زنان و حماسه دفاع مقدس یادکردى دوباره
فاطمه اسلامى
یادکرى از موفقیت در دفاع مقدس و نقش چشمگیر بانوان
بانوان ایثارگر ایرانى با داشتن تجارب ارزشمند از حضور خود، در دوران پیش از پیروزى انقلاب شکوهمند اسلامى ایران، پا به پاى مردان در فعالیتهاى مختلف کشور، در طول مدت هشت سال دفاع مقدس به افتخارآفرینى خویش ادامه داده، حتى در برخى از صحنهها، جلودار مردها در امر پشتیبانى از دفاع مقدس و جنگ تحمیلى بودهاند. به تعبیر امام راحل:
«... خط اینها (بانوان) و زحمات اینها، بیشتر از مردها باید گفت بود. براى اینکه وقتى که بانوان مىآیند، در میدان؛ قوه مردها دوچندان مىشود و یا دهچندان مىشود ...».(1)
خدمات و عملکرد بانوان ایرانى در طول دفاع مقدس، تداوم کارکرد درخشان آنها در طول نهضت و انقلاب اسلامى بوده است، یعنى از آغاز حرکتها و اقدامات ایرانیان براى به پیروزى رساندن انقلاب تا لحظات حساس و سرنوشتساز پیروزى آن.
حضرت امام با یادآورى خدمات شایسته بانوان، ضمن تقدیر از فعالیتهاى آنان، خطاب به آنها فرمود:
«... امیدوارم که همان طورى که شما خانمها در همه امورى که مربوط به پیشرفت اسلام در قبل از این انقلاب و در زمان انقلاب و بعد از انقلاب داشتید، به همین نحو خداوند توفیق دهد به شما که با تعهد باقى باشید و خدمت کنید به این کشورى که در زیر ستم ستمکاران پایمال شده بود ...».(2)
تعمق در فرمایش امام، مشخص مىکند هدف جامعه اسلامى از فراهم ساختن زمینه شرکت زنان در فعالیتها و از جمله دفاع مقدس، اقدام مسئولانه آنها و انجام عملکردهایى جهت پیشرفت اسلام و پیشبرد انقلاب و صدور ارزشها است؛ ضمن آنکه شرط اصلى و وجودى بانوان در رسیدن به این توفیق، تعهد داشتن و متعهد بودن آنها به انجام اقدامات جهت پیشرفت اسلام، انقلاب و دفاع مقدس است.
حماسههاى شیرزنان در جنگ و نقش آنان در خط مقدم
اصلىترین حماسهها و عملکردهاى درخشان بانوان ایرانى در خط مقدم جنگ، به امداد و کمکرسانى به موقع آنها به زخمىهاى جنگ، نیز خدماترسانى در امور تغذیه و فراهم ساختن خوراک و پوشاک براى رزمندگان، در اوج جنگ و در زمان عملیاتها و امور جنگ خلاصه نمىشد؛ مهمتر از همه، دلاورىها و شجاعتهایى بوده است که برخى از بانوان ایرانى در خط اوّل جنگ، به نمایش گذاردند. بخصوص در ابتداى شروع جنگ و زمانى که خاک مقدس جمهورى اسلامى ایران، از چندین نقطه مرزى مورد تجاوز قرار گرفته بود. اگر اقدامات، تشویقها، حمایتها و شرکت مؤثر و مستقیم بانوان در جنگ علیه دشمنان نظام و در رویارویى باعناصر فریبخورده داخلى نبود، چه بسا دشمنان در همان ابتداى جنگ، به اهداف شوم خود - یعنى تصرف و اشغال مناطق مرزى - توفیق مىیافتند؛ اما روحیه شهادتطلبى و بىباکى بانوان غیور ایرانى در داخل شهرها و آبادىهاى خالى از مردان، نیز تشویقها و روحیهبخشى آنها به مردان و فرزندان جنگجوى خود، مبنى بر مقاومت ورزیدن و دفاع کردن از خاک و سرزمین خود، دشمن را با دژى مستحکم روبهرو ساخت که هرگز تصور آن را نکرده بود.
دشمن پیش از هجوم به خاک مقدس ایران، در این خیال خام بود که پس از هجوم همهجانبه به مرزها، شهرها و آبادىهاى ایران، نیز با جنگ روانى و انداختن رعب و وحشت در دل ساکنان - بخصوص بانوان و کودکان - آنها را وادار خواهد ساخت به اجبار یا با عجز و لابه، از شوهران مبارز خود بخواهند با ترک کردن جبهه جنگ و دفاع، خانواده خویش را به شهرهاى امن برسانند، بدین وسیله، هم جلوى مقاومت شوهران و فرزندان خود را در برابر دشمن بگیرند، هم خود بانوان با ترک گفتن منطقه و خالى کردن شهرها، باعث تضعیف روحیه رزمندگان خط مقدم گردیده، از حجم نیروهاى مؤثر جبهه مقاومت مىکاستند؛ به علاوه با ترک کردن منطقه، موقعیت پشت جبهه را خالى کرده و این فرصت را به دشمن مىدادند که با دور زدن سپاه مقاومتکننده و داخل شدن به شهر بىدفاع و خالى از سکنه، مناطق را به اشغال و تصرف خود در آورند و مقاومت افراد خط مقدم را شکسته و بسیارى از مدافعان را به اسارت در آورند.
اما این خیال ناکام ماند. با جانفشانى و شجاعت شیرزنان ایرانى و روحیه بالاى آنها براى مقاومت کردن، همچنین تشویق بىامان همسران و فرزندان خود به مقاومت و عدم ترک صحنه و باقى ماندن در منطقه - علىرغم وحشت و ناامنى - درست در زمانى که شهرها، آماج حملات زمینى و هوایى قرار داشت، فرصت آماده شدن، بسیج مردمى و انسجام را به نیروهاى نظامى و دفاعى کشور داد. در پرتو حرکت شجاعانه بانوان، دشمن نه تنها به اشغال مناطق مرزى کشور توفیق نیافت، بلکه پس از اندک زمانى زد و خورد با ساکنان محلى - که علىرغم فشارها و وحشتهاى فراوان - حاضر به تخلیه منطقه خود نشده بودند و همچنین مقاومت و هجوم رزمندگان اسلام، مجبور شدند از خاک ایران عقب نشینند.
بنابراین اگر گفته شود یکى از اصلىترین عوامل زمینگیر شدن ارتش بعث عراق در استانهاى مرزى کشور، در پرتو عملکرد و اقدامات مؤثر بانوان ایرانىِ مستقر در آبادىها و شهرهاى مرزنشین و جانفشانى آنها به دست آمده، سخنى به گزاف گفته نشده است.
شور و شوق بانوان ایرانى، جهت حضور مؤثر - حتى درون جبهه و در خط مقدم - تا پایان دفاع مقدس باقى ماند تا آنجا که حضرت امام(ره) در سخنرانى خویش،(3) به شور و اشتیاق بانوان اشاره دارند.
بانوان ایرانى، «اموهب»هاى عرصه دفاع مقدس
زنان فداکار ایرانى در طول هشت سال دفاع مقدس، بارها چونان «اموهب» معرکه کربلا حماسه آفریدند. تشویقها و ترغیبهاى شیرزنان در پشت جبهه، عامل اصلى در گرما بخشیدن به حال و هواى جبهههاى حق علیه باطل بود، که در برخى از وصیتنامه شهداى گرانقدر در هنگام وصیت به مادران خویش نمودار شده است.
هیجان و تشویقهاى زایدالوصفى که بانوان در هنگام پوشیدن لباس رزم بر اندام رشید فرزندان و همسران فداکار خویش داشتند، در هیچ جاى دنیا و انقلابات دیگر کشورها مثل و مانند نداشته و نخواهد داشت.
حرکت شجاعانه آنها، در روحیه بخشیدن به مبارزان اسلام مؤثر واقع مىشده، اوج روحیهبخشى (مادران و همسران رزمندگان و شهدا) در قبل از عملیات و بخصوص هنگام نوشتن وصیتنامه، تبلور و درخشندگى یافته است.
در قسمتى از وصیتنامه شهید على عسکرشاهى اعزامى از استان یزد، این مطلب به زیبایى هر چه تمامتر و در قالب عباراتى دلنشین به تصویر کشیده شده. این اقدامات، توان واقعى و اصلى دفاع مقدس بوده که توسط بانوان ایرانى صورت گرفته، بیانگر نقش و تأثیر مؤثر حرکتهاى آنها در طول دوران دفاع مقدس بوده است:
«... مادرم! چه خوب مرا داماد کردى. آن لحظهاى که تصمیم به ازدواج گرفتم، شما با دست خود، لباس دامادى را - که همان لباس سپاه بود - به تنم کردى و عاقبت تبدیل به کفنم شد. مادرم! برایم خوب عروسى پیدا کردى! این مراسم ازدواج در کنار کارون انجام گرفته. مادر! شما مرا به طرف حجلهگاه سنگرم فرستادى و من هم عاشقانه عروس شهادت را در آغوش گرفتم. پس بنابراین نباید جامه سیاه بر تن کنى ...».
همین شور و اشتیاق در بانوان ایرانى است که در کلام امام(ره)(4) از آن به عنوان نیروى مضاعفى، یاد شده که باعث تقویت روحیه مردان در عرصه دفاع مقدس مىگردیده است. عاملى که نقش آن باعث موفقیتهاى بسیار بزرگى در طول جنگ شده است. بسیارى از پیروزىهاى رزمندگان اسلام در جبههها، مرهون اقدام ارزنده - یعنى آفرینش روحیه مقاومت توسط فرزندان و همسران بوده - که باعث بىباکى، جسارت و شجاعت آنها در جبهه جنگ مىشده است.
وظیفه نشر فرهنگ و ارزشهاى دفاع مقدس
لزوم باقى ماندن بانوان ایثارگر در صحنه، حتى پس از اتمام جنگ فیزیکى، امرى روشن است. حضور در صحنه توسط بانوان، پیامدها و نتایج مثبت در زمینههاى مختلف به همراه خواهد داشت که در اینجا به یک بُعد آن - یعنى نقش زنان در گسترش فرهنگ دفاع مقدس - اشاره مىشود:
بانوان ایثارگر و حافظ ارزشهاى دفاع مقدس
به کار گرفتن بانوان ایثارگر و دستاندرکار در امور جبهه در دوران دفاع مقدس که در طول جنگ، ارزشها و لیاقتهاى خود را نشان دادهاند، در رأس امور اجرایى و برنامهها و پستهاى مربوط به بانوان از یک طرف، و تداوم همکارى آنها جهت حفظ و تلاش براى گستردگى و نشر هر چه مؤثرتر فرهنگ دفاع مقدس، رغبت و علاقه بانوان نسل جدید را که دوران حماسه دفاع مقدس را درک
نکردهاند، به آشنا شدن با حال و هواى آن روزها و درک ملموستر نقش خویش، فراهم خواهد آورد؛ زیرا اینان به عنوان خواهرانى باید باشند که در دوران کنونى، حافظ خون شهدا و پاسدار ارزشهاى انسانى، اسلامى و مکتبى گردند. آنچه که امروزه بیش از هر چیز در قشر جوان ایرانى تأثیرگذار خواهد بود، عمل و اجرا و صورت عملى و اجرایى کارها، نیز تبلور ارزشها خواهد بود.
بهرهگیرى مناسب از هنر و خلاقیت بانوان
در زمینه به کارگیرى و استفاده از نیروهاى خلاق و صاحب ذوق و استعداد، همیشه باید به سخن ارزشمند مولایمان على(ع) عنایت داشته باشیم که فرموده: هر کس را دوستان و نزدیکانش وا گذارند، بیگانگان پذیرایش خواهند بود.(5)
لازم است با برنامهریزى اصولى و به دور از سلیقهگرایى، همچنین مشورت با کارشناسان خبره و متعهد، در کنار سود جستن از مربیان و آموزگاران متعهد، طرحها و برنامههاى خود در زمینه نهادینه ساختن ارزشهاى دفاع مقدس را عملى کنیم، یعنى در چارچوب برنامههاى اصولى و اقناعکننده، از سطوح پایین مدارس، حتى از مهد کودکها، با استفاده از ابزار پیشرفته، نوباوگان دختر را - که در آینده مادران جامعه خواهند بود - با ارزشهاى اسلامى و اندیشههاى ارزشى دفاع مقدس آشنا کنیم.
البته در این زمینه باید به هوش باشیم و باور داشته باشیم دختران خردسال امروز، با توجه به رشد و پیشرفت سریع علمى، بخش بزرگى از نیروهاى اجتماعى، خانوادگى، فرهنگى و حتى سیاسى و ادارى را تشکیل خواهند داد؛ بنابراین تأثیرات مستقیم آنها - چه در نهادهاى خصوصى و خانوادگى و چه در نهادهاى کلان ادارى و رسمى - بر کودکان نسلهاى بعدى، به بالاترین حد افزایش خواهد یافت. به همین دلیل ارزشى ساختن نوباوگان و دختران خردسال امروز و آشنا ساختن آنها با مفهوم ارزشهاى دفاع مقدس لازم است؛ همچنین زنده نگه داشتن خاطرات و اقدامات سلحشورانه رزمندگان در جبهه، نیز توجیه آیندهسازان نسبت به سؤالات و نکات مبهمى که ممکن است براى آنها در آینده پیشامد کند، در همان سنین پایین. برآیند این اقدامات، نسل سوم و نسلهاى بعدى جامعه اسلامى را با ارزشهاى دفاع مقدس همراه و همگام خواهد ساخت.
«درود بىپایان بر زنان متعهدى که اکنون در سراسر کشور به تربیت نوباوگان ... اشتغال دارند.».(6)
نتیجه
حضور مؤثر و متعهدانه بانوان ایرانى در عرصههاى مختلف نظام در طول دفاع مقدس، به نحو چشمگیر - حتى در برخى زمینهها، مؤثرتر از مردان - انجام گرفته است و فرمایش امام راحل، گویاى صدق این ادعاست:
«... ما بسیارى از موفقیتها را مرهون خدمتهاى شما بانوان مىدانیم. شما هستید که علاوه بر آنکه خودتان فعالیت مىکنید، فعالیت را در مردها مضاعف مىکنید ... و شما - بحمداللَّه - زحمت کشیدید، رنج بردید و در همه مراحل پایدارى کردید و بانوان ایران در همه جا فعالیت کردند. چه فعالیتهاى فرهنگى و چه فعالیتهاى اقتصادى ... و قشر کثیرى در فرهنگ و ادب و علم و هنر ... بانوان ایران، جانشان را، جوانانشان را، وقتشان را وقف اسلام کردند و اسلام را به اینجا رساندند ...».(7)
در حال حاضر بانوان نباید از این نکته غافل شوند که حیاتى بودن حضور مؤثر و متعهدانه آنها، تنها در طول دفاع مقدس خلاصه نشده؛ جامعه اسلامى ما که اکنون از جهات مختلف، مورد هجمه دشمنان خارجى و داخلى قرار گرفته، بیش از همه زمانهاى دیگر و حتى بیش از دوران انقلاب و دفاع مقدس، به حضور مؤثر و متعهد آنها در جامعه نیازمند است.
بانوان ما باید آگاه باشند که هنر متعهدانه، ذوق و خلاقیت توأم با ارزش، گام عملى با نیتى الهى در وجود آنها مورد نیاز است تا در پرتو آن، فرهنگ ارزشمند دفاع مقدس در دل و جان کودکان، نوجوانان، جوانان و حتى مردان و همسران آنها باقى بماند. آنان مىبایست نصیحت امام را جهت حضورى همیشگى در صحنه مد نظر داشته باشند:
«مطمئن باشید که تا شماها (بانوان) در صحنه هستید و جوان تربیت مىکنید، این اسلام به پیش مىرود.».(8)
پىنوشتها:
1) صحیفه امام، ج13، ص25.
2) همان، ج19، ص183.
3) همان، ج16، ص13.
4) همان، ج19، ص183.
5) نهجالبلاغه، حکمت شماره 14.
6) صحیفه امام، ج13، ص317.
7) همان، ج19، ص183 - 5.
8) همان، ص185.
