هنرى غنوده در دل سنگ
گفتگو با فرح حسینى، تراشکار سنگهاى تزئینى
مسعوده کرمى
انسان از دیرباز تا کنون همواره از سنگهاى گرانبها و جواهرات به عنوان سرمایه اقتصادى، زیورآلات شخصى، زینت اشیا و محیط زندگى، عنصر داراى خواص دارویى، دافع بلا، دستمایه فرهنگى و گاه خرافى و ... استفاده کرده و هزاران سال است که این سنگها در داد و ستد انسان، ارزش زیادى داشته و دارد.
بىتردید به همان اندازه که بهرهگیرى از این سنگها مورد توجه بشر بوده، سنگتراشى نیز از اهمیت و جایگاه ویژهاى برخوردار بوده است؛ چرا که بعد از خواص خودِ سنگ، آنچه آن را ارزشمند و قابل توجه مىسازد، زیبایى و چشمنوازى آن است و این زیبایى، توسط هنرمند سنگتراش و نقش و طرحى که بر سنگ مىزند، خلق مىشود.
در این شماره گفتگویى داریم با یک بانوى جوان سنگتراش که دو سال است در زمینه تراش سنگهاى قیمتى و نیمهقیمتى فعالیت دارد.
لطفاً خودت را براى خوانندگان عزیز معرفى کن!
فرح حسینى هستم. متولد آبادان و عاشق کار هنرى خصوصاً هنرى که هنرمند را وا مىدارد تا با بهرهگیرى از استعداد، خلاقیت و تلاش خود، از ابزار و مواد اولیه بسیار محدود و ناقابل، اثر هنرى ارزشمند و قابل توجهى ایجاد کند. به نظر من هنر یعنى همین، یعنى بهرهگیرى از حس و ذوق خود و آفریدن زیبایى؛ یعنى ارزشمند دیدن و ارزشمند ساختن چیزهایى که ارزشمند و زیبا به نظر نمىآیند.
با توجه به اینکه اهل جنوب کشورمان هستى، اینکه از برگهاى خشکیده نخلى، زیرانداز و سبد و سرپناه و ... بسازى، هنر محسوب مىشود؟
بىتردید هنر است چرا که هنرمند ارزش و قابلیتى را در چیزى که ظاهراً بىارزش است کشف مىکند و یا آن را با حس، ذوق و خلاقیت خود بازنمایى مىکند. در سنگتراشى نیز این گونه است. اینکه در تکهاى سنگِ زمخت و خشن و بىروح، زیبایى را ببینى و به بازآفرینى آن بپردازى و در نهایت از آن تکه سنگ، نگینى زیبا و چشمنواز استخراج کنى.
سنگتراشى را برایمان تعریف کن.
سنگتراشى یا به قول ما «تراش سنگ» داراى شش مرحله است:
الف) بریدن یا اره کردن که اولین مرحله تراش سنگ است و در آن سنگ مورد نظر به قطعات مختلف برش مىخورد.
ب) تراشیدن که در این مرحله قطعات سنگ برش خورده و فاقد شکل دقیق و مشخص، توسط هنرمند سنگتراش صیقل و شکل داده مىشوند. این مرحله داراى سه شیوه افغانىتراش، نیمهمدرن و مدرن است که کار من به شیوه نیمهمدرن است.
گفتنى است که تراش انواع مختلفى دارد: تراش صفحهاى، تراش کابوش و تراش مرکب.
ج) پرداخت کردن.
د) جلا دادن یا پولیش زدن.
ه) سوراخکارى که هر کدام از این مراحل توضیحات مفصل و جامعى دارد.
چند نوع سنگ داریم؟
سنگها انواع مختلف و متعددى دارند و بر اساس معیارهاى مختلف دستهبندى مىشوند. مثلاً گاه بر اساس درصد شفافیت به سه نوعِ مات، نیمهشفاف و شفاف تقسیم مىشوند. اما یک تقسیمبندى کلى مىتوان برایشان در نظر گرفت که آن را به دو دسته قیمتى و نیمهقیمتى تقسیم مىکند.
در این صورت به چه سنگى قیمتى و به چه سنگى نیمهقیمتى گفته مىشود؟
عواملى که باعث مىشوند یک سنگ، قیمتى و به عنوان جواهرات شناخته شود عبارتند از: زیبایى، دوام، کمیابى و قابلیت حمل.
هر یک از این عوامل در ارزشگذارى سنگ نقش قابل توجهى بازى مىکنند و البته در کنار این عوامل خواص فیزیکى سنگها هم مورد توجه است. از آن جمله مىتوان به خواص زیر اشاره کرد:
خلوص، شفافیت، صیقلپذیرى و برّاقیت، درز و ترک، شکل سنگ و ابعاد آن، سختى، کلیواز، رنگ و خصوصیات نورى.
توجه به خصوصیات فیزیکى سنگها در کار تراش سنگ خیلى اهمیت دارد و سنگتراش باید علاوه بر شناخت نوع سنگها این خصوصیات را بشناسد و با توجه به آنها طرح بزند. مثلاً زمرد را زمردگونه تراش بزند تا نور در آن خوب بازى کند و جلوه زیبا و مناسبى پیدا کند.
مدل و الگوى خاصى دارى یا از خودت طرح مىزنى؟
مدل خاصى ندارم و از خودم طرح مىزنم. البته از عکسها، اشکال و اجسام پیرامونم ایده مىگیرم.
در این صورت نقش خلاقیت در کارت را چقدر مىدانى؟
خیلى زیاد. اصلاً همه کار ما به خلاقیت آدم بستگى دارد. مثلاً رنگ و شکل یک سنگ و نگین به سلیقه و خلاقیت هنرمند بستگى دارد؛ اینکه سنگ را از کجا برش بزند که تناسب بین رنگهاى آن برقرار شود؛ اینکه این تناسب رنگ با شکل هندسى سنگ هماهنگ باشد و اینکه با اندازه سنگ و موارد استفاده آن هماهنگى داشته باشد، همه اینها برمىگردد به سلیقه و خلاقیت هنرمند.
سنگها ارزش دینى و مذهبى هم دارند؟
بله. امیرالمؤمنین(ع) به استفاده از پنج سنگ سفارش کرده است. عقیق، فیروزه، زمرد، یاقوت و زبرجد که استقبال مردم در مناطق مختلف نسبت به این سنگها مختلف است. مثلاً در جنوب کشورمان خصوصاً خوزستان غالب مردم از فیروزه استقبال مىکنند. در شهرهاى مذهبى و زیارتى مثل قم استقبال از عقیق زیاد است. در کشورهاى مختلف نیز این گرایش و علاقه متفاوت است. مثلاً چینىها به خاطر مسائل فرهنگىشان و براى طرحهاى اژدهاهاى سنتىشان از سنگ یشم زیاد استفاده مىکنند.
خودت به چه سنگى بیشتر علاقه دارى؟
از عقیق، هم به خاطر توصیه دینى به استفاده از آن و هم به دو دلیل حرفهاى، اول اینکه عقیق سختى بالایى دارد و موقع کار زیر دستگاه به زودى نمىشکند و دوم اینکه تنوع رنگ زیادى دارد.
مسئله قابل توجه جالب در کارتان چیست؟
سنگها مصارف متعدد صنعتى هم دارند. مثلاً یاقوت در ساخت اشعه، عقیق در ساخت شیشه ساعت، کلسید براى ساخت گچ، الماس براى برش زدن و ... . این برایم همیشه جالب بوده است و نکته دیگر اینکه یک بار در حال تراش سنگ دیدم دستهایم خونى شد، با تعجب دیدم از سنگى که مىتراشیدم مایعى سرخرنگ درست مثل خون به دستهایم مىپاشد. یا بار دیگر دیدم از سنگى سیاه، مایعى سیاهرنگ تراوش مىکرد. بعدها فهمیدم که از این سنگها در ساختِ رنگها استفاده مىکنند.
آیا پیش آمده که سنگى را تراش بزنى و بعد از پایان کار به آن علاقهمند شوى و بخواهى آن را براى خودت نگه دارى؟
شاید بشود گفت همه آثارى که هنرمند تولید مىکند برایش دوستداشتنى و عزیزند و گاهى بعضى از این آثار جایگاه و ارزش خاصى پیدا مىکنند و دل کندن از آنها براى هنرمند سخت مىشود. شاید براى این باشد که هنرمند بیشترین حوصله، خلاقیت و توانش را براى خلق آن به کار مىگیرد. من از میان کارهایم سنگى را که شبیه ماه است خیلى دوست دارم. شبیه ماهى که بخشى از آن پشت ابر است، یعنى با ذوق و فکرم سنگِ چند رنگ را طورى طراحى و برش زدم که بین قسمت تیره و روشن سنگ تناسب خاصى برقرار شود و به صورت ماهى در آید که تا نیمه پشت ابر است.
به نظرت زنانهترین طرح کدام است؟
طرح اشک یا همان دلبر. چون براى زیورآلات زنانه مانند گلوبند و گوشواره بهترین طرح است.
با توجه به آگاهىات از «تراش سنگ» نسبت به کارهاى موجود در بازار حساس نشدهاى؟
چرا خیلى زیاد. بعضى سنگهایى که در بازار است تراش خوبى ندارد و من وقتى دیدم آثار خودم خیلى بهتر از آنهاست به کار خودم امیدوارتر شدم و اعتماد به نفس بیشترى پیدا کردم.
مواد اولیه یا همان سنگهاى برشنخورده را از کجا تهیه مىکنى؟
از بیابانها و گاهى هم از معادن موجود که البته جایى که برایشان کار مىکنم این سنگها را در اختیارم مىگذارند.
نگفتى چگونه با این هنر آشنا شدى؟
به واسطه یکى از دوستان از برپایى کلاسى که براى اولین بار در زمینه تراش سنگ براى خانمها برگزار مىشد آگاه شدم و با تشویق خانوادهام در این کلاس شرکت کردم.
به نظرت این هنر تا چه اندازه با روحیه خانمها سازگارى دارد؟
تراش سنگ، هنرى سخت و در عین حال دوستداشتنى و جذاب است و فکر مىکنم با روحیه خانمها بیگانه نیست چرا که در این کار خواهى نخواهى با مقولههاى طرح، نقش، تناسب، تعادل و رنگ که در آفرینش زیبایى مؤثرند، سر و کار دارى و مىتوانى این مقولهها را با ذوق و سلیقه و خلاقیت خود درآمیزى و محصولى به دست بیاورى که به جرئت مىتوانى آن را یک اثر هنرى معرفى کنى.
انسان به طور ذاتى و فطرى به دنبال زیباتر و بهتر ساختن محیط و زندگى خودش است و در کار ما هم همین هدف دنبال مىشود. اینکه با سلیقه، حوصله و دقت، تکه سنگ زمخت و سخت و ناموزونى را به نگینى شکیل، شفاف، چشمنواز و زیبا تبدیل کنى بسیار زیباست.
ما هم براى تفکر زیباى تمام هنرمندان جوان کشورمان ارزش قائلیم و امیدواریم شما و همه جوانان علاقهمند به هنر در راهى که انتخاب کردهاید، موفق باشید.
