بازىها و اسباببازىهاى مناسب از دیدگاه روانشناسى بازى
«قسمت سوم»
محمدرضا مطهرى - نیره پارسا
چهار تا پنج سالگى
- کودک در پنج سالگى از کارهاى پرتحرک لذت مىبرد و فعال است و بازىهاى پر سر و صدا را دوست دارد. مهارتهاى عضلانى بزرگ و کوچک کودک افزایش یافته و مىتواند توازن بدن را به خوبى حفظ کند. فرصتهایى فراهم آورید که کودک روى یک خط پیچدار قدم بزند یا روى یک تیر تعادل خودش را حفظ کند. از کودک بخواهید یک کیسه سبک حبوبات (لوبیا، نخود و ...) روى سرش قرار دهد و قدم بزند، یا به بازىهایى مثل اینکه «ببینم با چه سرعتى مىتوانى لى لى کنى» یا «چه مسافتى مىتوانى با یک پا لى لى کنى»، «از چه ارتفاعى مىتوانى بپرى» بپردازد. فرصتهایى براى پرتاب توپ در اندازههاى نرم و متوسط فراهم کنید. ایجاد زمینه چنین بازىهایى باعث حفظ تعادل بدن و افزایش مهارتهاى عضلانى بزرگ و کوچک کودک مىشود.
- کودک را براى مخلوط کردن رنگهاى ابتدایى براى ایجاد و ترکیب رنگهاى جدید تشویق کنید و رنگهاى ایجاد شده را با او نام ببرید.
- در پنج سالگى کودک داراى تعادل کلى است. حرکاتش تکامل بیشترى دارد و مىتوان گفت که در این سن مانند بزرگسالان عمل مىکند و به اعمالى چون شانه کردن و مسواک زدن مىپردازد.
- بهترین اسباببازى براى کودک در این سن لگو یا بلوکهاست که با آنها ساختمان مىسازد. قیچى کردن کاغذ فعالیتى است که کودک در این دوره سنى نیز بدان علاقه نشان مىدهد، بدین منظور، به او چگونگى کار کردن با قیچى و کاغذها را یاد بدهید، زیرا کودک از سوراخ کردن، بریدن، چین دادن کاغذ، بخصوص کاغذهاى رنگى لذت مىبرد.
- سوراخ کردن کاغذ فعالیت دیگرى است که کودک را سرگرم مىکند، بریدن عکسها و چسباندن آن روى کاغذ، نقاشى کردن با مداد رنگى، گواش، آبرنگ و ماژیک مدت زمان زیادى او را سرگرم مىکند. در این دوره کودک به انجام دادن کارهاى دستى به ویژه بریدن، دوختن و چسباندن علاقه دارد. اقسام پازلها توجه کودک را جلب مىکند و باعث رشد مهارتهاى شناختى او مىشود. مهرههاى رج شونده عضلات کوچک دست و مهارت انگشتان، هماهنگى عمل چشم و دست، فکر و دست، ردیف کردن و مطابقت رنگها، شکل و اندازه و مهارتهاى کلامى کودک را تقویت مىکند.
استوانههاى اندازهگیرى براى هماهنگى عمل چشم و دست، شناخت رنگها، تقویت دقت و توجه به اندازه قطعات، طبقهبندى اشیا بر حسب رنگ و اندازه، درک مفاهیمى همچون بلندتر، کوتاهتر، کوتاه و بلند، بلندترین و کوتاهترین، مؤثر است.
- در پنج سالگى فهم مفاهیم وابسته به اعداد، اندازه، وزن، رنگ، محتوا، فاصله و موقعیت و زمان در کودک افزایش مىیابد. در مکالمات از کلمات وابسته به این مفاهیم استفاده کنید و با جملات زیر کودک را به بازى تشویق کنید: «مداد را کنار ساختمان بزرگ قرار بده.» و وسایلى را فراهم کنید که از نظر جنس با هم متفاوت هستند و در باره اختلافات آنها با هم صحبت کنید.
- در پنج سالگى کودک داراى قوه تصور عالى است و از تماشاى نمایشنامه لذت مىبرد. به مناسبتهاى مختلف نمایشنامههایى ترتیب دهید با وسایلى مثل صندوق پول، سطل زباله، قورى و مبلمان اندازه بچهها.
- کودک در این سن مشتاق کسب آگاهى از جهان اطراف است. گردشهاى دستهجمعى به مناطق و مکانهاى مختلف شهر مثل پارک، ایستگاه آتشنشانى، کلانترى و ... انجام دهید.
- در این سن کودک توانایى طبقهبندى (دستهبندى) طبق ویژگىهاى مشابه را دارد. مىتواند با لوتوها بازى کند و دگمهها را طبق رنگ و اندازه دستهبندى کند. مخلوطى از دانهها را فراهم کنید و از کودک بخواهید طبق نوع آنها را جدا کند. نیز بلوکههاى مختلف در اختیارش قرار دهید و از او بخواهید طبق شکل آنها را بچیند و جدا کند.
- در پنج سالگى کودک شکل آدم را با بدن، صورت، دست و پا مىکشد، با لوبیا از روى طرح شکل مىسازد و مىتواند خط راست را با قیچى ببرد. یک قسمت را به خوبى رنگ مىزند.
- در این سن کودک بین تخیل و واقعیت در نوسان است.
- کودک در پنج سالگى از کلام آهنگدار و قصههایى که قطعات تکرارى دارند لذت مىبرد.
- کودکان پنج ساله معمولاً سعى مىکنند آنچه را دیدهاند بسازند و لگوها بیشتر از پنج سالگى به بالا کاربرد دارد.
- کودک در این سالها چهارضلعى (با مکعبى داخل آن) مىسازد و مىتواند ساختمانهایى بسازد که با دقت روى هم سوار شدهاند.
- براى یک کودک پنج ساله مکعب وسیله ساختمانسازى است. وى میل دارد در ایستگاه قطارى که با مکعبهاى خود مىسازد، اگر قطارى حرکت مىکند کم و بیش نشانههاى یک قطار واقعى را داشته باشد.
- کودکان پنج - شش ساله در بازىهاى جمعى پختهترند. آنها مىتوانند فکرشان را براى دوستانشان توضیح دهند و به تدریج عزت نفس در آنها ظهور مىیابد. نباید اجازه داد این خصیصه به خودنمایى و خودپرستى مبدل شود.
- در پنج سالگى جمع بازیکنان یک گروه به چهار یا پنج نفر مىرسد که مىتوانند براى مدتى بیشتر به بازى خود ادامه دهند زیرا در این سنین رعایت قوانین بازىهاى جمعى براى کودکان پذیرفتهتر است.
- کودکان پنج ساله نسبت به کودکان چهار ساله مدت بیشترى تمرکز مىکنند، بعضى اوقات یک ساعت به طراحى، نقاشى، مجسمهسازى یا ساخت مىپردازند، ولى معمولاً مدت کار آنها از یک ربع تا نیم ساعت است.
- کودکان پنج ساله دوست دارند با گل اشکال و چیز بخصوصى بیافرینند و شکلهاى پیچیدهترى مىسازند.
- کنترل بیشترى روى حرکات ظریف بدن داشته و مىتواند از وسایل زیر استفاده نماید: قیچى، مسواک، اره، مداد، چکش و سوزن براى کوبلندوزى.
- تمامى کودکان پنج و شش ساله چابک و پرجنب و جوش هستند، آنها مىتوانند جست و خیز نمایند، بدوند، پرش نمایند، بالا و پایین بروند و بعضى از آنها در فعالیتهاى ورزشى از قبیل دوچرخهسوارى، ژیمناستیک، شنا و اسکى شرکت نمایند.
- کودکان مشتاق شرکت کردن در بازىها هستند و نیاز بسیارى به برد در بازى دارند، که موضوعى غیر عادى نیست. هنگامى که در وسط بازى احساس باخت نمایند، ناگهان مقررات بازى را تغییر مىدهند. اگر چه از بازىهاى دستهجمعى لذت مىبرند ولى دوست دارند نفر اوّل و برنده شوند و هنگام باخت احساس ناخشنودى مىکنند. با این حال زود دلسردى را رها ساخته و به بازى ادامه مىدهند.
- در پنج سالگى کودکان مىتوانند لىلىبازى کنند، بپرند، طناببازى کنند، بدوند، از جایى بالا روند، دور خود بچرخند و ... .
- کودک در چهار - پنج سالگى پس از به دست آوردن تجربه کافى به راحتى در بازىهاى نمایشى - اجتماعى پیشرفت مىکند.
- کودکان پنج ساله قادرند نخست موضوع بازى و نقش خود را در آن انتخاب کنند و سپس بازیچههاى لازم را برگزینند.
- کودکان پنج ساله به فعالیتهاى گروهى علاقه دارند و قوانین و مقررات بازى را رعایت مىکنند. آنها در سنى هستند که دوست دارند سرگرمىهاى بزرگتران را تقلید کنند. سرگرمىهاى خانه مانند چراغ خوراکپزى، ظرفشویى، اتوکشى، جاروکشى و ... .
اسباببازىهاى مناسب براى کودکان چهار تا پنج ساله
وسایل ساده خیاطى (نخ و سوزن کوبلن)، انواع پازل با 9 تا 15 قطعه، کلاه مأموران آتشنشانى، کلاه افسر پلیس، لباس پرستار و پزشک، وسایل برش و چسباندن (چسب، قیچى)، لگو یا بلوکههاى ساختمانسازى، وسایل نقاشى (مداد رنگى، گواش، آبرنگ، ماژیک)، مهرههاى رجشونده، وسایل ساده نجارى (چکش، اره کوچک)، طناب براى طناببازى، قطعههاى چوبى و پلاستیکى براى خانهسازى، گارى دستى، الاکلنگ، سرسره، تاب، نردبان، لباسهاى مردانه و زنانه، سهپایه و تختهسیاه، تلفن، ظرفهاى کوچک غذاخورى و آشپزى، وسایل بازىهاى تقلیدى، وسایل باغبانى (بیلچه، شنکش و ...)، آهنربا، براده آهن، تکه آهن.
پنج تا شش سالگى
- خصوصیات بازىها در پنج تا شش سالگى را مىتوان چنین برشمرد: بازى همراه با حرکات بدنى، استفاده از نیروى تخیل در بازىها، علاقه به رقابت و تقلید، علاقه شدید به بازى با گل و خاک، شکستن و نابود کردن اسباببازى به منظور پى بردن به محتویات آنها و بالاخره نپذیرفتن هیچ گونه قید و قانون و قاعدهاى در بازى.
- کودک در شش سالگى مستطیل (با دو قطر آن)، لوزى (با محور طول افقى) و دایره و مثلث به صورت مماس داخل و خارج مىکشد.
- در شش سالگى پله شش مکعبى مىسازد.
- کودکان شش تا هفت ساله، دانستههاى خود را که از تجارب شخصى و یا از داستانهاى نقل شده کسب کردهاند به صورت ماهرانهاى در بازىها به کار مىگیرند.
- در شش سالگى بازىهاى فردى که به صورت دویدن و بالا رفتن بود به صورت بازىهاى جمعى در مىآید و خردسال بیشتر اوقات با کودکان دیگر بازى مىکند ولى یک همبازى را ترجیح مىدهد و تمایل به بازى در گروههاى کوچک در او دیده مىشود، بازى ابداع مىکند و در هنگام بازى قواعد و مقررات آن را تغییر مىدهد.
- در چهار تا شش سالگى کودکان علاقهمند به بازىهاى نمایشى هستند و از این طریق احساس لذت مىکنند.
- در پنج تا شش سالگى کودکان مىتوانند به فعالیتهایى از قبیل بازىهاى دراماتیک، ساختن عروسکهاى خیمهشببازى براى کلاس، مجسمهسازى از افراد براى روى صحنه و غیره اقدام کنند.
- بازى ذوقى تقریباً در پنج تا شش سالگى ظاهر مىشود.
- در این سالها بیشتر اوقات علاوه بر سهچرخه، دوچرخهسوارى نیز مىکنند، پریدن با یک پا به طور یک در میان و جست و خیز کردن، کنترل بیشتر روى حرکات ظریف بدن، شروع استفاده از وسایلى مانند مسواک، قیچى، اره، مداد، چکش و سوزن براى دوخت و دوز.
- در شش سالگى توپ را با راکت بیسبال مىزند، توپ را با یک دست مىگیرد، از مقررات بازى پیروى مىکند، همبازى انتخاب مىکند.
اسباببازىهاى مناسب براى کودکان پنج تا شش ساله
میز تحریر و صندلى، جعبه رنگ و وسایل نقاشى، وسایل باغبانى (بیلچه، شنکش و ...)، فرفره، طناب براى طناببازى، وسایل خیاطى (سوزن و نخ)، دوچرخه، توپ با راکت، قیچى و کاغذ، انواع عروسک (عروسک خیمهشببازى و ...)، گل رس، خاک، شن.
هفت تا دوازده سالگى
- معمولاً کودکان در آستانه هفت سالگى که میدان تصوراتشان گسترش مىیابد، در بازىها تمایلشان به اجراى نقشهاى مختلف و ترکیب آموختهها و اعمال هدفدار شدت مىیابد.
- در هفت سالگى به مهارتهاى بدنى براى ورزشهاى دستهجمعى مسلط شده و از بازىهاى گروهى لذت مىبرد.
- در هفت سالگى به هنگام سوار شدن بر روى اسباببازىهاى متحرک تعادل خود را مىتواند حفظ کند.
- از این سن به بعد مىتوانند قواعد بازى را رعایت کنند، دستهجمعى به بازى مشغول شوند و با هم به رقابت بپردازند، عدهاى برنده و عدهاى دیگر بازنده شوند.
- در هفت سالگى به مهارتهاى بدنى براى ورزشهاى دستهجمعى مسلط شده و از بازىهاى گروهى لذت مىبرند. هنوز از بازىهاى تخیلى لذت مىبرند و با چوب کاردستى مىسازند.
- در این سالها پسران به بازى فوتبال و تیراندازى با کمان علاقهمندند و دختران از جهیدن و لى لىبازى کردن لذت مىبرند.
- در سنین هفت تا یازده سالگى بازىهایى با قاعده را انجام مىدهد.
- در هفت سالگى لوزى (با محور طول عمودى) مىکشد.
- در هشت سالگى، شش ضلعى مىکشد و هنوز از بازىهاى تخیلى لذت مىبرد.
- کودک در نه سالگى استوانه مىکشد.
- زمانى که به حدود ده سالگى مىرسند بازىهاى آنها بیشتر رنگ رقابت به خود مىگیرد و مهارت و برترى در بازى، بیش از هر چیز دیگر مهم جلوه مىکند، در حالى که پیش از آن بیشتر تفریح و شادى در بازى مطرح بوده است.
- در یازده تا سیزده سالگى در بازىها مراعات حقوق دیگران را مىکند.
- از شش تا دوازده سالگى علاقه به نشان دادن سرعت، قدرت و مهارت در بازى و پرداختن به بازىهایى که مستلزم مهارت بیشتر هستند. علاقه به بازىهاى دستهجمعى و ظاهر شدن میل رقابت در بازىها.
اسباببازىهاى مناسب براى کودکان هفت تا دوازده ساله
وسایل نمایش عروسکى، وسایل ساده تردستى، وسایل بافندگى، وسایل سبدبافى و حصیربافى، وسایل کامل نجارى، وسایل آزمایشهاى علمى، وسایل نقاشى، وسایل خیاطى، وسایل باغبانى، وسایل برش و چسباندن.
فهرست منابع: -
یکى از منابع عمده منبع شماره یک مىباشد و از سایر منابع نیز در حد لازم استفاده شده است.
1- Mayesky mary` creative activities for young children.
2- سوسن (شاهین) اردکانى، بهداشت مادر و کودک.
3- دیدیه کالوت، فرزندان خود را در بازىها بهتر بشناسیم.
4- ادوارد سینکلر، اشتوکینگر ماگدالن، دنیاى کوچک بزرگ من.
5- ساپتکو - آ، پدران و مادران در باره تربیت فرزندان.
6- بنیامین اسپاک، تغذیه، تربیت و نگهدارى کودک.
7- مینو واثقى، آموزش ضمنبازى (سال سوم).
8- لورانس پرنو، دنیاى شیرین بچهدارى.
9- نویسندگان و مؤلفان کشورهاى جهان، نگاهى به آموزش و پرورش پیش از دبستان در جهان امروز.
10- مهدى جلالى، روانشناسى کودک.
11- محمدعلى احمدوند، روانشناسى بازى.
12- جان بک، چگونه فرزند باهوشترى تربیت کنیم.
13- جوزف براگا - لورى براگا، با کودکان خود رشد کنید.
14- الیزابت هارلوک، بازى.
15- جمعى از مؤلفان، روانشناسى رشد (1).
16- ناصر بىریا و همکاران، روانشناسى رشد (2)، با نگرشى به منابع اسلامى.
17- هادى بهرامى، روانشناسى کودک.
18- سیروس عظیمى، روانشناسى کودک.
19- حسن احدى، شکوهالسادات بنىجمالى، روانشناسى رشد.
20- محمدرضا شرفى، مراحل رشد و تحول انسان.
21- مهرناز شهرآراى، راهنماى انتخاب اسباببازى.
22- سینگر دروتى. جى - دونسن تریسى. آ، مقدمهاى بر پیاژه کودک چگونه فکر مىکند.
23- ایلگ فرانسس و همکاران، رفتار کودک.
24- هادى سلیمى اشکورى، مطالعه رشد روانى یک کودک ایرانى در دو سال اوّل زندگى.
25- بوندار نکو آ.ک - ماتوسیک، آى.اى، نقش بازى در پرورش فکرى کودک.
26- سیدمهدى طباطبایىنیا، اسباببازى آموزش و درمان.
27- کارل سىفلت - نیتا باربورد، آموزش و پرورش دوران نخستین کودکى.
