کرده است با توجه به نظریات مخاطبان خود چون شکایت از نثر سنگین، سیاه و سفید بودن، روى جلدهاى بىارتباط با موضوع زنان، عدم پرداختن به مسائل روز، توجه صرف به مباحث نظرى، عدم تنوع و نداشتن جنبه سرگرمى براى عامه زنان، کهنگى اخبار، نگاه تک بُعدى به مسائل زنان، نادیده گرفتن قشر جوان و زنان روشنفکر و ... بتواند دگرگونى مثبتى در شکل، ساختار و محتواى نشریه بدهد. هر چند برخى از خواستههاى خوانندگان به دلیل ملاحظاتى که وجود دارد تا به حال عملى نشده است.
پرداختن به مشکلات و چالشهاى اجتماعى و حقوقى زنان، توجه به جایگاه آنان در جامعه اسلامى، همچنین توجه به عرصه هنر و زنان هنرمند، از جمله مسائلى است که خوانندگان خواهان بازتاب بیشتر آن در مجله هستند و دستاندرکاران و نویسندگان نشریه را دچار محافظهکارى و کمتوجهى مىدانند.
«پیام زن» تلاش کرده با پرهیز از افراط و تفریط و با دورى جستن از جریان تحجرگرایى و قشرىگرى و یا وادادگى فرهنگى با پاىبندى به اصول کلى و ارزش نظام جمهورى اسلامى، بدون هیچ سستى، هر ماه حتى زودتر از وقت مقرر، منتشر شود و به توفیق الهى تاکنون حتى یک شماره نیز وقفه نداشته است.
واحدهاى مختلف دفتر تبلیغات در جواب به «عدم توجه لازم به زنان و بهرهگیرى ناکافى از استعداد آنان در معاونتهاى مختلف»، «پیام زن» را متولى امر براى پرداختن به مسائل زنان مىدانستند و مىگفتند اگر آنها کارمند زن ندارند، نشریه «پیام زن» هم مدیرمسئول، سردبیر و برخى کارمندانش مرد هستند!
اعتراض خوانندگان، مدیرمسئولان و سردبیران نشریات خاص زنان و خانواده و محققان مسائل زنان نیز بیانگر آن بود که چرا باید مردان در دفاع از حقوق زنان قلم بزنند! این نشانه ضعف نشریه است، چرا که دیدگاههاى نشریه توسط مردان بیان مىشود و آنان هرگز نمىتوانند آن گونه که لازم است به مسائل زنان توجه داشته و از دید آنان به قضایا و وضع موجود در کشور اشاره کنند!
البته خواهران همکار در مجله بیش از آقایان هستند ولى پاسخ اصولى این است که توجه به مسائل زنان احتیاج به زنپژوهانى دارد که با دانش و درایت در مسائل زنان بتوانند عرصه را براى ظهور نشریات دیگرى فراهم کنند. فقط به دلیل مرد یا زن بودن مسئولان نشریه نمىتوان گفت نگاه نشریه مردانه یا زنانه است، زیرا نگاه سالم به مسائل زنان، مهمترین اصلى است که نشریه «پیام زن» به آن اهتمام دارد.
شایان ذکر است کتابخانه تخصصى زنان با حدود 3000 عنوان کتاب و مجلّد نشریات، یکى از امکانات ویژه این نشریه مىباشد که علاوه بر استفاده نویسندگان مجله، در اختیار پژوهشگران و زنپژوهان مىباشد.
به جز توزیع در سطح نمایندگىهاى تکفروشى، شمار مشترکان مجله در زمستان سال جارى نزدیک به 4300 عدد مىباشد که به صورت حقیقى یا حقوقى مشترک شدهاند.
از نگاه دیگران:
خانم «زهرا تهرانى» دکتراى علوم تربیتى در مورد «پیام زن» مىگوید:
«از لحاظ ظاهرى باید قبول کرد که چون نشریه براى طبقه جوان چاپ مىشود، باید جذابتر باشد. اهل باطن که نشریه را مطالعه مىکنند، باید کارى کرد که اهل ظاهر هم جذب آن شوند. به کارگیرى هنرمندان خوشذوقترى که انگیزههاى بیشترى براى کار دارند مىتواند کارساز باشد.
در مورد نویسندهها هم باید گفت هر چند استفاده از نویسندگان جوان بسیار خوب است، ولى باید از نویسندگان شناختهشدهتر هم استفاده کنید تا اعتبار مجله حفظ شود. مطالب و گزارشهاى روز شما هم خیلى خوب هستند، مثلاً از آن جایى که مدیر مدرسه هستم، به خانوادههاى دانشآموزان توصیه کردم گزارش دنبالهدار مربوط به دختران فرارى را بخوانند که هم مفید است و هم حکم پیشگیرى را دارد.»
در میان دیگر نشریات زنان، جاى پیام زن را چطور مىبینید؟
به پیام زن بیشتر اطمینان دارم. چون همه افراد را نمىشناسیم و نمىدانیم چقدر سخنانشان به واقعیت نزدیک است، ولى چون علما و حوزه علمیه را قبول داریم، مطالب پیام زن را با آرامش و اطمینان قبول مىکنیم؛ اما اگر بىدقتى صورت بگیرد، کار شما بسیار سنگین مىشود.
نظر این خواننده را در مورد فرا جناحى بودن نشریه مىپرسیم و وى پاسخ مىدهد:
«چیزى که حق است و راه ائمه(ع) است باید خط مجله باشد. نشریه باید روشنگرى کند و روى صراط مستقیم حرکت نماید. وابستگى به جناحها و خطى کار کردن خوب نیست. نشریه هر چیزى را که خوب است باید منعکس کند و مطالب بد را از بین ببرد. پیام زن هم خوب است که توجه به جناحى خاص ندارد و گرفتار آنها نمىشود.»
یک خانم روزنامهنگار که در دانشگاه، زبان انگلیسى تدریس مىکند، در مورد شکل ظاهرى پیام زن مىگوید: «روى جلد نشریه باید جذاب و شکیل باشد. علاوه بر اینکه جلدها زنانه نیست، زنانهپسند و شاد هم نیست. البته لزومى ندارد هر شماره، عکس خانمها روى جلد چاپ شود بلکه باید عکسهایى باشد که خانمها را جذب کند و برایشان جالب باشد. تا به حال که بیشتر روى جلدهاى این نشریه بىارتباط با موضوع زنان بوده است. اما داخل جلد با توجه به سیاه و سفید بودن خوب است و ما مىدانیم ایجاد جذابیت براى یک نشریه غیر رنگى چقدر مشکل است.»
وى در مورد مقالات مجله معتقد است: «مقالات تربیتى و مطالب مربوط به زنان صدر اسلام و گفتگو با علما خیلى خوب است. اما در مورد مصاحبهها باید گفت پیشتر با افراد مهمترى گفتگو مىکردید. کسانى که با آنها مصاحبه مىشود باید نظر ویژهاى در زمینهاى خاص داشته باشند و بخواهند خطمشى و هدف خود را عنوان کنند، در صورتى که در مصاحبههاى فعلىتان دیگر این اهداف مشاهده نمىشود.»
نظرتان در مورد سطح ادبى نشریه چیست؟
اگر بخواهید عامه مردم، مجله را بخوانند باید نثر مجله خیلى پایین بیاید. در حال حاضر اگر دیپلمهاى به طور مرتب نشریه شما را بخواند و با نثرتان آشنا باشد، برایش مطالعه مجله راحت است، ولى براى دیگرانى که تازه با آن آشنا مىشوند با توجه به مطالب حوزوى آن، خواندن مجله مشکل است.»
خانم «آمنه عسگرىراد» یکى از مسئولان کتابخانه جامعة الزهرا در مورد استقبال طلاب از نشریه مىگوید: «زن روز، سروش بانوان و پیام زن سه نشریهاى هستند که چندین سال در این کتابخانه موجود است. با توجه به سابقه کارم بیشترین استقبال در طول سالها از مجله زن روز است، چون متنوع مىباشد و داستانهاى جالبى دارد. بخش خیاطى و آشپزى آن هم براى خانمها جذاب است. بعد هم بیشترین طرفدار را سروش بانوان دارد که خواهران براى سرگرمى آن را مىخوانند و در نهایت از پیام زن براى مقالات تحقیقىشان استفاده مىکنند.
در کل مىتوان گفت پیام زن جذابیت دیگر نشریات را ندارد، چه از لحاظ صفحهآرایى و نثر مجله و چه نوع پرداختن به مسائل روز. به فرض سروش بانوان به معضل دختران فرارى و بیکارى زنان پرداخته بود که خیلى خوب بود، یا مثلاً بخش مشاوره زن روز خیلى خوب است و جواب سؤالات را به روز مىدهد اما بخش مشاوره پیام زن جوابهایش تکرارى است و به قول یکى از اعضاى کتابخانه، جواب یک سؤال در چهار سال گذشته با جواب همان سؤال در حال حاضر یکى است، و این جوابها کارساز نیست. خواننده احتیاج به راه حلهاى جدیدترى دارد. با ورزش و خواندن قرآن همه مشکلات و انحرافات جنسى دختران و پسران جوان حل نمىشود.
از طرفى دیگر سیاه و سفید بودن نشریه باعث شده است پیام زن جذاب نباشد. انسان ابتدا چشمش چیزى را مىبیند و اگر جذب شد، مغز فرمان مىدهد آن را بخواند، از اینرو رنگى بودن نشریه خیلى مهم است.»
به نظر شما مقالات پیام زن وابسته به کدام حزب مىباشد؟
کاملاً مشخص است که گردانندگان به حزب راست تمایل دارند و این به خوبى از نویسندگان و مقالات روحانیون قابل درک است!
خانم «مرضیه دانشزاده» یکى از دانشآموختگان حوزههاى علمیه خواهران در مورد حوزوى بودن پیام زن چنین نظر مىدهد:
«با توجه به مقالات تخصصى و سنگینى که در حوزه دین چاپ مىشود، در کل حدود 40 درصد نشریه، حوزوى به نظر مىآید. با اینکه من حوزوى هستم، ولى دلیل نمىشود بتوانم همه مطالب را به راحتى بفهمم. گاهى وقتها مقالات براى من نیز سنگین است و چون کشش لازم را ندارد دیگر بقیه مقاله را نمىخوانم. مجله باید سعى کند موضوعات دینى را با نگاه باز و قلم روان بنویسد تا مطلب قابل فهم و جذابتر باشد. دیگر بخشهاى مجله قابل فهم است و خانمهاى خانهدار و دیپلمه مىتوانند آن را بخوانند و متوجه شوند. به نظرم سطح مقالات دینى باید پایینتر باشد تا قلم مجله یکدست شود.»
از دیدگاه شما پیام زن چه فرقى با یک فصلنامه تخصصى زنان و یا یک هفتهنامه عمومى خانوادگى دارد؟
موضوعات پیام زن به نظر من خوب هستند به ویژه گزارشهاى اجتماعى در باره مشکلات زنان و دختران و یا بخش نقدهاى هنرى، اما مجلات خانوادگى خیلى متفاوت و سطح پایین هستند و فقط براى وقتگذرانى مناسب مىباشند. اما من هنگام خواندن پیام زن از آن استفاده مىکنم، به جز مقالات سنگینى که فهم آن برایم دشوار است. فکر مىکنم نویسندگان آن باید کارى کنند که مخاطبان در طیف گستردهاى بتوانند از آن استفاده کنند.
مطرح کردن مشکلات اجتماعى و نشان دادن راه حل هم کارى است که قبلاً در شمارههاى پیشین مجله نبود، ولى در شمارههاى اخیر در گزارش دختران فرارى به خوبى دیده مىشود. نباید فکر کرد که خانوادههاى مذهبى لزومى به آشنایى با معضلات ندارند. مشکلاتى چون فرار دختران در جامعه فراگیر شده و حتى کسانى که درگیر آن نیستند باید با آن آشنا باشند و بخوانند. از اینکه مجله به چنین موضوعى پرداخت، خوشحال شدم.
در کل تنوع مطالب خوب است، ولى مىتواند متنوعتر و بهتر باشد، طورى که عمومىتر شود.
روابط عمومى:
حجت الاسلام صادق گلزاده، مدیر روابط عمومى و سردبیر نشریه داخلى «پیام» در نخستین پرسش در مورد واحدهایى که در دفتر تبلیغات در ارتباط با زنان فعالیت مىکنند، مىگوید:
«این واحدها را مىتوان به متمرکز و کاملاً اختصاصى (چون مجله پیام زن، واحد آموزشى خواهران و کتابخانه خواهران، که عمدهترین نقش را در آنها کارمندان زن بر عهده دارند و) همچنین واحدهاى غیر متمرکز و به صورت مشترک نام برد.
در واحدهاى غیر متمرکز شاید فعالیت خانمها به طور غیر مستقیم باشد، ولى فعالیتهاى اینان نقش بهسزایى در فرایند کار واحدها دارد، مثل همکارىهایى که خواهران کارمند و غیر کارمند با معاونت تبلیغ، آموزش، پژوهش و مرکز انتشارات دارند.»
نقش خواهران در روند برنامههاى دفتر تبلیغات چیست؟
اگر بخواهیم به بیان نقش زنانى که در دفتر تبلیغات ایفاى نقش مىکنند بپردازیم، باید گفت:
1- یک گروه، مخاطبان اصلى ما هستند، مثل کارمندان و خانوادههاى آنان، یا گروهى مثل خواهرانى که مخاطبان مبلّغهاى دفتر هستند. نحوه تبلیغ مبلّغى که دفتر اعزام مىکند و همچنین کتابخانه و نشریهاى که در این مرکز چاپ مىشود، به عنوان تبلیغى براى مخاطبان ماست، مثل مجله «پیام زن» که در حوزه اندیشه دینى، مباحث زنان را جدى گرفته است و به عنوان بازوى تبلیغى، خواهران دیگرى را به سوى خود جذب مىکند.
2. از نگرش دانشافزایى زنان، دفتر باعث افزایش دانش زنان در مراکز آموزش حوزوى و دانشگاهى است. همچنین پژوهشهایى در راستاى مسائل زنان دارد.
3. از دید استفاده و به کارگیرى توانایى زنان، باید به استفاده از اساتید زن در تحصیلات حوزه و دانشگاه و همچنین به کارگیرى زنان نویسنده در نشریاتى مثل پیام زن اشاره کرد.
4. از نگاه اشتغال زنان، مىتوان استخدام خواهران در چند بخش از واحدهاى دفتر تبلیغات را عنوان کرد.
5. از نگرش توجه به خانواده طلاب و مبلّغان، این مورد از فعالیتهاى آینده ماست که باید روى آن کار کنیم و مباحث تربیتى و آموزشى براى خانواده طلاب و همکاران داشته باشیم.
زنان به چه میزان با نشریات دفتر همکارى دارند؟
در کل بیست نشریه توسط دفتر منتشر مىشود. البته برخى نشریات دفتر چون «نظامى گنجوى» و «شهریار» که در کشور آذربایجان منتشر مىشود، به سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامى واگذار شده است.
فعالیت خواهران کارمند و نویسنده نیز در بعضى مجلات چون پیام زن بیشتر است و در برخى کمتر. نامههایى که به دفتر نشریات مىرسد نشان مىدهد شمار قابل توجهى از مخاطبان مجلات دفتر، خانمها هستند.
نقش و جایگاه زنان از لحاظ حقوقى، عرفى و اجتماعى در دفتر تبلیغات را چگونه ارزیابى مىکنید؟
بر خلاف برداشتهایى که مىشود خانمها در دفتر تبلیغات نقش بسیار مؤثرى دارند. البته در دفتر با توجه به ویژگىها و خصوصیاتى که زنان دارند و حدودى که اسلام براى آنان قائل است، از بانوان انتظار و توقع رعایت ملاحظات وجود دارد. برخى شعار مىدهند که فضاى دفتر بسته است، ولى دفتر نه مدافع فضاى تحجر و نه مدافع فضاى سوءاستفاده از زنان است. شعار همیشگى دفتر تبلیغات، استفاده صحیح از توانایىهاى بانوان با توجه به ویژگىهاى آنان است.
روابط عمومى به عنوان هسته مرکزى و پل ارتباطى بین دفتر و دیگر مراکز چه خدماتى را براى ارتباط دادن و ارتقاى فرهنگى زنان کارمند با مراکز دیگر داشته است؟
روابط عمومى دفتر با مجلس شوراى اسلامى که مرکز قانونگذارى است، همچنین با مراکزى چون دانشگاه الزهرا، مرکز مدیریت خواهران حوزه، جامعة الزهرا و ... در ارتباط است و سعى دارد خواهران دفتر را با آنها آشنا و زمینه همکارى را فراهم کند. البته براى آشنایى و همکارى مفیدتر با چنین مراکزى، انگیزه و تلاش خود خواهران زمینه را فراهم مىکند. متأسفانه خواهران همکار در دفتر تبلیغات، همکارى ایدهآلى با روابط عمومى ندارند. خلأ همکارى و همفکرى در نشریه روابط عمومى «پیام» مشهود است.
معاونت پژوهش:
این معاونت با داشتن پژوهشگاههاى مختلف، مدیریت اطلاعرسانى، بانک اطلاعرسانى، کتابخانه و ... به محققان و دانشپژوهان خدمات ارزنده علمى پژوهشى، عرضه مىدارد.
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى:
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى با داشتن چهار پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامى، فقه و حقوق، تاریخ و سیره اهل بیت(ع)، پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسى و چندین واحد پژوهشى دیگر تلاش مىکند در حوزه پژوهشى فعالیتهاى گستردهاى داشته باشد.
پژوهشهایى چون: حقوق مالى زوجین، ازدواج با غیر مسلمان، بلوغ دختران، رشد جمعیت، تنظیم خانواده و سقط جنین، بارورىهاى پزشکى از پژوهشکده فقه و حقوق؛
نقش زنان در نهضت عاشورا، معرفى زنان نویسنده در فرهنگ مؤلفان اسلامى در پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع)؛
صورتبندى نظریههاى اسلامى در باره زنان (فمینیسم و دیدگاههاى اسلامى) در پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسى؛
سقط جنین از دیدگاه اخلاقى در پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامى؛
مسئلهشناسى زنان در واحد پاسخگویى به مسائل مستحدثه دینى؛
تحقیق و تصحیح رسالهها و آراى فقهى نکاح موقت، تحقیق و تصحیح رساله و آراى ارث زنان در واحد احیاى آثار اسلامى؛
گزینه خانواده و اجتماع (زنان، خانواده و جوانان) در معاونت اطلاعرسانى؛
نمایه مجله پیام زن در واحد اصطلاحنامه علوم اسلامى؛ به صورت کتاب و نرمافزار، از جمله پژوهشهاى این معاونت در حوزه مسائل زنان است.
مدیریت اطلاعرسانى:
این مدیریت با ساماندهى چندین سایت به امر اطلاعرسانى براى عموم مشغول است. فعالیتهاى هر کدام از پایگاهها در خصوص مباحث زنان، هدف بررسى کارکرد این مدیریت است.
سایت مدیریت اطلاعرسانى (قم سى تى) WWW.gomct.com
عناوینى که در ارتباط با زنان در این پایگاه موجود مىباشند عبارتند از:
موضوع «زن در تاریخ اسلام» با زیرمجموعههاى: حضرت فاطمه زهرا(س) مادرى نمونه، نمونههاى رفتارى حضرت فاطمه(س)، حضرت زهرا و جشن ازدواج، امام حسین(ع) و رابطه همسرى (رباب)، زن در نهضت عاشورا، فاطمه بنت اسد مهمان کعبه، حضرت فاطمه معصومه(س) کریمه اهل بیت، خانم ثقفى همسر امام خمینى، امایمن دختر اسماء بنتعمیس - ام الحیت ام سلمه.
موضوع «زن از منظر فقه، حقوق و کلام»، با زیرمجموعههاى: زن و قضاوت، زن و گواهى، حقوق زنان کارگر، زن در قانون اساسى، حق حضانت، دفاع از حقوق زن، احکام زنان، کنوانسیون رفع تبعیض از زنان.
موضوع «زن در عرصه فرهنگ» با عناوین: زن در فرهنگ اسلامى، عاشورا فقط کرامت حجاب، زنان و رسانههاى جهانى، دیدگاه امام خمینى راجع به زنان
موضوع «زن در عرصه سیاسى اجتماعى» با زیرمجموعههاى: نقش بانوان در نهضت اسلامى، انتخابات و حضور بانوان، زنان و نظام اسلامى، مشارکت سیاسى و اجتماعى، زنان در دفاع مقدس، زن سینما زندگى، زنان در صحنههاى ورزشى.
«زن در عرصه اقتصاد» با موضوعاتى چون: مشاغل زنان در عرصه رسالت، توسعه اقتصادى و نقش زنان.
موضوع «زن و خانواده»: نقش مادرى زن، زن و آرامش خانواده، پیشوایان و همسردارى، نظر امام خمینى پیرامون خانواده، زن منشأ مهر و محبت و خانواده.
موضوع «زن مبارز و انقلاب»: خانم نواب همسر شهید نواب صفوى، همسر شهید محلاتى، همسر شهید بروجردى، همسر شهید آیتالله غفارى، همسر شهید زینالدین.
«زن در تاریخ معاصر»: عزتالملوک کاوسى، زندگینامه شهید فهیمه سیارى، زندگینامه بنتالهدى، زندگینامه بانو امین مجتهده زندگینامه زهرا حصارى.
موضوع «کتابشناسى زنان»: کتب خارجى و ترجمهها، کتابشناسى موضوعى زنان.
موضوع «احکام»: احکام بانوان، احکام روابط زن و مرد، احکام روابط زن و شوهر.
«پرسشها»: زن خوب براى مردان خوب یعنى چه؟، تفاوت دیه زن و مرد، تنبیه بدنى زنان، نیامدن نام حضرت فاطمه(س) در قرآن، حقوق همسران، فلسفه عِدّه، ازدواج مجدد، تفاوت ارث زن و مرد، تسلط مردان بر زنان.
«کتابخانه و کتابشناسى» با زیرمجموعههاى: بر زمین بانوى جهان فاطمه زهرا(س)، فضایل و مقامات فاطمه(س) از زنان دیگر، مصحف فاطمه(س) چیست؟، مصحف فاطمه از نگاه امامان، زندگینامه و کتابشناسى حضرت زهرا(س).
«فضایل و مقامات کوثر قرآن»: حضرت فاطمه(س) از نگاه خورشید، حضرت فاطمه(س) از زبان اندیشمندان، فاطمه در حدیث دیگران، صحاح ششگانه، آمنه(س) مادر خورشید، حضرت خدیجه(س) مادر امت، امالبنین.
موضوع «زنان برتر»: پاکیزگى گوهر صدف اعتبار قم حضرت معصومه(س)، مهتابى مغرب همسر امام کاظم(ع) محرم کوثر امایمن، فضه زهرا(س) ستارهاى از آفریقا، بانوى بهشتى، مناظره در زمینه اجراى عدالت در میان زنان.
موضوع «آداب» با دو زیرمجموعه:
1- آداب عمومى: آراستگى در اسلام؛ در باره وظایف کسى که تنها غذا مىخورد؛ آدابى که به دلیل اجتماعى و مشارکت در غذا، علاوه بر آداب دیگر باید رعایت شود؛ در آداب غذا دادن؛ در آداب امور متفرقه؛ آداب سفر و ...
2- آداب ازدواج: مقدمه، در تشویق به ازدواج، در باره آنچه از حالات زن و شرایط عقد باید رعایت شود، در آداب معاشرت و آنچه در دوران ازدواج زن و مرد باید مراعات شود.
سایت بلاغ: WWW. balagh.net
WWW. balagh.org
موضوع «خانواده و اجتماع»: زن و پوشش (شخصیتشناسى زنان در قصههاى قرآن، نگاهى به آفرینش زن با توجه به داستان آدم و حوا در قرآن)، اسلام و حقوق زنان، زنان برتر، آداب، احکام، پرسش و پاسخ، کتابخانه و کتابشناسى.
موضوع «اسلام و حقوق زنان» با زیرمجموعههاى: نگاهى به مبانى کنوانسیون رفع هر گونه تبعیض علیه زنان، پژوهشى در قضاوت زنان، بررسى ارزش شهادت زن در قوانین، شایستگى زنان براى عهدهدار شدن قضاوت، گزارشى از آرا و دیدگاهها در باب داورى زنان، تحقیقى در باره ارث و قسامه و قضاوت زن و نظر مقدس اردبیلى، بررسى قضاوت دیه زن و مرد در قانون، بررسى تفاوت اجراى حکم قصاص در مورد زن و مرد، ارث زن از همه دارایى شوهر یا بخشى از آن، حقوق و تکالیف زن از دیدگاه اسلام و استقلال مالى، اطاعت از شوهر، چالشهاى کنفوانسیون رفع هر گونه تبعیض علیه زنان، شایستگى زنان براى قضاوت و مناسب رسمى، فمینیسم، علمآموزى زن از دیدگاه اسلام.
سایت شارح: WWW. shareh.com
مجموعه زن در خصوص مسائل زنان و مقالاتى چون: زینب آموزگار حیا و پاکدامنى، سیده نفسیه شکوفهاى در گلستان عترت، نشریه کوثر (در خصوص حضرت معصومه(س) و مطالعه در مسائل زنان، نشریه یاس (در خصوص مسائل زنان).
سایت منجى:
احادیث مربوط به مباحث زنان از جمله ارزشهاى خانوادگى عترت، روایت اینکه 55 نفر از اصحاب امام زمان(عج) زن هستند، تبیین و تحلیل ایده حضرت مهدى(عج)، حقوق زنان در عصر ظهور، پرسش و پاسخ و بررسى تعداد زنان در میان اصحاب امام زمان(عج).
مؤسسه فرهنگى انتظار نور و مرکز فرهنگ و معارف قرآن از جمله مؤسسههاى پژوهشى وابسته به دفتر تبلیغات مىباشند.
سایت این دو مرکز توسط همین مدیریت ساماندهى شده است، با نشانى:
www.maarefquran.comWWW.bustaneketab.com ,
مرکز انتشارات بوستان کتاب و همچنین مؤسسه آموزش عالى باقرالعلوم نیز با نشانىهاى: , www.bou.ac.irwww.bustaneketab.com
بانک اطلاعات:
حجتالاسلام «سیدتقى واردى»، مدیر بانک اطلاعات در زیرمجموعه معاونت پژوهشى در مورد آغاز به کار این بانک و چگونگى خدماترسانى به خواهران متقاضى مىگوید:
«بانک اطلاعات در سال 1373 با اطلاعرسانى رایانهاى منابع اسلامى کار خود را آغاز کرد. سپس با فراهمآورى امکانات بیشتر از جمله تولید نرمافزارهاى غنىتر و جامعتر، دامنه فعالیتهاى خود را افزون بر رشتههاى مختلف علوم اسلامى، به رشتههاى علوم انسانى و اطلاعات عمومى گسترش داد. در حال حاضر اطلاعرسانى رایانهاى در رشتههاى زیر مىباشد:
1- قرآن، تفاسیر و علوم قرآنى؛
2- شرح حال، تاریخ و سیره؛
3- احادیث و روایات اسلامى؛
4- فقه و اصول فقه؛
5 - کلام، فلسفه، منطق و عرفان؛
6- مجموعه آثار بزرگان؛
7- ادبیات و لغتنامهها؛
8 - کتابشناسى؛
9- مطبوعات و نشریات، همچنین فروش و
توزیع CD و امانت آن (CDکلوپ).
در سال 1375 با تجهیز امکانات بیشتر و موقعیت مکانى جدید، امکان گرفتن اطلاعات براى خواهران نیز فراهم شد. چگونگى مراجعه خواهران به صورت حضورى و غیر حضورى است. در مراجعه حضورى متصدى هر بخش اطلاعات لازم را به درخواست کننده مىدهد. در صورتى که مراجعهکننده احتیاج به مشاوره داشته باشد، متصدى بخش به عنوان مشاور در مورد بخش مربوطه، اطلاعات مفیدى به آنها خواهد داد.
اما در مراجعه غیر حضورى که به صورت تلفن، پست و ایمیل مىباشد، چون اکثر درخواستکنندگان از راه دور تماس مىگیرند، متصدى خاصى پاسخ مراجعان غیر حضورى را مىدهد. بیشترین متقاضىهاى ما از تهران هستند و پس از آن استانهاى مازندران، خوزستان، اصفهان، مرکزى، آذربایجان شرقى و غربى بیشترین مراجعهکنندگان را دارند.»
به نظر شما نحوه استفاده خواهران و رضایت آنها از خدماتدهى به چه میزانى است؟
به توصیه مقام معظم رهبرى در ارتباط با نهضت نرمافزارى و حرکت کشور به این سمت و سو، و با همت دفتر تبلیغات، مشکلات بسیارى از دانشپژوهان و بخصوص خواهران در ارتباط با آگاهى و دانش حل شد.
در مورد مراجعهکنندگان خواهر فکر مىکنم راضى باشند اما خود ما راضى نیستیم و معتقدیم در مرکز معرفت و دانش در حوزه علمیه قم (امالقراى کشورهاى اسلامى و شیعى است) این خدمات مىتواند در سطح بسیار بالاتر و وسیعترى به مراجعهکنندگان ارائه شود.
به طور متوسط مراجعات خواهران به این واحد چقدر مىباشد؟
مراجعان بانک اطلاعات در هر ماه حدود دو هزار نفر مىباشد. از این تعداد در بخش حضورى تقریباً 50 درصد خانمها مراجعه مىکنند. البته غیر از این تعداد گاه تا دو هزار نفر دیگر هم مىآیند که یا اطلاعات لازم را در باره آنها نداریم و یا اینکه کارشان موردى است و سریع یادداشت مىکنند و مىروند. در بخش CD کلوپ هم، خواهران مراجع حدود 20 درصد کل مراجعهکنندگان را تشکیل مىدهند.
در بخش اطلاعرسانى غیر حضورى خانمها آمار قابل توجهى دارند و گاه 80 درصد درخواستکنندگان خانمها هستند.
قصد ندارید در آینده امکانات بیشترى براى خواهران اختصاص دهید؟
این واحد مرکزى براى دانشپژوهان و دانشجویان است و خانوادهها با خیالى آسوده دختران خود را از قم و دیگر شهرها به اینجا مىفرستند. اکثر متصدیان بخشها هم روحانى هستند.
البته پیشنهاد من این است که دفتر تبلیغات اسلامى مکانى براى اطلاعرسانى خواهران فراهم کند که متصدیان آن خانم باشند. در ضمن راهاندازى سالن مطالعه رایانهاى براى بانوان مىتواند بسیار مفید باشد. قصد داریم در آینده نزدیک بخش اطلاعرسانى اینترنتى را هم راهاندازى کنیم.
کتابخانه:
اداره امور کتابخانهها زیر نظر مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامى در معاونت پژوهش مىباشد. دفتر تبلیغات با چندین کتابخانه به برادران و خواهران خدماتدهى مىکند.
1- کتابخانه حوزویان با 5 هزار عنوان کتاب درسى حوزوى از پایه یک تا عالىترین سطح حوزه.
2- کتابخانه عمومى برادران با 18 هزار عنوان کتاب.
3- کتابخانه امانى برادران با 22 هزار عنوان.
4- کتابخانه اهل قلم با 12 هزار عنوان.
5- مرکز اسناد و نسخ خطى با 1032 عنوان نسخه نفیس خطى.
6- مخزن نسخ چاپ سنگى.
7- کتابخانه عمومى و امانى خواهران.
8- خانه مطبوعات با صدها عنوان نشریه و روزنامه.
9- کتابخانه مرجع بانوان شامل 8 هزار عنوان
کتاب.
کتابخانه عمومى و امانى خواهران از سال 1366 راهاندازى شده و عموم خواهران سطح پیشدانشگاهى به بالا مىتوانند از آن استفاده کنند. کتابخانه بیش از 500 عضو دارد که با پذیرش در مهرماه هر سال، در دو نوبت صبح و بعدازظهر از ساعت 8 الى 13 و 14 الى 19 در دو بخش عمومى و امانى خدماتدهى مىشوند.
کتابخانه مرجع خواهران نیز جهت استفاده خواهران از سطح کارشناسى و طلبههاى سطح 3 به بالا به تازگى راهاندازى شده و ویژه دانشپژوهان و محققانى است که در حال نگارش پایاننامه کارشناسى ارشد و ... هستند.
کتابخانه عمومى و امانى خواهران دفتر تبلیغات نه تنها به اعضاى خود در شهر قم بلکه به محققانى که از دیگر شهرها مىآیند، با ارائه کارت معتبر جهت استفاده از کتابها در سالن مطالعه، خدماتدهى مىکند.
خانم «فاطمه رضاقلىبیگى» دانشجوى سال سوم رشته مترجمى زبان انگلیسى که به مدت 6 سال است عضو کتابخانه مىباشد، در مورد نحوه دسترسى به کتابهاى مرجع مىگوید: «این کتابخانه از لحاظ مرجع و منبع، کتابخانهاى نسبتاً خوب در سطح استان قم است، حتى مراجعهکنندگان بسیارى از شهرهاى دیگر دارد اما متأسفانه در دو سال اخیر فهرستنویسى کتابهاى مرجع، بسیارى از مراجعهکنندگان را با نارضایتى و ناامیدى روبهرو ساخته است. خوب بود فهرستبندى را در تابستان و زمانى که مراجعه کمتر بود انجام مىدادند، در حالى که این کار در سال تحصیلى صورت گرفته که باعث بروز مشکلات بسیارى براى محققان و خواهرانى که در حال نگارش پایاننامه هستند، شده است.»
از فضا و موقعیت مکانى فعلى کتابخانه و ساعات کار آن راضى هستید؟
متأسفانه کتابخانه پذیرش بسیار بالایى دارد و همین امر فضاى کتابخانه را بسیار شلوغ کرده و بازدهى براى مراجعان کمتر شده است. کتابخانه حداکثر 120 نفر ظرفیت دارد و سر و صداهاى مختلف از جمله صداهاى جانبى که از خیابان و کوچه شلوغ مجاور مىآید باعث عدم تمرکز حواس افراد در حال مطالعه مىشود. از طرفى وقتى هر متقاضى فقط مىتواند از یک نوبت کارى کتابخانه استفاده کند، این محدودیت، براى ما ایجاد مشکل مىکند. بهتر بود در صورت تمایل برخى اعضا، امکان استفاده از نوبت صبح و بعدازظهر با هم امکانپذیر بود.
خانم «زهرا واعظى» که دو سال است عضو کتابخانه مىباشد و براى کنکور مطالعه مىکند مىگوید: «به دلیل قرار گرفتن کتابخانه در مرکز شهر، متقاضى زیادى دارد، ولى مکان آن بسیار کوچک است و باید مسئولان براى گسترده کردن این مکان فکر اساسى بکنند. از لحاظ دسترسى به کتابهاى مرجع بسیار خوب و غنى است به ویژه در بخش عمومى که در حد مطلوب است اما در بخش امانى به دلیل فهرستنویسى به ما کتاب نمىدهند و همین امر مراجعهکنندگان بسیارى را با مشکل روبهرو کرده است.
کتابهاى کنکور در بین متقاضیان خواهان بیشترى دارد، ولى تعداد این کتابها محدود است، به ویژه در رشته هنر، کامپیوتر و کار و دانش، کتاب بسیار کم است. خواهرانى که مىخواهند در این رشتهها کنکور بدهند با کمبود کتاب روبهرو هستند.»
واحد پاسخ به سؤالات:
واحد پاسخ به سؤالات از سال 1362 با مسئولیت حجتالاسلام «محمدباقر شریعتىسبزوارى» راهاندازى شده و فعالیت خود را با پاسخگویى به پرسشهاى اعتقادى، اجتماعى، تاریخى، فلسفى، کلامى و مشاوره در زمینه مشکلات خانوادگى آغاز کرده است.
فعالیت این واحد و نحوه پاسخگویى به سؤالات خواهران در طول بیست سالى که مسئول واحد بودید، به چه صورتى بود؟
مرحوم آیتاللَّه محمد عبایى، رئیس وقت دفتر تبلیغات در سال 1361 بر راهاندازى واحد پاسخ به سؤالات بسیار تأکید داشتند. به همت ایشان و دوستان دیگر واحد راهاندازى شد و به سؤالات مراجعان به صورت تلفنى، کتبى و حضورى پاسخ داده مىشود.
در سالهاى نخست فقط دانشپژوهان آموزش و پرورش را تحت پوشش قرار دادیم، سپس دامنه فعالیتهایمان را گسترش داده و دانشگاهها و دیگر مراکز علمى و فرهنگى را نیز پوشش دادیم. از اوّل مهرماه هر سال اطلاعیه خود را به مدارس و دانشگاهها مبنى بر آماده بودن واحد براى پاسخگویى به سؤالات فقهى، کلامى، اعتقادى، خانوادگى و ... مىفرستادیم و از ماه آبان به بعد موج سؤالات از مراکز مختلف به واحد سرازیر مىشد. البته خواهران بیشتر از طریق تلفن از توان پاسخگویى واحد استفاده مىکردند و بیشترین سؤالاتشان در مورد مسائل فقهى و مشاورهاى بود. گاهى در باره مسائل تربیتى، روانشناسى کودکان، شیوه آموزش حوزوى و روش تدریس، مسائل اجتماعى و تاریخى مىپرسیدند. از آن جا که سؤالات تلفنى خواهران را بیشتر خودم جواب مىدادم، در مورد ازدواج اجبارى، خودکشى و مسائل خانوادگى مشاورههاى تلفنى بسیارى از سوى خانمها داشتیم.
خواهرانى که مىخواستند مراجعه حضورى داشته باشند، چگونه سؤالات خود را مطرح مىکردند؟
در هر هفته تقریباً سه مورد مراجعه حضورى از قم و شهرستان داشتیم. گاهى که مسائل خانوادگى مطرح بود، خانمها به همراه همسران خود به واحد مىآمدند و به آنها مشاوره مىدادیم. البته افراد مختلفى را براى پاسخگویى امتحان کردیم و در نهایت چند نفر به عنوان متخصص در هر رشته به سؤالات پاسخ مىدادند.
آیا براى راهنمایى بیشتر مراجعان، جزواتى را هم منتشر کردید؟
بله تا کنون 227 جزوه در موضوعات مختلف اعتقادى، اجتماعى، تاریخى، فلسفى، کلامى، مشاورههاى خانوادگى، حقوقى و ... در این واحد چاپ شده است که جا دارد در همین جا از زحمات بسیار مرحوم حجتالاسلام شیخ یحیى سلطانى در امر جزوهنویسى براى این واحد نیز قدردانى شود.
حجتالاسلام «حسین دیبا» که از سال 1382 مسئولیت واحد پاسخ به سؤالات را پس از آقاى شریعتى به عهده گرفته است، در مورد نحوه پاسخگویى حضورى خواهران پس از انتقال واحد به ساختمان اصلى دفتر تبلیغات مىگوید:
«در ساختمان جدید امکان پاسخگویى حضورى به خانمها وجود ندارد و بیشتر سؤالات به صورت تلفنى مطرح مىشود. 35 تلفنها هم از سوى خانمها و از شهر قم و تهران مىباشد. بیشترین ارتباط از سوى دانشجویان و طلاب است، ولى زنان خانهدار و شاغل نیز با واحد در ارتباط هستند. در حال حاضر خانمها فقط از طریق تلفن و مکاتبه مىتوانند جواب سؤالاتشان را از محققان در گروههاى چهارگانه فقه، تاریخ و سیره اهلبیت، کلام و اعتقادات و فلسفه، اخلاق و مشاوره تربیتى بگیرند. از ابتداى فعالیت واحد تا به حال 152 هزار سؤال کتبى پاسخ داده شده است.»
در زمان تصدى شما چه فعالیتهایى براى ارتقا کیفیت پاسخگویى صورت گرفته است؟
مهمترین کارى که در حال انجام است، سرمایهگذارى روى برنامه نرمافزارى براى بازیابى سؤالات و پاسخهاى قبلى براى جلوگیرى از کار تکرارى است. دیگر اینکه سعى مىکنیم در نامههاى کتبى، جواب را به صورت علمىترى مطرح کنیم تا متقاضیان در نامههاى بعدى، سؤالات خود را در سطح بالاترى عنوان کنند. همچنین موضوعات مهمى را به صورت کتاب در آوردهایم مثل «فقه و کلام» و «توبه و ارتداد» تا قابل استفاده براى همگان باشد.
نشریات:
فصلنامه «نقد و نظر» و دوماهنامه «آینه پژوهش» ویژه نقد کتاب و کتابشناسى و اطلاعرسانى در حوزه فرهنگ اسلامى از نشریاتى هستند که زیر نظر معاونت پژوهش منتشر مىشوند.
آقاى «یداللَّه جنتى» مدیر اجرایى نشریه «آینه پژوهش»، در مورد مقالاتى که تا به حال در باره زنان در این نشریه چاپ شده است، مىگوید: «جداى از گزارش و معرفىهایى در مورد کتابهایى که زنان نوشتهاند و یا کتابهایى که در باره آنان وجود دارد، عناوین مقالاتى که در باره زنان در آینه پژوهش منتشر شده، عبارتند از: پژوهشگونهاى در باره مصحف فاطمه(س)؛ نقد و معرفى کتاب: فاطمه(س) در آینه کتاب، نقش زنان در نشر حدیث، نگاهى به کتاب الجهود الطمیه للمرأة، بررسى کتاب مسند فاطمه الزهرا(س)، سیرى در المفصل فى احکام المرأة و البیتالمسلم، سیرى در تحریرالمرأة فى عصر الرسالة، مسئله حجاب و تأثیر اندیشههاى قاسم امین مصرى در ایران، اعلامالنساء المؤمنات، قرائة جدیدة لفقه المرأة الحقوقى، بلوغ دختران، زن، عنایة النساء بالحدیث النبوى، گزارشى از عقاید النساء، دیوان پروین اعتصامى؛ و نیز کتابشناسى:
کتابشناسى زینب کبرا(س)، کتب تراجم زنان، حجاب، و استدراک کتابشناسى حجاب.»
وى در مورد نویسندگان زن این نشریه از خانمها رضوان مساح، رؤیا برادر، نوشآفرین انصارى، سکینه سلمانماهینى، سهیلا پیروزفر، شادى نفیسى، فائزه ارکان، فاطمه تهامى، پروین تاجبخش، زهرا خسروى، اعظم پویا و معصومه شریفى نام مىبرد.
معاونت آموزش
این معاونت با همت گماشتن به امر آموزش در سطح حوزه و دانشگاه، در دو واحد آموزش حوزوى و دانشگاهى، گام مهمى در امر آموزش خواهران در سطح کشور برمىدارد.
مؤسسه آموزشعالى باقرالعلوم:
مؤسسه باقرالعلوم به عنوان دانشگاهى غیر دولتى و غیر انتفاعى از سال 1371 با تصویب شوراى گسترش آموزشعالى، به جذب رسمى دانشجو مشغول است. این مؤسسه به منظور آشنایى با بنیادهاى معرفتى حوزههاى علمیه در عرصههاى مختلف علوم انسانى و تولید نظریههاى بومى و دینى و تربیت نیروى انسانى، جهت توزیع و گسترش فرهنگ دینى در کانونهاى علمى از سال 1363 فعالیت خود را آغاز کرد.
رئیس دانشگاه از سوى ریاست دفتر تبلیغات اسلامى معرفى و توسط وزیر علوم، تحقیقات و فنآورى منصوب مىشود.
این مؤسسه در چهار رشته تحصیلى از طریق آزمون سراسرى به جذب دانشجو مشغول است. رشته علوم سیاسى در سه مقطع کارشناسى، کارشناسى ارشد و دکترا؛ رشته تاریخ در مقطع کارشناسى و کارشناسى ارشد؛ رشته فلسفه و کلام اسلامى در مقطع کارشناسى ارشد؛ و رشته علوم اجتماعى در مقطع کارشناسى.
کل پذیرفتهشدگان این دانشگاه تا نیمه دوم سال 1383، 1061 نفر مىباشند که از این تعداد 397 نفر خواهرند و مجموعاً 434 نفر از آنان تا به حال فارغالتحصیل شدهاند که 100 نفر از آنان زن بوده است. کل کلاسهاى خواهران در نوبت صبح و کلاسهاى برادران در نوبت بعدازظهر ارائه مىشود.
این دانشگاه علاوه بر بخش آموزش، مرکز آموزش زبانهاى خارجى را نیز راهاندازى کرده است. این مرکز براى آموزش زبان دوم به طلاب حوزههاى علمیه، ترجمه متون خارجى، استفاده روحانیون از منابع خارجى و حضور در عرصههاى تبلیغى خارج از کشور تأسیس شده، و تاکنون توانسته است دو هزار روحانى را در این زمینه آموزش دهد. اکنون در این مرکز زبانهاى انگلیسى، عربى و فرانسوى آموزش داده مىشود؛ در آینده زبانهاى اسپانیولى، روسى، آلمانى و چینى نیز راهاندازى خواهد شد.
تا به حال 354 نفر از خواهران دانشجو در سطح کارشناسى و 42 نفر در سطح کارشناسى ارشد در مرکز آموزش زبانهاى خارجى دانشگاه باقرالعلوم پذیرفته شده و به آموزش زبان خارجى مشغولند.
در بخش پژوهش دانشگاه، هدف ایجاد روحیه پژوهشگرى در طلاب و دانشجویان است تا در سیر تحول و پژوهش به دورهاى از حیات اجتماعى و فرهنگى برسند که بتوانند در زمینه علوم دینى ثمربخش باشند.
فصلنامه «علوم سیاسى» و «تاریخ اسلام» نشریات تخصصى مؤسسه باقرالعلوم مىباشند.
کتابخانه تخصصى مؤسسه با 234 عنوان نشریه و 23650 عنوان کتاب در بیش از 50 هزار جلد به دانشجویان و طلاب خدماتدهى مىکند.
واحد اطلاعرسانى نیز با برنامهها و نرمافزارهاى متنوع به اساتید، دانشجویان و کارمندان خدماتدهى مىکند.
گروه کارورزى ترجمه این دانشگاه نیز با هدف آشناسازى دانشجویان با مهارت و فن ترجمه و تعمیق روح پژوهشگرى در قالب کلاسهاى کارورزى، تألیف و ترجمه کتب مشغول فعالیت است.
واحد برگزارى همایشها و سمینارهاى علمى نیز تاکنون سه همایش سراسرى و 25 سمینار علمى برگزار کرده است.
مؤسسه تا به حال علاوه بر چاپ 15 جلد کتاب در موضوعات مختلف، توانسته است موفقیتهاى بسیارى را در کارنامه خود ثبت کند؛ از جمله احراز رتبه در جشنواره نهجالبلاغه، همایش سیره و اندیشه امام على، جشنواره خوارزمى، مجمع سراسرى طلاب و دانشجویان ممتاز بسیجى، جشنواره مطبوعات، کنگره امام على(ع) و تجلى ولایت، همایش پژوهشهاى برتر دین، کتاب سال دانشجویى و ... همچنین کسب مقام اوّل از نظر درصد قبولى در آزمون کارشناسى ارشد در سطح استان قم، مقام دوم از نظر درصد قبولى در آزمون کارشناسى ارشد در سطح کشور در کنکور سال 1380.
خانم «فاطمه رجبى» تنها عضو هیئت علمى زن و یکى از اساتید دانشگاه باقرالعلوم(ع) در مورد انگیزه تأسیس دانشگاه توسط دفتر تبلیغات و نحوه پذیرش دانشجو مىگوید:
«هدف آشنایى طلبهها با علوم جدید بود و پیوند دروس حوزوى و دانشگاهى براى حل مشکلات و معضلات اجتماع بر مبناى اسلام.
شرایط پذیرش آقایان، داشتن مدرک سطح 2 و یا پایه 6 حوزه است و خانمها، داشتن دیپلم متوسطه و یا سطح 2 حوزه.
از سال 75 که پذیرش خانمها توسط دانشگاه اعلام شد؛ شرط پذیرش، حوزوى بودن خانوادههاى خواهران اعلام شد چرا که هدف این بود سطح علمى خانوادههاى طلاب توسط یک دانشگاه خاص تقویت شود.»
وى در مورد تفاوتهاى شیوه آموزش دانشگاه با دیگر دانشگاههاى کشور مىافزاید: «افرادى که طلبه نیستند و پس از گرفتن دیپلم به دلیل علاقهمندى به این دانشگاه مىآیند، موظف به گذراندن 32 واحد دروس حوزوى علاوه بر دروس تأیید شده از سوى آموزش عالى مىباشند. در مقطع کارشناسى ارشد نیز گذراندن 12 واحد دروس حوزوى، افزون بر دروس تعیینشده، الزامى است. هر چند در دفترچههاى کنکور به این موارد اشاره شده است، ولى برخى دانشجویان پس از ثبتنام نسبت به گذراندن واحدهاى اجبارى حوزوى اعتراض مىکنند.
اما خواهران و یا برادرانى که پیشتر طلبه بوده و بعد در دانشگاه پذیرفته مىشوند، اجبارى به گذراندن این واحدها ندارند؛ در عوض باید هر سال نمرات پیشرفت در حوزه خود را به دانشگاه ارائه دهند. در صورتى که پیشرفتى نداشته باشند، به آنها اجازه ادامه تحصیل داده نمىشود. بلکه باید با گرفتن مرخصى تحصیلى، اقدام به آمادهسازى نمرات حوزه از مراکزى که در آنجا تحصیلات حوزوىشان را مىگذرانند، بنمایند.»
به نظر شما خانمها بیشتر تمایل به تحصیل در این دانشگاه را دارند و یا آقایان؟
با تغییراتى که رهبر انقلاب در ترکیب هیئت امنا و مسئول دفتر تبلیغات داشته، روند آموزشى و ادارى دانشگاه نیز دگرگونىهایى پیدا کرد. با توجه به اینکه خواهران طلبه پس از گذراندن تمام واحدهاى تحصیلى، مدرک رسمى معادل با کارشناسى را دریافت مىکنند، به تازگى خواهران حوزوى استقبال کمترى از این دانشگاه مىکنند؛ در عوض خواهران دیپلمه و غیر حوزوى، خواهان تحصیل در دانشگاه هستند؛ به همین علت تصمیم بر این است که در آینده، دیگر در مقطع کارشناسى پذیرش نداشته باشیم، بلکه فقط در مقطع کارشناسى ارشد و دکترا ثبتنام کنیم. البته برخى خواهران طلبه با وجود داشتن مدرک معتبر حوزه هنوز علاقهمند به تحصیل در مقطع کارشناسى دانشگاه هستند؛ علت این است که مدرک خواهران حوزه، لیسانس عمومى است و نام رشته ندارد، اما بعضى از فارغالتحصیلان حوزه با تحصیلات دانشگاهى مىخواهند افزون بر افزایش سطح علمى خود، نام رشته و گرایش خاصى را در مدرک تحصیلىشان داشته باشند.
اما در مورد برادران طلبه چون در سطح حوزوى، گرایش در مدرک تحصیلى قید مىشود، تمایل کمترى به خواندن دروس دانشگاهى در مقطع کارشناسى دارند و با مدرک حوزوى بیشتر جذب تحصیل در مقاطع بالاتر از کارشناسى مىشوند.
در صورت حذف آموزش در مقطع کارشناسى، تکلیف خواهران (چه حوزوى و چه دیپلمه) که تمایل به تحصیل در این دانشگاه دارند، چه مىشود؟
البته ما نیز مخالف برداشتن مقطع کارشناسى هستیم، ولى در عمل سه سال است که در این مقطع پذیرش نداریم. خانوادههاى طلاب نیز علاقهمند هستند که دخترانشان در محیطى سالم و داراى امنیت چون این مؤسسه تحصیل کنند. در گروه معارف طرحى را ارائه دادیم تا به دلیل امکانات کمى که براى ادامه تحصیل خواهران در دانشگاه وجود دارد، بتوانیم براى خواهران طلبه که دوره سطح 2 را (که معادل لیسانس عمومى است) گذراندهاند، کارى انجام دهیم. طرح این بود که نخست براى خواهران از مقطع کارشناسى دانشجو بگیریم بعد از ورود به دانشگاه، دو ترم کامل دروس حوزه را بخوانند، سپس همراه با دروس دانشگاهى 8 واحد هم درس حوزه بخوانند تا وقتى مىخواهند در مقطع کارشناسى ارشد ادامه تحصیل دهند، در شرایط مساوى با آقایان و با آمادگى کامل علمى دانشگاهى و حوزوى بتوانند وارد مقطع کارشناسى ارشد شوند.
با توجه به اینکه هم استاد حوزه هستید و هم دانشگاه، نظرتان در مورد ادغام تحصیلات و گرایش فارغالتحصیلان دانشگاهى به سمت دروس حوزوى و برعکس چیست؟
بعد از انقلاب گرایش شدیدى میان دانشجویان براى تحصیلات حوزوى دیده مىشود و مراجعاتى صورت مىگیرد، ولى امکانات پذیرش از سوى حوزه کافى نیست. گرایش از سوى خانمها بیشتر است و باید توجه بیشترى به آنان بشود.
آقایان مىتوانند از حوزههاى آزاد دروس حوزه استفاده کنند، سپس با امتحان کلى، سطح حوزوى خود را از 2 به 3 و 4 برسانند؛ ولى چون براى خانمها حوزههاى آزاد درس نیست، مجبورند به صورت خصوصى از محضر اساتید حوزه بهره بگیرند. با این وجود مسئولان حوزه براى کسانى که حتى تا سطح دکترا مدرک دانشگاهى گرفتهاند و حال مىخواهند به دلیل علاقه وارد حوزه شوند، فکرى نکردهاند. اما به دلیل احساس نیازى که در جامعه وجود دارد و انگیزههاى برخى از دانشجویان به ادامه موازى تحصیل در حوزه، باید فکرى براى این قشر داشته باشیم. کسانى که مىخواهند از تحصیلات حوزوى به دانشگاه بروند با رسمى شدن مدرک حوزوى دیگر مشکلى ندارند و مىتوانند با آن مدرک در هر کدام از رشتههاى کارشناسى ارشد که بخواهند ثبتنام کنند، در صورتى که در گذشته با مدرک حوزوى فقط مىتوانستند در رشتههاى فقه و اصول، و الهیات شرکت کنند. در حال حاضر طورى شده که گاه حوزه نردبان دانشگاه شده است؛ اما اگر یک تحصیلکرده دانشگاهى متمایل به تحصیل در حوزه باشد، شرایط به صورت نهادینه براى او فراهم نیست.
پس ابتدا باید زمینههاى فکرى و برنامههاى اجرایى براى جذب علاقهمندان دروس حوزوى در سطح حوزه فراهم شود، سپس فعالیتهاى جذب هر چه بیشتر دانشجویان براى تحصیلات علوم دینى فراهم آید تا فارغالتحصیلان دانشگاهى در صورت پذیرش در حوزه با توجه به رشته تحصیلى خود، دوباره برخى دروس عمومى و تکرارى را در حوزه نگذرانند.
خانم رجبى، شما تنها عضو هیأت علمى زن و تنها معاون خانم گروه معارف مىباشید، نظرتان نسبت به اینکه در میان هیأت علمى دانشگاه، همچنین مدیران و معاونان گروهها هیچ خانم دیگرى وجود ندارد، چیست؟
پذیرش برادران از سال 1371 شروع شده و پذیرش خواهران از سال 1375. فکر مىکنم در آن چهار سال مدیران، معاونتها و مسئولان آموزشى مشخص شده بودند، بعد کم کم با آمدن خواهران دانشجو به دلیل احساس نیاز، مدیر آموزش خانم و سپس مسئول امور امتحانات و مسئول واحد اطلاعرسانى و کتابدار خانم استخدام شدند.
در واقع مسئولان دانشگاه در ابتداى امر به این فکر نبودند که در زمینه مدیریت از خواهران استفاده کنند. البته طرحى هم ارائه شده است که آموزش خواهران و برادران کاملاً از هم جدا شده و تحت عنوان دانشکده به طور مستقل عمل کند.
در مورد عملکرد دفتر تبلیغات و امکانات موجود دفتر براى اداره بهتر دانشگاه و تخصیص امکانات رفاهى به دانشجویان چه نظرى دارید؟
امکانات دفتر تبلیغات زیاد است، ولى متأسفانه ارتباط درستى بین واحدهاى مختلف آن وجود ندارد و باید برنامهریزى درستى انجام شود تا از استعدادهاى هر بخش به خوبى استفاده شود. ظرفیت انسانى و مالى خوبى وجود دارد، ولى مدیریتهاى خوبى براى استفاده از استعدادهاى موجود در دفتر تبلیغات موجود نیست. واحدهاى مختلف دفتر از کار یکدیگر اطلاعى ندارند، مثلاً با توجه به سابقه تدریس در مرکز آموزش خواهران، همه و حتى برخى پرسنل دفتر گمان مىکنند آن واحد یک دفتر تبلیغات مستقل است و همه امکانات را دارد؛ در صورتى که آنجا فقط واحد آموزش خواهران دفتر تبلیغات است. خدمات پژوهشى، فرهنگى و هنرى که معاونتها به واحدهاى دیگر دارند، باید به این واحد هم خدماتدهى داشته باشند تا واحدهاى مختلف دفتر تبلیغات بتوانند مشکلات همدیگر را برطرف کرده و از امکانات هم استفاده کنند.
«فاطمه امانى» دانشجوى ترم چهارم علوم سیاسى این مؤسسه که از الموت قزوین پذیرفته شده و برادرش روحانى است، در مورد 32 واحد دروس حوزوى اجبارى دانشگاه معتقد است: «این واحدها خیلى خوب است و در باره دروس مقدماتى حوزه مثل سطح، نحو، منطق، آشنایى با حدیث و ... است؛ با اینکه هیچ ارتباطى با رشته ما ندارد، ولى اطلاعاتى در مورد دین خود پیدا مىکنیم. البته در کل با توجه به اینکه این دروس در هر ترم 4 واحد ارائه مىشود، دیگر کسى نمىتواند زودتر از 8 ترم و همان چهار سال درسش را تمام کند. بعضى از همکلاسىهایم از این دروس راضى نیستند و مىگویند وقتشان گرفته مىشود، ولى من چون همه احکام را نمىدانستم و الان یاد مىگیرم، راضى هستم.
در مورد منابع درسى هم فکر کنم از آن جایى که همه سرفصلها چون دیگر دانشگاهها توسط وزارت علوم تصویب مىشود، در این دانشگاه هم یکى باشد، ولى منابعى که در این دانشگاه معرفى و ارائه مىکنند با دیگر دانشگاهها فرق دارد.»
با توجه به اینکه خوابگاه خودگردان با حمایت مادى دفتر تبلیغات براى دانشجویان اختصاص داده شده، نظرتان در مورد امکانات خوابگاه چیست؟
چون در دفترچه کنکور تعهد خوابگاه براى این دانشگاه نبود، ما هم انتظار داشتن خوابگاه نداشتیم، ولى به دلیل اعتراضاتى که دانشجویان پیش از دوره ما داشتند، خوابگاهى راهاندازى شده که در هر ترم 6 هزار تومان از هر دانشجو مىگیرند که به نظرم هزینه بسیار کم و مناسبى است. در خوابگاه با توجه به فارغالتحصیل شدن سالانه دانشجویان فعلاً حدود 30 نفر زندگى مىکنند. در هر حال این خوابگاه مثل خوابگاههاى دیگر دانشگاهها مشکلات خود را دارد، طورى که مثلاً برخى دانشجویان ترجیح مىدادند با بودن خوابگاه، در منزل بستگان خود زندگى کنند، یا خودشان خانه بگیرند که با جابهجا شدن از مکان قبلى به فعلى و با بهتر شدن وضع نسبى، خوابگاه را ترجیح دادند.
«نفیسه. ف» که پدرش روحانى است در رشته کارشناسى ارشد علوم سیاسى درس مىخواند. او در مورد رشته و اساتید دانشگاه مىگوید: «در هر دانشگاه دانشجویان آزاد هستند اساتیدشان را انتخاب کنند، ولى در اینجا مجبور هستیم با اساتیدى که دانشگاه انتخاب مىکند، درس بخوانیم که در گذشته در همین دانشگاه درس خواندهاند. حتى در مورد پایاننامهها و انتخاب استاد راهنما حق نداریم از استادى خارج از اساتید دانشگاه به عنوان استاد راهنما کمک بگیریم.»
با توجه به اینکه مقطع کارشناسى را هم در این دانشگاه گذراندهاید، دروس حوزه در مقطع کارشناسى و کارشناسى ارشد چه تفاوتهایى با هم دارند؟
در کارشناسى به مباحث مقدماتى و فقهى پرداخته مىشود که متأسفانه حتى استادها درسها را جدى نمىگرفتند، ولى در کارشناسى ارشد چون مسائل روز با مسائل حوزه در ارتباط است، وضع بهتر مىباشد، مثلاً حقوق سیاسى زنان یا غربشناسى که در مورد مسائل مذهبى اسلام و غرب و رویارویى آنها صحبت مىکند، با پیشزمینه دروس حوزوى بهتر فهمیده مىشود. فصلنامه «علوم سیاسى» دانشگاه هم براى برخى از تحقیقات ما مفید است.
«طاهره خطیبى» از شهر طبس در ترم نهم و در حال گذراندن پایاننامه خود است. وى در مورد امکانات رفاهى و خوابگاه دانشگاه مىگوید:
«سه ترم اوّل خوابگاه نداشتیم و بعد مطلع شدیم که خوابگاهى براى دانشجویان باز شده است. وجود حشرات موذى در ساختمان و الزام پذیرش نظافت خوابگاه از سوى دانشجویان، از مشکلات ما بود. هزینه کم خیلى خوب بود، ولى ساختمان مشکلات خودش را داشت. با وجود تعویض ساختمان باز عیب و ایرادهاى دیگرى در آن پیدا مىشد. البته یکى از امکانات خوب دانشگاه تحویل بُن مجانى اجناس خوراکى در هر طول ترم است. هر چند برخى دانشجویان گوشتهاى یخزدهاى را که تحویل مىگرفتند مىفروختند تا بتوانند گوشت تازه بخرند و در خوابگاه غذا تهیه کنند.
کوچک بودن ساختمان آپارتمانى دانشگاه و نداشتن حتى نمازخانه و بوفه بزرگ، از بزرگترین مشکلات رفاهى است. در بین ساعات درسى به دلیل ادارى بودن مکان نمىتوانیم در سالنها تردد کنیم. بوفه هم بسیار کوچک است و کتابخانه جایى نیست که بتوانیم لحظهاى در آن استراحت کنیم و یا با دیگرى حرف بزنیم. هر جا مىرویم مىگویند سر و صدا نکنید. تعجب است مسئولان دانشگاه با وجود اینکه بسیار به اسلام توجه دارند و بدان مقید هستند، چرا نمازخانه براى خواهران درست نکردهاند! آنان مجبورند در یکى از راهروهاى دانشگاه جلوى رفت و آمد کارکنان و اساتید مرد نماز بخوانند و یا استراحت کنند.
استفاده از کامپیوتر و اینترنت مشکل دیگر ماست. فقط یک کامپیوتر متعلق به دانشجویان به اینترنت متصل است و این خط (که بسیارى از سایتهاى آن مسدود شده) جوابگوى دانشجویان براى دسترسى به منابع تحقیق نیست. حاضر بودیم مثل دانشگاههاى دیگر پول بدهیم، در عوض امکانات پژوهشى و رفاهى بیشترى داشته باشیم.
وجود نوارخانه و برگزارى مناسبتى جلسات نمایش و تحلیل فیلم از امکانات مثبت است. مىتوانیم فیلمهاى آموزشى و سینمایى روز را امانت بگیریم. اردوهاى مختلف هم با هزینه خودمان صورت مىگیرد.»
با توجه به اینکه جامعهشناسى مىخوانید، دروس اجبارى حوزه در دانشگاه چقدر توانسته است در ارتباط با رشته تحصیلى شما کارساز باشد؟
هیچ. حتى پدر من که روحانى است موافق این دروس نبود و مىگفت باید درسى به شما یاد بدهند که در ارتباط با رشتهتان باشد. دروس حوزه پراکنده است. یاد گرفتن اندکى فقه به درد ما نمىخورد. کسى که این دروس را ادامه نمىدهد، بلکه فقط با این واحدهاى اجبارى، با دروسى آشنا مىشود که در نهایت در پایان تحصیلات به دلیل عدم کاربرد همه را فراموش مىکند. با اعتراضهاى ما نسبت به این دروس، فقط به جاى واحد صرف، واحد زن در اندیشه اسلامى را گذاشتند که خیلى خوب بود. البته پیشنهاد دادیم به جاى دروس حوزه، مسائل دینى مربوط به هر رشته را برنامهریزى کنند تا چیز بیشترى یاد بگیریم، نه اینکه واحدهایى را به اجبار بگذرانیم، بدون اینکه ارتباطى با دیگر دروس ما داشته باشد.
با توجه به مشکلاتى که گفتید آیا تمایل دارید در مقطع کارشناسى ارشد هم در همین دانشگاه تحصیل کنید؟
بله. البته مسلّم است که دانشگاه تهران بهترین است، ولى از آن جا که اساتید خیلى خوبى چون دکتر افروغ و صدیق از دانشگاه تهران براى تدریس به اینجا آمدند و کارهاى پژوهشى زیادى در مورد رشته خود انجام دادیم، معتقدم امکانات آموزشى اینجا با توجه به محدودیتهایش، کمتر از دانشگاههاى دیگر نیست.
در مقطع کارشناسى فقط به دلیل انتخاب بیشتر، این دانشگاه را جزو مراکز آموزشى علامت زدم و اصلاً تمایلى به اقامت در شهر قم و تحصیل به آن نداشتم، به ویژه که در آن زمان در دفترچه کنکور اعلام نکرده بودند دانشگاه غیر انتفاعى است و اجبار به گذراندن دروس حوزوى است، ولى به مرور زمان از این شهر خوشم آمد و در آن احساس آرامش کردم. حالا هم با توجه به اینکه مىخواهم براى همیشه در قم ساکن شوم، ترجیح مىدهم در همین دانشگاه ادامه تحصیل بدهم.
مرکز آموزش خواهران:
این مرکز به امر آموزش علوم دینى و تحصیلات حوزوى خواهران مشغول است. با راهاندازى مرکز مدیریت حوزه و نظم دادن به حوزههاى سراسر کشور، مرکز مدیریت حوزه، تمامى حوزههاى مختلفى را که با انگیزههاى متفاوت در سطح کشور راهاندازى شده، شناسایى و کدگذارى مىکند و مدارس سطح «الف» را زیر پوشش مىگیرد، سپس مدارس سطح «ب» را به سطح «الف» و سطح «ج» را به سطح «ب» و ... مىرساند. هر چند تهیه متون درسى و برنامهریزى آموزشى براى تمامى حوزهها وقتگیر است، ولى با ابتکار مرکز مدیریت، تمامى فارغالتحصیلان مدارس سطح «الف» که تحت پوشش هستند، مدرک معتبر دریافت مىکنند و مىتوانند با آن مدرک مشغول به ادامه تحصیل و یا کار شوند. مؤسسه جامعةالزهرا(س) از جمله حوزههاى علمیهاى است که هنوز به صورت کامل تحت پوشش مرکز مدیریت حوزه نیست، از اینرو مدرک آن معادل کارشناسى مىباشد، ولى مرکز آموزش خواهران دفتر تبلیغات جزو حوزههاى سطح «الف» مىباشد و مدرک آن معتبر است.
سرکار خانم «عذرا انصارى» مسئول فعلى حوزه علمیه خواهران یزد، یکى از کسانى است که در گذشته و طى سالهاى طولانى براى راهاندازى مرکز آموزش خواهران دفتر تبلیغات که در آن زمان با نام «واحد خواهران» فعالیت مىکرد، زحمات بسیارى را متقبل شده است. وى در مورد انگیزه راهاندازى این مرکز در دفتر تبلیغات مىگوید:
«یکى از ثمرات درخشان انقلاب اسلامى، فعال کردن میدان رشد و ترقى خانمها بود تا استعدادها و توانهاى نهفته آنان به ظهور و بروز برسد، چرا که زنان رکن خانواده و خانواده، هسته مرکزى اجتماع شمرده مىشود. رشد و بالندگى زنان مایه حیات و سرسبزى و تازگى جامعه است. از اینرو به همین انگیزه تصمیم گرفتم براى دختران جوان و دانشآموز برنامههاى فرهنگى و اخلاقى تربیتى تشکیل دهم. به همین منظور در جهت نشان دادن انتظار سازنده و مثبت براى ظهور امام عصر(عج) و با علم به اینکه 50 تن از یاران وى خانم هستند، مرکزى به نام «بیتالزهرا» راهاندازى شد. در همان زمان از آیتالله عبایى، رئیس وقت دفتر تبلیغات اسلامى کمک گرفتم و ایشان حکمى به من دادند که واحد خواهران دفتر تبلیغات را فعال کنم. پیش از آن واحد خواهران فقط تعدادى نوار و پرونده تبلیغى داشت که با مطالعه آنها متوجه شدم براى اعزام خواهران مبلّغ باید آنان را آموزش داد تا اندوخته علمى، فرهنگى و اخلاقىشان افزایش یابد، از اینرو طرح آموزش خواهران را به رئیس دفتر پیشنهاد دادم. طرح با ویژگىهاى خود با توجه به فضاى آموزشى و استفاده از اساتید مجرب و انتخاب متون درسى، به سرعت تصویب شد. از سال 1363 کار در بیتالزهرا شروع شد، سپس با تصویب هیئت مدیره، ساختمانى به این امر اختصاص یافت. شرایط پذیرش خواهران این بود که یکى از بستگان آنان روحانى باشد و یا اینکه جزو خانوادههاى شهدا، اسرا و سپاهیان باشند.»
شیوه آموزش و تدریس در سالهاى نخست تأسیس واحد خواهران به چه صورتى بود؟
آموزش خواهران ابتدا در سه سطح راهنمایى، متوسطه و عالى بود. کسانى که مدرک تحصیلى در مقطع کارشناسى و یا بالاتر داشتند، در سطح عالى بودند و بقیه در سطوح دیگر. براى اینکه میزان علاقه و انگیزه خواهران ارزیابى شود، مدت سه ماه آموزش داده مىشدند و پس از برگزارى امتحان برخى توانستند به سطوح متوسطه و یا عالى راه پیدا کنند.
در سطح عالى باید صرف ساده، قرآن، قواعد، تجوید، تفسیر سورههاى حُجرات و جمعه، آئین همسردارى و تربیت فرزند، حدیث، خودسازى، فن خطابه، فقه بانوان و عمومى، سیره حضرت زهرا(س) تدریس مىشد. این دروس براى مبلغان و خانوادههاى آنان مفید و کارساز بود. براى راحتى خواهران خانهدار، جزوات و نوارهاى درسى موجود بود. از ویژگىهاى آموزش استفاده از متون سنتى، و تدریس به شیوههاى نوین بود. براى دیگر سطوح نیز مطابق با توان علمى بانوان برنامهریزى مىشد. نتیجه طرح آموزش، وجود خواهران مدرّس و مبلغى بود که اکنون در مراکز علمى، دانشگاهى، پژوهش و تحقیق مشغول به کار هستند.
واحدهاى مختلف مرکز آموزش در زمان تصدى شما چه واحدهایى بودند؟
واحد اعزام مبلّغ بود که خواهران آموزشدیده را که توانایى تبلیغ داشتند به مراکز فرهنگى در قم و شهرستانها اعزام مىکرد تا از توان علمى و دینى آنان در دانشگاهها، سمینارها و مدارس استفاده شود.
واحد نوارخانه انواع نوارهاى آموزشى را در موضوهاى صرف و نحو، فقه، اصول، منطق و فلسفه در اختیار مشترکان قم و شهرستان قرار مىداد.
واحد انتشارات، کلاسهاى روش تحقیق و پژوهش را برگزار مىکرد و اقدام به چاپ چندین کتاب کرد.
واحد کتابخانه براى استفاده طلاب، دانشجویان و دانشآموزان دایر بود.
واحد مهد کودک هم براى آرامش خیال خواهران در هنگام تحصیل، از کودکان نگهدارى مىکرد و برنامههاى آموزشى خاصى براى خردسالان داشت.
در واحد دانشجویى هم هر سال با ارسال نامه به دانشگاههاى مختلف کشور از دانشجویان ممتاز دعوت مىشد با مراکز دینى و فقها و عرفاى قم ملاقاتى داشته باشند و از کلاسهاى اخلاق، تفسیر، فقه و عرفان واحد خواهران استفاده کنند.
واحد صندوق قرضالحسنه به خواهران نیازمند بدون تشریفات ادارى وام مىداد.
واحد برگزارى سمینار احیاى شخصیت زن که هر سال به مدت سه روز در ایام میلاد حضرت فاطمه(س) برنامههاى متنوع برگزار مىکرد. چاپ دو کتاب «فاطمه گلواژه آفرینش» و «منزلت زن» حاصل همین گردهمایىها بود.
نشریه «عصمت» نیز به صورت نشریه داخلى در مرکز آموزش خواهران منتشر مىشد.
واحد هنرى با استفاده از متون نمایشى، تئاترهایى را در قم و شهرستانها به نمایش در مىآورد.
کمکهاى پشت جبهه هم در دوران جنگ تحمیلى دایر بود و مقدار قابل توجهى کمک براى جبهه ارسال کرد. عدهاى از خواهران نیز براى تبلیغ به مناطق استقرار خانوادههاى نظامیان اعزام شدند.
فعالیتهاى سیاسى واحد آموزش خواهران نیز در جهت آرمانهاى امام راحل و پس از آن تجدید میثاق با رهبرى از فعالیتهاى ما بود.
علاوه بر همکارى هیئت مدیره و رئیس دفتر، همسرم آقاى حجتالاسلام و المسلمین عبدالرحمن انصارى نیز به عنوان رابط و مسئول ادارى مالى واحد با قاطعیت براى انجام امور ادارى و تنظیم برنامههاى درسى، پشتوانه بسیار خوبى بودند. آقاى مرتضوى سردبیر مجله پیام زن نیز در امر آموزش ما را یارى کردند و سختترین دروس را براى تدریس پذیرفتند. جزوات تفسیر سوره نور نیز حاصل ذوق و هنر و تخصص شایسته ایشان در واحد خواهران بود.
حجتالاسلام «احمد احسانى» مسئول فعلى مرکز آموزش خواهران در مورد تغییر و تحولاتى که در سالهاى اخیر در امر آموزش این مرکز شده است، مىگوید:
«در سالهاى نخست به دلیل نیازهایى که احساس مىشد، طلبهها در دفتر تبلیغات آموزش مىدیدند و دفتر در پى دادن مدرک به طلاب نبود، ولى به مرور زمان طلاب خواهان مدرک بودند و مدرک توسط شوراى عالى حوزه داده مىشد.
از سال 62 تا 74 مرکز خواهران یک دوره شکلگیرى و تثبیت را پشت سر گذاشت. در این دوره متن و ماهیت دروس خانمها، دروس حوزوى آقایان بود اما از سال 74 به بعد با تغییر هیأت مدیره، بخشهاى مرکز هم تغییر کرد و دروسى ویژه خواهران طلبه گذاشته شد. سبک ترمى واحدى راهاندازى شد که هر طلبه موظف به گذراندن 135 واحد در کنار دروس معارف بود. اما هنوز با وجود اصلاحات محتوایى، نمىتوانستیم مدرک رسمى به کسى بدهیم تا اینکه در سال 1380 زیر پوشش مرکز مدیریت خواهران قرار گرفتیم، از آن سال به بعد وارد مرحله سوم شدیم. در دورههاى قبل، طلبه باید هشت سال تحصیل مىکرد، ولى بعد از این مرحله، تحصیل به تصویب شوراى عالى حوزه به صورت پنج ساله و گذراندن 190 واحد همراه با اعطاى مدرک سطح دو و یا مدرک رسمى کارشناسى حوزه بود. دورهها نیز تماموقت و حضورى شدند و دیگر دوره غیر حضورى برچیده شد.
کلیه کسانى که از سال 74 تا 79 وارد مرکز شده بودند، با همسانسازى دروس در صورت تکمیل تحصیلات، موفق به گرفتن مدرک رسمى شدند؛ در کل به 150 فارغالتحصیل بازسازى شده مدرک رسمى دادیم. بعد از سال 81 هر سال تقریباً 35 نفر فارغالتحصیل مىشوند و مدرک رسمى دریافت مىکنند. تنها فرقى که در پذیرش با گذشته داریم این است که قبل از سال 1380 ما پذیرش را انجام مىدادیم، ولى بعد از آن با توجه به نظام مرکز مدیریت حوزه (که سعى دارد همه حوزهها را یکسان کند تا همه داراى نظام آموزشى خاصى باشند) پذیرش از طریق آزمون سراسرى مرکز مدیریت حوزه است. ما با ظرفیت دو برابر، با قبولشدگان نهایى مصاحبه مىکنیم و افراد مستعدتر را گزینش مىکنیم. تا به حال پس از سال 80، چهار دوره جدید ثبتنام کردهایم.»
مرکز آموزش خواهران چه تفاوتى با دیگر حوزههاى علمیه خواهران دارد؟
از آن جا که نظام آموزشى در همه حوزههاى تحت پوشش مرکز مدیریت حوزهها یکسان شده است، فرقى وجود ندارد، ولى شرط پذیرش ما این است که خواهران باید وابسته به خانواده طلاب باشند. فایده این کار در برایند کار است که خواهران طلبه مىتوانند از طریق دفتر تبلیغات با همسران خود براى تبلیغ بروند. جداى از بحث اعزام مبلّغ، پذیرش از خانوادههاى طلاب باعث مىشود خانواده روحانیون از لحاظ علمى به سطح بالایى برسند. گاه مشاهده مىشد آقایان مراتب بالاى حوزه و دانشگاه را کسب کردهاند، ولى همسران آنها حداکثر دیپلم دارند. این فرصت باعث شده است ضعف علمى و اطلاعاتى همسران طلاب حل شود و در تربیت نسل جدید ثمربخش باشد.
ترکیب شمار اساتید مرد و زن در مرکز چگونه است؟
تا چند سال پیش 35 درصد اساتید زن بودند و 65 درصد مرد، ولى در حال حاضر وضعیت برعکس شده و 65 درصد استادها با حفظ کیفیت علمى خانم هستند و 35 درصد آقا.
خدماتدهى در بخش کتابخانه و نوارهاى درسى به چه صورتى است؟ آیا خواهران که در مرکز آموزش تحصیل نمىکنند، مىتوانند از این امکانات بهرهمند شوند؟
خدمات کتابخانه به دلیل مکان محدود و کمبود کتاب فقط براى طلاب است، ولى نوارهاى درسى حوزوى علاوه بر اعضاى قم و شهرستانى، براى مبلغان نیز خدماتدهى دارد، چرا که همه مبلّغهاى اعزامى، فارغالتحصیل مرکز خواهران نیستند، ولى مىخواهند از نوارها استفاده کنند.
واحد اطلاعرسانى تازه تأسیس شده و به اینترنت شبکه شارح متصل شده است.
آیا در صدد هستید براى فارغالتحصیلان جز در امر تبلیغ، خدمات دیگرى ارائه دهید؟
اخیراً دو کانون راهاندازى کردهایم. یکى انجمن علمى که مخصوص افراد در حال تحصیل است که کارهاى پژوهشى انجام مىدهند؛ یکى هم کانون فارغالتحصیلان تا بتواند انسجام درستى به فارغالتحصیلان و همکارى با دیگر مراکز بدهد.
واحد آموزش:
قرآن کریم، ادبیات عرب، فقه، منطق و فلسفه، تاریخ، اخلاق و تربیت اسلامى، عقاید و کلام، حدیث، اصول فقه، ادبیات فارسى، زبان انگلیسى، روشها و مهارتها، حقوق و سیاست و پایاننامه سرفصل دروسى است که طلاب باید در190 واحد بگذرانند.
خانم «طاهره فضیلت» مسئول واحد آموزش خواهران این مرکز در ارتباط با نحوه پذیرش خواهران مىگوید:
«هر ساله اردیبهشتماه از سوى مرکز مدیریت حوزه، دفترچههاى آزمون تحصیلات حوزوى منتشر مىشود. تمام خواهران که علاقه و انگیزه داشته باشند مىتوانند با شرکت در این امتحانات که از دروس سه ساله دبیرستان مىباشد، پس از قبولى در آزمون و مصاحبه، در حوزههاى مورد نظر خود ثبتنام کنند. البته برخى حوزهها اقدام به پذیرش طلبه از سطح سیکل هم مىکنند. فردى که قبول مىشود باید طى هفت سال 270 واحد را بگذراند و پس از هفت سال، از مدرک سیکل به کارشناسى برسد.»
برنامه کلاسى و آموزشى خواهران به چه صورتى است؟
کلاسها در هر ترم براى 16 هفته درس و دو هفته امتحان تنظیم شده است. همه کلاسها از ساعت 8 تا 12 صبح است. فقط کلاسهاى فوق برنامه بعدازظهر تشکیل مىشود. متون و منابع درسى ثابت است. 80 درصد طلاب همسر روحانى دارند و بقیه دختر و یا خواهر روحانى هستند و یا اینکه مادر و یا خواهرشان طلبه بوده و براى تحصیل به این مرکز آمدهاند.
پایاننامههاى طلاب در چه سطحى است؟
از طرف مرکز مدیریت حوزه بروشورهایى تهیه شده است که طلاب را براى اخذ پایاننامه راهنمایى مىکند و پس از اخذ موضوع توسط هر طلبه، استاد راهنما به کمک مىآید. برخى مراکز چون مرکز پژوهشهاى صدا و سیما تعدادى از پایاننامهها را انتخاب کردند تا گسترش داده شود و به صورت کتاب منتشر شود، یا اینکه خلاصه شده تا در یک مقاله منتشر شود. چاپ کتاب «پرورش دینى کودک (تأثیر پرورش در جذب کودکان به نماز)» یکى از همین پایاننامههاست که توسط مرکز پژوهشهاى صدا و سیما به صورت کتاب چاپ شده است.
آثار تربیتى محبت والدین نسبت به فرزند در قرآن و احادیث، آزادى بیان در حکومت على(ع)، آثار روانى توکل از دیدگاه قرآن و روایات، عوامل شکلگیرى شخصیت انسان در قرآن، رابطه توصیه و محبت از دیدگاه قرآن، آسیبشناسى دختران و راهکارهاى درمان آن با تأکید بر منابع اسلامى از جمله پایاننامههاى دفاع شده طلاب مرکز آموزش خواهران مىباشد.
واحد فرهنگى:
خانم «ملیحه شعبانپور» مسئول بخش فرهنگى و سردبیر نشریه داخلى این مرکز مىباشد. وى در مورد فعالیتهاى فوق برنامه فرهنگى خواهران طلبه مىگوید:
«برگزارى کلاسهاى فوق برنامه بر عهده این واحد است. برنامه مهدویت در قرآن، خوشنویسى، طراحى، نقاشى، خبرنگارى و آموزش مشاوره و نشستهاى علمى از جمله کارهاى این واحد است.
تا به حال سه نمایشگاه برگزار کردهایم. نمایشگاه دفاع مقدس با همکارى بنیاد شهید، نمایشگاه طلعت رشیده و نمایشگاه رمضان که 30 رحل به نماد 30 جزء قرآن با پیامهایى روى آن ساخته شده بود و در ماه رمضان مهمان قرائت یک جزء قرآن توسط خواهران طلبه در هر روز بود.
اطلاعرسانى در مورد شخصیتهاى دینى، راهاندازى گروه یادى و نامى در راستاى درج زندگینامه شهدا و ... از دیگر فعالیتهاى واحد فرهنگى مىباشد.»
خانم «شهره صادقى» استاد فقه مرکز آموزش خواهران در مورد روش آموزش دروس حوزوى و تفاوت آن با دروس دانشگاهى مىگوید: «در امر آموزش در حوزه و دانشگاه هدف این بوده که علم آموزش داده شود. اما هدف ابتدا باید تربیتى باشد، بعد آموزشى. علاوه بر دنبال کردن اهداف تربیتى، هر استادى با علم به اینکه سرفصل دروس را مىداند، ولى باید در آموزش همان سرفصلها هم توجه کافى داشته باشد. استاد حوزه باید قدرت استدلال فقهى داشته و طلاب را با فقها آشنا سازد.
طلبه با توجه به انگیزهاى که دارد، راحتتر و بهتر دروس را مىفهمد و به آن علاقهمند است. ولى کسى که در دانشگاه همین رشته را مىخواند، علاوه بر اینکه منابع درسى او به سختى فقه حوزه نیست، چون قصد طلبگى ندارد و یا اینکه دروس حوزوى نخوانده و آشنایى کاملى با این مباحث ندارد، آموزش وى حساستر و جدىتر مىشود. منابع و سرفصل دروس دانشگاه محدودتر و سادهتر از دروس حوزوى است و دانشجو کتاب درسى به زبان عربى ندارد.
در حوزه روى متون قدیمى و اصلىتر کار مىشود، ولى ما طلاب را به منابع درسى محدود نمىکنیم و سعى داریم براى ایجاد روحیه خلاقیت و شکوفایى استعدادهاى آنان در نقد و نظر استفاده کنیم. تحقیق، یکى از اساسىترین بخشهاى تدریس در حوزه است. با تحقیق، جلب مشارکت فراگیرنده براى تعلیم و تربیت بیشتر مىشود. طلبه با تعمق در کتابها و بررسى نظریات و استدلالهاى مختلف، ذهنیتى فعال مىیابد. اگر تحقیق نباشد، آموزش تبدیل به آموزشى غیر فعال مىشود.
محدود کردن طلاب به کتابهاى درسى باعث مىشود افراد غیر فعال شوند و فقط شنونده محض باشند و ذهنشان فراتر از محدودهاى خاص عمل نکند.»
«مرضیه معزّى» از طلاب ورودى سال 78 به مرکز آموزش خواهران است. وى که پدر، مادر، همسر و برادرش روحانى هستند، به انگیزه خدمت به دین و تجلى مفهوم انتظار امام عصر(عج) به دروس حوزوى روى آورده است. او در مورد مشکلات آموزشى مرکز خواهران مىگوید: «درست است امکانات مادى مرکز کم است، ولى نباید طلاب به دنبال لقمه آماده باشند. به خاطر عشق به دین باید با مشکلات ساخت. وقتى سنم کم بود هر وقت سؤال دینى از پدر و مادرم مىپرسیدم، مىگفتند برو خودت بخوان و یاد بگیر و ما اشتباهاتت را اصلاح مىکنیم، از اینرو از ابتدا اطلاعات دینىام زیاد بود.
وقتى به مرکز آموزش آمدم انتظار داشتم طلبه را در بخش عقاید با شبهات روز آشنا کنند و مثلاً واحد درسى با عنوان شبههشناسى اسلام در شیعه مسائل روز داشته باشند و منابعى را که در این مورد وجود دارد، در اختیار طلاب قرار دهند. همچنین براى ادامه تحصیل در سطح 3 پذیرش داشته باشند چرا که من به دنبال مدرک تحصیلى نیستم و به جاى تحصیل در مقطع کارشناسى ارشد مىخواهم از سطح 2 به سطح 3 بروم.»
در مورد امکانات رفاهى چون مهد کودک، سرویس، بُن و ... چه نظرى دارید؟
مهد کودک در دو رده شیرخوار و زیر سه سال و از سه سال تا پیشدبستانى است. پسر من که در دوره دوم است از مربىاش راضى است. به او سورههاى کوچک قرآن را یاد مىدهند و آموزش ریاضى و علوم، تفریحات علمى و کاردستى هم دارد؛ ولى دوستان دیگرم از اینکه بخواهند بچههایشان را به قسمت شیرخواران ببرند نگران هستند، چرا که دختر یکى از دوستان که حالا دیگر در رده زیر سه سال نیست، خاطره بسیار بدى از آن دوران دارد و عنوان مىکند که دایم او را به اجبار مىخواباندند و همیشه سخن مربىاش در این مورد را به یاد دارد!
شهریه هم که دیگر نمىدهند، ولى در عوض عید سال 83، 20 هزار تومان به هر طلبه عیدى دادند.
تا به حال به عنوان مبلّغ از سوى دفتر تبلیغات اعزام شدهاید؟
بله. پنج سال سابقه اعزام دارم. متأسفانه در مناطق محروم، بسیارى از آموزههاى ابتدایى دین به دلیل ناآگاهى، به فراموشى سپرده شده است، مثلاً در سال 75 که به همراه همسرم به یکى از روستاها رفته بودیم متوجه شدیم اهالى روستا فکر مىکنند خواندن صیغه عقد اختیارى است، از اینرو افرادى که پیشتر ازدواج کرده بودند و بدون قرائت صیغه بچهدار هم شده بودند، تازه مىآمدند تا همسرم آنان را عقد کند! یا اینکه وقتى خودم براى تبلیغ به روستایى رفته بودم، خانمها اصلاً غسل بلد نبودند و نمىدانستند باید غسلى هم انجام بدهند. فکر مىکردند حمام رفتن کافى است! در روستایى دیگر مردم بیرون آمدن زن از خانه را بسیار بد مىدانستند و مرا به عنوان یک مبلّغ قبول نداشتند و تعجب مىکردند که چرا باید یک زن براى تبلیغ به روستایشان برود! ولى کمکم توانستم در طول ماه رمضان بیش از صد زن را جذب کلاسها و جلسات تبلیغى بکنم.
«امالبنین مشکانى» ورودى سال 80 که از سبزوار براى تحصیل علوم دینى به قم آمده است، مىگوید: «با اینکه در سبزوار مدرسه علمیه خواهران بود، ولى چون قم در دروس حوزوى مشهور است ترجیح دادم اینجا بیایم اما متأسفانه مرکز خوابگاه ندارد و مجبورم در منزل بستگان اقامت کنم.»
با توجه به مشکلات اقامت در قم آیا از وضعیت آموزشى راضى هستید؟
از مکان که به هیچ عنوان راضى نیستم. مکان فعلى اصلاً آموزشى نیست. هم اساتید و هم دانشپژوهان از وضعیت طبقات و سر و صداى حدود 13 کلاس ناراضى هستند.
اساتید دروس اصلى عمدتاً خوب هستند، ولى از اساتید دروس فرعى راضى نیستیم، چرا که رشته تخصّصى خودشان را تدریس نمىکنند، مثلاً در ترم گذشته با درس علوم بلاغى این مشکل را داشتیم. در مورد منابع درسى هم مشکل داریم. به فرض درس فلسفه و منطق جزو دروس پایه و مشکل است، آن وقت به جاى اینکه وقتمان صرف تفهیم این دروس شود، باید بنشینیم و وقتمان را صرف ترجمه عربى به فارسى کتابهایش بکنیم، یا به فرض اصول که درس پایهاى است، منابع درسىاش اطلاعات خوبى به ما نمىدهد. به مسئولان آموزشى مرکز که شکایت مىکنیم مىگویند سرفصل دروس را مرکز مدیریت حوزه تعیین کرده و آنها مجبور به پیروى هستند.
از سویى دیگر در اطلاعات دفترچه آزمون آمده بود که این مرکز آموزشى شهریه هم مىدهد، ولى آن را قطع کردند و گفتند شهریه را دفتر تبلیغات مىداده، حالا که این مرکز از مرکز مدیریت حوزه تبعیت مىکند، دفتر تبلیغات دیگر حاضر به دادن شهریه نیست؛ ولى براى عدهاى از دانشپژوهان مخصوصاً شهرستانىها حتى همان شهریه اندک که بر اساس پایه پرداخت مىشد، مهم بود. در کل از نظر فضا، امکانات و نحوه رسیدگى به دانشپژوه خیلى راضى نیستیم. بُن غذا هم اصلاً کافى نیست و گاه مواد غذایى خوبى تحویل نمىدهند، اما با این وجود به خاطر خواندن درس دینى همه را تحمل مىکنیم.
معاونت فرهنگى هنرى
شناسایى زبان ویژه هنر و کاربرد آن در جهت ایجاد ارتباط و انتقال اندیشه اسلامى از جمله اهداف معاونت فرهنگى هنرى مىباشد.
این معاونت در سالهاى نخست تأسیس با آموزشهاى پراکنده هنرى به جذب هنرجویان و طلاب علاقهمند به هنر پرداخته و به مرور زمان فعالیتهاى خود را در این زمینه متمرکز کرده و کلاسهاى مختلفى براى خواهران و برادران برنامهریزى کرده است.
حجتالاسلام «مظفر سالارى» معاون فرهنگى هنرى دفتر تبلیغات اسلامى در مورد آموزشها و نحوه متمرکز شدن آن در سالهاى اخیر مىگوید:
«در سالهاى نخست فعالیت، این مرکز به تبلیغات در مورد حضرت امام(قده) و جنگ اختصاص داشت اما پس از پایان جنگ تحمیلى، بخش فرهنگى هنرى به صورت تعریفشدهاى آغاز به کار کرد و آموزش به هنرجویان را که بیشتر از طلاب بودند، شروع کرد. از آن جایى که در آن سالها در حوزه علمیه و دفتر تبلیغات هنوز تعریف دقیقى از هنر نداشتند، کلاسهاى دفتر تبلیغات سکوى پرشى براى هنرجویان بود. آنها از امکانات آموزشى دفتر استفاده مىکردند، ولى چون دفتر قدرت به کارگیرى آنان را در مجموعه خود نداشت، جذب مکانهاى دیگر هنرى مىشدند.
از سال 1372 آموزشها مستمرتر شد و با اینکه مجوز صدور گواهى نداشتیم، هنرجویان به خاطر انگیزههاى درونى شرکت فعالى در کلاسها داشتند.»
چه تدبیرى براى جذب هنرجویانى که فارغ التحصیل شدهاند، اتخاذ کردهاید؟
تصمیم ما این است که با توجه به بودجه اندک آموزش، تنها 20 درصد بودجه صرف آموزشهاى تأسیسى تازهواردها بشود، بقیه بودجه صرف آموزش هنرجویان قبلى و زبده شود. به همین دلیل در حال تأسیس کانونهاى هنرى هستیم و قصد داریم در زمینه تولید سرمایهگذارى کنیم.
کانونهاى فیلمنامهنویسى و ویراستاران، دو کانون جدا براى خانمها و آقایان دارد. کانون نویسندگان، شعرا، گرافیستها، منتقدان و ... از دیگر کانونها هستند.
کارهاى تولیدى هنرجویان هم در عرصه کارهاى تجسمى در نمایشگاه «اشراق» به نمایش در مىآید و تولیدات مکتوب تصویرى و ادبى نیز در نشریه «آفرینه» منعکس مىشود.
قصد ندارید با استفاده از هنر براى تبلیغ دین به فکر تولید کارهاى سینمایى و نمایشى باشید؟
قرار است در آینده معاونت اعزام و تبلیغ و معاونت فرهنگى و هنرى با عنوان معاونت فرهنگ و تبلیغ در هم ادغام شود، در آن صورت جاى کار بیشترى براى فعالیت خواهیم داشت. سعى ما این خواهد بود که از رسانههاى هنرى نیز براى تبلیغ استفاده کنیم. از اینرو باید به طور جدى به فکر تهیه فیلم باشیم یا در نقش تهیهکننده و یا اینکه به عنوان مجرى خودمان فیلم تولید کنیم.
شرط پذیرش براى استفاده از کلاسهاى هنرى دفتر تبلیغات، وابستگى به خانواده طلاب است، علت خاصى براى این شرط وجود دارد؟
همان طور که هر مرکزى در ابتدا خدماتى به اعضا و کارمندان خود مىدهد، ما هم حق داریم پذیرشمان از خانواده طلاب باشد. در قم دهها هزار طلبه وجود دارد که با خانواده و بستگانشان بخش عمدهاى از جمعیت قم را تشکیل مىدهند. پس محدودیت خاصى نیست. افراد وابسته به خانواده شهدا و جانبازان هم مىتوانند از این کلاسها استفاده کنند. البته در صورتى که فردى بسیار علاقهمند به شرکت در این کلاسها باشد، ولى وابسته به خانواده طلاب و جانبازان نباشد نیز مىتواند ثبتنام کند.
در اصفهان محدودیتى براى آموزش نیست و اصلاً آموزش هنرى اختصاص به خانواده طلاب ندارد، ولى در قم به دلیل برخى محدودیتها و به علت بودن در بزرگترین مرکز جهان شیعه، سعى مىکنیم ابتدا به طلبه و خانوادههاى آنان خدمات بدهیم، بعد از آنها هم خدمات بگیریم.
در ادامه مىپرسیم: «همکارى خانمها جداى از هنرجویان، با فعالیتهاى این معاونت به چه شکلى است؟ آیا امکانات خاصى براى آنان در نظر گرفته شده است؟»
آقاى سالارى پاسخ مىدهد:
«خانمها به عنوان نویسنده، شاعر و نقاش با نشریات این معاونت همکارى دارند. همچنین آثارشان در نمایشگاه اشراق به نمایش در مىآید. در بیشتر کلاسهاى خانمها مدرسان زن هستند. یک کارمند خانم هم داریم که در کتابخانه کار مىکند. اما جداى از این فعالیتها، کار خاصى براى بانوان نکردهایم. فکر مىکنم بهترین جا براى فعالیت زنان مرکز آموزش خواهران دفتر و مجله پیام زن است.»
بخش آموزش:
آموزشهاى هنرى دفتر تبلیغات اسلامى در سه شاخه اصلى هنرهاى تجسمى، هنرهاى ادبى، و «هنرهاى تصویرى» شکل گرفته است.
شوراى آموزش نیز شکل گرفته از: معاون فرهنگى هنرى، مدیران ادارى مالى، مسئولان سه بخش و مسئول هماهنگى آموزش هنرى، است که سیاستگذارى و برنامهریزىهاى مربوط را برعهده دارند.
از ویژگى دورهها استفاده هنرجویان از اساتید برجسته کشور با پرداخت هزینهاى اندک مىباشد. ثبتنام به وسیله آزمون ورودى، مصاحبه و ارائه نمونه کار است.
«محمدصادق نورى مطلق» مسئول هماهنگى آموزش در مورد کلاسهاى هر بخش و تعداد هنرجویان مىگوید:
«در بخش هنرهاى ادبى، کلاسها به ویرایش، داستاننویسى و ادبیات تقسیم مىشوند. ویرایش فنى، ویرایش محتوایى، ویرایش و کارگاه ویرایش، عناصر داستان، کارگاه یک داستان، کارگاه دو داستان، تربیت مدرس داستاننویسى، مشاوره و نقد داستان، داستان کوتاه و رمان، ادبیات کلاسیک، ادبیات معاصر و دستور زبان فارسى تقسیمبندى مىشوند. در طول پنج سال گذشته 1287 هنرجو داشتیم که 467 نفر خانم بودهاند.
در عرصه هنرهاى تصویرى، کلاسهاى عکاسى، فیلمنامهنویسى کارگاهى یک، فیلمنامهنویسى کارگاهى دو، تحلیل فیلمنامه، مبانى نقد فیلم، نقد و تحلیل سینماى معاصر جهان و فیلمسازى کارگاهى تا به حال برگزار شده است که از سال 78 تا به حال 740 هنرجو در کلاسها شرکت کردهاند که 75 نفر از آنها زن بودند.
در بخش هنرهاى تجسمى آموزش مختص کلاسهاى طراحى، نقاشى، طراحى پیشرفته، نقاشى پیشرفته، گرافیک، تذهیب، خوشنویسى و تاریخ هنر بوده که 4341 هنرجو در پنج سال گذشته در آنها شرکت کردهاند که 1564 نفر از آنان خانم بودند. با این حساب تعداد 2106 خواهر در طول پنج سال قبل، از امکانات آموزشى این معاونت بهره گرفتهاند.
کتابخانه تخصصى ادبیات و هنر:
این کتابخانه از سال 1362 آغاز به کار کرده و در طول سالهاى گذشته با گردآورى مجموعهاى نفیس از کتابهاى ادبى و هنرى مجموعه خود را پربارتر کرده است. این کتابخانه با بیش از 13500 عنوان کتاب و 100 نشریه تخصصى هنرى و ادبى به اعضاى خود خدماتدهى مىدهد.
«محمد شبسترى» مدیر کتابخانه در مورد نوع خدماتدهى و تعداد خانمهاى عضو مىگوید: «533 عضو داریم که 200 نفر آنان از خواهران هستند. هنرجویان کلاسهاى هنرى و ادبى این معاونت، همچنین طلبههایى که در مراکز دیگرى آموزش دیدهاند و یا نویسندگان و علاقهمندان جدى به ادبیات مىتوانند در کتابخانه عضو شده و به صورت امانى کتاب و نشریه بگیرند.»
نگارستان اشراق:
نگارستان اشراق اولین نمایشگاه تجسمى است که به صورت دایم و فعال با به نمایش در آوردن آثار هنرمندان کشور در قم از سال 1377 آغاز به کار کرده است. آقاى «ابراهیم سلیمانى» مسئول نگارستان اشراق ضمن خبر دادن از برگزارى نشستهاى تخصصى با حضور اساتید برجسته کشور و شرکت 70 درصدى خانمها در این نشستها، در مورد تعداد نمایشگاهها و شرکت بانوان مىگوید: از آغاز تشکیل نمایشگاه در سال 1377 تا پایان پاییز امسال 102 نمایشگاه برگزار کردهایم که در 62 نمایشگاه بانوان هنرمند مشارکت داشتند. در کل آثار 486 زن هنرمند کشور در نگارستان در زمینههاى خوشنویسى، نقاشى، طراحى، کاریکاتور، مینیاتور، نگارگرى، تذهیب، سفال، عکاسى و گرافیک به نمایش در آمده است.
در مجموع مىتوان گفت کمتر از 15 درصد از آثار به نمایش در آمده در نمایشگاه مستقیم به زنان اختصاص داشته است. در این مدت یک نمایشگاه بیشترین آثار مربوط به زن را داشته که مربوط به آثار مرحوم دکتر حمیدى، نقاش نوگراى ایرانى، تحت عنوان «زن و گل» بود.
نمایشگاه تجلى احساس (نقاشان زن ایران)، نقاشى انفرادى نجمه پهلوان، اولین نمایشگاه آثار نقاشى زنان قم و نمایشگاه نقاشى گروه فام نمایشگاههایى بودند که توسط خانمها برگزار شد. دیگر نمایشگاههایى که زنان به ترتیب گذشت زمان در آنها شرکت داشتند؛ عبارتند از: ساقههاى نور (نگارگرى)، مهر جاودان (خوشنویسى)، نمایشگاه سفال، 11 نگاه (عکاسى)، گرافیک معاصر ایران، هشتمین نمایشگاه نقاشى هنرمندان قم، آثار تجسمى هنرمندان معاصر ایران، محراب عشق (خوشنویسى)، منتخب آثار نخستین جشنواره خوشنویسى جهان اسلام، کاریکاتوریستهاى معاصر، احساس ماندگار (عکاسى)، چهارمین نمایشگاه طراحى هنرمندان قم، نهمین نمایشگاه نقاشى هنرمندان قم، دومین نمایشگاه تذهیب هنرمندان قم، قم در قاب تصویر (عکاسى)، نقاشى معاصر ایران، امین عاشقان (آثار تجسمى فرهنگیان قم)، طراحى امروز ایران، تمدن (نمایشگاه بینالمللى کاریکاتور)، هنرهاى تزئینى، رکعتى عشق (عکسهاى مسابقه سراسرى نماز)، آثار گروه نیلوفر آبى (نقاشى)، کامو (عکاسى)، آثار نقاشان نوگراى ایران، پوسترهاى تجربى طراحان گرافیک ایران، منتخب پنجمین دوسالانه کاریکاتور بینالمللى، دومین نمایشگاه آثار طراحان گرافیک قم، دهمین نمایشگاه نقاشى هنرمندان قم، پژوهشى تصویرى در فرهنگ عامه، دومین نمایشگاه نقشه فرش قم، پنجمین نمایشگاه طراحى هنرمندان قم، نگاه ایرانى (عکس)، آب و زندگى(عکس)، نمایشگاه پوسترهاى هفتمین دوسالانه طراحان گرافیک ایران، دومین نمایشگاه آثار تصویرگران قم، دومین نمایشگاه کاریکاتور، سیماى مهر (عکس، خوشنویسى و نقاشى مربوط به علامه طباطبایى)، یازدهمین نمایشگاه نقاشى هنرمندان قم، سومین نمایشگاه آثار نگارگرى هنرمندان قم، نمایشگاه آثار تجسمى مبارزه با مواد مخدر، سومین نمایشگاه طرح و نقشه فرش دستباف قم، انقلاب اسلامى در آینه میراث فرهنگى، سومین نمایشگاه سالانه هنرمندان قم (عکس)، آثار طراحان گرافیک ایران، ششمین نمایشگاه طراحى هنرمندان قم، دومین نمایشگاه آثار طراحان کاریکاتوریست قم، سومین نمایشگاه دوسالانه آثار طراحان گرافیک قم، اولین نمایشگاه سالانه منتخب نقاشان معاصر ایران، دوازدهمین نمایشگاه نقاشى هنرمندان قم، شور عشق (عکسهاى مربوط به عاشورا)، منتخب آثار ششمین نمایشگاه بینالمللى کاریکاتور تهران، چهارمین نمایشگاه طرح و نقشه فرش دستباف قم، نمایشگاه دستاوردهاى پیشگیرى از اعتیاد، نمایشگاه نقاشى و نگارگرى و تذهیب و خوشنویسى، سومین نمایشگاه تصویرگران قم، کلک خیال (نگارگرى، مینیاتور و تذهیب).
نشریات:
«سلام بچهها» ماهنامه فرهنگى نوجوانان، «پوپک» ماهنامه فرهنگى کودکان، «سنجاقک» ماهنامه فرهنگى خردسالان، فصلنامه «شهرزاد» و «آفرینه» عناوین نشریات منتشر شده توسط معاونت فرهنگى هنرى دفتر تبلیغات است.
حجتالاسلام «عبدالله حسنزاده» مدیر مسؤول و سردبیر نشریههاى «سلام بچهها»، «پوپک» و «سنجاقک» در مورد مخاطبان دختر و گزارشهاى اختصاصى براى دختران نوجوان در نشریه «سلام بچهها» که بیشتر لزوم گرایش جنسیت در آن مشاهده مىشود، مىگوید: «از نامههاى دریافتى مجله سلام بچهها مىشود فهمید بیشتر مخاطبان دختر خانمها هستند، ولى تا به حال ضرورت خاصى براى تهیه گزارش ویژه دختران احساس نکردهایم. البته خوانندگان دختر از مدارس و یا دیگر فعالیتهاى فرهنگىشان براى ما گزارشهایى ارسال کردهاند، ولى خود ما در تحریریه، مطلب و یا مقالهاى ویژه مخاطب دختر سفارش ندادهایم. این گونه تقسیمبندى مطالب با توجه به جنسیت، مختص بزرگسالان است و در مقطع نوجوان به نظرم همه مطالب باید هم براى دختران و هم پسران مفید باشد.»
معاونت تبلیغ و اعزام مبلّغ
این معاونت با اعزام صدها هزار مبلّغ به سراسر کشور در قالب مناسبتهاى مختلفى چون محرم، فاطمیه، اعیاد و وفات ائمه(ع)، ماه رمضان، طرح تابستانى هجرت و ... خدمات تبلیغى و فرهنگى به سراسر کشور ارائه مىدهد. خدمات اعزام روحانیون به جبههها و مناطق جنگى در طول هشت سال دفاع مقدس سند افتخارى براى حوزه، روحانیت و دفتر تبلیغات اسلامى مىباشد.
اعزام مبلّغ در این معاونت به صورت اعزام مبلّغان برادر و خواهر و اعزام از سوى مرکز تربیت مربى کودک و نوجوان است.
سیاستگذارى، آئیننامه و صدور حکم خواهران براى اعزام و پرداخت حقالزحمه تبلیغ با معاونت اعزام و تبلیغ است، ولى از لحاظ سازمانى و هماهنگى اجرا و ثبتنام براى اعزام، به عهده مرکز آموزش خواهران مىباشد. واحد آموزش خواهران در سیاستگذارىهاى دفتر تبلیغات در نحوه اعزام دخالتى ندارد و کمیته مشترکى براى انجام درست و بهتر کارهاى اجرایى اعزام خواهران از سوى معاونت اعزام و مرکز آموزش خواهران وجود ندارد، از اینرو تقسیم کار نهادمند نیست و مشکلاتى را براى مسئولان هر دو بخش در پى دارد.
خانم «زهرا محمدى» مسئول امور اعزام خواهران مبلّغ است. وى در جواب سؤال ما در مورد چگونگى ثبتنام و اعزام خواهران مبلّغ مىگوید: «از نظر سطح علمى، خواهران به چهار گروه تقسیم مىشوند. گروه یک بالاترین درجه علمى را دارند و در سطح درس خارج مىباشند. در واقع در سطح دکترا هستند (15 نفر). گروه دوم رسائل مکاسب را تمام کردهاند و دوره کارشناسى ارشد محسوب مىشوند (57 نفر). گروه سوم شرح لمعه را تمام کردهاند و لیسانس مىباشند (130 نفر). گروه چهارم مشغول به فراگیرى شرح لمعه هستند (138 نفر).... در مجموع 340 خانم طلبه ساکن قم در واحد اعزام پرونده تبلیغى دارند. براى اینکه گروهها مشخص شود باید متقاضى از هر حوزه علمیهاى که باشد پس از گذراندن 110 واحد دروس حوزوى در حد گروه چهارم، امتحان کتبى بدهد، بعد وارد مرحله مصاحبه و منبر شود. در این بخش معلوم مىشود براى تبلیغ مناسب است یا نه. شرط دیگر این است که علاوه بر طلبه بودن خانم باید همسرش هم روحانى باشد، چرا که در سه زمان تبلیغ ماه رمضان، ماه محرم و طرح تابستانى با دعوت رسمى از سوى سازمان تبلیغات اسلامى هر شهر و مراکز دیگرى که خواهان مبلغ هستند، مکانى به نام خانه مبلّغ اختصاص مىدهند، از اینرو باید مبلّغها همسر باشند تا بتوانند در کنار هم در مدت مشخص شده، کارهاى تبلیغى را انجام بدهند. حکم از سوى معاونت اعزام به مردان داده مىشود و بعد حکم خانم صادر مىشود و جلسه توجیهى در معاونت اعزام براى مبلغان برگزار مىگردد.»
پس اعزام یک خواهر به صورت تنها، امکانپذیر نیست؟
به ندرت پیش مىآید که مراکزى در سطح استانها فقط یک خواهر را براى تبلیغ بخواهند. البته در ماه رمضان امسال 60 نفر از خواهران در استان قم براى تبلیغ به مراکز دولتى و منازل اعزام شدند.
اعزام مبلّغ زن به حج به چه صورتى مىباشد؟ آیا واحد شما اقداماتى در این مورد انجام داده است؟
سازمان حج و زیارت با برگزارى آزمونهایى خانمهاى طلبه واجد شرایط را گزینش مىکند. در این واحد فقط براى چهل نفر از خانمها کلاسهاى آموزشى مخصوص احکام حج گذاشتیم و هم سابقه تبلیغ آنها را دادیم که در کل 20 نفر از خانمها در آزمون و مصاحبه سازمان حج و زیارت قبول شدند.
براى اعزامهاى داخل کشور نیز آموزشهاى قبل از تبلیغ ترتیب دادهاید؟
بله. کلاسهاى تقویتى و کاربردى در مورد فقه و فن سخنورى داریم که مبلغان با شرکت در آنها و مصاحبه مىتوانند ارتقاى گروه پیدا کنند. تسویه حساب با مبلّغ نیز بر اساس همین گروه تبلیغى است. کسى که گروه پایینى بوده و پیشتر در مدارس راهنمایى روستا تبلیغ مىکرده، حالا باید بتواند براى جمع بزرگترى سخنرانى کند تا گروهش ارتقا پیدا کند. افراد گروه یک هم از طریق نهاد رهبرى دانشگاهها براى تبلیغ در ایام خاصى به دانشگاهها مىروند.
مبلّغها باید دورهها و نشستهاى آموزشى خاصى داشته باشند تا بتوانند با توجه به نیازهاى روز جوابگوى مردم باشند. در واقع باید مانند آموزش ضمن خدمت، مبلّغان پیوسته با مسائل روز آشناتر شوند. به فرض در مناطق و شهرهاى مرزى که وهّابیت تبلیغ مىشود، مبلّغ باید با شبههشناسى و شیعهشناسى آشنا باشد و دورههاى تخصصى خاصى را بگذراند. عدهاى از مبلّغان که علاقهمند به تبلیغ براى کودکان و نوجوانان هستند، در کلاسهاى مرکز تربیت مربى آموزش مىبینند. در ضمن نشستهایى اخلاقى براى خواهران مبلّغ داریم تا خودسازى کرده و بیشتر تقویت شوند.
با توجه به اینکه به تنهایى کار اعزام خواهران مبلّغ به کل کشور را هماهنگ مىکنید آیا مشکل خاصى در این ارتباط ندارید؟
امکانات کافى و مکان آموزشى براى مبلّغان خواهر نداریم تا لااقل در هر هفته دورههاى کاربردى فقه، کلام جدید و کلاسهاى اخلاق بگذاریم که قول برگزارى آن را در آینده دادهاند. مشکل دیگر این است که باید دایماً با مبلّغان در تماس باشیم، ولى یک خط تلفن مستقیم نداریم و مجبوریم با خط تلفن غیر مستقیم و مشترک با واحد خواهران، هماهنگىهاى لازم و روزمره را انجام دهیم؛ مخصوصاً در ایام تبلیغ که کار گسترده مىشود.
البته جا دارد از برپایى دورههاى مرکز تربیت مربى و بازخورد خوبى که در بین خواهران مبلّغ داشته تشکر کنیم، همچنین راهاندازى کارت خودپرداز براى تسویه حساب مبلغ، چرا که پیش از این مبلّغان به ویژه خانمها باید براى تسویه حساب مراجعات حضورى مکررى مىکردند که با کارت خودپرداز بانک این مشکل حل شده است. اما پیشنهاد مىدهیم بودجه و مکان آموزشهاى مستمر و تخصصى براى خواهران فراهم شود تا مبلّغان از هر لحاظ آمادگى لازم را با رویارویى با مسائل مختلف داشته باشند.
نشریات:
«با معارف اسلامى آشنا شویم» که از قدیمىترین نشریات دفتر مىباشد و قبلاً زیر نظر معاونت پژوهش، منتشر مىشده و اخیراً زیر نظر معاونت اعزام منتشر مىشود. «با معارف اسلامى آشنا شویم» که یک نشریه آموزشى است و ارتباط مستقیم و مکاتبهاى با مشترکان خود دارد، پیشتر، در قالب دو شماره در سال منتشر مىشد و در چند سال اخیر به سه شماره افزایش پیدا کرده است. این نشریه در طول انتشار 59 شماره به پرسشهاى مختلف دینى و فرهنگى مخاطبان و رفع شبهات ذهنى آنان و مشکلات روحى جوانان پرداخته است. جالب است بدانید نام این نشریه از بیانات استاد شهید مطهرى در کتاب «اسلام و مقتضیات زمان» گرفته شده است: «اگر بخواهیم در باره اسلام و مقتضیات زمان قضاوت کنیم، تنها راه این است که «با معارف اسلامى آشنا شویم» و روح قوانین اسلامى را درک کنیم.»
«سیدحسین موسوى» مدیر اجرایى نشریه در مورد شمار تقریبى مخاطبان زن و مطالب منتشر شده براى آنان مىگوید:
«از روى برگههاى نظرخواهى و تعداد مشترکان مشخص شده که مخاطبان زن بیشتر است که فکر مىکنم به دلیل فراغت بیشتر خانمها براى مطالعه است.
بیشترین مسائل که در مورد زنان به آن پرداختهایم اختصاص به احکام و مقالاتى با عناوین روابط بین زن و مرد نامحرم، زن و پوشش اسلامى، حجاب و ازدواج دارد. مقالات تخصصى مربوط به بانوان کم بوده و به مسائل کلى نگاه مىکنیم، طورى که هم مردان و هم زنان بتوانند از آن استفاده کنند.
بخشى به نام پژوهش داریم که در سه مقطع راهنمایى، دبیرستان، دیپلم و بالاتر از آن موضوعاتى را به مخاطبان پیشنهاد مىدهد و خوانندگان در آن موضوع مقاله ارسال مىکنند که بهترینها در مجله چاپ مىشود. بیشترین شرکتکنندگان این بخش هم زنان هستند. در بخش پرسش و پاسخ و مشاوره مجله نیز بیشترین سؤالها توسط خانمها مطرح مىشود.»
معاونت ادارى مالى
این معاونت با مدیریت و بخشهاى مختلف به کار ساماندهى امور ادارى و استخدامى کارمندان مشغول است. برنامهریزى براى اردوهاى زیارتى، آموزش ضمن خدمت و ... نیز از جمله فعالیتهاى این معاونت است. به گزارش مدیریت منابع انسانى معاونت ادارى مالى، از میان 714 کارمند دفتر تبلیغات در قم، 43 نفر کارمند خانم به صورت رسمى، قراردادى و ساعتى در دفتر کار مىکنند. در واقع 33/94 درصد از کل کارمندان مرد مىباشند و 67/5 درصد خواهران هستند.
مرکز آموزش خواهران با 26 زن، مجله پیامزن با 6 نفر کارمند زن، مؤسسه آموزش باقرالعلوم با 5 کارمند خانم، مرکز مطالعات و تحقیقات با 4 کارمند زن و شرکت تعاونى مصرف و نگهبانى هر کدام با یک کارمند زن انجام وظیفه مىکنند.
سخن پایانى:
دفتر تبلیغات اسلامى هر چند نهادى نیست که تنها وظیفهاش توجه به مسائل زنان باشد، ولى توانسته است به نوبه خود به آموزش حوزوى و دانشگاهى زنان توجه زیادى داشته باشد و در ضمن نشریه خاص زنان منتشر کند؛ و به شرحى که خواندید در جهت رشد علمى، فرهنگى و تربیتى خواهران فعالیت کند اما با توجه به امکانات گسترده این دفتر و عنایت ویژه مقام معظم رهبرى به آن، انتظار مىرود این دفتر با بهرهگیرى از توانمندى و استعدادهاى کارى زنان در پستهاى مختلف و حتى پست مدیریتى، نیز انتشار مجلات ویژه دختران و یا فصلنامههاى تخصصى زنان، راه را براى فعالیت هر چه بیشتر زنان و توجه خاص به بانوان فراهم کند. باشد تا روزى که ببینیم زنان براى دفتر تبلیغات اسلامى چه مىنویسند و آن دفتر در تلاش ستودنى خود چه کارنامه درخشانترى را براى زنان رقم مىزند، انشاءاللَّه.
