دانش و تجربه دو بال پرواز
گفتگو با صدیقه شفیعزاده معرّقکار ساقه گندم
مسعوده کرمى
اگر تا امروز با هنر معرّق، آن هم معرق ساقه گندم آشنا نشدهاید، گفتگوى حاضر به شما کمک مىکند تا حدودى با این هنر و یک هنرمند کوشا و موفق در زمینه این هنر آشنا شوید.
«صدیقه شفیعزاده» هنرمند جوان کوشایى است که نزدیک به ده سال است که در زمینه معرق ساقه گندم کار مىکند. او اولین معرقکار این رشته در استان قم است. آثارش در نمایشگاههاى سراسر کشور راه یافته است و هیچ بعید نیست که یکى از تابلوهایش در خانه شما روى دیوار اتاقتان آویخته شده باشد.
از خانم «شفیعزاده» مىخواهیم که خودش را براى ما معرفى کند، مىگوید:
«دوستدار هنر معرق ساقه گندم و مربى این رشته هنرى هستم. البته در گذشته به هنرهاى رایج در بین خانمها مثل قلاببافى، گلسازى و ... مىپرداختم اما پس از آشنایى با معرق، کم کم وقت و ذوقم به سمت این هنر گرایش پیدا کرد، به طورى که در حال حاضر تقریباً تمام وقت، حس و خلاقیتم را صرف این هنر مىکنم. به ویژه که فعالیتم به صورت تولیدى در آمده، باید براى شرکت در نمایشگاهها و پاسخ به تقاضاى بازار، تولید داشته باشم.»
نحوه فعالیت شما چگونه است؟
عمده فعالیتم معطوف مىشود به شرکت در نمایشگاههایى که در سراسر کشور برگزار مىشود و تقریباً در همه نمایشگاهها به ویژه نمایشگاههاى قرآنى، آثارم مورد تقدیر و تجلیل قرار گرفته است.
تجلیل و تقدیر چه حسى دارد؟
احساس رضایتمندى و غرور به آدم دست مىدهد. غرور نه به معناى کبر و خودنمایى؛ اینکه انسان نتیجه تلاش خود را ببیند و حس کند، احساس بسیار خوبى به انسان مىبخشد؛ شاید بشود گفت احساس مفید بودن، مورد توجه و قدردانى واقع شدن.
از موفقیتهایت بگو.
علاوه بر شرکت در نمایشگاهها، به صورت سفارشى (جزئى و عمده) نیز کار مىکنم و تدریس، زمینه دیگر فعالیتم مىباشد؛ البته بیشتر به صورت خصوصى. مدتى هم در اداره فنى و حرفهاى تدریس کردهام. با تلاش فراوان موفق شدم استاندارد زمان آموزش این هنر را از 140 ساعت به 70 ساعت کاهش دهم که کار نسبتاً مهمى بود؛ یعنى با اصلِ زمان کمتر، به سوى کیفیت بالاتر پیش رفتم. استاندارد این هنر توسط من تهیه شد که پس از مدتى به صورت سراسرى در فنى و حرفهاى کشور اجرا گردید و در سال 1382 کُد بینالمللى گرفت.
تدریس را بیشتر دوست دارى یا کار هنرى را؟
هر کدام به نوبه خود شیرینى و جذابیت دارد ولى بیشتر دوست دارم کار کنم تا تدریس؛ البته تدریس هم برایم دوستداشتنى و رضایتبخش است چرا که دیدن موفقیت هنرجویانم به من احساس بسیار مثبتى مىدهد.
در مورد معرق، بخصوص معرق ساقه گندم توضیح بده.
هنر معرق قدمت زیادى دارد هر چند به تازگى مورد توجه قرار گرفته است. خاستگاه این هنر، جنوب ایران و شهرهاى خوزستان و اهواز است که کم کم در سراسر ایران منتشر شده است. این معرق با ساقه گندم انجام مىگیرد. البته در گذشته با ساقههاى نیشکر و ساقههاى جو انجام مىگرفت که من فقط با ساقه گندم کار مىکنم.
در شیوه قدیمى و مرسوم، ساقه گندم را خیس مىکردند و بعد آن را با کاتر (تیغه موکتبرى) باز کرده و با سختى و صرف وقت زیاد آن را صاف مىکردند و مراحل بعدى کار را پیش مىبردند که سخت و زمانبر بود. اما همان طور که گفتم در شیوه ابداعىِ من زمان کار کم شده و کیفیت بالا رفته است. یعنى ساقه گندم را به مدت کمى خیس مىکنیم، سرِ ساقه را شیار کوچکى مىزنیم و آن را با اتو باز مىکنیم و با کاهش زمان به کار ادامه مىدهیم. در گذشته از رنگهاى مصنوعى استفاده مىشد که در روش جدید از رنگهاى طبیعى استفاده مىشود.
معمولاً چه موضوعاتى در آثار معرق ساقه گندم استفاده مىشود؟
کارهاى خطى، قرآنى، گل و بته، سیمرغ، پرنده، منظره و همه جور موضوعى را مىتوان کار کرد، به شرطى که حوصله، دقت و خلاقیت به کار گرفته شود، به ویژه خلاقیت که در کارهاى هنرى حرف اوّل را مىزند. یکى از شاگردانم پس از آموزش کار معرق با به کارگیرى خلاقیت و ذوقش، روشى جدید را در پیش گرفته است که به آن «محرق» مىگویند. در محرق، کار به صورت یک تکه و با دستگاه هویه انجام مىشود.
بشر آنقدر توانایى دارد که با خلاقیت خود شیوهها و آثار تازه خلق کند. اصلاً به واسطه خلاقیت بشر است که دانش و فناورى پیشرفت مىکند و جهان رو به تنوع و تغییر است.
اولین تشویقى که در زمینه معرق داشتى یادت هست؟
بله، اولین تشویق باعث شد به رغم تصور اولیهام، به ادامه کار در زمینه این هنر مصمم شوم. موفقیتهایى که به تدریج به دست آوردم، علاقه و انگیزهام را بیشتر کرد؛ تا جایى که امروز در مراکز مختلف مثل صنایع دستى، کانونهاى فرهنگى و مؤسسات خصوصى مربى این هنر مىباشم. به نظرم تشویق، نقش مهمى در پیشرفت دارد. زن و مرد فرقى نمىکند، همه براى انگیزه بیشتر پیدا کردن، نیازمند تشویقاند.
شهرت مىتواند عامل تشویق هنرمند شود یا بر عکس، آفت ذوق و هنر او باشد؟
بستگى دارد به اینکه فرد چه دیدگاهى نسبت به شهرت داشته باشد و چه استفادهاى از آن ببرد. اگر از شهرت به عنوان عاملى محرک براى فعالیتِ بیشتر استفاده کند، مسلّماً باعث پیشرفتش مىشود. اما اگر به عنوان هدف به آن نگاه کند و یا آن را ابزارى بداند براى خودنمایى و تکبر، قطعاً آفت هنر و ذوق او خواهد بود.
کار شما بیشتر هنر است یا حرفه؟
هر دو. هنر است چون با ذوق و خلاقیت فرد ارتباط مستقیم دارد، حرفه است چون مىتوان به عنوان منبع درآمد از آن بهره گرفت.
تعریفت از هنر چیست؟
به نظر من هنر از آغاز خلقت بوده، اصلاً آفرینش انسان هنر است، هنرِ خداوند است. آفرینش خداوند هنر اوست که در هر جا مىنگریم این هنر را در پدیدههاى طبیعت جلوهگر مىبینیم. نظم، هماهنگى، تنوع و زیبایى خیرهکننده پدیدههاى جهان همگى در آفریدههاى خداوند قابل دیدن است که همه از سرچشمه ماناى هنر خداوندى نشأت مىگیرند. ما به عنوان انسانى که روح خداوند در او دمیده شده است مىتوانیم با بهرهگیرى از توان و خلاقیتى که او در ما قرار داده، نیز با الهام از آفریدههایش، ذرهاى از هنر آفرینش را با خلق زیبایى در ساختههاىمان نمودار بسازیم.
و تعریف هنر دینى چیست؟
هنرى که هر چه بیشتر دربردارنده مفاهیم و مضامین دینى باشد.
بر اساس این تعاریف، هنرمند از نظر شما چه کسى است؟
هنرمند اصلى و بىبدیل، خداوند است که جهان را آفرید و هنرمندان ما کسانى هستند که با ذوق و حس خودشان و با الهام از طبیعت زیباى خداوند، به خلق اثر هنرى مىپردازند.
هنر و فعالیت هنرى چگونه مىتواند به شیرینتر و جذابتر شدن زندگى کمک کند؟
از دو بُعد مىتواند مؤثر باشد: اوّل اینکه، نیاز انسان به زیبایى و خلق زیبایى را ارضا مىکند؛ دوم آنکه، با خلق اثر هنرى، زیبایى را براى انسان، حِسّى و قابل دیدن مىکند. در نتیجه زیبایى در عرصه زندگى خودنمایى کرده، باعث بیدارى احساسهاى لطیف، مهربانى، رأفت و دیگردوستى مىشود که همه اینها به خوبتر زندگى کردن بشر کمک مىکنند.
توجه خانمها به فعالیتهاى هنرى چه فایدهاى مىتواند داشته باشد؟
کمترین فایده آن مىتواند پر کردن اوقات فراغتشان باشد. اما در نگاه دقیقتر مىتوان گفت با توجه به گرایش و علاقه زیاد خانمها به کارهاى ظریف و هنرى، فعالیت در این زمینه مىتواند تأثیر خوبى در روحیه آنها داشته باشد. نیز از بروز برخى بیمارىها مثل سردردهاى عصبى، اضطراب، افسردگى و احساسهاى منفى در آنها جلوگیرى کند. حتى مىتواند منبع درآمد شود که این مسئله، احساس مفید و مستقل بودن را در آنها ایجاد مىکند.
هنر واقعى، توانایى ارتباط برقرار کردن صحیح با دیگران است. نظرت در مورد این جمله چیست؟
موافقم چرا که ارتباط خوب برقرار کردن با دیگران، از نیازهاى اصلى بشر است. در جریان برقرارى ارتباط با دیگران است که مىتوانیم از محبت و علاقه آنها بهرهمند شویم، از تجارب آنها استفاده کنیم و در سختىها و مشکلات از آنها کمک بگیریم. همه اینها به انسان کمک مىکند احساس تنهایى نکند و بداند پس از خدا کسانى هستند که دوستش دارند و او دوستشان دارد، نیز مىتواند براى خوب زندگى کردن از حمایت و تجربه آنها بهره بگیرد. انسان موجودى اجتماعى است و براى رسیدن به کمال باید در جمع و در کنار سایر دیگران تلاش کند.
چه آدمهایى دوستان زیادى دارند؟
آنها که در رابطه با دیگران فقط معیارهاى مادى را در نظر نمىگیرند و رعایت ادب و احترام اطرافیان را مىکنند.
چگونه مىتوانیم دوستانمان را حفظ کنیم؟
باید به حقوق خود و اطرافیان آشنایى داشته باشیم و به آن حقوق احترام بگذاریم. توقعات بىجا از دوستان نداشته باشیم و در شادى و غم یاور آنها باشیم.
خودت این گونه عمل کردهاى؟
سعى کردهام در ارتباطاتم، رعایت حرمت و حقوق دیگران را بکنم و با انتظارات بىجا، باعث رنجش آنها نشوم.
تا به حال از سوى مراکز و ارگانهاى خاصى حمایت شدهاى؟
متأسفانه نه، حمایت خاصى نداشتهام. انتظار دارم مسئولان و مراکز و ارگانهاى مربوطه از فعالیت و حقوق زنان بیشتر حمایت کنند.
از حقوق زنان؟
بله. متأسفانه در بسیارى موارد و مواقع حقوق زنها به درستى ادا نمىشود، به ویژه زنانى که علاوه بر خانه در اجتماع نیز فعالند. آنها غالباً به اندازه فشار و زحمتى که متحمل مىشوند از حقوق مادى و معنوى بهرهمند نمىشوند.
نقش زنها در احیا و حفظ حقوقشان چه اندازه و چگونه است؟
وضع به گونهاى است که کنترل عوامل و ابزار چندان به دست خودشان نیست اما زنها دستکم مىتوانند از طریق کسب علم یا مهارت خاصى به احقاق حقوق خود کمک کنند.
چقدر حقوق خودت را به عنوان یک زن مىشناسى؟ چقدر به مطالعه کتابهاى دینى و حقوقى در این زمینه پرداختهاى؟
متأسفانه کم.
فکر نمىکنى آشنایىِ نه فقط زنها بلکه همه افراد با حقوقشان، به حفظ حقوق کمک مىکند؟
مسلّماً همین طور است. به همین دلیل تصمیم گرفتهام با ادامه تحصیلاتم، آگاهىام را بالا ببرم. فکر مىکنم انسان باید در کنار تجربیاتى که دارد به دانش نیز مجهز شود. علم و تجربه دو بال پرواز انسان به اوج موفقیت و کمال هستند. علاوه بر این وقتى تجربیاتمان را با علم همراه کنیم و به فرزندانمان انتقال دهیم، بدون شک اعتماد و باور آنها را به گفتار و روش تربیتمان بیشتر جلب مىکنیم، در نتیجه آنها با اطمینان و اعتماد بیشترى نظریاتمان را مىپذیرند. با کسب دانش مىتوانیم با زمان پیش برویم و راحتتر با اطرافیان به ویژه فرزندانمان رابطه برقرار کنیم، در نتیجه در سایه این ارتباط قوى و محکم، فرهنگ و آموزههاى دینى و ملىمان را به نسلهاى بعد منتقل کنیم.
روى سخنم بیشتر با دختران جوان و همسن و سالان خودم است. زندگى امروز با ناملایمات زیادى همراه است که باید بکوشیم و ناامید نشویم. کسب دانش، بهترین عرصه براى فعالیت است. با توکل به خدا، در این عرصه وارد شویم. اگر شکستى در طى مسیرمان پیش آمد، ناامید نشویم. آن را پلهاى براى رسیدن به موفقیت بدانیم و تجربهاى که باعث افزایش آگاهىهایمان مىشود. در هنگام بروز سختى و مشکلات به یاد داشته باشیم خدا را داریم، هر روز امیدوارتر به سمت هدفى که آگاهانه انتخاب کردهایم گام برداریم و به خودمان یادآور شویم که توان و فرصت موفق شدن را داریم.
نقطه اوج در کار شما کجاست؟
شاید کمى خودخواهانه به نظر بیاید ولى دوست دارم شناخته شوم، چون هنرمندانى که مظلومانه در انزوا قرار مىگیرند، ذوق و شوق و خلاقیتشان به سردى مىگراید.
حس و حال خلق کردن یک اثر دینى با سایر آثار هنرى متفاوت است؟
به نظر من متفاوت است. تفاوت را تجربه کردهام؛ فرقشان باورکردنى نیست. زمانى که داشتم تابلوى کعبه را مىساختم، چنان حس و حال معنوى و عجیبى به من دست مىداد که قابل وصف نیست. آرزو کردم اى کاش بتوانم در مسجدالحرام و در کنار کعبه حضور پیدا کنم، چیزى نگذشت که زمینه فراهم شد و توفیق زیارت خانه خدا برایم حاصل شد.
بهترین اثر و تابلویى که خلق کردهاى کدام است؟
همین تابلوى کعبه است. چون با نگاه به آن، حس و حال معنوى خاصى به من دست مىدهد. امیدوارم در مخاطبانش هم همین حس را بیافریند.
پایان گفتگویمان را به دعایى که دوست مىدارى، مزیّن کن.
اللهم کن لولیک الحجة بنالحسن، صلواتک علیه و على آبائه ... .
فکر مىکنم این بهترین دعاست چرا که با ظهور امام زمان، همه مشکلات حل خواهد شد.
