خانواده، جوان و مشاوره
احمد لقمانى
مشورت ادراک و هشیارى دهد
عقلها مرعقل را یارى دهد
گفت پیغمبر بکن اى رأى زن
مشورت کالمستشار مؤتمن(1)
مشاوره یعنى «پیوند عقلها با عقل خود» یک اصطلاح «ژنریک» یا عام است که در برگیرنده فرایندهاى متعددى نظیر مصاحبه، اجراى آزمون، راهنمایى، توصیه و سایر موارد مربوط به این امور است.
هدف مشاوره، یارى رساندن به فرد به منظور حل مشکلات او، طرح و نقشه براى آینده وى، تغییر نگاه و نگرش شخص به حیات و زندگى و کمکهایى فکرى از این قبیل است.
روان شناس مشاور کسى است که با تخصص خود در زمینه راهنمایى و هدایت رفتارى، مسائل و مشکلات ازدواج، انتخاب شغل و حرفه، امور اجتماعى، مسائل تحصیلى و آموزشى و سایر موارد مربوط به دیگران کمک مىکند. در سیره و سخن پیشوایان پاک اندیش : «مشورت» پشتیبان بىمانند در زندگى،(2) پیروزىبخش عرصههاى تردید و زمینهساز برکات گرانسنگ در امروز و فرداى همگان بویژه نسل جوان توصیف شده است. و از آن سو، بى توجهى به آراء و نظریات خالصانه و دلسوزانه دیگران باعث «هلاکت انسان» و «سقوط» از مسیر ترقى و تکامل معرفى شده است.(3)
مشاوره براى جوانان، از دو مفهوم مکمل برخوردار است، یکى آنکه دیگران با آنان مشورت کنند و دیگر اینکه آنان بتوانند با اطرافیانشان به مشورت بپردازند.
آثار مشاوره با نسل جوان
آثار مشاوره با نسل جوان براى جوانان عبارتست از:
1. ورزیدگى نیروى فکر و اندیشه
مشاوره با جوان نیروى فکر و اندیشه او را عمیقتر و ورزیدهتر مىکند، زیرا اصل مشورت، اتصال عقل دیگران با عقل خویش است و هر موقعیت مشاورهاى، جوان را در برابر پرسشى قرار مىدهد که لازم مىداند به خوبى بیندیشد، و پاسخى شایسته ارائه کند و در حقیقت چنین فرصتى، زمینه را براى رشد و پرورش نیروى عقلانى، فراهم مىنماید و او را از جامعنگرى و پختگى فکرى بیشترى در مقایسه با همسالان خود که در چنین شرایطى نیستند، برخوردار مىسازد.
2. تأییدى بر احساس کفایت و قابلیت
پذیرش شخص در خانواده یا جامعه، باعث مراجعه افراد و کسب آراء و نظرات اوست. مشورت با جوان تأییدى بر احساس قابلیت فکرى و کفایت عقلانى اوست و هر اقدام مشاورهاى پاسخى به نیاز جوان براى پذیرش و مقبولیت نزد دیگران است و حاصل آن، افزایش میزان اعتماد به نفس فرد خواهد بود.
3. برداشت جدیدى از مسئولیت
جوان پس از هر مشورتى که دیگران با وى ترتیب مىدهند، برداشت جدیدى از احساس مسئولیت پیدا مىکند. این امر به ویژه در خانواده بیشتر احساس مىشود، زمانى که والدین با فرزند جوان خود به مشورت مىپردازند، وى این گونه استنباط مىکند که او در این زندگى منزوى، غریبه و جدا یا دور افتاده از دلها و دیدهها نیست، بلکه متعلق به این زندگى است، چون براى پیشرفت و بهبود همین زندگى از وى نظرخواهى مىنمایند، لذا احساس مسئولیت بیشترى نسبت به خود و اطرافیان پیدا مىکند.
4. کمتر شدن فاصلههاى عاطفى
مشورت نوعى پیوند عاطفى و فکرى است که صورت ظاهرى آن جنبه فکرى داشته و جنبه باطنى آن رنگ و لعاب عاطفى دارد. هر مشورتى که با نسل جوان انجام مىشود، «فاصلههاى عاطفى» کمتر مىشود و احساس انس و محبت بین افراد با جوان بیشتر و بیشتر مىگردد.
5. نوعى آموزش غیر مستقیم به نسل جوان
مشورت با نسل جوان نوعى آموزش غیر مستقیم محسوب مىشود، زیرا وى از رفتار والدین و اطرافیان مىآموزد که افراد بالغ به مشاوره به وى توجه دارند و چنین همّت مبارکى از سوى اطرافیان نه تنها با غرور و عزّت نفس آنان اصطکاک ندارد بلکه جوان را آماده جمعنگرى به جاى «تکروى در زندگى» و بهرهورى از مصلحتاندیشى و تجربیات دیگران در چهره مشاوره مىنماید.
شرایط مشاوره نسل جوان با دیگران
ویژگىهاى یک مشاور براى جوانان، با دیگر مشاوران در سطح عموم جامعه، به طور ریشهاى و شیوهاى متفاوت است؛ فراهم ساختن این شرایط باعث ایجاد تفاهم و اعتماد متقابل نسل جوان با اطرافیان است تا به طور سهل و ساده و به دور از هر گونه اضطراب و دلهره این مهم انجام شود.
بىدلیل نیست که در آموزههاى دینى نخستین ویژگى مشاور «عقل و خردورزى» و سپس «نُصح و دلسوزى» بیان شده و برکات آن «رشد و شکوفایى»، «یُمن و برکات بسیار» و «توفیق از پروردگار سبحان» معرفى گردیده است.(4)
چنانکه در فرازى دیگر تأکید بر مشورت با افراد:
«متقى و پرهیزگار»، «عاقل و خردمدار»، «پارسا و احتیاط کار» و «صدیق و درستکردار» مىنماید و مخالفت با دیدگاه اینان را ناپسند مىشمرد(5) و از آن سو مشورت با ترسو، بخیل، حریص، کممقدار، پست و فاجر مکروه دانسته شده است.(6)
کسانى که جوانان آنها را به عنوان مشاور برمىگزینند، بدون تردید باید واجد صفاتى برتر از معلّمان و مربیان نسل جوان باشند، همچون مبلغان دینى در دانشگاهها، افزون بر «دانش» موردِ نیاز جوانان، با «روش» گفتگو، جذب مخاطب و جلب اعتماد جوانان آشنا باشند و به دور از هر گونه ظاهرسازى، خاضعانه و خالصانه و در عین حال عالمانه و خردمندانه، ریشههاى درد را بشناسند و پس از پایان سخن مشورت کننده، به شیوههاى درمان رو کنند تا جوانان در فضایى با تفاهم و مبتنى بر اعتماد متقابل دفتر زندگى خود را بگشایند و سطر سطر مطالب خود را به صورت مشورت مطرح نمایند.
ویژگیهاى مشاور نسل جوان
از مجموع صفات برجسته مشاورِ جوانان، به این ویژگیهاى والا مىتوان اشاره کرد:
1. سرمایه گذارى عاطفى
سطح سرمایه گذارى عاطفى بیشتر از سطح تبادل عاطفى است، در اولى دلجویى مشاور از مراجع مورد نظر مطرح است ولى در دومى، جریان داد و ستد عاطفى در حد تعادل میان دو شخصیت به میان مىآید.
به یقین چنین سرمایه گذارى براى همگان به ویژه نسل جوان با توجه به احساسات پاک و اعتماد ارزشمندى که به انسانهاى وارسته و خالص مىکنند، ضرورتى بیشتر و بهتر خواهد داشت.
2. ثبات عاطفى
فرد در صورت برخوردارى از عواطف با ثبات و یکدست در مراحل مختلف زندگى مىتواند، اعتماد جوان را جلب کند و او را به گفتگو و مشاوره ترغیب نماید. والدین بیش از دیگران باید واجد چنین صفتى باشند.
3. تواضع و فروتنى
در مناسبات انسانى، نفوذ اخلاقى و جلب اعتماد دیگران در شرایطى امکانپذیر است که ارتباط افقى حاکم باشد. این امر در روابط متقابل جوانان و دیگران چشمگیرتر و تعیین کنندهتر است. زیرا جوانانى که احساس مىکنند، مشاور از موضع برتر و موقعیت اقتدار با آنان مواجه مىشود، دست به مقاومت مىزنند و عکسالعمل مخالفى از خود بروز مىدهند.
4. نیازشناسى جوانان
آگاهى و درک کامل اطرافیان به ویژه والدین از نیازهاى مهم سنّى و مشکلات این دوران، توانایى خاصى به آنان مىبخشد تا بر اساس نیازهاى آنان، روشهایى را اتخاذ نمایند که به نتیجه مطلوب یعنى تفاهم کامل منجر شود.
5. ارزشهاى اخلاقى
پاىبندى به یک نظام اخلاقى استوار، متقن و مستحکم الهى، اعتماد جوانان را به خوبى جلب مىکند.(7) هرگاه نسل جوان ما انسان آگاه و هوشیارى را بنگرند که امواج زندگى و توفان شبهات او را عاجز و ناتوان نمىکند و چونان نخل استوار و تنومندى، سربلند و پر استقامت به اعتقادات دینى و دلبستگىهاى الهى خود معتقد است، در تمامى عرصهها برتر از نزدیکان و اطرافیان به او اعتماد مىکنند و چونان امینى رازدار و پدرى مهربان یا برادرى دلسوز و آگاه، تمامى فرازها و فرودهاى حوادث زندگى خود را با او در میان مىگذارند و از وى مدد مىگیرند. به راستى چنین کامیابى براى یک مشاور، بهترین موفقیت و سربلندى محسوب نمىشود؟!
آرى:
دل را نگاه گرم تو دیوانه مىکند
آیینه را رخ تو پریخانه مىکند
آزادگان به مشورت دل کنند کار
این عقده کار سبحه صد دانه مىکند(8)
پىنوشتها: -
1) مولوى.
2) امام على(ع))؛ غررالحکم، ص 441 و 442 و 443.
3) مستدرک الوسائل، ج 8، ص 341.
4) رسول اکرم (ص))؛ وسائل الشیعه، ج 12، ص 42.
5) وسائل الشیعه، ج 12، ص 39 (باب استحباب مشاورة اصحاب الرأى).
6) همان، ص 46. (باب کراهة مشاورة الجبان و...).
7) جوان و نیروى چهارم زندگى، ص 122-119.
8) صائب.
