خانواده، عشق، استوارى (7)
مهریه، نشانه عشق و صداقت، ارزش زن یا مانع طلاق؟!
احمد حیدرى
تقدیم به آنانى که زندگى سرشار از صمیمیتى را آرزو دارند و از منفورترین حلال خداوند گریزانند.
مرد جوان دختر مورد علاقهاش را یافته است. تحقیق و پرس و جو از وضعیت خانواده، پاىبندى اخلاقى، شرافت خانوادگى، رعنایى جسمانى و آراستگى باطنى دختر مثبت بوده و کاملاً مطلوب مرد جوان است. دختر جوان نیز به همین منوال مطلوبهاى خود را در این جوان یافته و به خواستگارى و وصلت با وى رضایت داده است و دو خانواده توافق کردهاند در یکى از شبهاى مصادف با مناسبتهاى شاد مذهبى، مجلس خواستگارى و عقد محرمیت را سامان دهند و امشب، همان شب موعود است.
پدر، مادر، برادران و داماد محترم با جعبه شیرینى و دسته گل رهسپار منزل پدر عروس مىشوند. عروس نیز لباس شادى به تن کرده و پشت سر پدر و مادر و افراد خانواده تا دم در به استقبال آمده، با احترام مقدم میهمانان عزیزى را که تا ساعتى بعد همسر و خویشاوندان همسرى وى خواهند بود گرامى مىدارد. مرد جوان به همراه پدر، برادر، مادر و دیگر وابستگان با احترام وارد منزلى مىشود که خانه پدر همسر آینده اوست و از جانب اهل خانه استقبال و پذیرایى مىگردد. بعد از ساعتى صحبتهاى پراکنده یکى از حاضران براى تمام شدن صحبتهاى پراکنده و شروع خواستگارى رسمى و تعیین مهریه و اجراى عقد و ... اعلام صلوات مىکند و همه حاضران با شادى و از تمام وجود بر رسول خاتم و اهل بیت بزرگوار او درود مىفرستند.
514، 1362 یا 2000 سکه بهار آزادى؟!
اولین مطلبى که باید روشن شود تعیین مهریه است. حاضران چندان توجهى به معناى مهریه، فلسفه آن، حدود توانایى مادى داماد و ... ندارند، حتى نظر عروسخانم پرسیده نمىشود. آنچه تعیینکننده است رسوم، چشم و همچشمى، عقب نبودن از دیگران، یافتن بهانهاى براى فخرفروشى و ... است. یکى از محترمین مجلس از خانواده عروسخانم که سنّى از او گذشته و پا به دوران پیرى گذاشته و براى آداب مذهبى بها قائل است، مىخواهد وصلت رنگ تقدس داشته باشد، از اینرو اولین پیشنهاد را مطرح مىکند:
مهریه دخترمان یک عدد آیینه و شمعدان، یک جلد کلاماللَّه مجید، یک شاخه نبات و 514 عدد سکه بهار آزادى باشد. پانصد عدد سکه بهار آزادى به عدد 500 درهم مهریه حضرت فاطمه زهرا و 14 عدد دیگر به شمار چهارده معصوم صلواتاللَّه علیهم اجمعین، امید است عنایات حضرت فاطمه و چهارده معصوم علیهمالسلام همیشه بدرقه راهشان باشد.
داماد چنان در رؤیاى وصال و ازدواج و دیدن عروس و ... غرق است که اصلاً عدد 514 را نشنیده تا راجع به آن فکر کند و جواب بدهد. اطرافیان داماد هم توجهى به مبلغ و ارزش ریالى 514 عدد سکه بهار آزادى ندارند، فقط سعى دارند پایینترین مبلغ ممکن را به عنوان مهریه ثبت کنند تا بتوانند در مقابل خویشاوندان و همسایگان و ... فخر دهند که عروس ما با اینکه کمالاتش بیشتر است ولى مهریهاش کمتر مىباشد یا بیشتر نیست.
مادر عروس مىگوید:
البته آقا ... بزرگ خانواده است و هر چه بفرماید روى چشم ماست و ما روى حرف ایشان حرف نمىزنیم اما دوست داشتم مهریه دخترم 1362 عدد سکه بهار آزادى باشد زیرا سال تولد دخترم 1362 است!
خاله عروس مىگوید:
همین چند روز پیش دختر همسایه ما که هیچ از عروس ما بیشتر ندارد ازدواج کرد و مهریه او را 2000 سکه بهار آزادى تعیین کردند. آقا، الان دخترها با مهریه چندهزار سکهاى ازدواج مىکنند. آخر مهریه را چه کسى داده و چه کسى گرفته است؟ ما که نمىخواهیم مهریه دخترمان را مطالبه کنیم. این آبرو و احترامى است که براى ما قائل مىشوید. آخر ما هم باید بین همسایهها بتوانیم سرمان را بلند کنیم. اگر با مهریهاى کم و ناچیز دخترمان را شوهر دهیم همه خواهند گفت: ببین دخترشان چه عیبى داشته که او را با این مهریه کم شوهر دادهاند.
مرد محترم اوّلى دوباره بر کنده زانو نشست و گفت:
ببینید، ما باید به اعتقاداتمان بها بدهیم و کمتر به دهان مردم نگاه کنیم. اینکه دیگران 2000 یا چند هزار سکه مهریه دخترانشان مىکنند به ما ربطى ندارد. ما که نمىخواهیم پیرو آنان باشیم. ما مىخواهیم با امامانمان همرنگى کنیم و عدد 514 همرنگى با امامان و حضرت زهرا(س) دارد، از این جهت آن را پیشنهاد دادم. هنوز هم معتقدم که این میزان بهترین عدد است و تقاضایم این است که با آن موافقت کنید.
براى چند لحظه مجلس ساکت مىشود، آنگاه پدر داماد که همه چشمها به او خیره شده به سخن مىآید:
ما دختر شما را براى همسرى فرزندمان پسندیدهایم و به نظر ما دخترخانم ارزش بیش از اینها دارد. همان طور که گفته شد، چه کسى مهریه را داده و چه کسى گرفته است. ما هم در خانوادهمان رسم بر دادن و گرفتن مهریه نداریم اما آن را احترام، اعتبار و آبرو براى عروس مىدانیم. البته به طور طبیعى ما هم علاقه داریم شمار سکه مهریه زیاد نباشد ولى سخن و پیشنهاد سنجیده و ارزشمند آقاى ... بزرگ خانواده محترم شما را قبول داریم و پیشنهاد ایشان سنجیده و قابل قبول است. ما این مهریه را قبول داریم و امیدواریم این ازدواج خجسته و مبارک باشد.
ناگاه صداى صلوات برخاست و همه اهل مجلس به نشانه تمام شدن بحث تعیین مهریه صلوات فرستادند و شادمانه دو جوان از دو طرف بین مردها و خانمها شیرینى پخش کردند و در ادامه به تعیین موعد جشن و خرید و تالار و ... پرداختند.
عقربه ساعت 12 شب را نشان مىداد که خانواده داماد و عروس از هم خداحافظى کردند، لحظاتى بعد داماد به همراه اطرافیانش سوار بر اتومبیل راهى منزل شدند. عروس نیز در کنار پدر و مادرش نفس راحتى کشید و اطمینان و آرامش جدیدى بر او چیره شد اما هیچ کدام از عروس و داماد و اطرافیان راجع به 514 عدد سکه بهار آزادى، ارزش مادى آن، چگونگى پرداخت و گرفتن آن و موانعى که ممکن است در آینده ایجاد کند، فکر نکردند.
مهریههاى سنگین چرا؟!
یکى از مسائلى که متأسفانه دگرگون و تحریف شده و معنا و فلسفه اصلى آن فراموش گشته، به صورت غلط و شبههانگیز در جامعه وجود دارد، مهریه مىباشد. با توجه به تحریف شکل و فراموشى معنا و فلسفه آن است که وجود مهریه در عصر جدید از طرف روشنفکران مورد نکوهش قرار گرفته است. در جامعه ما وقتى بحث تعیین مهریه پیش مىآید، گویا مىخواهند دختر را بفروشند، از اینرو به تعیین قیمت مىپردازند و ارقام سرسامآور پیشنهاد مىکنند، ناظران بیرونى و ایرادگیرندگان هم با توجه به این رفتار فریاد سر مىدهند که مگر از نگاه اسلام زن کالا است که مرد هنگام ازدواج آن را مىخرد و باید بهاى آن را بدهد؟ و مىافزایند: این پنداشت، توهین و تحقیر به زن است، بلکه ازدواج ایجاد پیمان و میثاق زندگى مشترکى است که هم مرد از آن بهره مىبرد و هم زن. متعهد دانستن مرد به پرداخت وجهى (آن هم سنگین و کمرشکن) هم ظلم به مرد است و هم تحقیر و توهین به زن! به یک نمونه اعتراض توجه کنید:
«همچنان که براى داشتن باغ یا خانه یا اسب یا استر، مرد باید مبلغى بپردازد، براى خریدن زن هم باید پولى از کیسه خرج کند و همچنان که بهاى خانه و باغ و استر بر حسب بزرگى و کوچکى و زشتى و زیبایى و بهره و فایده متفاوت است، بهاى زن هم بر حسب زشتى و زیبایى و پولدارى و بىپولى او متفاوت است.»(1)
تصور غلط دیگرى که در تعیین مهریههاى کلان مؤثر مىباشد، ایجاد عاملى براى تضمین تداوم و استحکام زندگى است. گویا مردها از زندگى مشترک گریزان مىباشند و احتمال کنار کشیدن آنها از زندگى مشترک زیاد است زیرا آن را هم قید و بند و محدودیت مىدانند، هم تکلیفآور و بار سنگینى بر دوش خود؛ از اینرو در اولین فرصت ممکن شانه از زیر بار زندگى مشترک و تعهدات ناشى از آن خالى مىکنند، پس باید عواملى براى تضمین تداوم آن ایجاد کرد. یکى از عوامل تعیین مهریه سنگین است.
اگر مهریه زن اندک باشد، مرد بعد از مدتى از زندگى مشترک دلزده شده و با پرداخت مبلغ اندک، خود را آزاد کرده و دنبال ازدواج با زن دیگرى خواهد رفت. این تصور زمانى قوّت مىگیرد که با «اختیاردار بودن مردان در طلاق» همراه گردد. مطابق نظر مشهور، از نظر اسلام امر طلاق به دست مرد است و او حق دارد هر گاه خواست با پرداخت مهریه همسرش، وى را طلاق دهد. با توجه به آزادى عمل و تنوعطلبى مردان، معلوم است که در صورت نبودن مهریه سنگین، آنان براى رها ساختن خود از قید این همسر و به دنبال ازدواج مجدد رفتن، هیچ مانعى ندارند اما تعیین مهریه سنگین مىتواند مردان را نسبت به ازدواج و تعهدات ناشى از آن پاىبند ساخته و مهارگر تنوعطلبى آنان باشد؛ از طرف دیگر به اعتبار و ارزش زن بیفزاید و او را حرمت و شخصیت دهد و از جایگاه ممتازى برخوردار سازد.
نشانه مهر و صداقت، نه قیمت یا عامل پاىبندى
واقعیت آن است که «صداق» و مهریه در جامعه اسلامى از معنا و مفهوم اصلى خود بیرون رفته است. «صداق» و «مهریه»، نشانه صداقت مرد در ادعاى عشق و علاقهمندى نسبت به زنى است که مىخواهد به عقد ازدواج او در آید. او براى نشان دادن این محبت در ابتداى ازدواج به فراخور توانایى و بر اساس سلیقهاش هدیهاى به همسر آیندهاش تقدیم مىدارد تا نشان وفا و صفاى او باشد.
او با ازدواج در صدد ایجاد زندگى مشترک با فردى است که وى را کاملکننده خود دانسته و فکر مىکند در کنار وى بهتر از گذشته مىتواند وظایف انسانى خود را نسبت به خالق، خویشتن و جامعه انجام دهد. او ازدواج را تعالىبخش، آرامشزا، انگیزهساز، پویایىبخش و مهرآفرین مىداند؛ نیز با عشق و دلدادگى بدان اقدام کرده و بنا دارد عشق و دلدادگى را به عنوان عامل تداومبخش و استحکامآفرین زندگى خود داشته باشد. مرد نه دنبال خرید کمتر یا پرداخت مُزد عشوهگرى در زندگىاش است، نه در نگاه او ازدواج فقط ایجاد فرصت براى بهره بردن جنسى است تا بعد از بهرهگیرى آن را به هم بزند و به دنبال مورد دیگرى باشد.
نگاه مسلمان به ازدواج و مهریه باید برخاسته از فرهنگ قرآن باشد. در فرهنگ قرآن مهریه، هدیهاى است که از جانب شوهر در ابتداى پیوند و پیش از وصال و کامجویى به همسر اهدا مىگردد. توجه کنید:
«وَ اتوُا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً؛ (نساء، 4)
مهریههاى زنان را به آنان هدیه دهید.»
قرآن به مسلمانان توصیه مىکند اگر ازدواجتان با موفقیت همراه نبود و نتوانستید زندگى مشترک را ادامه دهید، به زنان ظلم و ستم روا ندارید تا آنان قسمتى از مهریه را که گرفتهاند به شما برگردانند، نیز هنگام طلاق چیزى از مهریهاى که به آنان دادهاید، پس نگیرید. البته اگر زن نافرمان باشد و از اداى وظایف همسرى طفره رود، این مطلب جایز است. نکته مهم و شایان توجه این است که از نگاه قرآن مهریه در ابتداى ازدواج پرداخت شده است: آیات به صراحت این مطلب را مىرساند:
«وَ لا یَحِلُّ لَکُمْ اَن تَأْخُذُوا مِمَّا آتَیْتُمُوهُنَّ شَیْئاً؛ (بقره، 229)
براى شما حلال نیست چیزى از مهریهاى که به آنان دادهاید، باز پس گیرید.»
«وَ لا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبوُا بِبَعْضِ ما آتَیْتُمُوهُنَّ؛ (نساء، 19)
آنان را تحت فشار قرار ندهید که قسمتى از آنچه را بدانان پرداختهاید، تملک کنید.»
اگر تأمل کنیم متوجه مىشویم پرداخت مهریه در ابتداى ازدواج زمانى مىتواند امرى عادى، فراگیر و مورد قبول باشد که میزان مهریه با توانایى فردى که مىخواهد ازدواج کند، متناسب باشد و او به تنهایى یا با کمک خانوادهاش بتواند آن را بپردازد تا با رغبت و رضایت خاطر هنگام اجراى صیغه عقد، مهریه هدیه گردد و زن با گرفتن مهریهاش در همان مجلس به عقد جواب مثبت بدهد.
اگر به سنت پیامبر(ص) و به روش جامعه اسلامى در عصر رسول خدا توجه کنیم، آنگاه فلسفه و معناى صحیح مهریه برایمان روشن مىشود. در آن جامعه وقتى جوانى مىخواهد با دخترى ازدواج کند، از دارایى خودش یا به کمک پدرش یک یا چند شتر یا زمین و باغ یا مجموعهاى از آنها را که در توانش هست، به عروس هدیه مىکند. اگر پرداخت شتر، لباس و امثال آن در توانش نیست، با تعهد آموزش سورهاى از قرآن به عنوان مهر و هدیه، ازدواج مىکند. به روایات زیر که حکایتگر ازدواجهاى زیباست توجه کنید:
زنى خدمت رسول خدا رسید و درخواست کرد: مرا شوهر دهید. پیامبر خطاب به حاضران فرمود: چه کسى حاضر است با او ازدواج کند؟ فردى برخاست و اعلام آمادگى کرد. رسول خدا پرسید: چه چیز به او هدیه ازدواج مىدهى؟ مرد گفت: مالى ندارم که به او ببخشم. پیامبر قبول نکرد و براى بار دوم و سوم خطاب به حاضران گفت که چه کسى حاضر است با زن ازدواج کند، باز در بار دوم و سوم آن مرد اعلام آمادگى کرد و جز او کسى درخواست نکرد. رسول خدا وقتى آمادگى او را دید فرمود: آیا چیزى از قرآن را به خوبى از حفظ دارى؟ مرد جواب مثبت داد و رسول خدا زن را به ازدواج او در آورد و مهریهاش را تعلیم آن آیات و سوره به وى قرار داد.(2)
مورد دیگر:
مردى خدمت رسول خدا رسید و عرض کرد: مىخواهم با این زن ازدواج کنم. حضرت فرمود: چه چیز مهریه او مىدهى؟ عرض کرد: چیزى ندارم. رسول خدا انگشترى بر دست او دید و فرمود: انگشتر مال خودت است؟ عرض کرد: آرى. رسول خدا(ص) فرمود: با او بر این مهریه ازدواج کن.(3)
متأسفانه در جامعه ما، نه بنا بر پرداخت مهریه در اوان ازدواج است و نه هنگام تعیین مهریه، توان پرداخت داماد مورد توجه قرار مىگیرد. الان در جامعه ما در برخى خانوادههاى متوسط مهریهها حول و حوش پانصد سکه بهار آزادى تعیین مىگردد و آن را «مهرالسنه» مىنامند و اقتدا به سنت رسول خدا و همسانى با مهریه دردانهاش حضرت زهرا(س) مىشمارند در حالى که اولاً: مهریه حضرت زهرا(س) پانصد درهم نقره بود نه پانصد سکه طلا.
ثانیاً: مهریه حضرت زهرا(س) قیمت یک زره بود که حضرت على(ع) آن را فروخت و خریدار - اگر نگوییم براى کمک به ازدواج حضرت آن را گرانتر خرید - پانصد درهم به ازاى آن پرداخت. حضرت على(ع) آن را مهریه پرداخته و رسول خدا از آن مبلغ وسایل ضرورى و لازم و مقدمات ازدواج از جمله پذیرایى را انجام داد.
در حالى که امروز داماد مهریه را فقط روى کاغذ مىپذیرد و مقدار آن غالباً به حدى است که او و خانوادهاش به هیچ وجه قادر به تأمین قسمتى از آن نیستند. اگر پانصد سکه بهار آزادى را به قیمت امروز حساب کنیم حداقل پنجاه میلیون تومان مىشود یعنى نزدیک به دیه دو نفر انسان (الان دیه یک فرد 30 میلیون تومان است) در حالى که در آن زمان دیه یک انسان ده هزار درهم بود، بنابراین مهریه حضرت زهرا یک بیستم دیه بود. بنابراین معلوم مىشود پانصد عدد سکه امروز حداقل سى و پنج برابر مهریه حضرت زهراست. اگر بر همین مبنا بخواهیم امروز مهریه بدهیم باید مهریه حضرت زهرا را معادل یک و نیم میلیون تومان محاسبه کنیم.
اگر بنا بر پرداخت مهریهها باشد و مهریهها هم متعادل تعیین گردد و پدر و مادر عروس هم مهریه دریافتى را صرف خرید جهیزیه و لباس و زیورآلات عروس کنند، دامادها با کمک پدر و مادر مىتوانند مبالغ متعادلى پرداخت کنند و عروسها هم مىتوانند با جهیزیه مناسبى راهى خانه بخت شوند بدون اینکه خانوادههایشان تحت فشار قرار گیرند.
امروز در غالب نقاط ایران خانواده دختر تحت فشار فوقالعادهاى است زیرا هنگام ازدواج دخترشان، داماد فقط روى کاغذ مبلغ قابل توجهى وجه نقد یا سکه را به عنوان مهریه بر عهده مىگیرد، ولى حتى قسمتى از آن را نمىپردازد تا خانواده عروس براى خرید جهیزیه مصرف کنند. خانواده عروس مجبور است با تحمل سختى و فشار و قرضهاى کمرشکن جهیزیه چشمگیرى براى دخترش تهیه کند! این وضع انحراف از مسیر صحیح و ایجادکننده مانع در راه ازدواج دختران و پسران است.
حمایتهاى قانونى بىنیازکننده از تضمین مهریه
خوشبختانه امروز با توجه به حمایتهاى قانونى، از تضمین عامل مهریه بىنیاز هستیم و شایسته است این مطلب مهم مورد توجه جوانان و خانوادههاى آنان قرار گیرد.
در مورد طلاق مطابق قانون دیگر اختیار مطلق طلاق به دست مرد نیست تا هر وقت خواست با پرداخت مهریه، همسرش را مطلقه سازد. نیز نیازى به سنگین بودن مهریه براى جلوگیرى از طلاق نیست زیرا قانون مصوب 28/8/1371 مجمع تشخیص مصلحت نظام مقرر مىدارد:
ماده واحده: از تاریخ تصویب این قانون زوجهایى که قصد طلاق و جدایى از یکدیگر را دارند بایستى جهت رسیدگى به اختلاف خود به دادگاه مدنى خاص مراجعه و اقامه دعوا نمایند. چنانچه اختلاف فىمابین از طریق دادگاه و حکمین از دو طرف که برگزیده دادگاهند، حل و فصل نگردید، دادگاه با صدور گواهى عدم امکان سازش آنان را به دفاتر رسمى طلاق خواهد فرستاد. دفاتر رسمى
طلاق حق ثبت طلاقهایى را که گواهى عدم امکان سازش براى آنها صادر نشده است، ندارند. در غیر این صورت از سردفتر خاطى سلب صلاحیت به عمل خواهد آمد.
... تبصره 3 - اجراى صیغه طلاق و ثبت آن در دفتر، موکول به تأدیه حقوق شرعى و قانونى زوجه (اعم از مهریه، نفقه، جهیزیه و غیر آن) به صورت نقد مىباشد مگر در طلاق خلع یا مبارات (در حد آنچه بذل شده) و با رضایت زوجه و یا صدور حکم قطعى اعسار شوهر از پرداخت حقوق مذکور.
تبصره 6 - پس از طلاق در صورت درخواست زوجه مبنى بر مطالبه حقالزحمه کارهایى که شرعاً بر عهده وى نبوده است، دادگاه بدواً از طریق تصالح نسبت به خواسته زوجه اقدام مىنماید و در صورت عدم امکان تصالح چنانچه ضمن عقد یا عقد خارج لازم در خصوص امور مالى شرطى شده باشد، طبق آن عمل مىشود و در غیر این صورت هر گاه طلاق به درخواست زوجه نباشد و نیز تقاضاى طلاق ناشى از تخلف زن از وظایف همسرى یا سوء اخلاق و رفتار وى نباشد، به ترتیب زیر عمل مىشود:
الف - چنانچه زوجه کارهایى که شرعاً به عهده وى نبوده را به دستور زوج و با عدم قصد تبرّع (عدم قصد مجانى) انجام داده باشد و براى دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرتالمثل کارهاى انجام گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم مىنماید.
ب - در غیر مورد بند «الف» با توجه به سنوات زندگى مشترک و نوع کارهایى که زوجه در خانه شوهر انجام داده و وُسْع مالى زوج، دادگاه مبلغى را از باب بخشش (نحله) براى زوجه تعیین مىنماید.
علاوه بر آن در قبالههاى ازدواج جمهورى اسلامى ایران شرطى ثبت شده که زوجین هنگام عقد آن را به عنوان شرط ضمن عقد امضا مىکنند و بر اساس آن زوج متعهد مىشود اگر همسرش را بدون اینکه در انجام وظایف همسرى کوتاهى کرده باشد طلاق دهد، نصف اموال حاصل در دوران زناشویى را به او بدهد.
بنابراین با توجه به موارد فوق نه مرد اختیاردار مطلق طلاق است و نه هنگام طلاق مرد مىتواند زن را محروم از خانه براند تا با قرار دادن مهریهاى سنگین، به دفاع از زن و تضمین آینده او بپردازیم.
علاوه بر آن امروزه غالب زنان شاغل بوده و از لحاظ اقتصادى مستقل و خودکفا هستند و چنین تضمینهایى ضرورت خود را از دست داده است.
از طرف دیگر، این تضمینها واقعاً کارآیى ندارد زیرا چنانچه زندگى زوجین با صفا و صمیمیت همراه باشد، هیچ گاه بحث گرفتن مهریه و پرداخت آن به صورت تکلیف و وظیفه مطرح نمىگردد. در زندگى مملو از صفا، زن با رضایت خاطر مهریه را به همسرش مىبخشد، مرد نیز با عشق و علاقه آن را به وى هدیه مىدهد. اما اگر در زندگى اختلاف و دو دستگى باشد و مرد بخواهد همسرش را طلاق دهد، در صورت ناتوانى، از پرداخت آن شانه خالى مىکند یا با ظلم و ستم زن را وادار مىسازد مهریهاش را حلال کرده و جان خود را آزاد سازد. اگر زن از زندگى با مرد کراهت داشته باشد، براى نجات از زندگى رنجآور مهریهاش را مىبخشد. بنابراین قرار دادن چنین مهریههایى اثر عملى ندارد و فقط عاملى وحشتزا در مسیر ازدواج جوانان و سوقدهنده آنها به گناه و ستم خواهد بود.
توصیه به جوانان
همان گونه که در ابتداى مقاله گفتیم جوانان هنگام ازدواج آنقدر در هواى به دست آوردن همسر غرقند که به مبلغ مهریه و توانایى پرداخت آن و پیامدهاى احتمالى مهریههاى سنگین توجه ندارند، همچنان که از قوانین حمایتى از زنان اطلاع ندارند. آنها هنگام خواستگارى به راحتى ارقام سرسامآور مهریه را مىپذیرند بدون اینکه توجه کنند
مطابق قانون مهریه بدهکارىاى است که به محض طلب همسر باید پرداخت شود، چنان که تأخیر در پرداخت جرم بوده و مجازات دارد. چنانچه آنان هنگام مطالبه از پرداخت شانه خالى کنند یا عاجز باشند و همسرشان مهریه را به اجرا بگذارد، فورى جلب شده و زندانى مىگردند. در صورتى که از پرداخت یکجاى آن ناتوان باشند باید به دادگاه دادخواست اعسار بدهند و در صورت پذیرش دادگاه، بدهى را قسطى پرداخت کنند. بنابراین لازم است جوانان هنگام خواستگارى و ازدواج از قبول مهریههاى نجومى خوددارى ورزند و مقدارى از مهریه را بپذیرند که در صورت مطالبه آن توسط همسر بتوانند همان وقت یا طى مدتى کوتاه آن را بپردازند.
گرچه امروز غالب دختران جوان مهریه خود را با سکه بهار آزادى تعیین مىکنند (که قیمت آن مطابق تورم افزایش مىیابد) و از مهریههاى وجه نقد کمتر نمونهاى مىیابیم، ولى مناسب است جوانان بدانند چنانچه مهریه همسرشان به وجه رایج تعیین شده باشد، هنگام پرداخت باید به نرخ روز آن را پرداخت کنند. اگر امروز مهریه همسرشان ده میلیون تومان است، ده سال دیگر نمىتوانند با پرداخت ده میلیون تومان برىءالذمه شوند بلکه ده سال دیگر این مهریه معادل مثلاً پانزده میلیون تومان خواهد شد.
یک پیشنهاد
«مهریه» در جامعه امروز از چند جهت به مانعى بر سر راه ازدواج جوانان تبدیل شده است، از جمله:
1- مهریهها غالباً فقط در عقدنامه مىآید و مرد داوطلبانه جهت پرداخت آن اقدامى نمىکند.
2- در سالیان اخیر به اجرا گذاشتن مهریه و زندانى شدن مرد به خاطر ناتوانى یا سرپیچى از پرداختن آن فراوان بوده و در جوانان و مردهاى مجرد موجب ترس و نگرانى گردیده است.
3- جهیزیه نیز در جامعه ایرانى مرسوم است و غالباً به عهده خانواده عروس گذاشته مىشود و با توجه به اینکه عروس و خانوادهاش چیزى از مهریه دریافت نمىکنند تا براى خرید جهیزیه مصرف کنند، به طور طبیعى دختران آماده ازدواج را با مشکل روبهرو ساخته است.
4- علاوه بر جهیزیه و مهریه، هدایا و سرویس طلایى که داماد باید براى عروس تهیه کند، مشکل دیگرى است. این هدایا که غالباً بیش از یک میلیون تومان - متوسط آن - هزینه دارد، جزو مهریه عروس حساب نمىشود و از بار سنگینى بدهى داماد نمىکاهد.
5 - در روایات و سیره معصومین علیهمالسلام تعیین مبلغ ناچیزى به عنوان مهریه - در مواردى که مرد توانایى پرداخت بیشتر از آن را به راحتى دارد - ناپسند شمرده شده و توهین به شخصیت و حرمت زن تلقى گردیده است.
با توجه به موارد بالا و در راستاى عمل به سفارش اولیاى دین، به جوانان آماده ازدواج پیشنهاد مىشود میزان مهریه را در وضع کنونى جامعه حدود پانصد ربع بهار آزادى تعیین کنند زیرا امروز سکه نقره در بازار رواج ندارد تا معادل درهم فرض گردد. بهاى پانصد درهم با توجه به میزان دیه که مساوى با ده هزار درهم است، تقریباً یک و نیم میلیون تومان مىشود که غالباً کم و چه بسا توهینآمیز است. ربع بهار آزادى کمترین سکه رایج در کشور است. پانصد ربع بهار آزادى حدوداً معادل پانزده میلیون تومان است. اگر داماد یک پنجم یا یک چهارم آن را نقداً به خانواده عروس بپردازد و مقدارى از آن را هم براى خرید سرویس طلاى عروس صرف کند، هم به تأمین جهیزیه و هزینه عروسى به خانواده عروس کمک شایانى کرده، هم مقدار زیادى از مهریه را پرداخته و دین خود را سبک کرده، نیز به سیره امامان معصوم عمل کرده است. سیره امامان معصوم این بود که تا همه مهریه یا قسمتى از آن را نمىپرداختند، عروس را به خانه خود نمىآوردند و ازدواج نمىکردند.
امام باقر(ع) زنى را به عقد خود در آورد و مهریهاش را به ذمه قبول کرد. آنگاه به فرزندش امام صادق(ع) فرمود: فرزندم چیزى ندارم که (همه یا قسمتى از) مهریه او را بپردازم و نزد او بروم. این لباست را به من بده تا به او هدیه کنم. امام صادق(ع) نیز لباس خود را به پدر داد و حضرت با اهداى آن لباس (به عنوان قسمتى از مهریه) به همسرش، نزد او رفت.(4)
بنا بر روایات چنانچه مردى با زنى ازدواج کند و پیش از عروسى مهریه او را نپردازد و بنا بر پرداخت آن را در آینده هم نداشته باشد، عروسى او حکم زنا را دارد.(5) اگر اجمال پیشنهاد بالا مورد قبول واقع شود و داماد و خانوادهاش هنگام عقد همه یا مقدارى از مهریه را به صورت نقد و سرویس طلا و لباس عروس و ... به خانواده وى بپردازند، هم به سنت عمل شده، هم مهریه پرداخت گردیده و هم خانواده عروس در تهیه جهیزیه مناسب یارى شدهاند، بدین طریق بسیارى از موانع برطرف شده و موجبات رواج ازدواج فراهم مىگردد.
خاطره پایدار سخاوتمندى داماد و قناعت عروس
خواهر و برادر گرانقدرى که همدیگر را براى زندگى مشترک انتخاب کردهاید و عقد بسته و در آستانه ازدواجید، بیایید از همین ابتدا در ذهن یکدیگر خاطرات شیرین، خوش و شادىزا ثبت کنید و به یادگار گذارید. یکى از خاطرات ماندگار و پر اثر در زندگى، اتفاقات عروسى و برخوردهاى ابتداى پیوند با شریک زندگى است. خاطرات اگر شادىآور و رضایتبخش باشد، در استحکام زندگى بسیار مؤثر است و میزان پیروى و حرفشنوى فرد را در مقابل شریک زندگىاش بیشتر مىکند اما اگر ناخوش و کدورتزا باشد، همیشه چون ابرى بر چهره شریک زندگى سایه خواهد افکند.
معمولاً مرد در زندگى باید دست به جیب کند و هزینه بدهد و زن خواستار و گیرنده است. براى هر کدام از زن و مرد یک نوع رفتار پسندیده، جذاب و خاطرهانگیز مىباشد. مرد باید سعى کند خاطره سخاوتمندى خود را به عنوان خاطره ماندگار و دیرپاى اولین برخورد با همسرش در ذهن او ثبت کند اما زن خاطره قناعت، چشمپوشى و رضایتمندىاش را، خاطره دیرپاى نقش بسته در ذهن همسر سازد.
رفتار مرد هنگام تعیین مهریه، پرداخت آن و خرید هدایاى عروسى، باید بیانگر گذشت چشمگیر او از مادیات براى جلب رضایت همسر باشد. باید سعى کند مهریهاى براى همسرش تعیین کند و هدایا و زیورآلاتى به او پیشکش دهد که حکایتگر سخاوت و دست و دلبازىاش باشد - البته با رعایت تعادل - همسرش نیز باید با مقاومت در برابر زیادهطلبىهاى درونىاش، به کمترین هدیه و زیور و مهریه قانع گردد و گرانتر و فاخرتر نطلبد و قناعت خویش را به همسرش نشان دهد.
چقدر زیباست که داماد حاضر باشد مثلاً سرویس طلاى گرانقیمت براى همسرش بخرد اما همسر اصرار داشته باشد در شروع زندگى لازم نیست براى خرید سرویس طلا اینقدر هزینه کند و خود را زیر بار قرض ببرد. همسر مىبایست بر خرید هدیهاى ارزانتر پافشارى نماید، در نهایت توافق کنند هدیهاى به قیمت متوسط به انتخاب هر دو بخرند. چقدر ماندگار خواهد بود خاطره همراهى عروس و داماد در باره نحوه برگزارى جشن، سالن پذیرایى، تهیه جهیزیه و ...!
جوانان عزیز باید توجه کنند که تنها از طرف مقابل انتظار داشتن و از انجام وظایف خویش شانه خالى کردن جز ناکامى و شکست در پى ندارد. داماد نباید فقط چشم به قناعت عروس بدوزد بلکه دست و دلبازى خود را هم باید بروز دهد. عروس نیز نباید فقط دلبسته بخشندگى و دریادلى داماد باشد بلکه باید قناعت و سیرچشمى و کمطلبى خود را جلوهگر سازد. قرین شدن سخاوتمندى داماد و قناعتگرى عروس ضامن خوشبختى و موفقیت است و هیچ کدام از آنها به تنهایى براى موفقیت و بهروزى کافى نیست.
خواهران و برادران جوان و در شرف ازدواج، بدانید که شما دو نفر باید با هم زندگى کنید. شادى و غم، راحتى و سختى، گشایش و تنگى زندگى هر دوى شما را شامل مىشود. در واقع شما با ازدواج دیگر دو تا نخواهید بود بلکه یکى خواهید شد، پس هر کدام از ابتداى زندگى خود را به جاى دیگرى قرار دهد و آن گونه با او رفتار کند که دوست دارد با وى رفتار شود.
امید است زنان و مردان جوانى که با هم ازدواج مىکنند بتوانند با آگاهى و هوشیارى از همان ابتدا خشتهاى وفا و صمیمیت بر هم نهند و بنیان زیبا و استوار عشق، مهرورزى و فداکارى بسازند و در آشیانه گرم همراهى و همدلى بیاسایند.
پىنوشتها: -
1) نظام حقوق زن در اسلام، ص245، به نقل از خانم مهرانگیز منوچهریان در کتاب «انتقاد بر قوانین اساسى و مدنى ایران».
2) وسائل الشیعه، ج21، ص242 (از مجموعه 30جلدى).
3) مستدرک الوسایل، ج15، ص60.
4) وسائل الشیعه، ج 21، ص255.
5) همان، ص266.
