زن و سنت
گزارشى از گردهمایى بینالمللى «زن و سنت» در دانشگاه دمشق - 22 تا 25 آبان 84
فریبا ابتهاج
«زن و سنت» موضوعى است که طى سالهاى اخیر ذهن بسیارى از اندیشمندان و جامعهشناسان را به ویژه در جوامع اسلامى و در میان متفکران زن به خود مشغول ساخته است. این موضوع انگیزه طرح مباحثى شده که طراحان آن نسبت به موقعیت زنان در جوامع سنتى و نیمهسنتى در دنیاى امروز و با توجه به تغییرات وسیع و شتابنده، حساس و نگران هستند. اما چرا؟
زنان قرنها در جوامع مختلف با سنتهاى ملى و قومى خود زیسته و به آن تن در دادهاند. اگر چه در تاریخ هر از چندى اتفاق افتاده که تودههاى زنان گاه همراه و گاه بدون حمایت نخبگان خویش لاک زندگى روزمره را شکسته و در جریان راکد سنتها، موج ایجاد کرده و به تحولات اجتماعى جامعه خود کمک شایانى کردهاند، اما جریان حاکم بر زندگى آنها غالباً تن در دادن به رفتارها و عادات اجتماعى غالب بوده است.
این روند البته طى دو سده اخیر تغییر یافته و به تدریج جهان شاهد سنتشکنىهاى بیشترى از سوى زنان بوده است؛ روندى که به دلیل سیر جوامع به سوى پیشرفت، بهرهورى از تجربیات بشرى، طرح مباحث و افقهاى نو در اندیشه و عمل جوامع گوناگون و گستردگى ارتباطات و انتقال افکار و رفتارهاى جدید از سویى و دقت نظر زنان بر وضعیت خود با توجه به ارتقاى سطح سواد و آگاهى آنها از سوى دیگر ایجاد شده است. طبیعى است که در چنین روندى سؤالهاى زیادى طرح شود و مسیرهاى تازهاى مورد پیگیرى قرار گیرد.
اما نگرانى بسیارى از اندیشمندان، جامعهشناسان و به ویژه دینخواهان آنجا بروز و ظهور جدى مىیابد که به افق تار و مبهم پیش رو مىنگرند و فضاى گنگ و مهآلودى را در انفکاک از سنتها مىبینند؛ پس از کندن از سنتها به چه چیز تمسک خواهیم کرد؟ آیا سنتها بخشى از هویت ملى و دینى هر جامعهاى را تشکیل نمىدهد؟ آیا پشت کردن به سنتها سبب فرو غلطیدن در ورطه فرهنگهاى مهاجم نخواهد شد؟ آیا از این رهگذر، گرفتار بحران بىهویتى نمىشویم؟ آیا در این روند شخصیت اجتماعى و موقعیت خانوادگى زن و به تبع آن وضعیت اجتماعى و خانوادگى جامعه آسیب نخواهد دید؟
واقعیت این است که جهان به ویژه کشورهاى در حال توسعه و بخصوص ملل اسلامى امروز در جریان چنین تحولات و نگرانىها و در مقابل این سؤالات قرار گرفتهاند و گریزى از آن ندارند. راه چاره مداقه منطقى و خردمندانه در این باب است که باید از سوى صاحبنظران و دینپژوهان و البته با حضور جدى طیفهاى مختلف فکرى جامعه زنان صورت گیرد.
آگاهان مىدانند اگر شرایط پیشگفته را یک بحران بدانیم، نقش سنتها و باورهاى غلط در این بحران انکارناپذیر است و مهمترین عامل ایجاد این شرایط، عدم تفکیک میان سنتهاى غلط و دین بوده است.
بشر فطرتاً دینطلب است. در این حال صفت کمالجویى و رشد او در عرصه اندیشه و عمل و دنیا و آخرت نیز صفتى بارز است. پس اگر نتواند میان دینى که به او عرضه مىشود با رشد و پیشرفت در زندگى دنیایش تعادل و تعامل ایجاد کند مىتواند به دلایل بسیار متعدد گرفتار دنیا و ملموسات و محسوسات آن شود و به توجیه تناقض پیشآمده بپردازد. تضاد میان آنچه به نام دین به او عرضه مىشود و شرایط رشد در زندگى دنیوى چالش خطرناکى است که اگر دلسوزان و صاحبنظران به حل آن نپردازند، انسان امروز در خلأ و نبودِ پاسخ صحیح به اینکه کدام سنتها و باورهاى دینى است و کدام قومى و قبیلهاى، راه را گم مىکند. چنانچه تاکنون بسیار اتفاق افتاده است.
بىشک هیچ یک از علماى دین در این روزگار بر همه سنتهایى که به نام دین رایج است صحه نمىگذارند. باورهاى غلط بخصوص در عرصه زندگى زنان نمود بیشترى داشته و مهمترین عامل فرهنگى ایشان به فرهنگهاى بیگانه بوده است. از همینروست که امروزه موضوع «زن و سنت» بحثى قابل توجه است. موضوعى که طى روزهاى 22 تا 25 آبان ماه، دمشق پایتخت سوریه در همایشى بینالمللى میزبان آن بود و گزارش حاضر ماحصل آن.
* * *
همایش بینالمللى «زن و سنت» با حضور 15 کشور اسلامى از جمله ایران، یمن، اردن، لیبى، سوریه، افغانستان، بحرین، فلسطین، عراق و ... با حمایت وزیر آموزش عالى سوریه توسط مؤسسه مطبوعاتى با نام «اِتانا» (etana) برگزار شد. محل برگزارى این همایش، دانشگاه دمشق بود و کشورهاى فنلاند، کانادا، هلند و آلمان نیز در همکارى با وزارت آموزش عالى سوریه به برپایى آن کمک کرده بودند. این نکته اگر چه محل تأمل دارد و مىبایست در مورد مقاصد فرهنگى این کشورها دقت نظر لازم صورت گیرد، اما نمىتوان منکر فرصت پیشآمده بود. جمعى از زنان مسلمان یا حداقل زنانى از کشورهاى مسلمان در این همایش گرد آمده و آزادانه به طرح دیدگاههاى خود پرداختند. حتى نمایندهاى از یک سازمان غیر دولتى مدافع حقوق مردان در جمع، حضور فعال داشت. از امتیازات برپایى چنین مجامعى همین است که مىتوان با حضور جدى، فعال و منطقى به طرح درست مبانى و آموزههاى دینى در باره زنان پرداخت و ضمن ارائه چهره پیش روى اسلام، مانع جلوهگرى دیدگاههاى غیر دولتى شد. همچنین از فواید وجود محافلى که هر کس بتواند آزادانه و با جسارت لازم نقطهنظرات خود را بیان کند این است که شنوندگان از میان همه سخنان و مطالب گفتهشده امکان گزینش بهترینها را دارند. به ویژه آنکه مدعوین از اندیشمندان و فعالان در موضوع مورد بحث باشند و با برخوردارى از علم و آگاهى در جمع حضور یابند.
آقاى دکتر «هانى مرتضى» وزیر آموزش عالى سوریه این همایش را با سخنان خود افتتاح کرد. وى ابتدا با اشاره به اینکه زنان بزرگى در جهان عرب وجود داشته و دارند و مىبایست به عنوان الگو قرار گیرند، از اینکه در بسیارى جوامع در مرتبه دوم و مورد ظلم و ستم هستند، انتقاد کرده و ایشان را کنشگران اصلى براى کسب حقوق برابر دانست.
وزیر آموزش عالى سوریه با اشاره به قانون اساسى آن کشور که حقوق برابر را براى مردان و زنان قرار داده گفت: یکى از ارکان اصلى توسعه پایدار، کسب حقوق برابر انسانى است. اما متأسفانه جنسیت از عوامل تعیینکننده سطح افراد و از علل اصلى نابرابرى در توزیع قدرت شده است.
وى تأکید کرد که همه سنتها غلط نبوده و بسیارى از سنتها نیز قابلیت انعطاف و تغییرپذیرىهاى مثبت را دارند. چنانچه بعضاً سنتهاى رایجى در منطقه مىتوانند ارتقادهنده یا خلقکننده صلح باشند.
دکتر «هانى مرتضى» با اشاره به مشارکت زنان در بخش اقتصادى جامعه و نقش آنها در کسب درآمد براى خانواده بر ضرورت ارتقاى جایگاه زنان تأکید کرد و گفت: باید با ایجاد منطقى برابرى و زمینه درک بهتر براى مردم، از بروز جبههگیرىها و حالات تدافعى در این بحث جلوگیرى شود.
خانم «بوتانا شعبان» وزیر امور فنى و حرفهاى سوریه سخنران بعدى این مراسم بود که تحت عنوان «زنان، مذهب و فرهنگ صلح» سخن گفت. اساساً نظر به گرفتارى منطقه به خاطر وجود رژیم اشغالگر اسرائیل و وضعیت حساس سوریه، یکى از محورهاى مهم اکثر سخنرانان صلح و ارائه راهکارهایى براى تحقق آن بود.
خانم «شعبان» بر وجود اصل برابرى در دین تأکید کرده و آن را غیر قابل انکار دانست اما گفت: تفاسیرى که از دین وجود دارد، متفاوت بوده و ملتها بسته به سنتهاى خود تعابیرى دارند که بعضاً به نابرابرى میان زن و مرد مىانجامد.
وى مدرنیته را از عوامل ایجاد بحران هویت در جوامع اسلامى دانست که در نهایت سبب حاشیهنشینى زنان شده و وجود درگیرىها و مناقشات داخلى و خارجى در منطقه و تأثیر مستقیم آن بر زندگى زنان و کودکان را مزید بر این علت عنوان کرد.
«شعبان» در عین حال بر نقش زنان در ایجاد صلح و نیز برقرارى صلح پایدار تأکید ورزیده و از نشانههاى آن، تشکیل سازمانهاى غیر دولتى را به این منظور دانست که اکثراً زنان پایهگذاران آنان هستند.
وى این تشکلها را زمینهاى براى تعامل بین فرهنگهاى منطقه در جهت پیگیرى روند صلح عادلانه دانست.
وزیر امور فنى و حرفهاى سوریه گفت: در آموزههاى اسلامى بر دو نکته تأکید مىشود: یکى مسئولیتپذیرى و دیگرى پاسخگویى در قبال ایمان که این دو هر کدام مىتوانند مبناى آموزش براى رسیدن به صلح باشند. اما رویکردها در این زمینه متفاوت است و به غیر از رویکرد حقیقى موضوع، نوعى رویکرد محافظهکارانه در میان برخى مردان براى حفظ قدرت خود مانع از تحقق صلح مىشود و در اینجا برخى تفاسیر از دین نیز به نفع این رویکرد است.
وى خاطرنشان کرد: در مقابل، رویکرد مدرنى نیز وجود دارد که با همه باورهاى موجود در تضاد قرار مىگیرد و البته نمىتواند در جوامع اسلامى به هدف خود برسد.
دیگر سخنران افتتاحیه، خانم دکتر «معصومه ابتکار» از جمهورى اسلامى ایران بود. وى به وضعیت کنونى زنان اشاره کرده گفت: آنها بین هویت خود و مدرنیته در چالشى اجتماعى قرار گرفتهاند و متأسفانه بر اثر نگرشهاى تحجرگونه و تنگنظرانه تحت لواى سنت از سویى و نگرشهاى خودباخته از سوى دیگر آسیب دیدهاند.
ابتکار تصریح کرد: مدرنیته یکسویه براى زنان امروز بحران هویتى را ایجاد کرده که حتى برخى زنان پیشرو و تحصیلکرده اگر بخواهند هویت و ارزشهاى فردى و اجتماعى خود را حفظ کنند، با چالشها و دشوارىهاى فراوانى مواجه مىشوند.
وى با بیان اینکه امروز اسلام نگرش کاملاً روشن و عادلانهاى را در موضوع زنان ارائه مىدهد، از جریانهایى که برداشتى محدود و غیر منعطف از دیدگاه اسلامى دارند و نیز جریان مقابل که دچار خودباختگى نسبت به مفاهیم معاصر شده است انتقاد کرد و گفت: این دو جریان هر کدام به نوعى محتوا و روح اسلام را نادیده گرفتهاند و یکى، با رویکرد خشونتآمیز و دیگرى، با رویکردى ناشى از خودباختگى مانع اثبات نظریات روشن، انسانى و صحیح اسلام در جهان امروز است.
دکتر ابتکار افزود: جریان سومى هم وجود دارد که معتقد است در جهان کنونى، اسلام راه تحقق عدالت، مردمسالارى، آزادى، حقوق انسانى، صلح عادلانه و پایدار، حفظ محیط زیست جهانى و گفتگو در سطح جهان را فراهم کرده و این راه اسلام متعالى است.
معاون رئیسجمهور پیشین ایران با اشاره به اینکه جمهورى اسلامى در دوران دولت اصلاحات پرچمدار گفتگوى تمدنها بوده و رشد جامعه مدنى پشتوانه داخلى مردمسالارى و اعتبارى جهانى بوده است گفت: همچنان احساس نیاز شدیدى به بحث و گفتگوى تمدنها و بسط جامعه مدنى در کشورهاى اسلامى و منطقه احساس مىشود.
وى با تأکید بر اینکه در جامعه جهانى معادلات ناپایدار صدمات زیادى به اعتماد عمومى وارد کرده و امروز اعتمادسازى براى اصلاح روندهاى ناپایدار کنونى در جنگ و تخریب محیط زیست و سایر ناپایدارىها بسیار ضرورى به نظر مىرسد گفت: در واقع جنگ و تخریب محیط زیست دو روى یک سکهاند و این درون ناآرام انسانهاست که آنها را به درگیرى با یکدیگر و تخریب محیط زیست وادار مىکند.
ابتکار گفت: امروز زنان توانمندىهاى زیادى را براى ایجاد همگرایى و توسعه و پیشبرد صلح و امنیت در جهان عرضه کردهاند. هنر برقرارى ارتباط سازنده، حل و فصل درگیرىها و گسترش فضاى تفاهم و توانمندى آنها در ایجاد شبکههاى مؤثر ارتباطى و گسترش تفاهم و ایجاد صلح بسیار ارزشمند بوده و همین توانمندىها در حفاظت از محیط زیست و جلوگیرى از تخریب منابع جهانى نیز مىتواند به کار گرفته شود.
دکتر «معصومه ابتکار» در پایان با اشاره به مبارزات بهحق مردم فلسطین به ویژه مقاومت جسارتآمیز زنان فلسطینى، یکى از ابعاد تحقق صلح را عادلانه و پایدار بودن صلح دانست.
مشاور امور زنان رئیسجمهور عراق، خانم «سلما جابو» سخنران بعدى بود که در مورد راهبردهاى ارتقاى مشارکت معنادار زنان در حوزههاى اجتماعى و سیاسى صحبت کرد.
وى در آغاز سخن به تصویر ناعادلانهاى که سعى مىشود از زنان عرب و مسلمان در جهان ارائه شود اعتراض کرده و تأکید کرد نه اسلام و نه واقعیات موجود هیچ کدام بر چهره عقبمانده زن مسلمان صحه نمىگذارند.
مشاور رئیسجمهور عراق گفت: زنان از حقوق یکسان انسانى در اسلام برخوردارند و متأسفانه تفسیر درستى از جایگاه آنان و دستاوردهاى اسلام براى ایشان ارائه نمىشود. این در حالى است که دنیاى غرب قوانین و مقرراتى را که ریشه در سنتهاى غلط دارد و مروج نابرابرى هستند، مدرک قرار داده و اسلام را مقصر مىشمارد.
وى با اشاره به قانون ارث در اسلام تأکید کرد که این قانون به خاطر مسئولیت اقتصادى مرد در قبال خانواده است. و نیز اشاره کرد که در تاریخ و تمدن کشورهاى منطقه شواهد بسیارى نشانگر برابرى زن و مرد در مقاطعى بوده که متأسفانه آنچنان که باید ثبت و پیگیرى نشده و از جمله هرگز در کتابهاى آموزشى مدارس نیامده است.
«سلما جابو» برابرى را در حقوق اولیه انسانى دانست و بسیج زنان را براى فعالیتهاى هماهنگ در این زمینه خواستار شد. در عین حال تأکید کرد که زنان براى کسب برابرى و حفظ آن نباید شبیه مردان شوند و رویکردهاى مردانه در زندگى راه حل مسئله نیست.
مشاور رئیسجمهور عراق در امور زنان بحث تروریسم و اتهاماتى که به اسلام در این زمینه از ناحیه غرب وارد مىشود را مسئله مشابهى مانند نگاه غرب به موضوع زن و اسلام دانسته و تأکید کرد بانیان تروریسم از نقاط مختلف دنیا بودهاند اما اینک همه به سوى اسلام نشانهگیرى کردهاند. در حالى که وقتى در تاریخ از تهاجم گروهى که مسیحى بودهاند یاد مىشود، موضوع به نام دین رهگیرى نمىشود.
وى قاطعانه نسبت تروریسم به اسلام را رد کرد و مسلمانان را جمعیت باایمانى خواند که قربانى ترور هستند و البته کسانى از میان آنها با اتخاذ رویههاى غلط سنتى قومى و قبیلهاى سبب شدهاند که چنین تهمتى به اسلام زده شود.
از نظر «سلما جابو» زنان به خاطر صدماتى که جنگ، مناقشات، درگیرىها و تروریسم به خانواده وارد مىآورد، بیش از همه نگران صلح هستند و بنابراین باید از موضع زنانه و با دلسوزى و دقت نظر خاصى خود وارد عرصه مبارزه شده و براى صلح پایدار تلاش کنند.
وى در خاتمه اضافه کرد در حالى که اسلام دینى عدالتطلبانه و مردمسالار است ما شاهد ظلم و بىعدالتى هستیم و مىبایست حرکت فراگیرى را براى اثبات خود و هویت خویش در جهت تحقق صلح و آرامش آغاز کنیم.
مجموعه سخنرانىهایى که در بخش اول همایش ارائه شد، حاکى از نوعى اعتماد به نفس در میان زنان مسلمان بود. چه آنان که در دولتهاى اسلامى مانند سوریه و عراق صاحب کرسى وزارت و مشورت بودند و چه خانمهاى محجبهاى که در پایان هر سخنرانى از میان جمع به طرح مباحث جامعه زنان مسلمان دنیا یا کشور خود پرداخته و مصرانه مىخواستند که براى دفاع از اسلام و گسترش آن مرز، سنتها و باورهاى غلط با اسلام اصیل مشخص و بازشناسانده شود.
براى کسانى که طى دو دهه اخیر در کنفرانسهاى بینالمللى مسیر حرکت و نحوه حضور زنان مسلمان را دنبال کردهاند جاى مسرت است که روند رو به تکاملى از هویت فردى، ملى و دینى، همچنین ایجاد و تقویت اعتماد به نفس در میان زنان مسلمان به چشم مىخورد.
شاید در مجامعى که بیست و اندى سال پیش برگزار مىشد فقط زنان ایرانى و معدود کشورهایى مظلومانه بر مسلمانى خویش افتخار مىکردند و نمایندگان سایر کشورها براى طرح خود هر چه بیشتر بر گرایشهاى غربى تأکید مىورزیدند. این وضعیت البته یک دهه پیش در چهارمین کنفرانس جهانى زن دگرگون شد و با راهبرى زنان ایرانى، بانوان سایر کشورهاى اسلامى - ابتدا با تردید و به تدریج با قاطعیت - بر مواضع خود اصرار ورزیدند. اما آن روزگار نیز تفاوت قابل محسوسى میان هیئتهاى دولتى و غیر دولتى به چشم مىخورد که این تفاوت اینک به نظر مىرسد کاهش یافته و اسلام به عنوان یک هویت و حفاظ مىتواند عامل شناسایى زنان مسلمان جهان قرار گیرد. نزدیکى دیدگاههاى سخنرانان دولتى و غیر دولتى در همایش بینالمللى زن و سنت در دمشق واقعیتى خوشایند بود که مىبایست مورد پیگیرى قرار گیرد.
کاملاً روشن است که اینک مىتوان اسلام را به عنوان نقطه اشتراک جامعه زنان کشورهاى منطقه دنبال کرد و در حالى که سالها تلاش شد اسلام نقطه افتراق ما قرار گیرد، امروز زمینه لازم براى این مهم فراهم شده است. مهمتر اینکه به نظر مىرسد زنان علاقهمندند اسلام را هویت ملى و منطقهاى خود قرار دهند و از این محمل با استحاله فرهنگى و سیاسى و بحران هویتى که بر سر راه آنان گسترده شده مقابله کنند.
اما بىشک لازمه تداوم این روند و این اتفاق میمون، تحمل یکدیگر و احترام به عقایدى است که در چارچوب این مباحث مطرح مىشود و زنان هر کدام بسته به شرایط ویژه کشور خود و شدت و ضعف فشارى که از ناحیه سنتهاى غلط به نام اسلام بر آنها وارد مىآید به جریان بحث و حرکت جمعى مىپیوندند.
متأسفانه در برخى کشورها این فشارها بسیار زیاد است. خانم «زهرا مرادى» از کشور بحرین از افراد اصالتاً ایرانى بود که پدربزرگش 150 سال پیش به بحرین مهاجرت کرده و او اینک یک بحرینى محسوب مىشد. فارسى را با لهجه عربى سخن مىگفت و از «مرکز حقوق انسان» در همایش زن و سنت شرکت کرده بود. این مرکز چهار سال پیش در بحرین ایجاد شده و هدف اصلى آن احقاق حقوق افراد به ویژه زنان است.
خانم «مرادى» مىگفت: مردم بحرین اغلب متدین هستند و شرع اسلام را قبول دارند ولى یکى از مشکلات عمده این است که براى زنان قوانین مدون و مصوبى وجود ندارد و مثلاً در مواردى مثل طلاق، قضات هر گونه که بخواهند حکم مىدهند. احکامى که متأسفانه اغلب به ضرر زنان است. مثلاً زنانى که از شوهرانشان کتک مىخورند و در عسر و حرج هستند، آنقدر بلاتکلیف مىمانند تا با حداقلها راضى به طلاق شوند و کسى از حقوق ایشان دفاع نمىکند. یا مثلاً سن خاصى براى اینکه فرزندان آنها به منظور ماندن نزد پدر یا مادر بتوانند خود تصمیم بگیرند وجود ندارد و در هر محکمهاى به یک نوع اتفاق مىافتد. بنابراین براى تدوین و تصویب قانونى تحت عنوان «قانون احکام اُسرة» یعنى «قانون خانواده» تلاش مىکنند.
وى یادآور شد در این مسیر و با این قانون پیشنهادى مخالفتهاى زیادى صورت گرفته، اما اخیراً با پیگیرىهاى جدى مشروط بر اینکه حضرت آیتاللَّه سیستانى با موضوع موافقت نمایند، بارقههاى امیدى ایجاد شده است.
خانم زهرا مرادى زن محجبه، باوقار و معتقدى بود که شبهه غربزدگى یا بىهویتى و استحاله بر او بار نمىشد، اما به ناچار مىبایست براى مبارزه با سنتهاى غلط با نگرانى و تأسف به شرایطى اشاره کند که زنان براى کسب حقوق شرعى و اسلامى خود در رنج و فشار قرار گرفتهاند.
او مىپرسید: آیا به راستى در دنیا و روزگارى اینچنین، نیرو و توان زن مسلمان مىبایست در این مسیر به کار گرفته شود یا کسب مدارج بالاى علمى و مدیریتى و اقتصادى براى اثبات وجود ظرفیتهاى قابل توجه از لیاقت و درایت در جهان اسلام؟
«مرادى» البته از اینکه بالاخره مىتوان با پادرمیانى یک عالم شیعه مسئله را حل کرد خشنود بود.
اولین سخنران بخش دوم همایش، دکتر «حسین شهادة» از روحانیون شیعه سوریه بود که مورد استقبال قرار گرفت. وى که صاحب امتیاز و مدیر مجله «معارج» است در این سخنان به جان کلام قرآن اشاره کرد که براى انسانها اعم از زن و مرد هیچ گونه برترى نسبت به یکدیگر قرار نداده و آنها را در حقوق انسانى برابر دانسته است.
دکتر «شهادة» اما در مورد تفاسیرى که از آیات قرآن کریم صورت گرفته به این سؤال اشاره داشت که این تفاسیر آیا الهى است یا بشرى؟ و از اینرو معتقد بود که در باره بسیارى از آنها نمىتوان به قطعیت رسید و هر برداشتى را مطابق با اهداف این کتاب آسمانى دانست. بنابراین به ویژه در مورد موضوع زن و قرآن که در عصر حاضر موضوع بسیار حساس و مورد توجهى است مىبایست با دقت نظر عمل کرد.
این روحانى شیعه همچنین موضوع آزادى زن و حدود و ثغور آن را از موارد مهمى دانست که باید بررسى شود و کارشناسان و صاحبنظران اسلامى به آن بپردازند تا مورد سوء استفاده دیگران قرار نگیرد.
متأسفانه سخنان «شهادة» که از جنبههاى فلسفى نیز برخوردار بود به صورت مکتوب به انگلیسى ترجمه نشده و مترجم همزمان همایش نیز نتوانست آن را به خوبى ترجمه و انتقال دهد.
دکتر «شهادة» که بیش از سى سال است به ایران رفت و آمد و با زبان فارسى آشنایى دارد، نسبت به انقلاب اسلامى ایران بسیار علاقهمند و مشتاق بود. او تأکید داشت که گفتگو و تبیین احکام نورانى قرآن کریم بدون تأثیرپذیرى از باورهاى غلط و تفاسیر غیر اصیل، بهترین راه گسترش و تعمیق آموزههاى دینى اسلام است.
در این همایش، خانمها از کشورهاى مختلف مثل لیبى، یمن، اردن و غیره ضمن بیان نقطه نظرات خود در باره مسائل کلى زنان در جهان اسلام، به قوانین کشور متبوعه نیز اشاره و در باره آنها توضیح مىدادند. به عنوان مثال خانم «اعزا کامل مقهور» از لیبى به موضوع تابعیت از همسر در قوانین کشورش پرداخت که زنان لیبیایى در صورت ازدواج با مردان غیر عرب نمىتوانستند تابعیت لیبیایى خود را حفظ کنند اما زنان غیر عرب که با مردان لیبیایى ازدواج مىکردند مىتوانستند فرزندان خود را از تابعیت لیبیایى برخوردار سازند.
وى گفت: در این باره تلاشهاى زیادى صورت گرفته و در خصوص امکان دو ملیتى بودن اصلاحاتى انجام شد، اما متأسفانه عدم آگاهى زنان از وجود چنین قانونى سبب تداوم مشکلات قبلى در این زمینه است.
وى بر لزوم ارتقاى سواد حقوقى زنان تأکید مىکرد و البته این موضوع مورد نظر و سبب نگرانى بسیارى از بانوان شرکتکننده از کشورهاى مسلمان و عرب بود.
خانم «نهاد ابوالکمسان» از مصر و بنیانگذار مرکز حقوق زنان آن کشور از نابرابرىهاى قانونى در منطقه ناخشنود بود و براى وضعیت زنان فلسطینى از جمله موضوع تابعیت ایشان و نرخ بالاى بىسوادى ابراز نگرانى مىکرد. او اعتقاد داشت زنان منطقه در بسیارى موارد در بند قانونگذارىهاى قومى گرفتار هستند.
«ابوالکمسان» با اشاره به اینکه برخى دولتها در منطقه با ارائه تصویرى نادرست از خود در گسترش تروریسم مقصرند و بهانه به دست کشورهاى غربى مىدهند به تأثیرگذارى مسلک وهابى بر نگرش آنها تأکید کرده و گفت: وهابىگرى و نگرشهاى عقب مانده سبب فرار مردم از دین مىشود و زنان بیشترین هزینههاى گزاف خطاهاى مسئولان خود را مىپردازند.
آقاى «آنتوان مصلح» از کلیساى کاتولیک سوریه نیز طى سخنانى به برابرى زن و مرد از نظر خداوند اشاره کرد و گفت: حتى اگر خلقت حوا را بخشى از وجود آدم بدانیم این تنها نشانه تعلق زن و مرد به یکدیگر و بیانگر حس تعلق انسانى است. اما متأسفانه با تفاسیر نامناسب این موضوع را دلیل برترى تلقى کرده و قانونگذارى را بر مبناى آن قرار مىدهند.
«آنتوان مصلح» معتقد بود که در حال حاضر عدم توانایى میان استناد به دین و امر قانونگذارى وجود دارد.
در آخرین روز از همایش، خانم «فاطمه اشرفى» از انجمن ایرانى حامى که براى زنان آسیبدیده از مناقشات مسلحانه مانند زنان افغانستان و عراق تلاش مىکند، سخنرانى کرد. وى به بیان تأثیرات سوء و منفى این مناقشات و درگیرىها از جمله آوارگى در
زندگى زنان و کودکان پرداخت و عواقب این حوادث را مانند افتادن زنان و دختران به دام قاچاقچیان زن گوشزد کرد.
وى یادآور شد زنان در جنگها قربانى عملیات روانى دشمن علیه نیروهاى خودى شده و تجاوز به آنها همواره به عنوان سلاحى براى نابودى هویت رقیب و تضعیف روحیه آنها به کار گرفته شده است.
«اشرفى» خواستار ارائه راهکارهاى جدى براى صلح پایدار و تلاش زنان منطقه در این جهت شد.
در اینجا لازم است از خانم «ناتالى حقوردیان» مترجم ایرانى و همراه انجمن حامى که از اقلیت ارامنه کشور بوده و با دقت و تعهد سخنرانىهاى همایش را دنبال و با دیگر شرکتکنندگان ایرانى همکارى صمیمانه داشت تشکر کرد.
ناگفته نماند که تعدادى از سخنرانان در این اجلاس به بیان و تشریح معاهدات و کنوانسیونهاى بینالمللى در موضوع حقوق بشر و زنان پرداخته و خواستار اجرا یا ضمانت اجراى این تعهدات مىشدند.
* * *
در حاشیه متن
ارائه گزارشى از کنفرانس بینالمللى «زن و سنت» شاید بیش از آنکه گزارشى از یک رویداد بینالمللى براى زنان جهان اسلام و عرب باشد، بهانهاى است تا بدانیم رویکردهاى روز به موضوع زن در منطقه چگونه است، برخورد زنان با موضوع به چه نوع است و جایگاه اسلام و تفکرات اسلامى در چه مرتبهاى است.
بهتر است بدانیم اینک زمان پاک کردن صورت مسئله گذشته و موضوع «زن و سنت» مطرح و از درجه حساسیت بالایى برخوردار است. بىگمان در حرکت جهانى زنان مسلمان، انقلاب اسلامى ایران بیشترین نقش را داشته و حتى اگر زن ایرانى در این مجامع حضور نیابد و به تبع این عدم حضور سخنى از ایران و انقلاب اسلامى به میان نیاید، باز هم تأثیرات انقلاب ما انکارناپذیر است. بنابراین با تأکید بر لزوم حضور ایرانىها - دستکم براى بیدارى حافظه تاریخى شرکتکنندگان - این حضور براى ما روشن مىکند که در دنیاى کنونى مىبایست به مسائلى چون مردمسالارى، پیشرفت، آگاهىهاى حقوقى و توسعه پایدار در زندگى زنان توجه داشته باشیم و نادیده انگاشتن اینها به منزله عدم طرحشان نخواهد بود. از اینرو وظیفه داریم با طرح این موضوعات و روشن ساختن رابطه آنها با اسلام پاسخگوى اقتضائات جهان امروز باشیم. خاموشى ما و عدم تفحص در این قبیل مطالب و سؤالات تنها نتیجهاى که خواهد داشت میداندارى کسانى است که اسلام را در دایره نیازها و اهداف خود تفسیر مىکنند.
خوشبختانه زنان ایرانى در حال حاضر نقاط اشتراک فراوانى با زنان سایر کشورهاى اسلامى دارند که از آن جمله تبلیغات سوء علیه ایشان در رسانههاى غربى است و مىتوان از این وضعیت به نفع همگرایى آنها بهره برد.
نکته قابل تأمل دیگر اینکه، در دهههاى پیش نقطه تمایز و جدایى زنان جهان اسلام و غرب در رویکردهاى متفاوت خود، اعتقاد به اسلام به شمار مىرفت و نشانه این تمایز، استفاده از حجاب یا عدم استفاده از آن بود، اما اینک بسیارى از زنان بىحجاب نیز مسلمان بودن را هویت خود در دوران بحران هویت و در مقابله با تهاجمات فرهنگى، سیاسى و حتى نظامى مىدانند. باحجابى و بىحجابى امروز دیگر نشانه دورى و دشمنى نیست و آنها متوجه ضرورت اتحاد و همبستگى میان خود شده و از این وضعیت مىبایست بهرهورى لازم را برد. اگر چه ما به حجاب به عنوان نص صریح قرآن کریم معتقدیم اما باید بدانیم که التزام به حجاب نیازمند مراتب بالاى ایمانى است و قطع ارتباط، گفتگو و هماندیشى ما با زنان مسلمان بىحجاب ثمرهاى جز نزدیکى بیشتر آنها به سلیقهها و دیدگاههاى غیر اسلامى و سد راه افزایش تمایل ایشان به اسلام نخواهد بود. البته روشن است که حساب این قبیل زنان از میان جامعه اهل فکر، تحصیلکرده و فعال در امور اجتماعى و سیاسى با زنان یکپارچه غربى شده و بىهویت جهان عرب که تصاویر آنها را مىتوان در کانالهاى متعدد ماهوارهاى مشاهده کرد، جداست.
از سوى دیگر، نکته قابل توجه، حرکتى است که براى درک بهتر اسلام و تفاسیر روشن از اهداف قرآن کریم در میان زنان مسلمان ایجاد شده و بىشک این زنان ایرانى هستند که مىتوانند با پشتوانه تحول عظیمى چون انقلاب اسلامى، دیدگاههاى حضرت امام خمینى(ره) و حضرت آیتاللَّه خامنهاى در این موضوع و نیز تجارب درخشانى در تدوین و تصویب قوانین مربوط به زنان و خانواده مانند ازدواج و طلاق، از رهبران این حرکت در جهان باشند. در این حال البته بسى جاى تأسف است که در میان اقشارى از زنان ایرانى روندهاى خرافى، مصرفى و سطحى به چشم مىخورد که در برخى موارد و مناطق رو به تزاید است.
نگاه عمیقترى به تحولات جهان اسلام بیندازیم و بیش از این احساس وظیفه براى حضور کارشناسانه و فعال در موضوع زن، اسلام، سنت و آینده پیش رو، داشته باشیم.
