گزیده خطبههاى آیتاللَّه ابراهیم امینى در نماز جمعه قم (8)
مسئولیت دولت و جامعه در برابر ازدواج جوانان
تنظیم: محمد رضایى
جمعه: 9/10/84
ازدواج به موقع جوانان، وظیفه همگانى
در خطبه گذشته عرض شد ازدواج به موقع جوانان در اسلام به قدرى داراى اهمیت است که فراهم کردن زمینههاى آن براى جوانان، در قرآن کریم، وظیفه همگانى معرفى شده است. خداوند مىفرماید:
«وَ أَنکِحوا الأیامى مِنْکُمْ و الصَّالِحینَ مِنْ عِبادِکُمْ»(1).
معناى «انکحوا» این نیست که خود نکاح کنید، بلکه بدین معنا است که باید وسیله نکاح را براى همه جوانان فراهم نمایید! این کار وظیفه همگانى است و مخاطب آیه همه مردم هستند.
اما سه دسته از میان آنان به طور خاص مورد خطاب قرار گرفتهاند:
والدین و بستگان
اول، پدران، مادران و سایر اقوام دختران و پسران، که باید به ازدواج جوانانشان کمک کنند. در خطبه قبل، مطالبى در این باره عرض کردم.
دولت
امروز به دسته دیگرى که به طور خاص مخاطب آیه هستند و در برابر ازدواج جوانان مسئول هستند، اشاره مىکنم و آن، عبارت است از دولت اسلامى.
دولت اسلامى به اعتبار اینکه مسئولیت حفظ سلامت جامعه (سلامت اخلاقى، اجتماعى و نفسانى جامعه) را بر عهده دارد و به دلیل آنکه ازدواجِ به موقع، از انجام بسیارى از معضلات اجتماعى جلوگیرى مىکند و سلامت جامعه را در پى دارد، باید در این باره به طور جدى اقدام کند.
قانون اساسى چه مىگوید؟
در این مورد، ابتدا به بخشى از قانون اساسى اشاره مىکنم تا ببینیم میزان عنایت و توجه قانون اساسى به این امر تا چه حدى است و عملکرد ما در این باره چه مقدار بوده است!
در اصل دهم قانون اساسى این عبارت وجود دارد: - دقت بفرمایید! -
از آنجا که خانواده واحد بنیادى جامعه اسلامى است، همه قوانین و مقررات و برنامهریزىهاى مربوطه باید جهت آسان کردن تشکیل خانواده، پاسدارى از قداست آن، استوارى روابط خانوادگى بر پایه حقوق و اخلاق اسلامى باشد.
در این اصل، دولت، مجلس، قوه قضائیه و همه کسانى که در نظام اسلامى به نوعى دخالت دارند، مورد خطاب قرار گرفتهاند. اینها وظیفه دارند وسایل آسان کردن ازدواج جوانان را فراهم سازند و هر کدام از آنها به نسبت موقعیت و منصبى که دارند، موظف به اجراى قانون هستند.
قواى سهگانه
دولت و قوه مجریه باید امکانات لازم را براى این امر فراهم سازند! مجلس و قوه مقننه نیز به تصریح عبارت «امکانات لازم را فراهم کند»، باید قوانین مربوطه را به گونهاى وضع نماید تا امکان ازدواج سهل و آسان براى جوانان فراهم شود. علاوه بر آن، همه قوانین دیگرى را نیز که تصویب مىکنند، باید به این نکته توجه داشته باشند که این قوانین به تأخیر ازدواج جوانان نینجامد، بلکه به آسان کردن ازدواج آنان کمک کند. قانون اساسى به این مطلب تصریح کرده است!
همچنین قوه قضائیه باید براى سلامت خانوادهها برنامهریزى لازم را انجام دهد. صدا و سیما نیز که نقش مهمى در تشویق جوانان به ازدواج دارد، باید به وظیفه خطیر خود در این زمینه آگاه بوده و در راستاى آن حرکت کند.
بالاخره همه اینها مسئولند؛ چرا که جزء خانواده بزرگ دولت اسلامى هستند و باید امکان ازدواج به موقع را براى جوانان فراهم کنند.
قطعاً در طول این مدت، کارهاى بزرگى در این زمینه انجام گرفته، امکانات و تسهیلاتى براى ازدواج از سوى دولت در اختیار جوانان قرار گرفته، وامهاى قرضالحسنه توسط بانکها پرداخت شده است. نهادهاى دیگر دولتى نیز در این باره کم و بیش فعالیت داشتهاند؛ صدا و سیما نیز تا حدودى انجام وظیفه کرده است. دستگاه قضایى هم به این امر اهتمام ورزیده که از این جهت، قابل تقدیر است و از همه آنها تشکر مىکنیم، اما هنوز یک سؤال باقى است!
آیا با وجود همه این مطالب، به ازدواج جوانان و آسان کردن در امر ازدواج، عنایت کافى شده است؟
قطعاً عنایت شده است! اما آیا این مقدار کافى است؟! آیا قوانین طبق نیاز جامعه به آسانسازى ازدواج، تصویب شده است؟! آیا همان طور که در اصل دهم قانون اساسى ذکر شده، دولت عنایت ویژهاى به این امر داشته است؟! آیا اگر تا کنون به این مسئله عنایت لازم شده بود، باید با چنین وضعى روبهرو مىشدیم و تعداد جوانان مجرد این گونه افزایش مىیافت؟!
اگر به درستى انجام وظیفه کرده بودیم، باید با خیل دختران و پسرانى روبهرو مىشدیم که با اینکه به سنین بالا رسیدهاند، اما هنوز قادر به ازدواج نیستند؟! متأسفانه سن برخى از آنان به قدرى زیاد شده که دیگر امیدى به ازدواجشان نیست و از تشکیل خانواده مأیوس هستند! امیدواریم این کوتاهى در انجام وظایف با توکل به خدا و برنامهریزى مسئولان و همیارى ملت شریف ایران جبران شود.
توصیه به نمایندگان مجلس
لازم است تذکرى هم خدمت برادران و خواهران در مجلس شوراى اسلامى بدهم. از شما خواهشمندم ازدواج به موقع جوانان را به عنوان یک ضرورت تلقى کنید و با توجه به آن، مسائل را بررسى نمایید؛ نه اینکه ازدواج جوانان را در درجه چندم قرار دهید. ازدواج به موقع، یک ضرورت است! همان طورى که مردم به آب، غذا، برق و گاز نیاز دارند، جوانان به ازدواج به موقع احتیاج دارند. باید به این امر به عنوان یک ضرورت نگاه کرد و بر این اساس، مسائل را بررسى نمود!
امیدواریم در آینده نزدیک قانون جامع و خوبى در مجلس به تصویب برسد و جوانان را از مشکلات فعلى نجات دهد! ان شاءاللَّه.
چالش فرهنگى
مطلب دیگرى را که باید خدمت برادران و خواهران عزیز در مجلس شوراى اسلامى عرض کنم این است که: در لایحههایى که از دولت به مجلس آمده بود، بحث فرهنگى غفلت شده و از آن صحبتى به میان نیامده است، در حالى که مسائل اقتصادى، معیشتى و امثال اینها مطرح بود اما مسئله فرهنگى بر مسائل دیگر تقدم دارد، البته مسئله فرهنگى و فرهنگسازى، بیشتر به صدا و سیما مربوط است که امیدواریم در لایحه جدید براى آسانسازى امر ازدواج، صدا و سیما و دیگر مسئولان فرهنگى بدین مسئله نیز عنایت کنند.
خدمت نظام وظیفه
لازم مىدانم به یکى دیگر از مشکلات جوانان اشاره کنم و آن، سربازى است. اینکه جوانها باید در سن معیّنى به خدمت سربازى بروند، باعث مىشود که نتوانند زودتر از آن ازدواج کنند؛ در هنگام سربازى هم که قادر به ازدواج نیستند و پس از گذراندن سربازى با مشکلات فراوانى روبهرو هستند.
خدمت در نزدیکترین محل
در این باره نیز دولت مىتواند کارهاى مثبتى انجام دهد. دولت و وزارت دفاع مىتوانند به گونهاى برنامهریزى کنند که سربازان متأهل را در نزدیکترین پادگان محل سکونت آنان به خدمت بگیرند تا بتوانند دوران خدمت سربازى خود را در آنجا بگذرانند.
این کار باعث مىشود سربازانى که به دلیل دور بودن محل خدمتشان، از ازدواج خوددارى مىورزند، مانعى براى ازدواج نداشته باشند.
کاهش مدت خدمت
برنامه دیگرى که براى رونق بخشیدن به امر ازدواج میان سربازان مىتوان داشت، کم کردن مدت زمان سربازى کسانى است که متأهل هستند و یا در طول سربازى ازدواج مىکنند. کاهش مدت سربازى در زمان صلح و شرایط عادى کشور قابل انجام است و براى رونق دادن ازدواج میان جوانان بسیار مؤثر است! خودِ این امر مشوق جوانان است تا براى نجات از سربازى و خدمت کمتر، زودتر ازدواج کنند.
مرخصى دورهاى
علاوه بر این، مىتوان به سربازان متأهل مرخصى بیشترى داد تا آنان هم انجام خدمت وظیفه کرده باشند و هم اینکه سربازى، مانعى براى ازدواج آنان نباشد. این امر شدنى است! هر پانزده روز یک بار، مرخصى بیست و چهار ساعتهاى به او بدهند تا سرى به خانوادهاش بزند و آرامش روحى یابد.
کمک هزینه
کار دیگرى که جهت رونق دادن و ترویج ازدواج میان سربازان مىتوان کرد، اختصاص کمک هزینه به سربازان متأهل است. در برابر آن همه هزینههاى نابهجا و مبالغ هنگفتى که صرف مسائل سطحى و پیش پا افتاده مىشود، رقم این هزینهها بسیار ناچیز و جزئى است. کمک هزینه صرف کرایه رفت و برگشت و هزینههاى جارى سربازان متأهل مىشود.
با اینکه در نظر اوّل، این طرح و برنامهها بسیار ساده به چشم مىآیند، اما همه آنها مىتوانند در آسانسازى و رونق دادن ازدواجِ به موقع جوانان بسیار مؤثر باشند. دانشگاهها نیز مىتوانند برنامههایى از این قبیل را براى دانشجویان انجام دهند.
اولویت استخدام متأهلان
در استخدام نیروهاى ادارى، اولویت را به کسانى بدهند که ازدواج کردهاند. این راهکار مىتواند یکى دیگر از برنامههاى دولت جهت رونق بخشیدن ازدواج میان جوانان باشد؛ زیرا همین امر باعث ایجاد انگیزه میان جوانان شده و آنها را به سوى ازدواج سوق مىدهد. برنامههایى از این قبیل فراوان است که هزینه چندانى نداشته و به برنامهریزىهاى کلان و پیچیده هم نیازمند نیست و در کوتاهمدت نیز قابل انجام است و به تسهیل ازدواج جوانان کمک فراوانى مىکند.
پروردگارا! به ذات مقدست سوگند! مسئولان ما را در فراهم کردن هر چه بیشتر وسیله ازدواج جوانان موفق بدار.
جمعه: 14/12/84
افزایش سن ازدواج جوانان
در خطبههاى گذشته عرض شد یکى از مشکلات کنونى جامعه ما، افزایش سن ازدواج جوانان است. متأسفانه طبق آمار، متوسط سن ازدواج در پسران به 26 سال و در دختران به 23 سال افزایش یافته است. طبعاً در این میان، عدهاى از دختران و پسران، به سنینى رسیدهاند که فرصت ازدواج را براى همیشه از دست داده، به ناچار تا آخر
عمر، باید تنها زندگى کنند، که همه شما با پیامدهاى سوء آن آشنا هستید و مىدانید چه آثار بد اجتماعى، فرهنگى، روحى و ... براى جوانان و خانوادههاى آنها حتى براى اجتماع دارد! این مسئله یکى از مشکلات بزرگ فعلى جامعه ما است.
وظیفه همگانى
در این باره عرض شد چون اسلام امر ازدواج را بسیار مهم دانسته و تأخیر در آن را به زیان جامعه مىداند، همچنین مىداند که شتاب در امر ازدواج، امرى نیست که فقط از جوانان به تنهایى ساخته باشد، بلکه باید همه اقشار جامعه در این راه تلاش و کوشش کنند، از اینرو، سعى در تهیه وسایل ازدواج و تسریع در امر ازدواج جوانان را یک وظیفه همگانى مسلمانان معرفى کرده است: «و انکحوا الایامى منکم و الصالحین من عبادکم.»
در این آیه شریفه، عموم مسلمانان مورد خطاب قرار گرفتهاند، به گونهاى که سامان دادن امر ازدواج جوانان و فراهم نمودن وسایل ازدواج آنان یک وظیفه همگانى شمرده شده است.
مخاطبان آیه
همچنین در همین باره عرض کردم سه گروه مىتوانند مورد خطاب این آیه قرار گرفته باشند:
اوّل، پدران و مادران؛
دوم، مسئولان نظام و زمامداران جامعه که در باره وظایف این دو گروه، مقدارى صحبت کردم.
امروز به گروه سوم اشاره مىکنم: دسته سوم مخاطبان آیه، تمام مؤمنان خیراندیشى هستند که به هر وسیله ممکن، با انفاق مال خود، با قلم و زبان و حتى با وساطت میان خانوادهها و یا به هر طریق ممکن دیگر، مىتوانند در تسهیل ازدواج، نقش ایفا کنند. به عبارت دیگر: عموم مردم در جامعه اسلامى که از توانایى و قدرت کافى برخوردارند، مخاطب آیه هستند.
روشن است که تعداد زیادى از افراد جامعه مىتوانند در این کار خیر سهیم شده و به این امر، کمک کنند؛ عدهاى با مال و عدهاى دیگر با زبان و قلم خود به این کار کمک نمایند. عدهاى نیز مىتوانند براى پیشبُرد این مهم، میان خانوادهها واسطه شوند. بنابراین، تمام افرادى که به نوعى از قدرت و تمکن برخوردارند، مخاطب آیه هستند و شاید مهمترین قسم، همین گروه باشد.
اگر این مطلب را بپذیریم که ازدواج یکى از مشکلات کنونى جامعه ما است، همه باید براى حل آن تلاش و کوشش کنیم و به آن با دید یک وظیفه همگانى بنگریم.
دختران و پسران در خانه مانده!
به نظر شما، با این وضعى که اکنون در جامعه شاهد آن هستیم، ازدواج جوانان مشکل جامعه ما نیست؟! آیا ماندن دختران در خانه به دلیل آنکه خواستگارى ندارند، معضل و مشکل امروز جامعه ما نیست؟! آیا اینکه وجود پسرانى که به سن ازدواج رسیدهاند و غریزه جنسى بر آنها فشار مىآورد، ولى با این حال قادر به ازدواج نیستند، مشکل نیست؟! جامعه ما به کجا مىرود؟! جوانان چه کنند؟! آیا با خود فکر کردهاید پدران و مادرانى که چند دختر دَم بخت در خانه دارند، ولى به هر دلیل، نمىتوانند آنها را شوهر دهند، چه حالى دارند؟! این مشکل نیست؟!
آیا تا کنون فکر کردهاید دخترانى که در خانه ماندهاند و یا پسرانى که قادر به ازدواج نیستند و تمایل به تشکیل زندگى مشترک دارند، ولى به هر دلیل نمىتوانند به خواسته خود برسند، چه حالى دارند؟! چرا براى دختران خواستگارى نمىرود؟! چرا پسران قادر به تأمین هزینههاى ازدواج نیستند؟! مشکل از این بزرگتر؟! آیا این مشکل نیست؟!
این مسائل براى جامعه ما مشکل جدى است! وقتى نامههاى جوانان را مىخوانم و یا تلفنى با آنها صحبت مىکنم و مىبینم که از ازدواج کردن مأیوس شدهاند، واقعاً رنج مىبرم! آیا نمىخواهیم جامعه را اصلاح کنیم؟! اگر مىبینیم که مشکلات حل نمىشود، براى این است که به وظایف خود عمل نکردهایم، یا اینکه به درستى به وظیفه خود در قبال جامعه عمل نمىکنیم!
دستورهاى اسلام در این باره بسیار روشن است و احتیاج به تفسیر ندارد. اسلام به ازدواج جوانان عنایت خاص دارد و از عموم مردم خیراندیش جامعه خواسته است تا در این راه قدم بردارند.
رهنمودهاى احادیث
دولت به تنهایى نمىتواند این مشکل را حل کند. نهادها بدون پشتیبانى مردم نمىتوانند بر این مشکل غلبه کنند. خودِ دخترها و پسرها و پدران و مادران آنان هم به تنهایى نمىتوانند کارى کنند. مشکل بزرگتر از آن است که فکر مىکنیم! حل مشکل همت همگانى مىخواهد؛ به همین دلیل است که اسلام در این باره توصیه کرده است همه مردم در این راه قدم گذارند.
احادیثى را که در این زمینه وارد شده، مىتوان در دو گروه دستهبندى کرد؛ اولین دسته، روایاتى است که در باره اهتمام به امور مسلمانان وارد شده است:
رسول اللَّه صلى اللَّه علیه و آله و سلم فرمود: «مَن أصبح لا یهتم بأُمور المسلمین، فلیس بمسلم؛
هر کسى صبح کند، در حالى که به فکر اصلاح امور و رفع مشکلات مسلمانان نباشد، مسلمان نیست!»
در روایت نمىفرماید پدر و مادر، یا دولت اسلامى، بلکه عموم مردم را در جامعه اسلامى مورد خطاب قرار مىدهد. اگر بپذیریم که این مشکل را داریم؛ حل این مشکل یکى از امورى است که پیغمبر اسلام به ما سفارش کرده است براى آن کوشش کنیم اما اگر سستى به خرج دادیم، باید در ایمان خود تجدید نظر کنیم!
براى عمل به دستور پیامبر اسلام باید به طور جدّى وارد صحنه شویم و هر کس به اندازه توانایى خود، براى حل این معضل، کوشش کند.
اما نوع دیگرى از احادیث وجود دارد که به طور خاص، تزویج افراد و فراهم کردن وسیله ازدواج را به عنوان یک عبادت بزرگ معرفى مىکند که براى نمونه به دو حدیث اشاره مىکنم:
امام صادق علیهالسلام فرمود: «مَن زَوَّجَ أعزباً کان ممّا ینظر اللَّهُ إلیه یومَ القیامة؛
هر کسى که وسیله ازدواج را براى فرد مجردى فراهم کند، [چه پسر و چه دختر؛ از خویشان باشد یا از غیر خویشان]، خداوند در قیامت با نظر لطف و مرحمت خود به آن بنده مىنگرد.»
این مسائل در اسلام مهم است! اگر خدا در قیامت به کسى با نظر لطف نظر کند، در مقامات بهشتى، شفاعت، نعمتهاى بهشتى و چشمپوشى از گناهان، تأثیر مثبتى خواهد گذاشت.
روایت دوم از امام کاظم(ع) است. ایشان مىفرمایند: سه گروه در قیامت، در سایه عرش الهى به سر مىبرند؛ [یعنى در روزى که سایهاى نیست که انسان به آن پناه برد، مگر سایه خداوند متعال، سه دسته از مردم در قیامت با وجود مشکلات فراوان و گرماى طاقتفرساى آن روز و دغدغههاى فراوانى که مردم دارند، در سایه عرش خدا به سر مىبرند تا حسابرسى تمام شود. چه مقامى بالاتر از این]؟!
یکى از این سه گروه، کسانى هستند که وسایل ازدواج برادران و خواهران مسلمان خویش را فراهم نمایند، [به وسیله کمکهاى مادى و تهیه جهیزیه و برپایى مراسم ازدواج و یا به وسیله کمکهاى معنوى و واسطهگرى و مشورت دادن و ...].
پسر و دخترى که در آغاز راه زندگى هستند، از بسیارى مسائل و واقعیات زندگى اجتماعى خبر ندارند و یا اینکه اصلاً مورد مناسبى براى ازدواج سراغ ندارند. خیّرین جامعه مىتوانند پیشقدم شده و در این راه اقدام کنند و واسطه خیر شوند.
دومین گروه، کسانى هستند که به برادران و خواهران مسلمان خود خدمت مىکنند و براى رفع گرفتارى آنان تلاش مىنمایند. اینان نیز از کسانى هستند که در قیامت در ظلّ خدا زندگى خواهند کرد.
دسته سوم کسانى هستند که در حفظ اسرار برادران و خواهران مؤمن خویش بکوشند و با کتمان اسرار آنها، سبب حفظ آبروى ایشان باشند. این گروه هم در قیامت در سایه عرش خدا زندگى خواهند کرد. این سه دسته از کسانىاند که در قیامت مورد توجه خاص خدا هستند.
از این قبیل احادیث، در کتب روایى ما فراوان وجود دارد که از آنها، اهمیت این موضوع به دست مىآید که همه افراد جامعه به مقدار قدرت و توانایى خود و به هر طریق ممکن، باید براى فراهم کردن وسایل ازدواج برادران و خواهران دینى خود تلاش و کوشش کنند، مخصوصاً در این زمان که وضع جامعه بسیار حساس و مهم است.
پروردگارا، به همه کسانى که به هر طریق براى حل این مشکل کمک مىکنند، در دنیا و آخرت، بهترین جزاى خیر را عطا بفرما!
خدایا، وسیله ازدواج را براى دختران و پسران ما فراهم بفرما!
خدایا، جامعه ما را از این معضل اجتماعى نجات بده!
پىنوشتها: -
1) سوره نور، آیه 32.
