نور و نار
«اللَّهُ نور السَّموات و الاَرض»
نور، آیه 35
اکرم جمشیدیان
نور، نام مبارک خداوند پر تلألؤ، روشن و روشنىبخش جهان هستى است. نور به عنوان لطیفترین ماده طبیعى با سرعت فوقالعاده و خصوصیات بارز خود از شاهکارهاى خلقت است. نار (آتش) با قرمزى رنگ، گرماى وجود و شعلههاى رنگارنگش یکى از چهار عنصر اصلى طبیعى به حساب آمده و با تولید انرژى و حرارت به شکلهاى گوناگون در زندگى ما نقش سازنده دارد.
در فرهنگ قرآنى و از بُعد معنوى واژه «نور» از جایگاه ویژهاى برخوردار است. نام بیست و چهارمین سوره از سور قرآن کریم «نور» و سى و پنجمین آیه آن «آیه نور» همچون ستارهاى پر فروغ بر تارک کلام خدا مىدرخشد. هر آنچه را نور نامیدهاند به نوعى ارتباط با سرچشمه آن یعنى ذات پاک الهى دارد. مجموعه علم و حکمت و دستوراتى که از طرف خداوند بر قلب پیامبران والامقام نازل شده مانند تورات و انجیل و خصوصاً در چند مورد «قرآن» کلام خدا را به خاطر روشنگرى و رشد و هدایت انسانها و نجات آنها از ظلمت و گمراهى به نور و یا کتاب منیر نام نهادهاند. اگر چه کافران و جاهلان به گمان باطل خود آن را شعلهاى کم فروغ پنداشته و سعى در خاموش کردن آن با دهان خود کردهاند؛ اما خداوند خود کامل کننده نور خود است اگر چه کافران را خوش نیاید.(1)
از عقل و علم نیز به همان دلیل روشنگرى به نور تعبیر شده و وجود مقدس پیامبر اسلام دعوتکننده به سوى حق و چراغ منیر نام گرفتهاند.(2) و در همین بُعد نار (آتش) نمادى از ظلم و ستم مىباشد و شیطان از جنس آتش و آتشبیار هر معرکه و یکى از موانع اصلى بازدارنده هدایت و نور و دعوتکننده به سوى آتش مىباشد. پیامبران پیوسته انسان را از آتشهاى شعلهدار، سرپوشیده و فراگیرنده انذار کردهاند و جهنم به عنوان نهایت و اوجى بر این آتش جایگاه کافران و ظالمان تعیین شده است. اما زیباترین مصداق نور و نار در آیات الهى، اعمال نیک و بد انسان است. از آنجا که عمل هر کس پیوسته در دنیا و آخرت همراه اوست و لحظهاى از او جداشدنى نیست از واژه یار و همراه استفاده شده و انسانها به دو گروه اصحاب النار (یاران آتش) و اصحاب الجنة (یاران باغ بهشت) تقسیم شدهاند. که این نار و آن بهشت نمودارى از رفتار و اعمال انسان و همراه اوست. ناریان (یاران آتش) آنها هستند که شعلههاى نامرئى آتش حسادت و خشم و غضب و کبر و غرور و خودپسندى را در درون خود ذخیره دارند و در این جهنم درونى پیوسته خود مىسوزند و شعلههاى آن را به شکل سخنان نیشدار و با عیبجویى و طعنه و تمسخر و تحقیر و آزار به دیگران نثار مىکنند و خانمانها و دلها را به آتش مىکشند و مىسوزانند و آنها که مال حرام و رشوه و مال یتیم را به ناحق تصاحب مىکنند، گویى شکمهایشان را از آتش پر مىکنند(3) و بعضى چنان گوى سبقت ربودهاند که اساساً وجودشان هیزم و مواد آتشزاى جهنم است.(4)
اگر چه این آتش در دنیا نامرئى و ناپیداست اما به هر حال خاصیت سوزانندگى آن به شکلهاى مختلف در زندگى و آینده آنها مشهود و قطعى است و در جهان آخرت که روز آشکار شدن پنهانىهاست، جلوه حقیقى خود را مىیابد و همچون لباسى بر تن گنهکاران دوخته شده است؛ و چنان بر آنها احاطه دارد که دیگر هیچ راه فرار و نجات و یارى نیست. اهمیت این موضوع به قدرى است که حتى انسانهاى پاکدامنى چون ائمه اطهار(ع) ما در متن راز و نیازها و مناجاتهاى خود از این آتش فراگیر به خدا پناه برده و راه نجات از او مىخواهند. در دعاى معروف «مجیر» بعد از ذکر اسماء الهى بیش از نود بار از خدا در مقابل آتش پناه خواسته مىشود و در شبهاى ماه مبارک رمضان با دعاى جوشن در مقابل این آتش زره (جوشنى) مىسازند تا خداوند آنها را از آتش نجات دهد. در آیات الهى خداوند صریحاً از مؤمنان مىخواهد که خود و خانوادهشان را از این آتش محافظت کنند.(5)
اما نوریان و یاران بهشت زنان و مردان باایمانى هستند که از نور همراه پیامبران تبعیت کرده و ذره ذره این نور ایمان و معرفت در قلبهاى سلیم و پاک و گشاده خود ذخیره کرده و پیوسته با آتش درون مبارزه کرده، دلهاى آنها چون خورشیدى است که از درون به عشق حق مىسوزد و تباهىها و سیاهىها مىزداید و از بیرون نور مىافشاند و به دلها و زندگىها شادى هدیه مىکند. وجود و حضور آنها پیوسته صفابخش هر محفل و مجلس است و آثار آنها بعد از حیات نیز ادامه همین نور و روشنگرى است. خداوند و فرشتگان حامل عرش الهى پیوسته بر آنها درود مىفرستند و این درود و رحمت آنها را از سیاهىها به سوى نور هدایت مىکند(6) و بر تلألؤ وجودشان مىافزاید و آن روزى که زمین قیامت با اشراق نور پروردگارت روشن گردد، هنگام حرکت در مقابل و طرف راست آنها (به نشانه نامه عمل) نورى جلوهگر است و کوردلانى که در دنیا با خودخواهى همه چیز را بدون تحمل رنج و زحمت مىخواستند از آنها با التماس نور مىطلبند اما در جواب مىشنوند که امروز دیگر فرصتها به پایان رسیده باید به عقب (دنیا) برگردید و نور کسب کنید و خود در این حال خوش باز هم دست به دعا برمىدارند که «پروردگارا، نور ما را کامل گردان و گناهان ما را بیامرز که تو بر هر چیز توانایى.»(7)
و تو اى عزیز، قدرى بیندیش که همراه خود چه دارى؟ نور یا نار؟
پىنوشتها:
1) سوره صف، آیه 8.
2) سوره احزاب، آیه 46.
3) سوره نساء، آیه 10.
4) سوره بقره، آیه 24.
5) سوره تحریم، آیه 6.
6) سوره احزاب، آیه 43.
7) سوره تحریم، آیه 8.
