موقع سرماخوردگى چه کنیم و چه بخوریم؟
گردآورى و ترجمه: ا.امیردیوانى
سرماخوردگى، مرض معمولى و بسیار متداولى است که احتمال ابتلا بدان در همه فصلهاى سال هست. شایعترین راه انتقال این بیمارى، دست دادن است و ویروس مرض مستقیماً به وسیله آب دهان و دماغ بیمار هنگام عطسه و سرفه سرایت مىکند. خطر بیمارى یادشده بیشتر از این جهت است که فرد مبتلا، مرضش را دستکم مىگیرد و در مراقبت و درمان کوتاهى مىکند در حالى که سهلانگارى وى پیامدهاى وخیمى دارد. چنانچه سرماخوردگى به درازا انجامد، امکان دارد با افزوده شدن باکترىها، شخص به گلودرد یا سینوزیت باکتریایى دچار شود. افزون بر این، به علت تضعیف دستگاه ایمنى بدن، تن انسان مستعد ابتلا به دیگر بیمارىها مىگردد. از نشانههاى بیمارى مزبور، کسالت، فرسودگى، بىاشتهایى، لرز، تهوع، برآمدگى و التهاب گلو، سردرد (در قسمت ابروها و پیشانى)، دردهاى عضلانى پشت سر و گردن، درد کمر، مفاصل و احساس سنگینى در ناحیه چشمهاست و گاه موجب بروز تب تا 40 درجه مىگردد.
گفتنى است که در واقع با بیمار شدن یک شخص بزرگسال، تمام امورى که به وسیله او چه در خانه و چه در اجتماع انجام مىپذیرفته است، مسکوت مانده و یا با همان کیفیت قبلى صورت نمىگیرد. بیمار شدن کودک هم چندین بزرگسال را درگیر مىکند. به این ترتیب، نهایتاً شرایط زندگى از وضع عادى خود خارج مىشود؛ بنابراین به منظور رهایى هر چه سریعتر از بستر هر بیمارى، در کنار درمان پزشکى با استفاده از داروهاى شیمیایى و دستورات حاشیهاى، راههاى دیگرى نیز هست که کاربردشان نه تنها بىضرر است بلکه در تسریع بهبودى نیز بسیار سودمند مىباشد.
در اینجا نخست به چند شیوهنامه رایج و توصیه شده توسط پزشکان براى سرماخوردگى پرداخته و آنگاه روشهاى کاربرد چند گیاه دارویى و پارهاى از سبزىها را با این نیت معرفى مىکنیم:
- استراحت کردن و آشامیدن فراوان مایعات مخصوصاً به صورت گرم، مانند چاى و شیر، سبب مىگردد که بیمارى سرماخوردگى هر چه زودتر بهبود یابد.
- شستشوى پیاپى مجارى بینى و انتهاى حلق با سرم نمکى و یا گرم محلول آب و نمک در طول مدت روز، در زمره دستورات دیگرى است که پیوسته از سوى پزشکان یادآورى مىشود. نمک، خاصیت ضد عفونىکنندگى داشته و از گسترش عفونتهاى داراى ریشه باکتریایى جلوگیرى مىکند.
- مهار دماى بدن هر چند ساعت یک بار، در حین این مرض به ویژه مراحل آغازین آن ضرورت دارد. همان گونه که آگاهید، درجه حرارت طبیعى بدن انسان 37 درجه سانتىگراد است؛ در نتیجه دماى بدن، هر چه از این مقدار فزونتر گردد، تب شمرده مىشود. همین که میزان اضافى از دماى بدن را بر روى درجه ملاحظه کردید، سعى کنید آن را پایین آورده و در واقع به حال طبیعى درآورید و از دست زدن به کارهایى که این دما را مىافزاید، خوددارى ورزید. مثلاً پوشیدن پوشاک گرم توسط بیمار، انداختن چند لحاف و پتو بر روى وى و استراحت در نزدیکى منبع گرمازایى متمرکز چون شومینه و بخارى همگى از جمله عوامل فزاینده دماى بدن هستند و هنگامى که دماى بدن به 40 درجه و یا بیشتر برسد، در افراد مخصوصاً کودکان بس خطرناک بوده و امکان دارد تشنجآفرین شود. از همینرو، در صورت بروز تب زیاد، همزمان با مراجعه به پزشک و انجام توصیههایش، جامه اضافى مریض را از تن در آورده و سعى کنید درجه حرارت بدن وى را به شیوههاى میسر، مانند خیس کردن حوله و یا اسفنج در آب خنک و یا محلول آب و الکل و تماس با بخشهایى از بدن مریض همانند پیشانى و یا شستشوى پاى بیمار در یکى از مایعات مزبور، بکاهید. در تحت پارهاى شرایط، حتى نیاز به لخت کردن بیمار خاصه بچهها (البته در هواى مناسب اتاق از نظر دما) وجود دارد. وانگهى، آشامیدن مایعات گوناگون مشتمل بر آب، آب میوه، چاى و دفع پى در پى ادرار در کاستن از دماى بدن وى اثر دارد.
- چون منابع گرمازا مخصوصاً از نوع متمرکز از قبیل شومینه و بخارى، هوا را خشک مىکنند، همیشه رطوبت ضرورى در محیط را با نهادن کاسه و یا کترى پر آب بر روى اجاق گاز و یا بخارى و در صورت وجود بیمار در خانه با افزودن اندکى محلول اکالیپتوس در آن تأمین کرده و یا اگر دستگاه بخور دارید، از آن براى مرطوب ساختن هواى فضاى خانه مخصوصاً اتاق بیمار استفاده کنید. اما براى اینکه بخارات و هواى گرم، فزونتر و مستقیماً از مجارى تنفسى وارد بدن بیمار شود، بهتر این است که با انداختن حولهاى بر روى سرش و نیز ظرف جوشان محتوى آب و یا آمیختهاى از مواد گوناگون در آب و تنفس عمیق تا هر چند دقیقه که مىتواند، این بخارات را به دستگاه تنفسى خویش وارد کند.
بىتردید پارهاى گیاهان نیز هستند که داراى خواص دارویى بوده و خوردن و همین طور بخور دادن آنها براى بهبودى امراض مختلف، اثر چشمگیرى دارند. در زیر چند گونه از این گیاهان و دستور استفادهشان را یادآور مىشویم:
1- بخور مخلوط قدرى کاه و تخم گشنیز در آب، براى سرماخوردگى و ناراحتىهاى سینوسى و خروج ترشحات حاصل از آن خیلى سودمند است. براى این منظور دود ناشى از تخم گشنیز، به روش درست کردن اسپند را هم توصیه مىکنند.
2- آویشن و گل بنفشه را به طور مساوى در هم آمیخته و با مقدار مناسبى آب بجوشانید. بخارات ناشى از مواد در حال جوش مزبور را بخور داده و باقىمانده را بعد از صاف کردن بنوشید.
3- قدرى ریحان و پونه خشک را به میزان یکسان مخلوط کرده، داخل کاسهاى پر از آب ریخته و در حالت جوشان بر روى اجاق گاز، بخور دهید. (بهتر است از ریحان بنفش استفاده کنید).
4- بخور بخارات حاصل از جوشیدن مخلوط مساوى پرِ سیاوشیان، آویشن و ریحان در آب هم براى رفع سرماخوردگى بسیار مفید است. البته جوشانده این مخلوط را نیز به شکل خوراکى مىتوان مصرف کرد.
یادآورى: بخور تمام آمیزههاى مذکور را به شکل یادشده با حوله انجام داده و بعد از پایان بخور تا خشک شدن کامل رطوبت و عرق موجود در سر و صورتتان و نیز از کف رفتن دماى ناشى از بخارات، حوله را از سر و صورتتان کنار نزنید تا بدن، دماى حاصل از آن را اندک اندک از دست ندهد.
نکته: براى دم کشیدن هر چه بیشتر و تندتر مواد فوق، بهتر است آنها را داخل ظرف در دارى مثل قورى بریزید و بعد از حرارت دادن به مدت 7 تا 8 دقیقه مطابق دستور بخور داده و یا از بقیه جوشانده آنها به صورت خوراکى استفاده کنید.
5 - به منظور کاستن از سرفه و گلودرد و نیز در بعضى مواقع جهت پیشگیرى از گسترش سرماخوردگى با منشأ سرما، روزانه چند دفعه محلول یک لیوان آب جوشیده داغ و یک قاشق غذاخورى سرپُر عسل و چند قطره لیموترش را با هم در آمیخته و بنوشید.
6- براى از بین رفتن خارش گلو، مکیدن چند دانه میخک بسیار سودمند است.
7- بخور آب و روغن میوه کاج هم در زمره بخورهاى خیلى مفید براى سرماخوردگى است.
8- سیر، گذشته از خواص متعدد دارویى، به جهت دارا بودن آلیسین در آن، از خاصیت ضد ویروسى هم برخوردار است. از همینروى، پیوسته توصیه مىشود در وعدههاى غذایى خویش چه در هنگام تندرستى و چه به ویژه در موقع سرماخوردگى از سیر استفاده کنید اما اشکال در اینجاست که بوى ناخوشایند حاصل از آن باعث شده است بسیارى از مردم در غذاهاى روزانه خود از خوردن سیر، روى بگردانند. بىشک امروزه قرصهایى هم تحت عنوان قرصهاى سیر با حفظ خواص دارویى آن تولید شده که خوردنشان بهتر از نخوردن سیر است.
نکته: گفته مىشود که خوردن یک قاشق غذاخورى عسل و یا یک عدد سیب خوراکى بعد از صرف خوراک حاوى سیر، از بوى بد آن مىکاهد.
9- شما مىتوانید یک حبه سیر را در آب به صورت نیمپز در آورده و پس از رنده یا له کردن آن در لیوانى شیر، به صورت خوراکى مصرف کرده و یا گلوى خویش را با آن شستشو دهید. مصرف سیر براى عفونتهاى ریهاى با منشأ سرماخوردگى هم مؤثر است.
10- شلغم هم در ردیف سبزىهایى است که خوردنش پیوسته در روزهاى سرماخوردگى توصیه مىشود. متداولترین شیوه مصرف شلغم، به صورت پخته با نمک یا شکر و یا استفاده از آن در آش و یا سوپهاى ساده خاص سرماخوردگى است اما بسیارى از افراد مخصوصاً بچهها به علت دوست نداشتن طعم پخته این ریشه غدهاى، از مصرف آن صرف نظر مىکنند، در حالى که به دو شیوه دیگر هم مىشود از خواص شلغم بهره برد:
الف - شلغم را پوست کنده و به صورت خام بر روى سالاد فصل رنده کرده و میل کنید.
ب - بعد از شستن شلغم، بدون پوست کندن، بخش فوقانىاش را با چاقو به شکل افقى برش بزنید، کمى از داخل آن را توسط قاشق مرباخورى گود کرده و فضاى خالى را با یک قاشق مرباخورى شکر پر کنید. آنگاه قسمت بریده شده را مانند در بر روى شلغم حاوى شکر قرار دهید.
این کار را با چند شلغم انجام دهید. سپس درون کاسهاى کنار هم چیده و یک شب تا صبح در یخچال بگذارید. بعد از طى این مدت موقعى که درِ هر کدام از شلغمها را باز کنید، با کاسهاى پر از محلول آب شلغم و شکر روبهرو مىشوید. این عمل را تا دو بار براى هر شلغم هم مىتوانید انجام دهید. شربت حاصل را درون لیوانى ریخته و میل کنید. این شربت براى بچههایى که خوردن شلغم خام برایشان امکانناپذیر بوده و از طعم شلغم پخته هم خوششان نمىآید، بسیار مناسب است. مىتوانید مانند دارو، روزى چند مرتبه از این شربت به آنان بخورانید.
دانستنىهاى فزونتر در باره مواد غذایى و گیاهى مؤثر در رفع سرماخوردگى
1- ویتامین «ث»: مصرف متعادل آن در از بین بردن سرماخوردگى و در درمان حالتهایى از آن همچون زکامهاى ناشى از حساسیت (آلرژى) مانند تب تابستانه مفید است. منابع ویتامین یادشده عبارتند از: انواع مرکبات (مخصوصاً پرتقال و لیموشیرین)، کلم، گوجهفرنگى، جعفرى، توتفرنگى و فلفل سبز.
معمولاً استفاده از آب پرتقال و مرکبات از ابتلا به سرماخوردگى به نحو چشمگیرى پیشگیرى مىکند. اما در حین بروز سرماخوردگى توأم با حالات سرفه و گرفتگى گلو توصیه مىشود از خوردن مرکباتى نظیر نارنگى و پرتقال به علت اینکه مخاط را تحریک و نشانهها را تشدید مىکند، خوددارى شود و در عوض از منابع بسیار غنى ویتامین «ث» یعنى لیموشیرین که تا حدود 60 میلىگرم ویتامین «ث» دارد و سرماخوردگى، تب و گرفتگى گلو را برطرف مىسازد، پیاپى در طول روز مصرف شود.
2- ویتامین «آ»: میان سرماخوردگى و مصرف این ویتامین، هیچ رابطهاى وجود ندارد ولى کسانى که در غذایشان مقدار بیشترى ویتامین «آ» باشد، دوران سرماخوردگى کوتاهترى دارند. مواد غذایى و گیاهى ویتامین «آ» عبارتند از: اسفناج، هویج خرد شده، گل کلم، بامیه، نخودفرنگى، زردآلو، انبه، هندوانه، هلو، طالبى، زرده تخممرغ و جگر، حاوى ویتامین «آ» هستند. ویتامین «آ» موجود در هویج رنده شده بیش از هویج تکه تکه شده در بدن مصرف مىشود.
سیر: یک پادزیست (آنتىبیوتیک) طبیعى حاوى ویتامینهاى «آ»، «ب» و «ث» و مواد معدنى سلنیوم و ژرمانیوم مىباشد. در این ماده، ترکیبى به نام آلینین وجود دارد که قادر به نابود کردن 23 نوع باکترى است. ولى مصرف آن در افرادى که از داروهاى ضد انعقاد و آسپرین استفاده مىکنند، باید با رایزنى پزشک صورت گیرد.
عسل: همراه با موم در سینوزیت، زکام و بیمارىهاى تنفسى مؤثر است. پیشینیان هم به خواص درمانى عسل در درمان امراض ریوى پى برده بودند به طورى که بقراط هم استفاده از شربت عسل را براى از میان بردن سرفه و خلط سینه مفید مىدانست.
شلغم: از دیرباز به عنوان یک پادزیست (آنتىبیوتیک) طبیعى زبانزد بوده است. شلغم سرشار از ویتامین «ث» است که اگر به صورت خام مصرف گردد (همراه با سالاد) بهره بردن از این ویتامین امکانپذیر است.
خواص پادزیستى (آنتىبیوتیکى) شلغم موقعى آشکار مىگردد که به اندازه یک قاشق مرباخورى از وسط شلغم درآورده و با شکر یا نبات پر شود و سپس به پخت آن اقدام گردد، در این صورت شیرهاى در میان آن جمع مىشود که خواص پادزیستى دارد.
کلم: سبزى مفیدى است. مغز کلم، مادهاى مغذى است و براى رفع گلودرد، اثرات شفابخشى دارد و در عوارض ریوى مانند سرفه شدید، کارآمد است.
تره: از دیگر سبزىهایى است که در مداواى تمامى عفونتها کارآمد است و مصرف آن به شکل خام در معالجه سرماخوردگى توصیه مىشود.
مایعات: مصرف مایعات در دوران سرماخوردگى بسیار ضرورى است. در اینجا به ذکر مواردى از آن مىپردازیم:
الف - آب هندوانه از منابع مناسب ویتامینى به حساب مىآید و هم در پایین آوردن تب و نیز در مداواى سرماخوردگى بدون تب، کارساز است. (مصرف زیاد آن به افرادى که به کمخونى دچار هستند، توصیه نمىشود).
دمکردههاى گیاهى (جوشاندهها)
عناب: از موادى است که در رفع گرفتگى سینه تأثیر چشمگیرى دارد. عناب در واقع به شکل دانههاى سرخرنگ سنجدمانند بوده و به صورت جوشانده توأم با شیر اثربخش است.
دمکرده گل و برگ ختمى: که در سایه خشک شده باشد نیز به مقدار 30 گرم در یک لیتر آب براى درمان انواع زکام، برونشیت، گلودرد و ورم حنجره مصرف مىگردد.
گلگاوزبان: که آن را مانند چاى دم مىکنند و با نبات مصرف مىشود، براى دلدرد ناشى از سرماخوردگى توصیه مىشود.
به: لعاب دانه به یا بهدانه و بارهنگ براى سرماخوردگى و گلودرد سودمند است و چنانچه بهدانه را در آب نیمگرم خیس کرده، به تدریج بخورند، براى اسهال مفید است.
سوپ: سوپى که در زیر به شرح آن مىپردازیم، در درمان بدنى شخص و تقویت نیروى بدنى او در حین و بعد از سرماخوردگى بسیار مؤثر است. این سوپ حاوى آب مرغ، جو، چند حبه سیر له شده، هویج رنده شده، چند قطعه کرفس و کلم پخته شده است که بعد از پایان پخت به آن گوجهفرنگى و جعفرى اضافه مىشود. شما مىتوانید با مصرف این سوپ همراه با آب یک لیموى تازه، مجموعهاى از ویتامینها را به بدن خود برسانید.
منابع: -
1- Simple Home Herbal Remedies, 01,1000 Hints.
2- نسخه سبز، بى.ن، 1382.
3- کوهکن، صدف، «توصیههاى غذایى در سرماخوردگى»، 1383.
