نور و نار

«اللَّهُ نور السَّموات و الاَرض»
نور، آیه 35

اکرم جمشیدیان‏

نور، نام مبارک خداوند پر تلألؤ، روشن و روشنى‏بخش جهان هستى است. نور به عنوان لطیف‏ترین ماده طبیعى با سرعت فوق‏العاده و خصوصیات بارز خود از شاهکارهاى خلقت است. نار (آتش) با قرمزى رنگ، گرماى وجود و شعله‏هاى رنگارنگش یکى از چهار عنصر اصلى طبیعى به حساب آمده و با تولید انرژى و حرارت به شکل‏هاى گوناگون در زندگى ما نقش سازنده دارد.
در فرهنگ قرآنى و از بُعد معنوى واژه «نور» از جایگاه ویژه‏اى برخوردار است. نام بیست و چهارمین سوره از سور قرآن کریم «نور» و سى و پنجمین آیه آن «آیه نور» همچون ستاره‏اى پر فروغ بر تارک کلام خدا مى‏درخشد. هر آنچه را نور نامیده‏اند به نوعى ارتباط با سرچشمه آن یعنى ذات پاک الهى دارد. مجموعه علم و حکمت و دستوراتى که از طرف خداوند بر قلب پیامبران والامقام نازل شده مانند تورات و انجیل و خصوصاً در چند مورد «قرآن» کلام خدا را به خاطر روشنگرى و رشد و هدایت انسان‏ها و نجات آنها از ظلمت و گمراهى به نور و یا کتاب منیر نام نهاده‏اند. اگر چه کافران و جاهلان به گمان باطل خود آن را شعله‏اى کم فروغ پنداشته و سعى در خاموش کردن آن با دهان خود کرده‏اند؛ اما خداوند خود کامل کننده نور خود است اگر چه کافران را خوش نیاید.(1)
از عقل و علم نیز به همان دلیل روشنگرى به نور تعبیر شده و وجود مقدس پیامبر اسلام دعوت‏کننده به سوى حق و چراغ منیر نام گرفته‏اند.(2) و در همین بُعد نار (آتش) نمادى از ظلم و ستم مى‏باشد و شیطان از جنس آتش و آتش‏بیار هر معرکه و یکى از موانع اصلى بازدارنده هدایت و نور و دعوت‏کننده به سوى آتش مى‏باشد. پیامبران پیوسته انسان را از آتش‏هاى شعله‏دار، سرپوشیده و فراگیرنده انذار کرده‏اند و جهنم به عنوان نهایت و اوجى بر این آتش جایگاه کافران و ظالمان تعیین شده است. اما زیباترین مصداق نور و نار در آیات الهى، اعمال نیک و بد انسان است. از آنجا که عمل هر کس پیوسته در دنیا و آخرت همراه اوست و لحظه‏اى از او جداشدنى نیست از واژه یار و همراه استفاده شده و انسان‏ها به دو گروه اصحاب النار (یاران آتش) و اصحاب الجنة (یاران باغ بهشت) تقسیم شده‏اند. که این نار و آن بهشت نمودارى از رفتار و اعمال انسان و همراه اوست. ناریان (یاران آتش) آنها هستند که شعله‏هاى نامرئى آتش حسادت و خشم و غضب و کبر و غرور و خودپسندى را در درون خود ذخیره دارند و در این جهنم درونى پیوسته خود مى‏سوزند و شعله‏هاى آن را به شکل سخنان نیش‏دار و با عیبجویى و طعنه و تمسخر و تحقیر و آزار به دیگران نثار مى‏کنند و خانمان‏ها و دل‏ها را به آتش مى‏کشند و مى‏سوزانند و آنها که مال حرام و رشوه و مال یتیم را به ناحق تصاحب مى‏کنند، گویى شکم‏هایشان را از آتش پر مى‏کنند(3) و بعضى چنان گوى سبقت ربوده‏اند که اساساً وجودشان هیزم و مواد آتش‏زاى جهنم است.(4)
اگر چه این آتش در دنیا نامرئى و ناپیداست اما به هر حال خاصیت سوزانندگى آن به شکل‏هاى مختلف در زندگى و آینده آنها مشهود و قطعى است و در جهان آخرت که روز آشکار شدن پنهانى‏هاست، جلوه حقیقى خود را مى‏یابد و همچون لباسى بر تن گنهکاران دوخته شده است؛ و چنان بر آنها احاطه دارد که دیگر هیچ راه فرار و نجات و یارى نیست. اهمیت این موضوع به قدرى است که حتى انسان‏هاى پاکدامنى چون ائمه اطهار(ع) ما در متن راز و نیازها و مناجات‏هاى خود از این آتش فراگیر به خدا پناه برده و راه نجات از او مى‏خواهند. در دعاى معروف «مجیر» بعد از ذکر اسماء الهى بیش از نود بار از خدا در مقابل آتش پناه خواسته مى‏شود و در شب‏هاى ماه مبارک رمضان با دعاى جوشن در مقابل این آتش زره (جوشنى) مى‏سازند تا خداوند آنها را از آتش نجات دهد. در آیات الهى خداوند صریحاً از مؤمنان مى‏خواهد که خود و خانواده‏شان را از این آتش محافظت کنند.(5)
اما نوریان و یاران بهشت زنان و مردان باایمانى هستند که از نور همراه پیامبران تبعیت کرده و ذره ذره این نور ایمان و معرفت در قلب‏هاى سلیم و پاک و گشاده خود ذخیره کرده و پیوسته با آتش درون مبارزه کرده، دل‏هاى آنها چون خورشیدى است که از درون به عشق حق مى‏سوزد و تباهى‏ها و سیاهى‏ها مى‏زداید و از بیرون نور مى‏افشاند و به دل‏ها و زندگى‏ها شادى هدیه مى‏کند. وجود و حضور آنها پیوسته صفابخش هر محفل و مجلس است و آثار آنها بعد از حیات نیز ادامه همین نور و روشنگرى است. خداوند و فرشتگان حامل عرش الهى پیوسته بر آنها درود مى‏فرستند و این درود و رحمت آنها را از سیاهى‏ها به سوى نور هدایت مى‏کند(6) و بر تلألؤ وجودشان مى‏افزاید و آن روزى که زمین قیامت با اشراق نور پروردگارت روشن گردد، هنگام حرکت در مقابل و طرف راست آنها (به نشانه نامه عمل) نورى جلوه‏گر است و کوردلانى که در دنیا با خودخواهى همه چیز را بدون تحمل رنج و زحمت مى‏خواستند از آنها با التماس نور مى‏طلبند اما در جواب مى‏شنوند که امروز دیگر فرصت‏ها به پایان رسیده باید به عقب (دنیا) برگردید و نور کسب کنید و خود در این حال خوش باز هم دست به دعا برمى‏دارند که «پروردگارا، نور ما را کامل گردان و گناهان ما را بیامرز که تو بر هر چیز توانایى.»(7)
و تو اى عزیز، قدرى بیندیش که همراه خود چه دارى؟ نور یا نار؟

پى‏نوشتها:

1) سوره صف، آیه 8.
2) سوره احزاب، آیه 46.
3) سوره نساء، آیه 10.
4) سوره بقره، آیه 24.
5) سوره تحریم، آیه 6.
6) سوره احزاب، آیه 43.
7) سوره تحریم، آیه 8.