ورزش و سلامت روح و روان
محبوبه یوسفیان ثانى
تعریف تربیت بدنى
تربیت بدنى بخشى از تعلیم و تربیت و وسیله سالمسازى انسانها و در نهایت جامعه مىباشد.
مبانى تربیت بدنى
مبانى فیزیولوژیکى
آموزش بخشى از مفاهیم تربیت بدنى از طریق حرکتهاى جسمانى و فیزیکى صورت مىگیرد. فلسفه این آموزش، آموختن بهداشت حرکتى و اصول صحیح حرکات است، یعنى افراد جامعه با روشها و اصول درست نشستن، درست ایستادن، درست راه رفتن و به طور کلى تمامى فعالیتهاى روزمره آشنا مىشوند.
مبانى روانى - اجتماعى:
رشد و توسعه بُعد روانى و اجتماعى انسان در محیطهاى سالم ورزشى نشانگر قدرت سازندگى اجتماعى تربیت بدنى مىباشد. تربیت بدنى عاملى مؤثر در جهت تقویت ارزشهاى اجتماعى و رفتارى مطلوب انسانى است.
مبانى اخلاقى و تربیتى:
با توجه به تعریف تربیت بدنى، فرهنگ و ارزشهاى معنوى جامعه موجب مىشود که این رشته در چارچوب ملاکها و معیارهاى همان جامعه مطرح و پىگیرى شود؛ و از آنجا که کمالگرایى در همه جوامع رایج است، تربیت بدنى در نهایت وسیلهاى است در جهت تعالى و کمال انسانها.
منابع تربیت بدنى
- علوم پایه به ویژه زیستشناسى، کالبدشناسى و فیزیولوژى انسان و علم حرکت بدن.
- علوم انسانى شامل فلسفه و تاریخ.
- میراث و فرهنگ اجتماعى شامل روانشناسى، مردمشناسى و جامعهشناسى.
روانشناسى را مىتوان تعلیم و تربیت انسانى، جامعهشناسى را طبیعت انسانى و مردمشناسى را مرز بین تعلیم و تربیت و طبیعت انسان دانست. این سه جدا از یکدیگر نبوده و با همدیگر همبستگى و ارتباط متقابل دارند.
تأثیر ورزش در دگرگونى رفتار اجتماعى
ورزش عامل فرهنگى است که در روند «اجتماعى شدن» تأثیر بسزایى دارد. در طى اجتماعى شدن که بخشى از تکامل شخصیتى انسانهاست، فرد ارزشهاى گروهى را بر ارزشهاى فردى برتر دانسته و ارزشهاى خود را با ارزشهاى دیگران هماهنگ مىسازد؛ که این فرآیند به رعایت حقوق فردى و اجتماعى دیگران منجر مىگردد.
بنابراین ورزش در تغییر رفتار اجتماعى فرد مؤثر است. البته دگرگونىهاى رفتارى به شخصیت اجتماعى فرد و فرهنگ و ارزشهاى رایج جامعه وابسته مىباشد.
بخشى از تغییر رفتارهاى اجتماعى که در اثر شرکت در محیطهاى ورزشى حاصل مىشود به این شرح است:
1. بروز شخصیت اجتماعى
2. احترام به قوانین اجتماعى
3. بروز استعدادهاى اجتماعى
4. قضاوت اجتماعى
5. توانایى برقرارى روابط اجتماعى
6. زنده شدن حس مسئولیتپذیرى اجتماعى
تأثیر ورزش در تغییر رفتار فردى
انسان در محیطهاى ورزشى در اثر برخورد و معاشرت با سایر بازیکنان و تحت نظارت دیگران بودن، از محیط اطراف خود تغییر مىپذیرد.
همچنین دگرگونىهاى جسمانى و افزایش توانمندى بدن (که در نتیجه پرداختن به ورزش حاصل شده) باعث تغییر رفتار در فرد مىگردد.
بخشى از صفات روانى و شخصیتى که در نتیجه شرکت در محیطهاى سالم ورزشى تقویت مىشوند، به شرح زیر مىباشد:
1. پرورش قواى ذهنى
2. رفع خستگى فکرى
3. ایجاد و تقویت خلاقیت و قدرت ابتکار
4. تقویت و شکوفایى استعداد رهبرى
5. ایجاد و تقویت حس وظیفهشناسى
6. مبارزه با بىحوصلگى، دلتنگى و نگرانى
ورزش و افزایش وزن
براى کاهش وزن، رژیم غذایى بدون ورزش موجب از دست رفتن چربى بدن به همراه بافت عضلانى مىشود؛ در حالى که در کاهش وزن فقط کم کردن درصد چربى بدن مورد نظر است، نه کاهش بافت عضلانى. هر قدر توده عضلانى حجیمتر باشد، کارآیى، توانایى و مقاومت بدن را در برابر بیمارىها افزایش مىدهد. 25% از کاهش وزنى که از طریق رژیم غذایى بدون ورزش حاصل مىشود، به علت از دست رفتن بافتهاى عضلانى است.
روند لاغر شدن احتیاج به زمان دارد؛ زیرا
اوّلاً: فردى که عادت به پرخورى دارد، نمىتواند به یکباره از رژیم غذایى متناسب با احتیاجات واقعى بدن خود، استفاده کند.
دوم: شخصى که زندگى غیر فعال و بىتحرکى داشته است، نمىتواند ظرف مدت کوتاهى فعال و باتحرک شود.
سرعت کاهش وزن بدن به اختلاف میان مقدار غذاى جذب شده در بدن و مقدار غذایى که مىسوزد وابسته است. حتى ممکن است فرد چاقى که تازه شروع به ورزش مىکند، با افزایش وزن روبهرو شود! چرا که بافت عضلانى جایگزین بافت چربى مىشود.
اگر دچار اضافه وزن هستید، ممکن است در هفتههاى اوّل اجراى تمرینهاى ورزشى فقط در حدود نیم کیلوگرم کاهش وزن داشته باشید؛ چون بدن برخى در ابتداى کاهش وزن، آب خود را همچنان حفظ مىکند و پس از چند هفته شروع به دفع آب مىکند که در این موقع وزن بدن به سرعت کاهش مىیابد.
یک برنامه کنترل وزن موفق باید داراى این ویژگىها باشد:
1. تشویق به تغییرات پایدار در عادات زندگى روزمره شما.
2. آموزش نحوه انتخاب غذاهایى که مىخورید و چگونگى کنترل مقدار پروتئین مصرفى.
3. آموزش چگونگى گزینش هدفهاى قابل قبول و رسیدن به آن اهداف.
4. عدم کمبود انرژى در طول شبانهروز و محدود نکردن میزان کالرى مصرفى تا حدى که پیوسته گرسنه باشید.
5. شناسایى الگوهاى رفتارى مؤثر در اضافه وزن شما و کمک به تغییر آن الگوها.
6. حفظ برنامه کاهش وزنى در حدود نیم تا یک کیلوگرم در هفته نه بیشتر.
7. توصیه شما به خوردن انواع غذاها.
8. توصیه به تمرینات هوازى منظم.
نوع ورزش و سلامت دستگاه قلب و عروق
ورزشهاى استقامتى در مقایسه با ورزشهاى قدرتى در تأمین سلامتى دستگاه قلب و عروق مفیدترند.
انجام ورزشهاى قدرتى و انقباضات عضلانى که با فشار بالایى صورت مىگیرد، در گردش قلب افراد میانسال و بالاتر اثر منفى دارد.
ورزشهاى استقامتى که باعث بهبود عملکرد دستگاه قلب و عروق شده و استقامت عمومى بدن را (که ظرفیت دستگاه قلبى - ریوى است) افزایش مىدهد، شامل پیادهروى، شنا، راه رفتن تند (جاگینگ) و دوچرخهسوارى مىباشد.
با نگاهى به جدول زیر درمىیابیم که بهترین ورزش براى کنترل وزن بدن، دوى نرم (مناسب و متناسب با سن فرد) است.
| نوع ورزش | کنترل وزن | تناسب عضلانى | جمع امتیازات |
| دوى نرم | 21 | 14 | 35 |
| دوچرخهسوارى | 20 | 15 | 35 |
| شنا | 15 | 14 | 29 |
| هندبال | 19 | 11 | 30 |
| بسکتبال | 19 | 13 | 32 |
| ورزشهاى سوئدى | 12 | 18 | 30 |
| تنیس روى میز | 16 | 13 | 29 |
| اسکى سرعت | 15 | 14 | 29 |
| راهپیمایى | 13 | 11 | 24 |
| فوتبال | 3 | 5 | 8 |
امتیازات بالا به این صورت تعیین شده که از هفت پزشک متخصص خواسته شده است ده نوع تمرین ورزشى را براى نشان دادن تأثیر آنها در بالا بردن سلامت عمومى بدن بر اساس نمرات صفر تا سه امتیاز دهند. بنابراین امتیاز 21 براى یک تمرین بیانگر آن است که مفیدترین رشته محسوب مىشود چرا که هر هفت پزشک متخصص، به تمرین مورد نظر نمره کامل را که سه مىباشد دادهاند.
