نقش مواد غذایى در حفظ و تقویت سیستم دفاع طبیعى بدن
شراره انصار
در هر لحظه بدن ما با میلیونها بلکه میلیاردها باکترى و ویروس بیمارىزا در تماس است. هر یک سانتىمتر مربع از پوست بدن ما، ممکن است در تماس با میلیونها میکروب باشد و بدون داشتن یک سیستم دفاع طبیعى مجهز، میکروبها در داخل و خارج بدن به سرعت و به تعداد بىشمارى تکثیر مىیابند ولى سیستم دفاع طبیعى بدن آنها را کنترل مىکند و مانع تکثیر و تهدید آنها مىشود.
تا حدود بسیار زیادى، موفقیت انسان براى تأمین یک سیستم دفاع طبیعى سالم و قوى که بتواند با حمله سراسرى میکروبها مبارزه کند و فاتح شود و سلامتى انسان را حفظ کند، مربوط مىشود به اینکه انسان چه غذایى مىخورد و رژیم غذایى او چیست؟
سیستم دفاع طبیعى بدن
سیستم دفاع طبیعى بدن یکى از پیچیدهترین و مهمترین دستگاههاى مجهز و خودکار پر رمز و راز خلقت است که در بدن انسان به ودیعت گذارده شده است. این سیستم داراى دو بخش کاملاً متفاوت است.
یک بخشى است که مىتوان آن را بخش غیر ممیز نامید؛ یعنى در آن بخش فرق نمىکند که میکروب حملهکننده از چه نوعى است. هر چیزى که با این بخش تماس بگیرد مورد حمله متقابل و دفاع قرار مىگیرد. سطح خارجى بدن در نقاط مختلف داراى سیستمهایى است که به طور طبیعى از ورود مواد خارجى به بدن ممانعت کرده و آنها را دفع مىکند؛ مثلاً پوست بدن، سپر محافظى است در برابر حمله انواع باکترىها، ویروسها و هر نوع موجود ذرهبینى موذى که به بدن حمله کند. یا مخاط معده نوعى اسید یا آنزیم ترشح مىکند که میکروبها را مىکشد. اشک چشم نیز داراى نوعى آنزیم است که ضمن شستن چشمها از ذرات خارجى، قدرت میکروبکشى نیز دارد. حتى موهاى ریز داخل بینى مانع از آن مىشوند که میکروب از طریق هوا و تنفس داخل بدن شود و دهها مثال دیگر که قسمتى از ساختمان پیچیده دفاع طبیعى بدن را تشکیل مىدهند. حال در مقابل، اگر میکروبى موفق شود سدهاى مختلف یاد شده بالا را دور زده، از آنها رد شود و داخل بدن شود، با یک رده دیگر مدافع برخورد مىکند که آن سیستم مشخص و ممیز، دفاع بدن است.
این بخش از سیستم دفاع طبیعى بدن انسان فوقالعاده حساس و تمییز دهنده است. میکروب حملهکننده را شناسایى مىکند و بر حسب نوع حملهکنندهاى که با آن برخورد مىکند نوع خاصى از سلاحهاى خود را براى دفاع به کار مىبرد که آن را آنتىبادى مىگویند. آنتىبادى از جنس گونهاى پروتئین است که براى کشتن هر میکروب خاصى توسط سیستم دفاع طبیعى بدن انتخاب مىشود یعنى فقط براى کشتن آن میکروب خاص کارساز است و در میکروب نوع دیگر بىاثر است. بنابراین چون بخش دوم ممیز سیستم دفاع طبیعى بدن در هر لحظه ممکن است مورد حمله صدها میلیون میکروبهاى مختلف قرار گیرد، لازم است صدها نوع آنتىبادى مختلف بسازد که هر یک براى از بین بردن میکروب خاصى به کار مىرود. پس این بخش از سیستم تمییز مىدهد، انتخاب و شناسایى و در هر مورد با سلاح خاص کشنده هر میکروب یعنى با آنتىبادى خاص حمله مىکند؛ به علاوه این بخش از سیستم حافظه بسیار قوى و درازمدت نیز دارد و همین که یک بار میکروبى حمله کند و سیستم دفاع کند، در حافظه سیستم ثبت مىشود و اگر آن میکروب خاص پس از ماهها و یا سالها بعد یک بار دیگر حمله کند، همان نوع خاص آنتىبادى که قبلاً براى مقابله با آن میکروب به کار رفته بود، به کار خواهد رفت.
نقش مواد غذایى براى دفاع موفق از سلامتى بدن
مواد غذایى، سلامت و قدرت و توانایى بدن انسان را تأمین مىکنند و موجب مىشوند که سیستم دفاع طبیعى بدن ما با قدرت و نیرومندى، با ناراحتىها مبارزه کند و بر عکس عدم تعادل در خوردن غذا، پرخورى و یا داشتن رژیمهاى غذایى نامناسب موجب بروز بیمارى و ناتوانى در بدن انسان مىشود.
غذاهاى خوب و مناسب مىتوانند مواد مفیدى را در بدن رها سازند که عوامل شیمیایى سرطانزا را منهدم کنند و حتى در مواردى که رشد غیر عادى سلولها در قسمتى از بدن به نشانه سرطانى شدن آغاز شده باشد، موجب توقف رشد و روند سلولها به سوى سرطانى شدن شود.
بنابراین بهترین و مهمترین کمک و حمایتى که انسان مىتواند به این سیستم فوقالعاده مهم و پیچیده خودکار بدن کند آن است که بکوشد از غذاهایى استفاده کند که شامل انواع مختلفى از میوهها و سبزىهاى تازه و دانههاى غلات و مغزهاى گیاهى و خوراکى دریایى باشد. این نوع غذاها داراى مواد مغذى هستند که به سلامت و تقویت سیستم دفاع طبیعى بدن کمک مىکنند. به علاوه این نوع غذاها داراى مواد شیمیایى ضد اکسید کننده بسیار مفیدى هستند که از نظر نیروى دفاعى نیز به سیستم دفاع طبیعى کمک مىکنند.
برخى از ویتامینها و مواد معدنى موجود در مواد غذایى نظیر ویتامین A،C،E و ... اگر به مقدار کافى خورده شود اثر ضد اکسیدکننده در بدن مىگذارد.
محققان دریافتهاند اشخاصى که از بیشترین مقدار از انواع مواد مغذى و داراى مواد ضد اکسیدکننده نظیر «بتاکاروتن»، «ویتامینهاى C و E» در رژیم غذایى خود استفاده مىکنند مىتوانند تعداد بسیار بیشترى سلولهاى کشنده طبیعى سیستم دفاع طبیعى بدن تولید کنند.
برخى از بهترین مواد غذایى که براى افزایش توانایى و نیروى سیستم دفاع طبیعى بدن مؤثرند، غذاهایىاند که داراى ترکیب شیمیایى بتاکاروتن هستند و در مواد غذایى نظیر هویج، کدو حلوایى و ... وجود دارد.
«ویتامین C» نیز از ضد اکسیدکنندههاست و عملاً در مواد غذایى گیاهى یافت مىشود. میوهها نیز معمولاً منابع خوبى مىباشند. 75% «ویتامین C» موجود در سبزىهاى سبز ممکن است در حین پختن از دست برود، براى اجتناب از این اتلاف مىتوان سبزىهاى تازه را در سالاد مصرف کرد.
«ویتامین E» نیز در روغنهاى به دست آمده از غلات نظیر روغن ذرت و روغن جوانه گندم یافت مىشود. عوامل ضد اکسیدکننده نه فقط در تحریک سیستم دفاعى بدن مؤثرند بلکه از طریق غیر فعال کردن رادیکالهاى آزاد که از عوامل اکسیداسیون سلولها در بدن هستند نیز از وارد شدن آسیب بر سلولهاى سالم جلوگیرى مىکنند.
در حالى که خوردن غذاهاى مناسب براى تقویت سیستم دفاع طبیعى بدن مؤثر است، استفاده از مواد غذایى نامناسب، بخصوص غذاهایى که خیلى چرب هستند اثر عکس دارد و سیستم دفاع طبیعى بدن را ضعیف مىکند.
آزمایشات نشان داده است که چربى زیاد و مواد غذایى خیلى چرب، تولید رادیکالهاى آزاد مخرب را در بدن افزایش مىدهد. بنابراین باید حتىالامکان از میوهها و سبزىهاى تازه و لوبیا و غلات و دانهها و انواع نانهاى کامل یعنى نانى که سبوس آرد آن گرفته نشده است حداکثر استفاده شود.
همچنین باید از خوردن لبنیات که با شیر کامل چرب درست شده پرهیز شود و به جاى آن از شیر بىچربى و ماست و پنیر کمچربى استفاده شود. مصرف گوشت قرمز بسیار کاهش داده شود و مقدار کمى نیز که خورده مىشود گوشت بىچربى باشد.
در مصرف گوشت مرغ، از خوردن پوست آنها که چرب است خوددارى شود و بیشتر از غذاهاى دریایى و ماهى استفاده شود. تمهیدات دیگرى که براى افزایش مقاومت بدن در برابر بیمارىها مؤثر است، بالا بردن قدرت جذب بدن براى استفاده از مواد مغذى است. به طور مثال جذب آهن مواد غذایى با کمک «ویتامین C» بسیار بهتر انجام مىگیرد، اگر در رژیم غذایى شامل گوشت و سبزى و دانههاى غلات، یک لیوان عصاره طبیعى پرتقال که سرشار از «ویتامین C» است نیز نوشیده شود، آهن موجود در گوشت و دانههاى غلات و سبزىها خیلى بهتر و بیشتر جذب مىشود.
منابع و مآخذ: -
1- فاکس، ا. برایان، «علوم غذایى از دیدگاه شیمیایى»، ترجمه: دکتر پروین زندى.
2- میرحیدر، حسین، «غذادرمانى (جلد دوم)».
3- میرحیدر، حسین، «مبانى علمى غذادرمانى و رژیمهاى درمانى».
