صدمات ورزشى چیست و چه باید کرد؟
ترجمه: شهرام آبابایى
منبع: Kids health. Com
آیا تاکنون به صدمات ناشى از ورزش فکر کردهاید؟ تا به حال ورزشکار معروفى را دیدهاید که در اوج افتخار و آمادگى جسمانى به دلیل صدمات ورزشى خانهنشین شده و یا مجبور به کنارهگیرى از ورزش شده باشد؟
اگر از هر یک از آنها بپرسید که صدمات ورزشى چیست؟ به شما پاسخ خواهند داد که «بخشى از ورزش است». بخشى جداناپذیر از ورزش که در حالت حرفهاى جدىتر، شدیدتر و بیشتر بروز مىکند. اما شما به عنوان یک نوجوان باید نگران این نوع صدمات باشید و به آن، به چشم یکى از قوانین ورزشى نگریست. اما این قوانین تنها شما را از صدمات جدى مصون مىدارد. اولین قانون و مهمترین آن این است که: بهترین روش برخورد با صدمات ورزشى، جلوگیرى از بروز آنهاست. جلوگیرى از این نوع آسیبها شامل دانستن قواعد و اصول بازى، استفاده از ادوات و تجهیزات مناسب و انجام بازى سالم است.
اگر چه با همتیمىهاى خود تمرین مىکنید و در یک زمین سالم بازى سالمى ارائه مىدهید ولى باز هم از آسیبها و صدمات در امان نیستید. نگران نباشید؛ دنیا که به آخر نرسیده است! فقط وارد مراحل ترمیم و درمان خواهید شد. این نوشته به این مراحل مىپردازد و روشهاى برخورد با آسیبهاى ناشى از ورزش را بیان مىکند.
آسیبهاى ورزشى چیستند؟
حتماً شما دوستان زیادى دارید که ورزش مىکنند. چه در یک تیم و چه به صورت انفرادى. احتمالاً شما نیز ورزشکارید و شاید به ژیمناستیک یا اسکیتسوارى بپردازید و از خود مطمئن هستید که از خطرات ناشى از ورزشى را که به آن مىپردازید آگاهید. زمین خوردن، شکستن دست یا پا. اما این تمام ماجرا نیست و صدمات دیگرى نیز ممکن است رخ دهند که شما از آن بىاطلاعید.
صدمات ورزشى آسیبهایى هستند که به طور معمول در هنگام انجام تمرین در تیمهاى ورزشى، در مسابقات، جلسات تمرین و یا فعالیتهاى تناسب اندام بروز مىکنند. این نوع صدمات به دلایل گوناگونى همچون تمرین غیر اصولى، کفش نامناسب و ادوات غیر تخصصى و رشد سریع در دوران بلوغ و خلاف الگوى رشد، در یک نوجوان ظاهر مىشود.
صدمات ورزشى به دو دسته عمومى تقسیم مىشوند. دسته اول، صدمات خارجى حاد )Acute Traumatic( هستند. این دسته از صدمات به دلیل ضربه ناشى از وارد آمدن نیروى مخالف ایجاد مىشوند. صدمات خارجى حاد شامل موارد ذیل است:
- شکستگى: تَرَک استخوان و یا خرد شدن یک استخوان.
- کبودى و کوفتگى: که از نظر پزشکى آزردگى نسج بدون پارگى پوست )Contusion(نامیده مىشود و ناشى از ضربه مستقیم است که تورم و خونریزى در ماهیچهها و دیگر بافتهاى بدن را باعث مىشود.
- کشیدگى: هر نوع کشش یا پارگى ماهیچه و تاندون (تاندون بخش انتهایى ماهیچه و متصل به استخوان است).
- پیچیدگى: کشیدگى یا پارگى رباطها؛ رباطها دستهاى از الیاف فیبرند که استخوانها و غضروفها را به هم پیوند داده و موجب استحکام مفاصل مىگردند.
- خراشیدگى؛
- زخم ناشى از پارگى: پارگى پوست که معمولاً عمیق است و نیاز به بخیه زدن دارد.
گروه دوم صدمات ورزشى، صدمات ناشى از استفاده بیش از حد یا مزمن هستند. این نوع صدمات در طول پارهاى از زمان بروز مىکنند و معمولاً نتیجه تکرار تمرینات مثل دویدن، ضربات در تنیس یا زدن ضربه سرویس در والیبال و تنیس است و شامل موارد زیر است:
- شکستگى ناشى از فشار: شکستگىهاى ریز در سطح استخوان که بر اثر تکرار بیش از حد حرکات مثل پریدن بازیکنان بسکتبال به وجود مىآید.
- التهاب تاندون ناشى از کشش مداوم؛
- التهاب کیسه زلالى: التهاب کیسه زلالى واقع در شانه، ساعد و زانو.
اغلب صدمات ناشى از حرکات تکرارى، اهمیت کمترى نسبت به صدمات خارجى حاد دارند. ممکن است تشویق شوید که درد مچ دست یا سوزش و التهاب زانوهایتان را نادیده بگیرید اما هیچ گاه فراموش نکنید که صدمات غیر جدى به معنى اهمیت کم آنها و یا از بین رفتن و محو شدن آنها نیست. اگر هر نوع صدمهاى را بدون درمان رها کنید - به ویژه صدمات حاد خارجى - به احتمال زیاد و به مرور زمان، حادتر خواهد شد.
صدمات ورزشى و اعضاى بدن
احتمالاً شما نیز از آن دسته آدمهایى هستید که تصور مىکنند در هنگام ورزش و بازى تنها دست و پا و پشت صدمه خواهند دید. اما باید این را بدانید که هر عضوى از اعضا مىتواند مصدوم شود. صورت، گردن، سر، اندامهاى جنسى، دستها و پاها.
صدمات ناحیه سر و گردن
صدمات ناحیه سر شامل ضربه مغزى، کوفتگى و کبودى، شکستگى و لخته شدن خون است. ضربه مغزى، ناشى از وارد آمدن شوک یا تکان شدید بر ناحیه سر است که باعث توقف فعالیت مغز یا وارد شدن شوک به مغز مىشود. اگر شدت ضربه زیاد باشد یا ضربه مکرر وارد شود، ضربه مغزى مىتواند باعث آسیبدیدگى جدى مغز شود. خوشبختانه این عارضه در بین نوجوانان زیاد شایع نیست.
هماتوم، لخته یا تجمع خون در بین لایههاى بافت پوشاننده مغز یا بافتهاى داخلى مغز است. تمامى صدمات بیان شده مىتوانند ناشى از ضربات وارد بر ناحیه سر به دلیل سقوط، شوکهاى شدید ناشى از تکان، ضربه به سر یا شکستگى و یا جابجایى مهرههاى گردن باشد.
جابجایى و شکستگى مهرههاى گردن صدمه وارد شده بر گردن به دلیل حرکت خشک و ناگهانى سر است. همواره استفاده از کلاه ایمنى در ورزشهایى که احتمال برخورد فیزیکى در آنها زیاد است و یا هنگام انجام فعالیتهایى مانند دوچرخهسوارى و اسکیتسوارى مىتواند به جلوگیرى از بروز صدمات ناحیه سر کمک نماید.
صدمات ناحیه گردن اغلب خطرناکترند. این نوع صدمات مىتوانند ناشى از ضربات ناگهانى در ورزشهایى همچون کوهنوردى، اسکى، اسبسوارى، ژیمناستیک، رانندگى، راگبى، جودو و یا مشتزنى باشند.
صدمات ناحیه گردن شامل کشیدگى، ترکخوردگى یا شکستگى، کوفتگى و پیچخوردگى است.
اغلب صدمات این ناحیه به دلیل ورود فشار به سر یا گردن به صورت ناگهانى و ناشى از سقوط یا ضربه است. گردن شما مىتواند در یک چشم به هم زدن مصدوم شود. کشیدگى شدید در این قسمت باعث افزایش درد گردن (برخى مواقع در یک طرف گردن) مىشود. در پارهاى مواقع گردش گردن در یک مسیر معین، باعث بروز دردهاى کماهمیت مىشود.
اگر صدمه جدى است و احتمال صدمه دیدن گردن وجود دارد، بسیار مهم است که فرد صدمهدیده را در وضعیت ثابت قرار داده و سر وى تا رسیدن نیروهاى اورژانس مستقیم نگاه داشته شود. اگر شخص مصدوم بر روى زمین دراز کشیده است، براى حرکت دادن او هیچ اقدامى نکنید. هرگز شخصى را که احتمال صدمهدیدگى گردن در او زیاد است را حرکت ندهید. حرکت گردن مصدوم مىتواند منجر به فلج شدن دایم و یا حتى مرگ شود.
هنگام بروز این گونه صدمات چه باید کرد؟ صدمات جدى سر و گردن عموماً در ورزشهایى که برخورد در آنها وجود دارد (مثل فوتبال و راگبى) و یا ورزشهایى که بالقوه با سقوط عجین هستند (مثل سوارکارى) شایع است.
صدمات ناحیه پا
صدمات پا شامل کشیدگى رباط، ترکخوردگى، کوفتگى پاشنه و التهاب کیسه زلالى است. [کیسه زلالى، کیسهاى است که در زیر محل اتصال عضله خیاط ران و عضله نزدیککننده بزرگ قرار دارد]. به دلیل اینکه تمام وزن شما بر روى پاها قرار دارد و مرتباً فشار زیادى بر آنها وارد مىشود، لذا شرایط مساعد مصدومیت را دارند. دلیل دیگر اینکه، برخى نوجوانان که از مصدومیتهاى پا رنج مىبرند، داراى تفاوتها و مشکلاتى در ناحیه پا هستند. مثلاً برخى داراى کف پاى صاف یا پاهایى با قوس زیاد هستند.
این مشکلات دلیلى براى اجتناب از ورزش نیست اما تدابیرى همچون استفاده از کفشهاى مخصوص باید در نظر گرفته شود.
صدمات اندام جنسى
هنگام بروز این گونه صدمات، مردان معمولاً بیش از زنان دچار صدمات مىشوند. مردان باید همیشه از پوشش محافظ ورزشى و در برخى ورزشها از CUP (محافظ استفاده شده در ورزشهاى رزمى) استفاده کنند تا اندام تناسلى خویش را از صدمات محافظت نمایند.
صدمات وارده به رحم و تخمدان به ندرت رخ مىدهند، اما صدمات ناحیه سینه از عمده مشکلات شایع در بین دختران نوجوان است. همزمان با رشد سینه که اغلب با درد همراه است، ضربهاى ناچیز مانند ضربه آرنج مىتواند رنجآور باشد. دختران نیز مىبایست در هنگام ورزش یا تمرین از پوششهاى ورزشى مناسب سینه استفاده کنند.
صدمات ناحیه پشت
این دسته از صدمات که شامل پیچخوردگى، ترکخوردگى، کوفتگى و کشیدگى هستند، به دلیل پیچیدگى و یا فشار ماهیچههاى پشت ناشى از خمشدگى یا جابجایى و بلند کردن اجسام بروز مىکنند. این گونه صدمات اغلب در خلال انجام ورزشهایى مثل فوتبال، هاکى، وزنهبردارى، اسکیت، ژیمناستیک و بسکتبال رخ مىدهند.
صدمات ناحیه دست
صدمات ناحیه دست شامل ترکخوردگى، دررفتگى و پیچیدگى است و اغلب در ورزشهایى که برخورد فیزیکى در آنها زیاد است (مثل فوتبال و هاکى) رخ مىدهند. این گونه صدمات ناشى از سقوط و وارد شدن نیرو به دست و انگشتان و تاشدگى آنها، فشار شدید به دست و یا ضربه مستقیم به دست است.
محافظت در برابر صدمات ورزشى
اگر درد شما به تدریج و در حین فعالیت افزایش یابد و باعث لنگیدن یا عدم توانایى در انجام برخى حرکات شود، به سرعت باید به یک دکتر مراجعه کنید.
شما باید مراقب چه نوع دردهایى باشید؟ هر نوع صدمهاى که منجر به تورم، کرختى، درد شدید، التهاب، گرفتگى عضلات یا عدم انعطاف شود باید جدى گرفته شود.
شما باید تفاوت بین دردهاى مقطعى و مزمن را بدانید. براى مثال، براى درد شانه نیازى به مراجعه به پزشک نیست ولى اگر میزان درد به وضعیت وخیم نزدیک شود و یا اگر براى یک هفته یا بیشتر باقى بماند، باید از پزشک معالج خود وقت ملاقات بگیرید.
مهمترین کارى که لازم است در زمان مصدومیت یا احتمال مصدومیت انجام دهید، توقف ورزش یا فعالیت منجر به آن مصدومیت و مراجعه به پزشک است. براى صدمات شدید و پیچیده بهتر است به پزشک متخصص در مصدومیتهاى ورزشى مراجعه شود. پزشک با استفاده از آزمایشات پزشکى و ابزار تشخیص مثل «اشعهایکس» و «امآرآى»، میزان مصدومیت را مشخص مىکند. «امآرآى» به پزشک اجازه مىدهد تا نسبت به روشهایى همچون «سىتىاسکن» و «اشعهایکس»، بافتهاى نرم اندام را نیز دقیقتر بررسى کند.
زمانى که پزشک از وسعت مصدومیت آگاه شد، روشهاى درمانى همچون استراحت و سرد کردن را جهت کاهش تورم و درد آغاز مىکند و داروهاى مسکن و ضد التهاب مثل ایبوبروفن را تجویز مىکند. استفاده از آتل، گچ و جراحى نیز ممکن است بسته به نوع مصدومیت به عنوان راه حل برگزیده شوند.
پس از این، احتمال اتفاق افتادن سه چیز وجود دارد. ممکن است پزشک شما پیشنهاد کند که تا زمان التیام از بازى یا ورزش پرهیز کنید و یا هنگام بازى از وسایل محافظ مثل زانوبند یا مچبند استفاده کنید و یا اینکه تن به روشهاى توانبخشى (فیزیوتراپى) دهید. اگر در معرض خطر مصدومیت دیگرى قرار داشته باشید و یا در هنگام درمان احتمال حاد شدن مصدومیت وجود داشته باشد، پزشکان طب ورزشى به شما اجازه ورزش یا بازى نخواهند داد.
چه زمانى آماده خواهید شد؟
اگر پزشک معالج شما از شما خواسته است که ورزش را متوقف کنید، اولین سؤالى که به ذهن شما خطور خواهد کرد این است که «چه زمانى مىتوانم مجدداً ورزش کنم؟» این موضوع به مشخصههاى مصدومیت شما بستگى دارد لذا در این مورد با پزشک خود مشورت کنید. کارهاى زیادى مىتوانید انجام دهید تا در هنگام مصدومیت روى فرم بمانید، اما حتماً آنها را با پزشک معالج در میان بگذارید. این فعالیتها شامل استفاده از دوچرخه ثابت، شنا، آبدرمانى و قایق ثابت است. البته برنامه توانبخشى شما، نیز در این زمینه به شما کمک خواهد کرد. توانبخشى فرآیندى است که شما را به فرم اصلى بازگردانده و مجدداً براى فعالیت آماده مىکند. توانبخشى مىتواند بخشى از برنامه معالجه باشد و شامل ورزش، درمان دستى به وسیله فیزیوتراپ و استفاده از فنآورىهایى همچون تجهیزات ماوراء صوت است. تجهیزات ماوراء صوت جهت گرم نمودن موضع مورد نظر استفاده مىشود. این گرما در کاهش درد، کمک به درمان و افزایش میزان تحرک مؤثر است.
با اطمینان ورزش کنید
براى اجتناب و دورى از صدمات چه باید کرد؟ استفاده از ابزار حفاظتى مثل کلاه مخصوص براى ورزشهاى خاص راهکار مناسبى است. زمانى که به صحنه ورزشى باز مىگردید، احتمالاً به ابزار حفاظتى جدیدى مثل کفشهاى مخصوص، نوارهاى طبى (مثل زانوبند براى محافظت بیشتر)، زانوبند و آرنجبند و محافظ دندان نیاز خواهید داشت. این تجهیزات به حمایت و حفاظت بخشهاى مختلف بدن در برابر کشیدگى، ضربات مستقیم و احتمال صدمات مجدد کمک مىکنند.
براى جلوگیرى از تکرار مصدومیت از گرم شدن بدن پیش از تمرین و بازى مطمئن شوید. به خاطر بسپارید که این کار را به آرامى انجام دهید خصوصاً زمانى که به تازگى به میدان ورزش بازگشتهاید تا به تدریج به سطح آمادگى پیش از مصدومیت برسید.
همچنین محدودیتهاى خود را بیابید و بشناسید. اگر عضو سابقاً آسیبدیده، باعث رنجش و ناراحتى شد فوراً فعالیت خود را متوقف کرده و به استراحت بپردازید. در صورت باقى ماندن درد، بدون هیچ درنگى از فوریتهاى پزشکى کمک بخواهید زیرا بدن شما در حال اخطار دادن به شماست!
و حرف آخر اینکه، ورزش کنید اما با اطمینان. سعى کنید از تجربیات درس بگیرید و آنچه را که نیاز است تا به شما در جلوگیرى از مصدومیت دوباره یارى برساند را به کار بندید.
