ذغالاخته و خواص آن
ا.امیردیوانى
نروید بر زمین هرگز گیاهى
که ننوشتهست بر برگش دوایى
نظامى
ذغالاخته، درختچهاى است که ارتفاع آن به 50 سانتىمتر مىرسد. برگهایش سبز پررنگ و برّاق مىباشد و سر این برگها به شکل سرنیزه است. گلهاى ذغالاخته سفید، اندکى صورتى یا کمى سبزرنگ بوده و تقریباً به گل توتفرنگى شباهت دارد. میوهاش بیضوىشکل، گوشتدار، قرمزرنگ و اندکى از زیتون کوچکتر است. طعمش ترش و کمى گس مىباشد. این میوه در نواحى مختلف ایران و اطراف تهران به عمل مىآید و نیز در مناطق گوناگون البرز و حاشیه جنگلها به طور خودرو مىروید.
زادگاه اولیهاش اروپا و آسیاى صغیر است. در ایران بین قزوین و گیلان، ارسباران، حسنبگلو و علىبلاغ به عمل مىآید.
ذغالاخته را به صورتهاى زیر مصرف مىکنند:
خام، شربت، مربا، کمپوت، شیره، جوشانده (دم کرده). بخشهایى از این گیاه که در معالجه و تغذیه استفاده مىشود، عبارتند از: میوه، برگ، پوست درخت و ریشه آن.
میوه ذغالاخته در مرداد ماه مىرسد. برگهاى آن را باید در ماههاى تیر تا شهریور چید و در سبدى که هوا از آن عبور مىکند، ریخت تا خنک شود و در درمان پارهاى از بیمارىها مورد استفاده قرار مىگیرد.
خواص
1- براى مبتلایان به اسهال و زخم معده مفید بوده و معده و رودهها را تقویت مىنماید. عطش و التهاب معدى را فرو مىنشاند و از فشار و غلیان خون و صفرا مىکاهد.
2- میوه نارس خشک شده آن براى اورام و زخمهاى کهنه و مزمن نافع است.
3- پوست ذغالاخته مانند پوست درخت گنه گنه، تببر و مقوى بوده و با آن مىتوان شربت بسیار اعلا درست کرد. پوستش داراى صمغ رزین تانن و اسید گالیک است.
4- در روسیه و قفقاز مصرف زیادى در صنعت شربتسازى و مرباسازى دارد. مردمان قفقاز آن را خشک کرده و در زمستان مصرف مىکنند. نوعى از آن که فوقالعاده قرمز است به «خونى» معروف مىباشد، داراى روغنى است که به مصرف خوراک و صنعت مىرسد.
5- ذغالاخته سرشار از ویتامینهاى «ب» و «ث» مىباشد و مقدار زیادى آهن، کلسیم و منیزیم دارد. به همین جهت رقیقى خون و خونریزى را درمان مىکند. خون ترش را قلیایى نموده و از قدیم آن را براى تصفیه خون مصرف مىکردند.
6- بوعلى سینا، دانشمند و پزشک مشهور اسلام، آب ذغالاخته را براى شستشوى زخمهاى جلدى و گَرد ریشهاش را به منظور التیام زخمها به کار مىبُرد.
7- ذغالاخته در بند آوردن خون مؤثر شناخته شده است لذا خوردن میوه خام و سایر فرآوردههاى آن براى بیمار توصیه گردیده است.
8- میوه ذغالاخته در معالجه امراض عفونى و تبدار براى رفع عطش بیمار مفید است و بهتر است بیمار مقدارى از شربت ذغالاخته را در آب رقیق کرده و بیاشامد.
9- جوشانده 60 گرم پوست درخت ذغالاخته در یک لیتر آب، اثر تببر و ضد مالاریا دارد. جوشانده فوق را باید تدریجاً صبح، ظهر و شب یک یا دو استکان با کمى قند میل نمود.
10- جوشانده برگ ذغالاخته با گل توتفرنگى براى درمان بیمارى قند مؤثر مىباشد. بدین منظور باید 10 گرم برگ ذغالاخته را با 10 گرم گل توتفرنگى در یک لیتر آب جوشانده و ظرف محتوى آن را به مدت 10 دقیقه به حال خود بگذارید تا دم بکشد و بعد از صاف کردن آن شیرین کنید و در طول روز از آن بنوشید.
11- جوشانده ذغالاخته در مداواى اسهال معمولى و اسهال خونى اثر دارد. بدین صورت که باید یک قاشق سوپخورى ذغالاخته را با فنجانى آب سرد مخلوط نموده و آن را به مدت 5 دقیقه بجوشانید و پس از 15 دقیقه دم کشیدن، آن را صاف کرده و هر روز 2 تا 6 فنجانش را بنوشید.
12- جوشانده یک مشت ذغالاخته در یک لیتر آب براى درمان بواسیر مصرف مىشود، لذا باید آنقدر آن را جوشاند تا نصف مخلوط ظرف، بخار شود و بعد از صاف کردن به صورت تنقیه یا کمپرس گرم به کار برد.
13- اگر 30 گرم برگ ذغالاخته را در یک لیتر آب بریزید و آن را به قدرى بجوشانید تا یک سومش بخار شود و پس از صاف کردن آن را با شکر شیرین کنید و به بچههایى که بىاختیار ادرار مىکنند، هر شب پیش از خواب، یک فنجان قهوهخورى بدهید، این عارضه مزاحم از بین مىرود.
14- شربت ذغالاخته براى تسکین سرفه مؤثر است. از همین رو مىتوانید در وقت شروع سرفه، به مقدار یک قاشق سوپخورى از آن بخورید.
15- پوست درخت ذغالاخته، تببر مىباشد.
توجه:
در کتابهاى قدیم ایران، این گیاه را ذغال قرن و حبالشوم خواندهاند.
16- میوه رسیده این گیاه به مصرف تهیه کمپوت و مربا مىرسد و از پخته و شربت آن نیز استفاده مىشود ولى بهتر آن است که آن را به صورت خام، تازه و یا خشک مانند آلبالوى خشک همراه با نمک یددار مصرف نمود که بسیار هم مطبوع است.
17- ذغالاخته فرنگى نیز خواص مشابه ذغالاخته معمولى را دارد و براى کسانى که دچار اختلال صفراى کبد هستند، مفید مىباشد. اوره خون را مىکاهد و آب آن هم براى شستشوى زخمهاى پوستى در اگزما به کار مىرود و التیامدهنده آن است.
منابع: -
1- اینترنت.
2- نظرى، مرتضى، خواص میوههاى خوراکى.
3- یادداشتهاى شخصى از منابع معتبر.
